ەسىل وتكەن ءومىر
بۇتىندا الاباجاق كونەتوز دامبال. كەۋدەدە ابدەن كىرسىڭدى بولعان مايكا. ءباشپايعا جۇلىعى شىققان شۇبەرەك ءشاركەي ءىلىپتى. توبەسىنەن وتكەن كۇننىڭ ىستىعى تابانىنا جەتىپ، ارقاسىنان وتكەنى جاۋىرىنى مەن قابىرعاسىن ەرىتىپ، بۇكىرەيگەن ەركەك بەس قاباتتى ءۇيدىڭ اۋلاسىنداعى ساكىدە جانارىمەن جەر تەسىپ وتىر. مايلانىپ كەتكەن سەلدىر شاشىن ميلىعىنا تۇسكەن ەسكى تەلپەگى جاۋىپ، كۇنقاعار قىزمەتىن اتقارىپ تۇر. اندا-ساندا باسىن كوتەرىپ، قارسى الدىنداعى پودەزدە كوشىپ-قونىپ جانتالاسىپ جاتقاندارعا ءاجىمدى قاباعىنىڭ استىنان سىعىرايىپ قاراپ قويادى. ودان جانارىن اۋدارىپ اكەتىپ، ءبىر كەزدەرى قيماس ءومىرىن وتكىزگەن ءبىرىنشى قاباتتاعى تانىس تەرەزەگە قادايدى.
قاراعان سايىن جان دۇنيەسى قۇلازىپ، وكىنىشتەن ءىشى ورتەنىپ، كەۋدەسىن وكسىك قىسىپ، جانارىن جاس تورلايدى. وزەكتەگى ءورتىن كىم وشىرەر، ىشتەگى دەرتىن كىم تۇسىنەر…
— جورا، قالىڭ قالاي؟ نە بولدى، كۇن شىققالى ساكىگە بايلانىپ قالىپسىڭ، — دەپ، كورشىسى ستەپان تاياعىن تىقىلداتا جاقىنداپ، ءسىڭىرلى بىلەگى بىردەن كوزگە تۇسەتىن كۇرەكتەي الاقانىن ۇسىندى.
بۇل سۇيەگىنە دەيىن وتكەن كۇننەن قىزعان قولىن سەلقوستاۋ سوزا، انانىڭ ساۋساقتارىن قىسىپ قويدى دا:
— قاي جەتىسكەننەن دەيسىڭ، ستەپا، — دەپ، تەلپەگىن سول قولىنىڭ الاقانىمەن باسىپ، باسىن شالقايتا، كەجەگەسى كەرى كەتە جاۋاپ بەردى.
ستەپان ساكىگە وتىرا كەتتى دە، قولىنداعى تاياعىن جانىنا سۇيەدى. اياعىن الدىنا سوزىپ تاستاپ، كورشىسىنە:
— ال، ايت، نە بولدى؟ — دەدى دە، ءتوسقالتاسىنان «كەنت» دەگەن تەمەكى قورابىن شىعارىپ، ىشىنەن ءبىر تالىن الىپ ەرنىنە قىستىردى. سودان باپتانىپ شىرپىسىن ىزدەي باستادى. «ە، ءوز شاڭىراعىنان شىعىپ، تۋعان اۋلاسىندا شالقايىپ وتىرعانعا نە جەتسىن!» دەپ، جورا ورىس كورشىسىنە ىشتەي قىزعانا قارادى. ستەپان ونى قىزىقتىرعانداي ودان ءارى كەرگيىپ، تەمەكىسىنەن قۇمارلانا سورىپ بارىپ:
— ايتساڭشى ەندى، تىرجالاڭاش بۇل نە وتىرىس؟ — دەدى دە، قۇلاقتى جارا قاقىرىنىپ، وڭ جاعىنا شىرت تۇكىردى.
جارتى عاسىر شەككەن شىلىمنىڭ ءتۇتىءنى دىبىس جولدارىن بايلاپ تاستاعانداي داۋىسى قارلىعىپ شىعادى. اۋزىنان شىققان لەبىنىڭ اششىلىعى سونداي، جانىنداعى ادامنىڭ قولقاسىن اتادى. ونى بايقايتىن جورا ما؟ ىشكى دەرتىن كورشىسىنە نەدەن باستاپ اقتارارىن بىلمەي، دال بولىپ وتىر. جاۋاپ بەرمەسكە دە ءلاجى جوق. ەكەۋى زامانىندا كيروۆ اتىنداعى زاۆودتا بىرگە جۇمىس ىستەپ، كاسىپوداقتىڭ ارقاسىندا وسى ءتورت قاباتتى ۇيدەن بىرگە پاتەر العان. بۇل ۇيلەر كەيىننەن «حرۋششيەۆكا» اتانىپ كەتكەن. سول كەزدەگى جازىلماعان زاڭ بويىنشا قازاقتارعا نە ءبىرىنشى، نە ەڭ سوڭعى قاباتتان پاتەر تيەتىن. جوراعا ءبىرىنشى، ستەپانعا ويىپ تۇرىپ ورتاداعى ءۇشىنشى قاباتتان باسپانا بۇيىردى. تاڭدايتىن جورا بار ما، بۇيىرعانىنا ءماز! ۇلى مەن قىزىن قولتىعىنا قىسىپ، قورجىن-قوشالاعى مەن جالعىز مۇلكى «موسكۆا» توڭازىتقىشىن سۇيرەپ، كىلت قولىنا تيگەن كۇنى كوشىپ العان. الماتىعا كەلگەلى ساليقا دەگەن اتىن ۇمىتىپ، سۆەتا بولىپ كەتكەن كەلىنشەگى باسى قىپ-قىزىل بولىپ شاۋىپ ءجۇر. ءبىر كۇن ۇستەل، ەكىنشى كۇنى ورىندىق تاۋىپ اكەلىپ، توڭازىتقىشىمەن قوسا، التى شارشى اۋماقتى تولتىرىپ تاستادى. قالعان ەكى ءبولمەنىڭ بىرەۋى — جاتىن بولمە دە، ەكىنشىسى — «گوريزونت» تەلەديدارى تۇرعان قوناق ءبولمە ەدى.
وزدەرى ءۇشىن حان سارايىنداي بولعان باسپانامەن قوسا، «قالالىقتار» دەگەن ءمارتەبەگە يە بولىپ، ەكى بالاسىن زاۆودتىڭ بالا-باقشاسىنا بەرىپ، جۇمىستارىنا شاپقىلايتىن. قالانىڭ حانىمدارىنان قالىسپاي سۆەتاسى باسىن جارتى جىل كوككە، جارتى جىل قىزىلعا بوياپ، كوكىرەگىنەن قوس الماسىن سىعالاتقان كەۋدەشە، بۇتىنا تىرسيعان دجينسي شالبارىن جاپسىرىپ، ەتجەڭدى دەنەسىمەن بىلق-سىلق باسىپ، جۇمىستان سوڭ اسۇيدە شۇجىقتاردى شىجعىرىپ، كارتوپ، نە ماكارون قۋىرىپ جاتاتىن.
