ەشكى ءسۇتىنىڭ پايداسى
باعىتى: دۇنيەتانۋ
تاقىرىبى: ەشكى ءسۇتىنىڭ پايداسى
«ەشكى ءسۇتىنىڭ پايداسى» تاقىرىبىنداعى عىلىمي جوباسىنا اننوتاسيا
تاقىرىپتىڭ وزەكتىلىگى: قازىرگى تاڭدا ۇمىت بولىپ بارا جاتقان حالىق ەمدەرى تۋرالى ىزدەنىپ تالداۋ جاساۋ. «ەشكى ءسۇتى توقسان توعىز اۋرۋدىڭ ەمى» ايقىن مىسالدارمەن دالەلدەپ، كوز جەتكىزۋ.
زەرتتەۋ بولجامى: ەگەر ەشكىنىڭ ءسۇتى كۇندەلىكتى ومىردە، مەديسينادا قولدانىلسا وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ دەنساۋلىعى الدەقايدا زور بولماق.
زەرتتەۋ زاتى: ەشكىنىڭ ءسۇتىنىڭ پايداسى تۋرالى تەرەڭ ءبىلۋ.
زەرتتەۋ ادىستەرى: ىزدەنۋ، سالىستىرۋ، تالداۋ، جيناقتاۋ، اڭگىمەلەسۋ ت. ب.
جوبانىڭ ماقساتى: قازاق حالقىنىڭ كونەدەن كەلە جاتقان قازاق مەديسيناسىنىڭ تۇرلەرى، اۋرۋدان ساقتانۋ شارالارىنىڭ مازمۇنى جايلى ماعلۇمات بەرۋ. قازىرگى تاڭدا جاستارعا مال شارۋاشىلىعىنىڭ جەتىستىكتەرىن، اتا – بابامىز ەشكى وسىرۋمەن ەرتەدەن – اق اينالىسقانىن، ءسۇتىنىڭ ادام اعزاسىنا پايداسىن ءتۇسىندىرۋ. تاۋەلسىز ەلىمىزدە اتا - بابامىزدىڭ قالدىرعان اسىل مۇراسىن قادىرلەپ جوعالتپاي قايتا جاڭارتاتىن ەندىگى بولاشاق - ۇرپاق، ءبىزدىڭ قولىمىزدا.
جوبا مىندەتتەرى:
- قازاق مەديسيناسىنىڭ شىعۋ تاريحىنا زەر سالۋ.
- ەشكى مالىنىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرىمەن تانىستىرۋ.
- ەشكى ءسۇتىنىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزى مەن پايداسى.
- سىنىپتاس دوستارىما ەشكى ءسۇتىنىڭ پايداسى تۋرالى ايتۋ، زەرتتەۋ جۇمىسىممەن تانىستىرۋ.
زەرتتەۋ قورىتىندىسى: بۇل عىلىمي جۇمىستا مەنىڭ بىلگەنىم: حالىق مەديسيناسىنىڭ ادام ومىرىندە ماڭىزى زور ەكەندىگىندە جانە دە سەنگەن ادامعا ءداستۇرلى مەديسينادان الدەقايدا باسىمدىلىعىندا، پايدالىلىعىندا. «اۋىرىپ جول ىزدەگەنشە، اۋىرمايتىن جول ىزدە» دەگەن دانا ءسوز وسى تاقىرىپقا نەگىزدەلگەندەي. سونىمەن بىرگە، ەشكى ءسۇتى پايداسىمەن قوسا قاراجات كوزى بولىپ تابىلادى.
ءوز ۇسىنىستارىمىز: جەم قالاسىندا مال شارۋاشىلىعى، سونىڭ ىشىندە ەشكى مالىنىڭ سانىن كوبەيتىپ، ودان الىنعان ونىمدەردى وڭدەيتىن ورىندار اشىلىپ، دۇكەن سورەلەرىنە زياندى قوسپاسىز پايدالى ونىمدەر قويىلسا ەكەن.