ءوزى بولسا اكەسى ازان شاقىرتىپ قويعان «جايساڭعالي» دەگەن ەسىمىن ۇمىتىپ، «جورا» بولىپ كەتكەن. وزىنە بۇل اتتى كىم جاپسىرعانى دا ەسىندە جوق. جۇمىستان كەلە، زالداعى كوك ديۆانعا كولدەنەڭىنەن ءتۇسىپ، «گوريزونتتىڭ» ىشىندەگى جاڭالىقتاردى قاراعان بولىپ، ودان قالسا «قاسقىر مەن قوياندى» تاماشالايتىن. كۇندەردىڭ كۇنىندە ۇيلەرىندە قارا تەلەفون پايدا بولدى. ايەلى ەكەۋىنىڭ قۋانىشتارىندا شەك بولماي، كەزەكتەسىپ قالاداعى كۇللى تانىسىمەن ءتۇنءنىڭ جارىمىنا دەيىن سويلەسىپ، ۋاقىت ءوتكىزەتىن.
بىرەر جىلدا ەگىز بالاپاندارى دا مەكتەپ تابالدىرىعىن اتتادى. وقىعان بالانىڭ ماشاقاتى بالاباقشاداعى بالدىرعاننان قيىن ەكەن. قىزىمەن ايەلى، ۇلىمەن ءوزى جاعالاسىپ وتىرىپ ساباق وقىعان بولادى. جاز شىعا بالالارىمەن كەزەكتى ەڭبەك دەمالىستارىن الىپ ەلگە تارتاتىن. پەرزەنتتەرىنە ەكى اۋىز قازاقشا ءۇيرەتە الماي اۋىلعا بارسا، نامىستان جارىلىپ «وسىدان قولعا الماسام با»، — دەپ قايتقانىمەن، انالارى قازاقشا ءسويلەمەيتىن بالالار قايدان ۇيرەنسىن، شالاقازاق بولىپ ءوسىپ جاتتى.
ءسويتىپ ءجۇرىپ ولار دا مەكتەپتەرىن ءبىتىردى. جوعارعى وقۋ ورنىنا تۇسۋگە شامالارى كەلمەيتىنىن بىلگەن سوڭ، ەكەۋى ەڭ بولماسا ۋچيليششەگە تۇسسە ەكەن دەپ ارماندادى. قىزى ورتا مەديسينا قىزمەتكەرىنە، ۇلى ورتا ءبىلىمدى تەمىرجولشىلىققا وقيتىن بولدى. ايتەۋىر وزدەرى سياقتى زاۆودتىڭ قارا جۇمىسشىسى بولماعانىنا شۇكىرشىلىك ەتىپ ءجۇرگەندە، ەستەرىن جيىپ قاراسا، ەكەۋىنىڭ دە سامايىنا اق كىرىپ، شاشتارى سەلدىرەپ، ماڭدايلارىنا ءاجىم ءتۇسىپتى. ەكەۋى دە زاۆودتاعى اق قۇلاق اعايىندارمەن بىرگە اششى سۋدان تارتىنباي، تۇزداعان قىزاناق پەن قيارعا اۋەس بولعان سوڭ با، قىرىقتان اسىپ، ەلۋگە جەتپەي جاتىپ بەت تەرىلەرى قۋىرىلىپ، كوز الدىلارى كولكىلدەپ شىعا كەلدى. قىزىن قالالىق اۋرۋحاناعا مەدبيكە ەتىپ، ۇلىن تانىستارىن سالىپ ءجۇرىپ پويىز جولسەرىكتىگىنە كومەكشى ەتىپ ورنالاستىردى. ءبىر ماقساتتارىنا جەتكەندەي ماسايراپ ءجۇرىپ جاتتى.
كۇندەردىڭ كۇنىندە قىزى ءبىر قىلقيمويىندى، ۇلى ءبىر ۇزىنسيراقتى الىپ كەلىپ تانىستىردى: «ماحابباتپىز، قوسىلماساق بولمايدى»، — دەگەن. جولدىعاليدىڭ جۇرەك تۇپكىرىندەگى «قىز ۇزاتىپ، كەلىن ءتۇسىرىپ، قۇداندالى بولىپ، قازاقتىققا بەت بۇرارمىز» دەگەن ارمانى جەلگە ۇشتى. «وي، پاپا، قۇدا ءتۇسۋ دەگەن نە، اۋىلداعى قازاقتارعا ۇقساپ. كەلىنىڭىز جاڭا جىلعا قاراي بوسانادى»، — دەدى ۇلى، بۇدان كەيىن ونى جەدەلدەتە ۇيلەندىرمەسە بولمادى. كەلىندى ۇيگە كىرگىزىپ، ەكى جاسقا قوناق ءبولمەنى بوساتىپ بەردى.
«قىزىڭ جىگىتىمەن كەتەتىن بولدى، قۇدالار ينتەرناسيونال جاندار ەكەن، قۇدالىقتى تۇسىنبەيتىن»، — دەپ جايسىزداۋ حابار ايتتى ايەلى. ۇل بولماعانى جاقسى بولدى، ايتپەسە، جاتىن بولمەنى بوساتىپ، بايبىشەسىمەن اسۇيگە شىعار ما ەدى. قانشا قيماسا دا، قىز كەتتى قياعا. كەلىنىن «انە بوسانادى، مىنە بوسانادى»، — دەپ وتىرعاندا دۇنيە توڭكەرىلىپ، «جەلتوقسان» دەگەن كوتەرىلىس باستالدى دا كەتتى. ەل ءىشى ءدۇرءلىگىپ، كوشەدە جوڭكىلگەن جۇرت، ەشكىمدى ەشكىم ۇعىپ بولمايتىن ءبىر اۋرە-سارساڭدا جولدىعالي نەمەرە ءسۇيدى. ۇلتجاندى قازاقتار الاڭدا الىسىپ، «ازاتتىق الامىز» دەپ الاسۇرىپ جۇرگەندە مۇنىڭ ءدۇبارا بالالارى ماحابباتتارىنىڭ قىزىعىنا باتىپ، جەءمىءسىن جيناپ جاتتى. كوكتەمگە قاراي پىسپەي جەتىءلىپ، جيەن نەمەرە دۇنيەگە كەلدى.
ەكى شارانانى شيراتىپ، ودان ءتاي-تاي باستىرىپ جۇرگەنشە تاعى ەكى-ۇش جىل وتە شىقتى. كەلىن تاعى ءبىر بالانى جارىق دۇنيەگە اكەلدى. تىرشىلىكتىڭ قامىتى بۇرىنعىدان اۋىرلاپ، سۆەتاسى ەكەۋى ەكى نەمەرەمەن الىسىپ كەتتى. كەلىن جالعىز كۇيەۋىنىڭ تابىسى جەتپەيتىنىن سىلتاۋراتىپ، توقىما فابريكاسىنداعى جۇمىسىنا قاشتى. سول ارادا بالاسىن قۇشاقتاپ قىز بايدان قايتتى. قۇداي قاراسقاندا ۇلى جۇمىسىنداعى شاعىن وتباسىلارعا ارنالعان جاتاقحانادان بولمە الىپ، بولەك شىققان. قوناق بولمە قايتقان قىزعا ءتيدى. بولىنگەن ۇل ۇلكەن بالاسىن اتا-اجەگە قالدىردى.
ايەلى ەكەۋىنىڭ ءتۇن ۇيقىسى ءتورت ءبولىنىپ، بالا كۇزەتەتىن باياعى جاستىق شاقتارى قايتا اينالىپ كەلگەندەي بولدى. ونى وزدەرى «ۇلىمىزعا بالاسىن باعىپ بەرىپ قاراسىپ جاتىرمىز. ءبىزدى قارتايىپ، قالجىراعاندا بالالارىمىز وسىلاي قارايدى»، — دەپ كوڭىلجۇباتار جاساپ ءجۇردى. كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە قىزى بالاسىن اتا-اناسىنىڭ باۋىرىنا قالدىرىپ، قايتادان كۇيەۋگە ءتيىپ كەتتى. سونىمەن ايەلى ەكەۋى ەكى نەمەرەنى باۋىرىنا قىسىپ، ەكى بولمەدە بولەك ۇيىقتاپ، جاسىنا جەتپەي كەمپىر-شالعا اينالدى.
بۇلار وسىلاي وتباسىلىق شىرعالاڭدارىمەن اۋرە بولىپ جاتقاندا ون بەس ەلدەن قۇرالعان ۇلكەن دەرجاۆانىڭ بىت-شىتى شىعىپ، ءار رەسپۋبليكا ءوز الدىنا تاۋەلسىز مەملەكەتكە اينالعان. زاۆودتارى جابىلىپ، ءتورت قاباتتى ۇيدە تۇرىپ جاتقان كورشىلەرىنىڭ ءبارى جۇمىسسىز قالدى. نە زەينەت جاسىنا جەتپەي، نە جاڭا زامان كوشىنە ەرە الماي قالعان ءبىر توپ ەركەك پەن ايەل اۋلادا بالا ويناتاتىن دا، وزدەرى شاحمات پەن دويبى ويناپ ۋاقىت وتكىزەتىن. كۇنى بويى اۋلاعا شىعىپ، ساكىدە وتىرىپ، اياعىنان شاتقاياقتاپ جاتقان جاس مەملەكەتتى جامانداپ، وتكەن ومىرلەرىن اڭساپ جىلاعانىمەن عاسىر تۇرماق، مىڭجىلدىق اۋىسسا دا، كەتكەن داۋرەن قايتا ورالمادى.
جورانىڭ پىسىق سۆەتاسى ءبىر جاتاقحاناعا ۆاحتەرلىك جۇمىسقا تۇرىپ الدى. ەكى كۇندە ءبىر كەزەگىنە بارىپ، قونىپ ەرتەسىنە كەلەتىن. جايساڭعالي بازاردان ارزان-قۇرزان اس-اۋقات اكەلىپ، الجاپقىش بايلاپ ەكى نەمەرەسىنە تاماق ءپىسىرىپ ءىلدالاپ ءجۇردى. ءوزى دە ءبىر جەرگە نانتابارلىققا ىلىنگىسى كەلگەنىمەن ەش رەتى كەلمەي-اق قويعان. نەمەرەلەر مەكتەپكە بارىپ، ەندى جورا «ۇيىشىلىك ءتاربيەشى مۇعالىمگە» اينالدى. ولاردى مەكتەپكە اپارادى، اكەلەدى. كەشكە قاراي ساباق وقىتادى. «ميىم اتالا بولدى مىنا ەكەۋىمەن»، — دەپ ايەلىنە شاعىنىپ قوياتىن. وندايدا: «سەن تاۋەلسىز بولامىز»، — دەپ قۋانىپ ەدىڭ عوي، مىنە بولدىڭ. ەشبىر باسشىعا تاۋەلدى ەمەسسىڭ! وزىڭمەن-وزىڭ! ەلىڭ دە ماسكەۋگە باعىنبايدى! ارماندارىڭا جەتتىڭدەر! تەك مەملەكەتتىڭ قازىناسى بوس، سەنىڭ قالتاڭ قۋىس!» — دەپ، قىزىلباس قاتىنى تابالايدى. «روسسيادان بولىندىك، نە تاپتىق! وسى ما جەتكەنىمىز؟ جىنىم ۇستاسا، وتانىما كەتىپ قالام!» دەپ قورقىتاتىن. ورىنبوردىڭ قىزى عوي، ءبىراق ونى رەسەي ءقايتسىن؟ ول تۇرماق كوشىپ بارعان قانى تازا ءوز ورىستارىن «قازاقتار» دەپ شەتتەتىپ، كۇن كورسەتپەي، شىداماعاندارى قايتا كوشىپ كەلىپ جاتقان.
جايساڭعالي دا قاشانعى قاتىننان ءسوز ەستىپ، قور بولىپ وتىرسىن، كۇندەردىڭ ءبىر كۇنىندە ءۇيدىڭ ماڭىندا اشىلعان اۆتوتۇراققا كۇزەتشىلىككە ورنالاستى. كۇنارا تاۋلىكتىك كەزەكشىلىككە بارادى. كۇندىز تىنىم تاپپاي كىرگەن-شىققان كولىكتەر مەن يەلەرىن اڭدىپ، زىر قاعادى. كەشكە قاراي بەلگىلەنگەن ۋاقىتتا ەكى توبەت ءيتتى قورشاۋدىڭ ىشىنە جىبەرەدى دە، قاقپانى تارس جاۋىپ، ىدىسقا سالىپ الىپ كەلگەن تاماعىن جىلىتىپ ءىشىپ، اعاش توسەككە جايعاسادى. قوس الاقانىنداي عانا تەلەديداردان كينو كورەدى، ءان تىڭدايدى، قالعىپ-مۇلگىپ ۇيىقتايدى.
ەرتەسىنە تاڭ سىز بەرە يتتەرىن ۇياسىنا قاماپ، قاقپانى اشىپ كولىك يەلەرىن قارسى الادى. كەزەكشىلىگىن اۋىستىرۋعا كەلگەن سەرىگىنە امان-ەسەن ورنىن تاپسىرادى. بار بولعانى وسى…
العاشىندا ايەلى بۇل «قىزمەتىنە» قارسى بولدى. «نەمەرەلەرمەن كىم اينالىسادى؟ ولاردى مەكتەپكە اپارىپ-الىپ كەلۋ كەرەك، تاماعىن ۋاقتىلى ىشكىزۋ كەرەك»، — دەپ باجىلدادى. جورا دا ودان كەم ەمەس داۋىسپەن: «ءالى الپىسقا دا كەلمەدىم، نەگە بىرەۋدىڭ بالاسىن باعىپ ۇيدە وتىرۋىم كەرەك؟! مەنىڭ بالالارىمدى كىم باقتى؟ ەكەۋمىز سۇيرەپ ءجۇرىپ جەتكىزدىك. اكە-شەشەلەرى وزدەرى باقسىن!» — دەپ جاۋاپ بەرءدى. «ءبىز ولارعا كومەكتەسۋىمىز كەرەك، ءقازىر كاپيتاليزم، كۇندەرىن كورسىن»، — دەپ شاڭقىلداپ قويماپ ەدى، بۇل: «ءوزىڭ ب ا ق! ايەلسىڭ! اجەسىڭ!» — دەپ اقىرىپ جىبەردى. «مەن جۇمىس ىستەپ، وسى ءۇيدىڭ نانىن تاۋىپ وتىرمىن»، — دەپ قىزىلباس تا تەپسىنىپ قويار ەمەس. «مەن ەركەكپىن، سەندەردى اسىراي الام. سوندىقتان جۇمىسقا شىعام!» — دەپ ەكى قولىمەن اس ءۇيدىڭ ۇستەلىن توقپاقتاپ وتىرىپ، تەڭدىك الىپ وسى جۇمىسقا شىققان ەدى.