كىرىسپە
قازاق حالقى كوشپەندى ءومىر سۇرە ءجۇرىپ، دالا مەن تاۋ – تاستاعى جانۋارلاردىڭ جەكە جاراقاتىنان جانە سىرقاتىنان جازىلۋدا قانداي تابيعاتتىق ەمدەر الاتىنىن بايقادى، كوردى، ءبىلدى جانە وزدەرىنە تەكسەرۋ جاسادى دا ناتيجەسىنە ءوز باعالارىن بەردى. وزدەرى مەن بولاشاق ۇرپاقتارىنىڭ دەنىنىڭ ساۋلىعى بولۋ ءۇشىن، ۇلتتىق حالىق مەديسيناسىنىڭ باي تاجىريبەسى جيناقتالدى. قازاق مەديسيناسى ءداستۇرلى مەديسيناسىنىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى بولىپ تابىلادى. قازاق مەديسيناسىنىڭ تاريحى ۇزاق، اۋرۋدان ساقتانۋ شارالارىنىڭ مازمۇنى وتە مول.
اتا - بابالارىمىز تابيعاتتىڭ تابيعي ەمىنىڭ ءادىس – تاسىلدەرىن مەڭگەرگەن ناعىز ۇستاسى جانە ناعىز بىلگىرى بولدى. قازاقتىڭ حالىق مەديسيناسىنىڭ حV عاسىردا - اق، 500 جىلدىڭ الدىندا ءىلىمي - عىلىمي نەگىزى قالانعانىن قازاقتىڭ اتاقتى شيپاگەرى وتەيبويداق تىلەۋقابىل ۇلىنىڭ «شيپاگەرلىك بايان» اتتى مەديسينالىق ەنسيكلوپەديالىق ەڭبەگى ايقىنداپ بەردى. شيپاگەرلىك بايان» كىتابىندا دا 728 ءتۇرلى دارىلىك ءشوپ، 318 ءتۇرلى دارىلىك جانۋار، 52 ءتۇرلى مينەرالدى ءدارى، 8 ءتۇرلى باعالى ءدارى ماتەريالى جانە 4577 رەسەپت جازىپ قالدىرعان. قازاق شيپاگەرلىگىنىڭ الەمدىك دەڭگەيىن انىقتاۋعا جول اشتى.
ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ۇسىنعان «قازاقستان - 2030» باعدارلاماسىندا ەلىمىزدەگى ازاماتتاردىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋ پروبلەماسى، وسى باعدارلامانىڭ جەتى باستى باعىتىنىڭ بىرىنە اينالعانى ءمالىم. بۇل قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا قابىلدانعان «مادەني مۇرانى» دامىتۋ باعدار - لاماسىنىڭ شارالارىمەن سايكەس كەلەدى. حالىقتىق شيپاگەرلىك ءداستۇرى ۇلتتىق مادەنيەتتانۋدىڭ ءبىر سالاسىنا جاتادى دەۋگە تولىق نەگىز بار
ىقىلىم زامانداردان كەلە جاتقان عالىمدار مەن ويشىلدار ءسۇتتى «دەنساۋلىقتىڭ قاينار كوزى»، «ءومىر شىرىنى»، «اق قان» دەپ اسا جوعارى باعالاعان. ءسۇت ازىقتىق قۇنارى جاعىنان كەز كەلگەن تاعامدى الماستىرا الادى، ال وزگە ءبىر تاعام ءسۇتتىڭ ورنىن باسا الماق ەمەس.
اڭىزدارعا جۇگىنسەك، ەجەلگى گرەكتەردىڭ ابدەراح قالاسىندا تۇراتىن اتاقتى دارىگەر ءبىر باقۋاتتى ادامنىڭ بالاسىن ەمدەگەندە ەشبىر ەمدىك ءشوپتىڭ دە، ءدارى - دارمەكتىڭ دە پايداسى تيمەگەن. سوندا ءبىز بىلەتىن اڭىز ادام گيپپوكرات ناۋقاسقا ءبىر اپتا بويى كۇندىز جانە كەشكە ەسەك ءسۇتىن، ال ءبىر اپتادان كەيىن سيىر ءسۇتىن ءىش دەپ كەڭەس بەرەدى. ناتيجەسىندە، الگى ناۋقاس اۋرۋىنان بىرتىندەپ ايىعا باستاعان ەكەن.