بۇرىن اۋلاداعى اقساقال-قاراساقالى بار، جۇمىسسىزدارمەن دومينو، كارتا ويناپ، ءبىرۋاق سىرا ىشكەنىن ساپ تىيدى. شاحمات دەيسىز بە، جورا سياقتىلارعا ونداي اقسۇيەك ويىن قايدان جۇقسىن؟ ول اۋلادا شاحمات ويناماق تۇگىلى، ماڭىنا دا جۋىماعان. كورشىلەرى كەزدەسىپ قالعاندا:
— سەن ءبىزدى ۇمىتتىڭ عوي! مەنسىنبەي كەتتىڭ عوي! — دەپ وكپە ارتىپ جاتادى. وعان جورالارى باسىن بىلعاڭداتىپ، كۇلىمسىرەپ تومەن قاراي بەرەدى. بار جاۋابى وسى. ال، ءتۇسىنىپ كور!
كەزەكشىلىگىنەن بوساعان كۇنى ورنىن تولتىرايىن دەپ، كۇنى بويى نەمەرە قارايدى. الدىمەن ۇيگە كەرەك كوكونىس پەن ءسۇت ونىمدەرىن كوتەرگەنىنشە اكەلەدى. تۇسكى اسقا جاقسىلاپ سورپا مەن قۋىرماش جاساپ قويادى. نەمەرەلەرىن مەكتەپتەن الىپ كەءلىپ، تاماققا تويدىرىپ وتىرىپ كورگەن-بىلگەندەرىن سۇراپ، اڭگىمەلەسەدى. ەكى ايالداما جەردەگى دەمالىس پاركىنە اپارىپ ويىندارى قانعانشا ويناتادى. ارتىق-اۋىس تيىن-تەبەنىنە بالمۇزداق الىپ بەرەدى. باسىندا قارسى بولعان بايبىشەسى جوراسىنىڭ وسىلاي ەرەكشە ءتارتىپتى اتا بولىپ كەلە جاتقانىنا قاراپ، قۋانا باستادى. بالالارى دا ريزاشىلىقتارىن بىلدىرگەنى مە، ءدال اتاسى دەمالاتىن كۇنى قولدارىنداعى بالالارىن دا اكەلىپ تاستايتىندى شىعاردى. وسىلاي، وزدەرىنشە باقىتتى بولىپ جۇرگەندە، ءتىرشىلىكتەرىنىڭ ويرانىن شىعاراتىن وقيعا بولدى.
***
— جورا، قىمباتتىم، مەن ءبىتتىم! ولەتىن بولدىم! — دەپ قىزىلباس قاتىنى سىرتقى ەسىكتەن اتتاي سالا، قول سومكەسىن تورگە قاراي اتىپ ۇرىپ، بوساعاعا وتىرا قالىپ ەڭىرەي جونەلگەن.
اسۇيدە تۇسكى استىڭ قامىمەن كارتوپ ارشىپ تۇرعان جايساڭعالي ايەلىنىڭ اششى داۋىسىنان شوشىپ كەتكەنى سونشا، اشەيىندە وتپەيتىن قارا پىشاق باسبارماعىن ورىپ ءتۇستى. جان دەگەندە جالعىز قاتىنى ويبايلاپ جاتسا، وڭاي ما، قانىنىڭ سورعالاعانىنا قاراماي، كىرەبەرىسكە جۇگىردى.
تىزەسىنەن ءبىر قارىس جوعارى بەلدەمشەسى ودان ءارى ءتۇرىلىپ، اياعىن سوزىپ سالىپ قىزىلباسى:
— مىنە، ءبارى ءبىتتى. كەلگەن جەرىم وسى بولدى! مەن ەندى جارتى جىلدا ولەم، سەن جاس قاتىن الىپ قۇتىرىپ جۇرەسىڭ! — دەپ قارادان-قاراپ الجاپقىشىن بايلاپ، ءۇي ىشىندەگىلەردىڭ تاماعىن جاساپ الاڭسىز جۇرگەن كۇيەۋىنىڭ ەرتەڭىنە بارىپ كەلىپ زار يلەپ وتىر.
— سۆەتيك، نە بولدى سونشا؟! مىنا وتىرىسىڭ نە؟ — دەپ، قان ساۋعالاعان ساۋساعىنا قاراماي ايەلىنىڭ قولتىعىنان دەمەپ تۇرعىزباق بولدى.
ايەل دەگەن بايقاعىش ەمەس پە، ەدەنگە قاراپ:
— مىناۋ نە قان؟ — دەپ باج ەتە ءتۇستى.
— مەن عوي، مەن… سەنىڭ داۋىسىڭنان شوشىپ كەتىپ، قولىمدى كەسىپ الدىم، — دەپ بارىنە ءوزى كىنالىدەي ەندى باسبارماعىن ەكىنشى قولىمەن قىسىپ ۇستاي الدى.
— تاڭبايسىڭ با، ەندى، جەر الەمدى قانداماي! — دەپ ەندى جۋىناتىن بولمەگە سۇيرەي جونەلدى.
جايساڭعالي كىنالى بالانىڭ تۇرىنە ءتۇسىپ، بەت جۋاتىن جەردە باسمارماعىنان قانى سورعالاپ تۇر. سۆەتا ۇيىشىلىك اپتەكاسىن اكەءلىپ، جوراسىنىڭ جاراسىنا يود قۇيىپ جانىن شىعارا اشىتىپ بارىپ، تاستاي ەتىپ تاڭىپ بەردى. جايساڭعالي قايتادان اس ۇيگە تارتتى. سۆەتا:
— ەندى مىنا تۇرىڭمەن قالاي كارتوپ ارشيسىڭ؟ تۇر بىلاي، — دەپ تار ەسىكتەن سىعىلىسا اتتاپ، قازانعا بەتەدى. كۇيەۋى ەندى نە ىستەرىن بىلمەي ورىندىققا وتىرا كەتتى دە، كوڭىلىن الاڭداتقان نارسەنى سۇرادى:
— جاڭا نەگە ايقايلاپ جىلاپ كەلدىڭ؟ — دەدى كوزى باقىرايىپ. سول كەزدە ايەلىنىڭ ەسىنە نەگە اتتانداپ كەلگەنى قايتا ءتۇستى مە:
— جورا! مەن ولەتىن بولدىم… — دەپ قايتا اڭىراي باستادى.
— قويشى، ەندى دۇرىستاپ ءتۇسىندىرشى، بىلاي، — دەدى ەندى جايساڭعالي جۇمساقتاۋ ۇنمەن.
سۆەتا قازانداعى سورپانىڭ تۇزىن كورءدى دە، قاقپاعىن قايتا جاۋىپ، كۇيەۋىنە قاراما-قارسى جايعاستى. باسىنا تونگەن قارا بۇلتتىڭ جايىن باستان-اياق تۇسىندىرە باستادى. وتكەن اپتادا جۇمىستارىندا «سكرينينگ جاساتىڭدار ءارى كەزەكتى سانيتارلىق تەكسەرۋدەن وتىڭدەر»، — دەپ تاپسىرعان سوڭ، ەل قاتارلى ەمحاناعا بارىپ قان تاپسىرىپ، گاستروسكوپيا، ماماگرافيا دەگەن اپپاراتتارىنان ءوتىپ، ناتيجەسىن كۇتىپ جۇرگەن ەكەن. بۇگىن تاڭەرتەڭ جۇمىسىنا ۋچاسكەلىك مەدبيكە: «جەدەلدەتىپ بىزگە كەلىڭىز»، — دەپ حابارلاسادى. «ەستىگەننەن ءىشىم مۇزداپ، قورقىپ كەتىپ، جانىمداعىلارعا ءىسىمدى تاپسىرا سالىپ، جۇگىرە جونەلدىم. ءبىردەن ۋچاسكەلىك دارىگەر قابىلدادى دا: «اناليزدەرىڭىزدىڭ قورىتىندىسى بويىنشا سىزگە ماممولوگكە بارۋ كەرەك»، — دەدى. الىپ-ۇشىپ، ماممولوگكە كەلسەم، ول اناليز قورىتىندىلارى مەن مەنىڭ كەۋدەمدى شەشىنءدىرىپ قاراپ ونكولوگكە جىبەردى. ونكولوگ تە كەۋدەمدى قايتادان پالپاسيا جاساپ قاراپ: «كەۋدەڭىزگە ءتۇيىن بايلانعان، زەرتتەۋلەر ناتيجەسى بويىنشا قاتەرلى ىسىك بەلگىسى سياقتى. ونىڭ زالالدى، زالالسىز ەكەندىگىن اۋرۋحاناعا جاتىپ تەكسەرىلگەنىڭىزدە انىقتايمىز. ازىرگە پۋنكسيا الامىز»، — دەپ، ازاپتاپ تاعى اناليز الىپ جىبەردى. «قاتەرلى ىسىك»، — دەگەننەن تۇلابويىم ءتۇرشىگىپ، جۇمىسقا دا بارماي ۇيگە قاشتىم. ولارعا جول-جونەكەي «اۋىرىپ قالدىم» دەپ حابارلادىم»، — دەپ جىلاپ وتىرىپ جاعدايىن ايتىپ شىقتى. كىرپىگىنە جاققان سۇرمەسى جاسپەن شىلانىپ، وپاسىنىڭ ءۇستىنەن اعىپ، بەتىنىڭ ايعىز-ايعىزىن شىعاردى.
قانشا دەگەنمەن، قىرىق جىلداي بىرگە تۇرعان، قىزداي قوسىلعان قوساعى ەمەس پە، جايساڭعاليدىڭ دا ايەلىنە قويىلعان ديوگنوزدىڭ اتىن ەستىگەندە ۇرەيى ۇشىپ، توبەسىندەگى بۋرىل تارتقان سيرەك شاشى تىك تۇرىپ كەتكەندەي. ايەلىنىڭ جىلاي-جىلاي دومبىعىپ كەتكەن جۇزىنە اياۋشىلىقپەن قاراپ، قانداي جۇباتۋ ءسوز ايتارىن بىلمەي ءۇرپيىپ وتىرعاندا سىرتقى تەمىر ەسىكتى سالدىرلاتا اشىپ نەمەرەسى كەلدى. ەكەۋى دە كەلىسكەندەي ورىندارىنان اتىپ-اتىپ تۇرىستى. ايەل الدىندا جاتقان مايلىقپەن بەتىن ءسۇرتىپ، ەركەك ەسىككە قاراي جۇگىردى.
كەشكى تاماق ءۇنسىز ءىشىلدى.
تۇنگى توسەك تە ءۇنسىز سالىندى.
ەرلى-زايىپتىلار ءۇنسىز كەلىپ ەكى جاستىققا باس قويدى. جايساڭعالي جارىنا بۇرىلىپ قۇشاعىنا الماقشى بولىپ قولىن سوزىپ ەدى، الاقانىنا ىلعال ءتيدى. ايەلى ءۇنسىز جىلاپ جاتىر ەدى. اشەيىندە سوزگە ساراڭ، ەندى مىنا ۇنسىزدىكتىڭ تۇڭعيىعىنا تارتىلىپ بارا جاتقانداي دىبىسى ءتىپتى شىقپاي قالدى. بار بولعانى قوساعىنىڭ ءدىر-دىر ەتكەن دەنەسىن قاپسىرا قۇشاقتاپ، ايىرىلىپ قالعىسى كەلمەگەندەي باۋىرىنا قىسىپ، ءوزىنىڭ اياۋشىلىعىن، شاراسىزدىعىن سەزدىرگەندەي بولدى. اشەيىندە ءار نارسەگە باجىلداپ، ءتىل مەن جاعىنا سۇيەنىپ، ورىسشا-قازاقشا ارالاس بىلدىرلاپ اۋزى جابىلمايتىن ايەل دە تۇڭعيىققا ءتۇسىپ كەتكەندەي، ءۇنسىز. تاستاي قاراڭعى بولمەدە قوس مۇڭلىقتى سول ۇنسىزدىك قورقىتىپ، شولپان جۇلدىز سونگەنشە جانارلارى جۇمىلمادى.
تاعى تاماق تا ءۇنسىز ءىشىلدى.
ادەتتەگىدەي ايەلى اسىعىس-ۇسىگىس جۇمىسىنا ىڭعايلانىپ كيىنىپ جاتتى. جايساڭعالي جانىنا كەلىپ:
— سۆەتيك، مۇمكىن ديوگنوزدا قاتەلىك بولعان شىعار، — دەپ ايتا بەرگەنى سول، قىزىلباسى:
— جورا! ولار ونكولوگيادان قاتەلەسپەيدى! — دەپ شورت كەستى.
— وندا وسى ءۇيدى ساتسام دا سەنى ەمدەتەم، — دەپ ەركەكشە ءسوز باستاپ كەلە جاتىر ەدى سۆەتيك:
— اقىماق، باسىڭداعى جالعىز باسپانانى ساتىپ، قاڭعىباس بولامىز با؟ — دەپ قاعىپ جىبەردى دە، ورىندىقتا بالا مىسىق سياقتى ءبۇرىسىپ جاتقان ءجۇن-جۇن سومكەسىن قۇشاعىنا قىسا سىرتقا ۇمتىلدى.
جايساڭعالي الەمدەگى ەڭ جاقىن ادامى قۇلادۇزگە تاستاپ بارا جاتقانداي ءىشى ورتەنىپ بوساعادا قالا بەردى.