گيپپوكرات ءوز ەڭبەكتەرىندە سۇتپەن ەمدەۋدىڭ جولدارىن، ءسۇتتىڭ شيپالى بولعان كەزدەرىن ءتىزىپ كورسەتكەن. سونداي - اق، ءار ءتۇرلى مال ءسۇتىنىڭ ەمدىك قاسيەتتەرىنىڭ بىردەي بولمايتىندىعىن انىقتاعان. ونىڭ پىكىرىنشە، ەشكى مەن بيە ءسۇتى
كوكىرەك اۋرۋىن جازسا، سيىر ءسۇتى قۇياڭ مەن قان ازدىققا شيپا بولادى. گيپپوكرات جۇيكەسى توزىپ، اشۋلانشاق بولعان ادامداردىڭ دا ءسۇت ىشكەنى وتە دۇرىس ەكەندىگىن اتاپ وتەدى.
ءابۋ - ءالي يبن سينانىڭ «دارىگەرلىك عىلىم قاعيداسىندا» دا ءسۇتتىڭ ەمدىك قاسيەتى جونىندە ءسوز بولعان. ول ءسۇت پەن ءسۇت ونىمدەرىنىڭ كارى - جاسقا بىردەي پايدالىلىعىن ايتا كەلىپ، جاسى ۇلعايعان ادامدار ءۇشىن تاپتىرمايتىن اس دەپ تۇيگەن. عالىم اسىرەسە، ەشكى مەن ەسەك ءسۇتى وتە پايدالى ەكەندىگىن باسا ايتىپ، ولاردىڭ سۇتىنە تۇز بەن بال قوسىپ ىشكەن دۇرىس دەپ شەشكەن.
يتاليادا ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى ءىىى عاسىردا ەمدىك قاسيەتى مول ءسۇت الۋ ءۇشىن سيىرعا اقباس جۋسان، بيدايىق، ەشكىتاپ، كۋمانيحا سىندى ءارتۇرلى شوپتەردى ارالاستىرىپ بەرگەن. ول كەزدە سيىر ورىسكە شىعاتىن جايىلىمنىڭ بوتانيكالىق قۇرىلىمىن جاقسارتقان ادامداردى ارنايى مەدالدارمەن ماراپاتتاپ وتىراتىن بولعان دەسەدى.
بەلگىلى عالىم س. پ. بوتكين ءوزى جۇرگىزگەن تاجىريبەلەرگە سۇيەنە كەلە، «ءسۇت جۇرەك پەن بۇيرەكتى ەمدەۋگە اسا باعالى زات» دەگەن تۇجىرىمعا توقتاعان.
ەگەر جارانى، كۇيىكتى، يت قاپقان نە ارا شاققان جەردى بوكەننىڭ ءسۇتىن جاعىپ ەمدەسە، جارا جايشىلىقتاعىدان الدەقايدا تەز جازىلادى. سونداي - اق، بوكەن ءسۇتى اسقازان جانە ون ەكى ەلى ىشەك جاراسىن، سوزىلمالى، گاستريت اۋرۋىن جانە وكپە دەرتىن تەز جويادى.
حح عاسىردىڭ باسىندا ۇلى ورىس ميكروبيولوگى ي. ي. مەچنيكوۆ ايران ىشكەن كەزدە ىشەكتەردەگى شىرىتكىش ميكروبتاردىڭ ىعىستىرىلىپ شىعاتىندىعىن انىقتاعان. ونىڭ ۇستىنە ءسۇت قىشقىلى اسقازان ءسولىنىڭ بولىنۋىنە كومەكتەسەدى، تابەتتى اشىپ، استىڭ قورىتىلۋىنا جاردەم بولادى.
ۇزاق جىلدار بويى ىرىمشىك، سىر، ءسۇت قانتى، قايماق جانە باسقا دا ءسۇت تاعامدارى ادامنىڭ بويىندا كەزدەسەتىن ءتۇرلى سىرقاتتاردىڭ الدىن الىپ، ەمدەپ جازۋ ءۇشىن قولدانىلىپ كەلەدى. ءسۇت پەن ءسۇت ونىمدەرىنىڭ سەمىزدىكتى، باۋىر، ۇيقى بەزىن جانە جۇرەك دەرتىن ەمدەۋدەگى ماڭىزى وتە ەرەكشە.