سول كۇننەن باستاپ، «اۋرۋ كىردى — الەك كىردى» دەگەننىڭ ءوزى بولدى. ايەلى اباي كوشەسىندە ۇزىنىنان سوزىلىپ جايعاسقان اتى جامان «ونكولوگيا ينستيتۋتى» دەگەن جەرگە جاتىپ، ون كۇندە ناقتى ديوگنوزىن ءبىلدى. سونىڭ ءوزى ەكەن! قانشا جىلاسا دا، اتتانداسا دا، سول بولدى. قاتىنى ايتپاقشى: «ولار ونكولوگيادان قاتەلەسپەيدى» ەكەن. اياق-قولى جەرگە تيمەي، قالانىڭ و جاعىنان بۇ جاعىنا شىعىپ، «قايدا ارزان تاماق بار، ارزان كيىم-كەشەك بار؟» دەپ دومالانىپ شاپقىلاپ جۇرەتىن سۆەتاسى شولدە قالعان گۇلگە ۇقساپ، كۇننەن-كۇنگە سولىپ بارا جاتتى. «وسى ءۇيدى ساتسام دا سەنى ەمدەتەم!» دەپ كۇشەنگەن ەركەكتىڭ قولىنان تۇك كەلمەدى. ءۇيدى ساتسا دا ەمدەلمەيتىن بولدى.
ءۇيدى ساتپاعانىمەن، سۆەتانىڭ «نوۆوءسىبىرگە بارىپ ەمدەلسەم» دەگەن ارمانىن ورىنداۋ ءۇشىن حوۋم-كرەديت بانككە كەپىلگە قويىپ، نەسيە الدى. قىستىڭ كوزى قىراۋدا شەكارا اسىپ، رەسەي توپىراعىن باسىپ كوڭىءلىنە العان اۋرۋحاناسىنا جاتىپ قارالعانىمەن شيپا قونبادى. كوكتەمگە سالىم توبىلعى گۇلدەگەندە قىرىق جىل سەرىك بولعان، قۇداي قوسقان قوساعىنان ايىرىلدى.
جايساڭعاليدىڭ جايناپ جۇرگەنى، شاڭىراعىندا نەمەرەلەرى شاپقىلاپ، بالالارىنىڭ ارقا-جارقا بولىپ كەلىپ-كەتىپ شاڭىراعىن شاتتىققا بولەيتىنى ءبارى قىزىلباس قاتىنىنىڭ ارقاسى ەكەن. دۇنيە-اي، دەسەڭشى! قىرىق شارشى مەتر قاڭىراپ، الپىستى ورتالاعاندا ءوزى اڭىراپ قالدى.
جارىنىڭ قايعىسىنان بانكتىڭ نەسيەسىن تولەمەك تۇرماق، ءوزىنىڭ ىشكەنى — ءىرىڭ، جەگەنى — جەلىم بولىپ جۇرگەندە زىمىراپ جىل ءوتىپ، كوگەرىپ كوكتەم قايتا كەلىپ قالىپتى. رەسەيدەن سۆەتاسىنىڭ توركىندەرى، ەلدەن ءوز اعايىن-تۋىسى بار، ۇلى مەن قىزى بار، سابىلىپ ءجۇرىپ جىلىن وتكىزىپ، قۇرانىن وقىپ، ساداقاسىن تاراتتى. قايتادان قارا شاڭىراعىندا جاپادان-جالعىز قالدى. «قاتىن ءولدى — قامشىنىڭ سابى سىندى» دەپ بابالارى بەكەر ايتپاپتى. ول زاماندا جەردەن تىرەلىپ كوتەرىلەتىندەرى قامشى بولعان شىعار. سوندىقتان قاتىندى ءتىرەك كورگەن بولار. مىنا زاماندا قاتىن ولسە — تىرشىلىگىڭ قاراڭ قالادى ەكەن. بالالارى دا ءارقايسىسى ءوز باستارىمەن اۋرە. نەمەرەلەرى دە ەرجەتىپ وزدەرى شاڭىراق قۇرعالى ءجۇر. بۇعان كەلىپ كىرىن جۋىپ، تاماعىن بەرىپ، قاباعىنا قارايتىن ءتىرى جان جوق. ۇيگە سىرتتان كىرەر كىرىس تە ماقرۇم. ءار ايدىڭ اياعىندا تيەتىن زەينەتاقىسىن الىپ، پاتەراقىسىن تولەيدى دە، قالعانىن شىجىمداپ اس-اۋقاتىنا جاراتادى. ايەلىن ەمدەتۋگە العان نەسيەنى ۇمىتىپ تا كەتىپتى. ال بانك بەرگەن قارىزىن ۇمىتسىن با؟!
تەلەديدارىن سەرىك ەتىپ، جابۋى كىرسىڭدى بولعان ەسكى ديۆاندا جاتىر ەدى. ەسىكتىڭ قوڭىراۋى شار ەتتى. باياعى كەڭەس داۋىرىنەن قالعان دومالاق تەمىر قوڭىراۋ ەمەس پە؟ داۋىسى قانداي اششى ەدى! ءوزىن ەشكىم ىزدەپ كەلمەيتىنىن بىلەدى. بالالار دا شەشەلەرىنىڭ جىلى وتكەلى قارا كورسەتۋدى قويعان. قاءزىر كورشىلەر دە ەسىكتەن سىعالامايدى. تەك سىرتقا كۇنشۋاقتاپ شىققاندا ءبىءرىن-بىرى كورىپ امانداساتىندارى بار زامانداستارىمەن. «كىم بولدى ەكەن؟» — دەپ ورنىنان سۇيرەتىلە تۇرىپ، سويلەي ءجۇرىپ ەسىككە جەتتى. ورتاسىنداعى بارماقتاي ءاينەكتەن سىرتقا كوز سالدى. اق جەيدە كيگەن جاس جىگىت تۇر ەكەن. ورىسشالاپ «بۇل كىم؟» — دەدى تەمەكىدەن قارلىققان داۋسىمەن. «بانك كوللەكتورىمىن، سويلەسەيىك»، — دەدى ارجاقتان سىپايى ۇنمەن. «بانك» دەگەن ءسوزدى ەستىگەندە زارەسى ءزار تۇبىنە كەتىپ، بويىنان مىڭ سان قۇمىرسقا جۇگىرىپ وتكەندەي كۇيگە ەنىپ، ەسىكتى اشپاسىنا بولمادى. قوسىمشا تەمىر ىلگەگىن قولى دىرىلدەي اعىتىپ، شيقىلداتىپ ەسكى ەسىكءتى اشتى-اۋ. قولتىعىنا پاپكى قىسقان، اق جەيدە، قارا شالبار كيگەن، شاشىن جىلميتا تاراعان ۇزىن بويلى جاس جىگىت تۇر ەكەن.
— سالەمەتسىز بە، اتا! — دەدى تاپ-تازا قازاقشا.
— س..س..سالەمەتسىز، — دەپ تۇتىقتى جايساڭعالي. بۇل الدە انا تىلىندە كوپتەن ءسويلەمەگەننەن نەمەسە بانكتەن كەلىپ تۇرعانىن ءبىلىپ بالاسىنداي جاننىڭ جەتپىستەگى ءوزىنىڭ مىسىن باسىپ تۇرعانى.
— جايساڭعالي تۇرلىبايەۆسىز با؟ — دەدى جىگىت. داۋىسى ەركىن.
— ءيا…
— «حوۋم كرەديت» بانكتەن كەلدىم. بىلتىردان بەرى العان نەسيەڭىزدى تولەمەپسىز، سول بويىنشا بانك شەشىم شىعاردى. سونىڭ حابارىن جەتكىزۋشىمىن.
— ويبۋ، ايەلىم ءولىپ، ەسىم شىعىپ، نەسيە العانىمدى ۇمىتىپ تا كەتىپپىن، — دەدى بالا الدىندا بۇگجەڭدەپ، ۇمىتپاعاندا تولەيتىن قارجىسى بارداي.
— مىنە، مىناۋ ەسكەرتۋ قاعازى. مىندا قول قويىپ بەرىڭىز، العانىڭىزدى راستاپ، — دەپ زىپىلداعان جىگىت جىلدامداتا قالامسابىن شىعارىپ، پاپكىسىنىڭ ۇستىنە الاقانداي قاعازدى جايدى دا، قول قوياتىن جەرىن سۇق ساۋساعىمەن نۇقىپ كورسەتتى. جايساڭعالي ءوزى بىلەتىن شيمايىمەن حابار العانىن دالەلدەپ قول قويدى.
— اتا، ساۋ بولىڭىز! كورسەتىلگەن ۋاقىتتا ەرتەڭ بانككە كەلىڭىز. ايتپەسە، ءۇيىڭىز كەپىل رەتىندە بانككە ءوتىپ كەتەدى، — دەپ جىلدام-جىلدام ايتىپ شىقتى دا، ودان دا جىلدام باسىپ سىرتقى ەسىكتەن شىعا جونەلدى.
جايساڭعاليدىڭ شالا ەستيتىن قۇلاعىندا «ءۇيىڭىز كەپىل رەتىندە بانككە ءوتىپ كەتەدى»، — دەگەن سۋىق ءسوز بەن قولىندا الاقانداي حابارلاما قاعازى عانا قالدى. بويىن سۋىق سوزدەن ۇرەي بيلەدى. شيقىلداپ جابىلعان ەسىگى دە وزىمەن بىرگە شىرىلداپ جابىلعانداي.
قالتاڭداپ ەسكى ديۆانىنا قايتا كەلدى. ۇستەل ۇستىندە جاتقان كوزىلدىرىگىنە قولىن سوزىپ الىپ، حابارلامانى وقىدى. جانى شىرىلداپ ۇلىنا تەلەفون سوقتى. داۋىسى دىرىلدەپ سۋىق حاباردى ايتىپ شىقتى. ۇلى:
— مەن سول كەزدە سەندەرگە ايتتىم: «نەسيەدەن اۋلاق جۇرىڭدەر»، — دەپ. تىڭدادىڭدار ما؟! نە ول قارجى اناما كومەكتەسپەدى. ەندى باسپاناڭنان ايىرىلاتىن شىعارسىڭ، — دەپ وككىلەنە سويلەپ، ەسىن الدى. قايىرىمسىز ۇلدان قايىر بولماسىن بىلسە دە:
— ءجارايدى! ەڭ بولماسا، ەرتەڭ مەءنى بانككە اپارىپ قايتشى، سويلەسىپ، ءمان-جايدى ءتۇسىندىرىپ كەلەيىك، — دەدى جالىنعانداي.
— مەنىڭ ۋاقىتىم جوق ەرتەڭ. قىزىڭا ايتساڭشى، ۇيىندە بوس وتىر عوي، — دەگەن ۇلى «يت ءيتتى جۇمسايدى، يت قۇيرىعىن جۇمسايدى» دەگەندەي ەتىپ سوزبەن شىعارىپ سالدى تەلەفوندا.
***
قىزىنا تەلەفون شالدى. ول ەرتەسىنە كەلەءتىن بولدى، قۇداي وڭداعاندا. جايساڭعاليدان ۇيقى قاشتى. قۇلاعىندا «ءۇيىڭىز كەءپىل رەتىندە بانككە ءوتىپ كەتەدى»، — دەگەن سۋىق ءسوز جاڭعىرىعىپ تۇرىپ الدى. قاتتى قورىققانىنان با دارەتى ۇستاماي، ون رەت تۇردى. تاڭدى كوزىمەن اتىردى. جوعارعى قاباتتاعىلاردىڭ باسپالداقپەن تارسىلداتا ءتۇسىپ سىرتقا شىعىپ بارا جاتقاندارىن، كىشكەنتاي بالالاردىڭ جىلاپ بالا-باقشاعا بارماۋدىڭ امالىن جاساپ جاتقاندارىن، انالارىنىڭ شاڭقىلداپ، ۇرسىپ، ەركەكتەرءدىڭ ايەلدەرىنە زىركىلدەپ سويلەپ بارا جاتقاندارىن ەستىپ، توسەگىنەن تۇرىپ، تەرەزەءنىڭ الدىنا بارىپ، جۇمىسقا كەتىپ بارا جاتقانداردىڭ سوڭىنان قاراپ، شىعارىپ سالدى. ءبىر كەزدە قوڭىراۋدى باسپاي، ءوزى سىنايىن دەپ تۇرعان ەسىكتى جۇدىرىعىمەن تومپەشتەپ قىزى كەلگەنىنەن حابار بەردى. مەكتەپتەگى كەزىنەن ادەتى سول. ابدەن شولجاڭ. وزىنە ەرەكشە نازار اۋدارعاندى جاقسى كورەدى. «مويا پرينسەسسا!» — دەپ شەشەسى ابدەن بەتىمەن وسىرگەن.
— نە بولدى، پاپا، ءالى ۇيىقتاپ جاتىرسىڭ با؟ — دەپ اتتانداي ەسىكتەن ەندى.
— قايداعى ۇيقى! بانكتىڭ حابارلاماسىنان شوشىپ ۇيىقتاماي شىقتىم، — دەپ اقتالدى اكەسى ەركە قىزىنا تەزىرەك ەسىك اشا سالماعانىنا ءوزىن كىنالى سەزىنىپ. شاشىنان يىسكەمەككە ۇمتىلىپ ەدى، قىزى:
— قانە قاعازى؟ — دەپ توپىلايىن ەسىك الدىنا تومپىلداتىپ تاستاي سالا قۇددى شەشەسىنە ۇقساپ قۇيرىعىن بىلعاڭداتا باسىپ، تورگى بولمەگە تارتتى. كورىسپەگەندەرىنە جارتى جىل بولدى-اي، بايقۇس اكە نە ءىشىپ، نە جەپ ءجۇر، كىر-قوڭىن قالاي جۋىپ ءجۇر ونىمەن جۇمىسى جوق. وسى بانكتىڭ ءماسەلەسى بولماسا، تاعى جارتى جىل كورمەسە دە ۋايىمدايتىن ءتۇرى جوق. مىنا تۇرلەرىمەن ۇل دا، قىز دا جايساڭعالي ۇيىندە ءولىپ قالسا دا ىزدەمەيتىندەي.
جو-و-وق! ىزدەيدى ەكەن. ىزدەگەندە قانداي!