س. حيگۋشي (جاپونيا) ءبىرقاتار ءدارى - دارمەكتى قوسا قولدانىپ، سونىڭ ىشىندە يوگۋرت (ايراننىڭ ءبىر ءتۇرى) ىشكىزىپ ەمدەگەندە، اتوم ساۋلەسىنەن زاقىمدانعان 7 ادامنىڭ ءۇش ايدىڭ ىشىندە قۇلان - تازا ايىعىپ كەتكەندىگىن جاريالايدى. س. حيگۋشي سۇتتە بار سيستين مەن گلۋتاتيون اتومنىڭ ساۋلە شىعارۋىنان بولاتىن زارداپتاردان اعزانى قورعايدى دەپ تاپقان.
قازىرگى كەزدە ۇنەمى ۇشىرايتىن اۋرۋلاردان ساقتانۋدا كوپ كومەگى تيۋدە.
مىسالى، وزگە ۇلتتاردىڭ مەديسيناسى سياقتى قازاق مەديسيناسىندا كوپتەگەن زەرتتەۋدى قاجەت ەتەتىن تاقىرىپتار جەتەرلىك. سول ماقساتتا مەن وسى تاقىرىپتى تاڭدادىم.
ەشكى تۇرلەرى
ەشكى قۋىسمۇيىزدىلەر تۇقىمداسىنا جاتاتىن، كۇيىس قايىراتىن جۇپتۇياقتى مال. ەشكى 11 - 12 مىڭ جىل بۇرىن قولعا ۇيرەتىلگەن. ەشكى توعىز – ون جىل تىرشىلىك ەتەدى. ەشكىنىڭ ءمۇيىزى قىرلى، دەنە ءبىتىمى جەڭىل، قۇيرىعى قىسقا كەلەدى..
ەشكى
قازاق ەشكىنى جاسىنا قاراي:
• ۇلكەن تەكە
• سەركە
• دونەن سەركە
• قۇنان سەركە
• تۋ ەشكى
• ۇلكەن ەشكى
• ساقا ەشكى
• تۋشا شىبىش
• شىبىششا
• شىبىجىق
• مارقا لاق - دەپ اتايدى.
ەشكىنىڭ قاسيەتى
ەشكى - وتە ءوسىمتال مال. ەشكىنىڭ ءمۇيىزى قىرلى، دەنە ءبىتىمى جەڭىل، قۇيرىعى قىسقا كەلەدى. ونىڭ ءتۇبىتى، ءجۇنى، تەرىسى، ەتى مەن ءسۇتى پايدالانىلادى. ەشكى ءبىر – ەكى، كەيدە بەسەۋدەن لاقتايدى. جاقسىلاپ كۇتسە جىلىنا ەكى رەت تولدەيدى. ەشكىلەردى كوكتەمدە، جىلى اۋدانداردا ەكىنشى رەت تامىز – قىركۇيەك ايلارىندا قىرقادى. تەكەسىنەن 4 – 6 كگ، ەشكىسىنەن 3 – 5 كگ قىل الىنادى. ءتۇبىتتى ەشكىدەن 0، 2 – 0، 5 كگ، كەيدە 2 كگ ءتۇبىت الىنادى. ەشكى تەرىسىنەن سافيان، شيەۆرو سياقتى باعالى بىلعارى جاسالادى.
ەشكى كۇتىمى
ەشكى شارۋاشىلىعى - مال شارۋاشىلىعىنىڭ ءبىر سالاسى. مالدى قىستا قورادا، قالعان ۋاقىتتا جايىلىم جەرلەردە باعادى. ولاردى ازىقتىق داقىلدارمەن قورەكتەندىرەدى، مەزگىلىمەن دارىگەرلىك كومەك كورسەتىلەدى.
ەشكى مالى - تەكەسى 60 – 65 كگ - عا دەيىن، ەشكىسى 40 – 60 كيلوگراممعا دەيىن
تارتادى. جەمدەنگەن ەشكىدەن 20 – 28 كگ ەت، 4 – 6 كگ ماي، جەتى – ون ايلىق
لاقتان 12 كگ ەت، 1، 5 كگ ماي الىنادى. ەشكى تۇقىمىن اسىلداندىرۋ، كۇتىمى مەن ازىقتاندىرۋىن دۇرىس ۇيىمداستىرۋ ارقىلى ونىڭ ونىمدىلىگىن ارتتىرادى
تاقىرىبى: ەشكى ءسۇتىنىڭ پايداسى
«ەشكى ءسۇتىنىڭ پايداسى» تاقىرىبىنداعى عىلىمي جوباسىنا اننوتاسيا
تاقىرىپتىڭ وزەكتىلىگى: قازىرگى تاڭدا ۇمىت بولىپ بارا جاتقان حالىق ەمدەرى تۋرالى ىزدەنىپ تالداۋ جاساۋ. «ەشكى ءسۇتى توقسان توعىز اۋرۋدىڭ ەمى» ايقىن مىسالدارمەن دالەلدەپ، كوز جەتكىزۋ.
زەرتتەۋ بولجامى: ەگەر ەشكىنىڭ ءسۇتى كۇندەلىكتى ومىردە، مەديسينادا قولدانىلسا وسكەلەڭ ۇرپاقتىڭ دەنساۋلىعى الدەقايدا زور بولماق.
زەرتتەۋ زاتى: ەشكىنىڭ ءسۇتىنىڭ پايداسى تۋرالى تەرەڭ ءبىلۋ.
زەرتتەۋ ادىستەرى: ىزدەنۋ، سالىستىرۋ، تالداۋ، جيناقتاۋ، اڭگىمەلەسۋ ت. ب.
جوبانىڭ ماقساتى: قازاق حالقىنىڭ كونەدەن كەلە جاتقان قازاق مەديسيناسىنىڭ تۇرلەرى، اۋرۋدان ساقتانۋ شارالارىنىڭ مازمۇنى جايلى ماعلۇمات بەرۋ. قازىرگى تاڭدا جاستارعا مال شارۋاشىلىعىنىڭ جەتىستىكتەرىن، اتا – بابامىز ەشكى وسىرۋمەن ەرتەدەن – اق اينالىسقانىن، ءسۇتىنىڭ ادام اعزاسىنا پايداسىن ءتۇسىندىرۋ. تاۋەلسىز ەلىمىزدە اتا - بابامىزدىڭ قالدىرعان اسىل مۇراسىن قادىرلەپ جوعالتپاي قايتا جاڭارتاتىن ەندىگى بولاشاق - ۇرپاق، ءبىزدىڭ قولىمىزدا.
جوبا مىندەتتەرى:
- قازاق مەديسيناسىنىڭ شىعۋ تاريحىنا زەر سالۋ.
- ەشكى مالىنىڭ وزىنە ءتان ەرەكشەلىكتەرىمەن تانىستىرۋ.
- ەشكى ءسۇتىنىڭ ادام ومىرىندەگى ماڭىزى مەن پايداسى.
- سىنىپتاس دوستارىما ەشكى ءسۇتىنىڭ پايداسى تۋرالى ايتۋ، زەرتتەۋ جۇمىسىممەن تانىستىرۋ.
زەرتتەۋ قورىتىندىسى: بۇل عىلىمي جۇمىستا مەنىڭ بىلگەنىم: حالىق مەديسيناسىنىڭ ادام ومىرىندە ماڭىزى زور ەكەندىگىندە جانە دە سەنگەن ادامعا ءداستۇرلى مەديسينادان الدەقايدا باسىمدىلىعىندا، پايدالىلىعىندا. «اۋىرىپ جول ىزدەگەنشە، اۋىرمايتىن جول ىزدە» دەگەن دانا ءسوز وسى تاقىرىپقا نەگىزدەلگەندەي. سونىمەن بىرگە، ەشكى ءسۇتى پايداسىمەن قوسا قاراجات كوزى بولىپ تابىلادى.
ءوز ۇسىنىستارىمىز: جەم قالاسىندا مال شارۋاشىلىعى، سونىڭ ىشىندە ەشكى مالىنىڭ سانىن كوبەيتىپ، ودان الىنعان ونىمدەردى وڭدەيتىن ورىندار اشىلىپ، دۇكەن سورەلەرىنە زياندى قوسپاسىز پايدالى ونىمدەر قويىلسا ەكەن.
كىرىسپە
قازاق حالقى كوشپەندى ءومىر سۇرە ءجۇرىپ، دالا مەن تاۋ – تاستاعى جانۋارلاردىڭ جەكە جاراقاتىنان جانە سىرقاتىنان جازىلۋدا قانداي تابيعاتتىق ەمدەر الاتىنىن بايقادى، كوردى، ءبىلدى جانە وزدەرىنە تەكسەرۋ جاسادى دا ناتيجەسىنە ءوز باعالارىن بەردى. وزدەرى مەن بولاشاق ۇرپاقتارىنىڭ دەنىنىڭ ساۋلىعى بولۋ ءۇشىن، ۇلتتىق حالىق مەديسيناسىنىڭ باي تاجىريبەسى جيناقتالدى. قازاق مەديسيناسى ءداستۇرلى مەديسيناسىنىڭ ماڭىزدى قۇرامداس بولىگى بولىپ تابىلادى. قازاق مەديسيناسىنىڭ تاريحى ۇزاق، اۋرۋدان ساقتانۋ شارالارىنىڭ مازمۇنى وتە مول.
اتا - بابالارىمىز تابيعاتتىڭ تابيعي ەمىنىڭ ءادىس – تاسىلدەرىن مەڭگەرگەن ناعىز ۇستاسى جانە ناعىز بىلگىرى بولدى. قازاقتىڭ حالىق مەديسيناسىنىڭ حV عاسىردا - اق، 500 جىلدىڭ الدىندا ءىلىمي - عىلىمي نەگىزى قالانعانىن قازاقتىڭ اتاقتى شيپاگەرى وتەيبويداق تىلەۋقابىل ۇلىنىڭ «شيپاگەرلىك بايان» اتتى مەديسينالىق ەنسيكلوپەديالىق ەڭبەگى ايقىنداپ بەردى. شيپاگەرلىك بايان» كىتابىندا دا 728 ءتۇرلى دارىلىك ءشوپ، 318 ءتۇرلى دارىلىك جانۋار، 52 ءتۇرلى مينەرالدى ءدارى، 8 ءتۇرلى باعالى ءدارى ماتەريالى جانە 4577 رەسەپت جازىپ قالدىرعان. قازاق شيپاگەرلىگىنىڭ الەمدىك دەڭگەيىن انىقتاۋعا جول اشتى.
ەلباسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ۇسىنعان «قازاقستان - 2030» باعدارلاماسىندا ەلىمىزدەگى ازاماتتاردىڭ دەنساۋلىعىن ساقتاۋ پروبلەماسى، وسى باعدارلامانىڭ جەتى باستى باعىتىنىڭ بىرىنە اينالعانى ءمالىم. بۇل قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا قابىلدانعان «مادەني مۇرانى» دامىتۋ باعدار - لاماسىنىڭ شارالارىمەن سايكەس كەلەدى. حالىقتىق شيپاگەرلىك ءداستۇرى ۇلتتىق مادەنيەتتانۋدىڭ ءبىر سالاسىنا جاتادى دەۋگە تولىق نەگىز بار
ىقىلىم زامانداردان كەلە جاتقان عالىمدار مەن ويشىلدار ءسۇتتى «دەنساۋلىقتىڭ قاينار كوزى»، «ءومىر شىرىنى»، «اق قان» دەپ اسا جوعارى باعالاعان. ءسۇت ازىقتىق قۇنارى جاعىنان كەز كەلگەن تاعامدى الماستىرا الادى، ال وزگە ءبىر تاعام ءسۇتتىڭ ورنىن باسا الماق ەمەس.
اڭىزدارعا جۇگىنسەك، ەجەلگى گرەكتەردىڭ ابدەراح قالاسىندا تۇراتىن اتاقتى دارىگەر ءبىر باقۋاتتى ادامنىڭ بالاسىن ەمدەگەندە ەشبىر ەمدىك ءشوپتىڭ دە، ءدارى - دارمەكتىڭ دە پايداسى تيمەگەن. سوندا ءبىز بىلەتىن اڭىز ادام گيپپوكرات ناۋقاسقا ءبىر اپتا بويى كۇندىز جانە كەشكە ەسەك ءسۇتىن، ال ءبىر اپتادان كەيىن سيىر ءسۇتىن ءىش دەپ كەڭەس بەرەدى. ناتيجەسىندە، الگى ناۋقاس اۋرۋىنان بىرتىندەپ ايىعا باستاعان ەكەن.
گيپپوكرات ءوز ەڭبەكتەرىندە سۇتپەن ەمدەۋدىڭ جولدارىن، ءسۇتتىڭ شيپالى بولعان كەزدەرىن ءتىزىپ كورسەتكەن. سونداي - اق، ءار ءتۇرلى مال ءسۇتىنىڭ ەمدىك قاسيەتتەرىنىڭ بىردەي بولمايتىندىعىن انىقتاعان. ونىڭ پىكىرىنشە، ەشكى مەن بيە ءسۇتى
كوكىرەك اۋرۋىن جازسا، سيىر ءسۇتى قۇياڭ مەن قان ازدىققا شيپا بولادى. گيپپوكرات جۇيكەسى توزىپ، اشۋلانشاق بولعان ادامداردىڭ دا ءسۇت ىشكەنى وتە دۇرىس ەكەندىگىن اتاپ وتەدى.
ءابۋ - ءالي يبن سينانىڭ «دارىگەرلىك عىلىم قاعيداسىندا» دا ءسۇتتىڭ ەمدىك قاسيەتى جونىندە ءسوز بولعان. ول ءسۇت پەن ءسۇت ونىمدەرىنىڭ كارى - جاسقا بىردەي پايدالىلىعىن ايتا كەلىپ، جاسى ۇلعايعان ادامدار ءۇشىن تاپتىرمايتىن اس دەپ تۇيگەن. عالىم اسىرەسە، ەشكى مەن ەسەك ءسۇتى وتە پايدالى ەكەندىگىن باسا ايتىپ، ولاردىڭ سۇتىنە تۇز بەن بال قوسىپ ىشكەن دۇرىس دەپ شەشكەن.
يتاليادا ءبىزدىڭ داۋىرىمىزگە دەيىنگى ءىىى عاسىردا ەمدىك قاسيەتى مول ءسۇت الۋ ءۇشىن سيىرعا اقباس جۋسان، بيدايىق، ەشكىتاپ، كۋمانيحا سىندى ءارتۇرلى شوپتەردى ارالاستىرىپ بەرگەن. ول كەزدە سيىر ورىسكە شىعاتىن جايىلىمنىڭ بوتانيكالىق قۇرىلىمىن جاقسارتقان ادامداردى ارنايى مەدالدارمەن ماراپاتتاپ وتىراتىن بولعان دەسەدى.
بەلگىلى عالىم س. پ. بوتكين ءوزى جۇرگىزگەن تاجىريبەلەرگە سۇيەنە كەلە، «ءسۇت جۇرەك پەن بۇيرەكتى ەمدەۋگە اسا باعالى زات» دەگەن تۇجىرىمعا توقتاعان.
ەگەر جارانى، كۇيىكتى، يت قاپقان نە ارا شاققان جەردى بوكەننىڭ ءسۇتىن جاعىپ ەمدەسە، جارا جايشىلىقتاعىدان الدەقايدا تەز جازىلادى. سونداي - اق، بوكەن ءسۇتى اسقازان جانە ون ەكى ەلى ىشەك جاراسىن، سوزىلمالى، گاستريت اۋرۋىن جانە وكپە دەرتىن تەز جويادى.
حح عاسىردىڭ باسىندا ۇلى ورىس ميكروبيولوگى ي. ي. مەچنيكوۆ ايران ىشكەن كەزدە ىشەكتەردەگى شىرىتكىش ميكروبتاردىڭ ىعىستىرىلىپ شىعاتىندىعىن انىقتاعان. ونىڭ ۇستىنە ءسۇت قىشقىلى اسقازان ءسولىنىڭ بولىنۋىنە كومەكتەسەدى، تابەتتى اشىپ، استىڭ قورىتىلۋىنا جاردەم بولادى.
ۇزاق جىلدار بويى ىرىمشىك، سىر، ءسۇت قانتى، قايماق جانە باسقا دا ءسۇت تاعامدارى ادامنىڭ بويىندا كەزدەسەتىن ءتۇرلى سىرقاتتاردىڭ الدىن الىپ، ەمدەپ جازۋ ءۇشىن قولدانىلىپ كەلەدى. ءسۇت پەن ءسۇت ونىمدەرىنىڭ سەمىزدىكتى، باۋىر، ۇيقى بەزىن جانە جۇرەك دەرتىن ەمدەۋدەگى ماڭىزى وتە ەرەكشە.
س. حيگۋشي (جاپونيا) ءبىرقاتار ءدارى - دارمەكتى قوسا قولدانىپ، سونىڭ ىشىندە يوگۋرت (ايراننىڭ ءبىر ءتۇرى) ىشكىزىپ ەمدەگەندە، اتوم ساۋلەسىنەن زاقىمدانعان 7 ادامنىڭ ءۇش ايدىڭ ىشىندە قۇلان - تازا ايىعىپ كەتكەندىگىن جاريالايدى. س. حيگۋشي سۇتتە بار سيستين مەن گلۋتاتيون اتومنىڭ ساۋلە شىعارۋىنان بولاتىن زارداپتاردان اعزانى قورعايدى دەپ تاپقان.
قازىرگى كەزدە ۇنەمى ۇشىرايتىن اۋرۋلاردان ساقتانۋدا كوپ كومەگى تيۋدە.
مىسالى، وزگە ۇلتتاردىڭ مەديسيناسى سياقتى قازاق مەديسيناسىندا كوپتەگەن زەرتتەۋدى قاجەت ەتەتىن تاقىرىپتار جەتەرلىك. سول ماقساتتا مەن وسى تاقىرىپتى تاڭدادىم.
ەشكى تۇرلەرى
ەشكى قۋىسمۇيىزدىلەر تۇقىمداسىنا جاتاتىن، كۇيىس قايىراتىن جۇپتۇياقتى مال. ەشكى 11 - 12 مىڭ جىل بۇرىن قولعا ۇيرەتىلگەن. ەشكى توعىز – ون جىل تىرشىلىك ەتەدى. ەشكىنىڭ ءمۇيىزى قىرلى، دەنە ءبىتىمى جەڭىل، قۇيرىعى قىسقا كەلەدى..
ەشكى
قازاق ەشكىنى جاسىنا قاراي:
• ۇلكەن تەكە
• سەركە
• دونەن سەركە
• قۇنان سەركە
• تۋ ەشكى
• ۇلكەن ەشكى
• ساقا ەشكى
• تۋشا شىبىش
• شىبىششا
• شىبىجىق
• مارقا لاق - دەپ اتايدى.
ەشكىنىڭ قاسيەتى
ەشكى - وتە ءوسىمتال مال. ەشكىنىڭ ءمۇيىزى قىرلى، دەنە ءبىتىمى جەڭىل، قۇيرىعى قىسقا كەلەدى. ونىڭ ءتۇبىتى، ءجۇنى، تەرىسى، ەتى مەن ءسۇتى پايدالانىلادى. ەشكى ءبىر – ەكى، كەيدە بەسەۋدەن لاقتايدى. جاقسىلاپ كۇتسە جىلىنا ەكى رەت تولدەيدى. ەشكىلەردى كوكتەمدە، جىلى اۋدانداردا ەكىنشى رەت تامىز – قىركۇيەك ايلارىندا قىرقادى. تەكەسىنەن 4 – 6 كگ، ەشكىسىنەن 3 – 5 كگ قىل الىنادى. ءتۇبىتتى ەشكىدەن 0، 2 – 0، 5 كگ، كەيدە 2 كگ ءتۇبىت الىنادى. ەشكى تەرىسىنەن سافيان، شيەۆرو سياقتى باعالى بىلعارى جاسالادى.
ەشكى كۇتىمى
ەشكى شارۋاشىلىعى - مال شارۋاشىلىعىنىڭ ءبىر سالاسى. مالدى قىستا قورادا، قالعان ۋاقىتتا جايىلىم جەرلەردە باعادى. ولاردى ازىقتىق داقىلدارمەن قورەكتەندىرەدى، مەزگىلىمەن دارىگەرلىك كومەك كورسەتىلەدى.
ەشكى مالى - تەكەسى 60 – 65 كگ - عا دەيىن، ەشكىسى 40 – 60 كيلوگراممعا دەيىن
تارتادى. جەمدەنگەن ەشكىدەن 20 – 28 كگ ەت، 4 – 6 كگ ماي، جەتى – ون ايلىق
لاقتان 12 كگ ەت، 1، 5 كگ ماي الىنادى. ەشكى تۇقىمىن اسىلداندىرۋ، كۇتىمى مەن ازىقتاندىرۋىن دۇرىس ۇيىمداستىرۋ ارقىلى ونىڭ ونىمدىلىگىن ارتتىرادى
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: باستاۋىشتان كەيىن قويىلاتىن سىزىقشا
-
ترەنينگتىڭ تاقىرىبى: «ءمۇعالىم مەن وقۋشى قارىم - قاتىناسى»