قىزى اكەسىمەن بانككە بارىپ، مەنەدجەرمەن سويلەسىپ جاعدايدى بىلگەن كۇننەن باستاپ «اكەجان» بولىپ شىعا كەلدى. بەيشارا اكە ونى «قىزىم مەنىڭ باسىما ءتۇسكەن سوردان جانى اشىپ كۇندە ءبىر تاباق كوجەسى مەن ءبالىشىن الىپ كەلىپ ءجۇر»، — دەپ جاقسىلىققا بالاپ ەدى. ءۇمىتى قۇمعا ءسىڭگەن سۋداي جوعالدى. ءۇي مەن اكەسىنىڭ قۇجاتتارىن قاعاز پاپكىگە سالىپ الىپ، ۇيگە تۇرمايتىن شولجىڭ قىز بانكتەگى نەسيە مەن ءوسىمىن ءپاتەردى ساتىپ تولەيتىن بولىپ كەلىسىمگە كەءلىپءتى. مىنا سۇمدىق ۇكىمدى اكەسىنە جۇقالاپ جەتكىزدى. «قارىزدان قالعان قارجىعا باسقا اۋداننان ءبىر بولمەلى پاتەر الىپ بەرەم»، — دەپ كوندىردى. قارىزعا بەلشەدەن باتقان جايساڭعالي ءقايتىپ قارسىلاسسىن؟! كەلىستى. ۇمىتتەنىپ، زاتتارىن ءۇيدىڭ جانىنداعى ءدۇكەننەن تاسىعان قوراپتارعا سالىپ، جينالىپ ءجۇردى.
ءبىر كۇنى قىزى دەدەكتەتىپ جەتەكتەپ، بانككە اپارىپ ءبىراز قاعازدارعا قول قويعىزدى، ودان نوتاريۋسكە اپارىپ تاعى ءبىراز قاعازعا قول قويعىزدى. سول ناتوريۋسكە بارعاندا ەرىپ جۇرگەن ەرلى-زايىپتىلار كوڭىلىنە جاقپاعان. سويتسە، قاراشاڭىراعى سولارعا ساتىلىپتى. ەندى ونىڭ قۇتمەكەنىنە تاڭەرتەڭنەن بەرى كوشىپ كىرىپ جاتقان سول ەكەۋى. تاڭ ازاننان كەلدى دە قارسىلاسقانىنا قاراماي، ۇستىنە كيىمىن دە ىلگىزبەي پاتەردەن ايداپ شىقتى. قىزىن ناتوريۋستەگى قۇجاتتارعا قول قويعالى بەرى كورمەدى. قانشا تەلەفون شالدى، تۇتقانى كوتەرمەدى. «قارىز تولەگەننەن قالعان اقشامەن ماعان پاتەر ىزدەپ ءجۇر مە ەكەن»، — دەپ ءالى ءۇمىتتى. «دۇنيە-مۇلكىمءدى جيناپ الايىن، — دەپ جالىنىپ ەدى، «قىزىڭ سەنى قارتتار ۇيىنە وتكىزەمىز دەگەن، ساعان نە دۇنيە كەرەك»، — دەپ ەسىكتەن يتەرىپ شىعارىپ، ەسىگىن تارس جاۋىپ الدى. سودان بەرى اۋلاداعى ساكىدە كۇنگە قاقتالىپ وتىر.
***
ستەپان جاعدايدان حابارلانعان سوڭ كورشىسىن ۇيگە شاقىردى. تاماقتاندىردى. ۇيلەرىنىڭ ارتىندا كووپەراتيۆتىك گاراجى بار ەدى، سوعان ەرتىپ بارىپ:
— جورا، سەن ەندى وسىندا تۇر، سۋىق ءتۇسكەنشە. وعان دەيىن بالالارىڭ دا حابارلاسىپ قالار. ءتىپتى بولماسا، امال جوق، قارتتار ءۇيىنە باراسىڭ، — دەدى قىرىق جىلعى كورشىسىنە اياۋشىلىقپەن قينالا قاراپ.
اتا-باباسىنان قالعان تۋعان جەرىندە باسپاناسىز، قانىنان جارالعان بالالارىنا كۇشىكتەي دە كەرەكسىز بولعان جايساڭعالي بەلى بۇكىرەيىپ، باسى سالبىراپ، گاراجدىڭ سۋىق بوساعاسىنا سۇيەنگەن قالپى ەسەڭگىرەپ قالا بەردى.
ءبىر ءشايقايناتىم ۋاقىتتا ەسىن جيعان جايساڭعالي قاراشاڭىراعىنىڭ الدىنا قوراپتارعا سالىپ شىعارىپ تاستاعان ەسكى-قۇسقى زاتتارىن جاڭا قونىسى — تەمىر عاراجعا سۇيرەتىلىپ ءجۇرىپ، تاسىپ الدى. سوندا جينالمالى توسەك بار ەكەن، سوعان كورپەلەردى جايىپ سالىپ، جاستىق تاستاپ وزىنە ىڭعايلادى. ءبىر جاقسىسى، يليچ شامىن توبەدەن جالعىز لامپىشكەمەن قوسىپ قويىپتى. كولىك تۇراعىندا كۇزەتءشىلىكتەن قالعان قوس الاقاننىڭ كولەمىندەي تەلەديداردى تاستاماعانى جاقسى بولىپتى. سونى قوسىپ الدى. توق شاينەك تە تابىلا كەتتى. ەندى كەشكە قاراي ىشىنە ەل قوندىرماسا ،شۇرقىراپ تۇنىمەن ۇيىقتاتپاسىن ويلاپ، كوشەنىڭ ارعى بەتىندەگى دۇكەنگە بەتتەدى. زەينەتاقىسىنان قالعان تيىن-تەبەندى ساناپ جۇمىرتقا مەن نان الدى. بەلى قيرالاڭداپ قايتىپ كەلدى دە جۇمىرتقانى شاۋگىمگە سالىپ ءپىسىردى. «قاپ، ءشاي الۋدى ۇمىتىپ كەتكەنىم-اي»، — دەپ قينالىپ تۇردى دا، «قويشى، ءشاي مەنىڭ نە تەڭىم»، — دەپ كوڭىءلى بوساپ كەسەسىنە قايناق سۋ قۇيىپ، تاماعىن جىبىتۋگە كىرىستى. وزىنشە ازىرلەگەن كەشكى اس ءمازىرىن قابىلداپ الىپ، ۇستەل ورنىنداعى ەسكى وتىرعىشتى توسەگىنىڭ باس جاعىنا قاراي جىلجىتىپ قويدى. ۇستىندەگى تاماقتىڭ قالدىعى مەن جالعىز كەسەنى توسەگىنىڭ استىنا قويىپ، ەندى وتىرعىشقا تەلەديدارىن جايعاستىردى.
«قازاقستان» ارناسى حالىق اندەرىنەن كونسەرت بەرىپ جاتىر. ۇلتتىق كيىم كيگەن ورتا جاستاعى ءانشى اقانسەرىنىڭ «ماڭماڭگەرىن» ناقىشىنا كەلتىرە شىرقاپ وتىر. قازاقتىڭ ايگىلى ءانشىسى اقانسەرى تۋعان توپىراق — سولتۇستىك قازاقستاننىڭ ايىرتاۋ اۋدانىنداعى ۇلكەن قوسكول ماڭىندا جايساڭعالي دا تۋىپ ەدى. شىققان تەگى دە — ارعىن ىشىندەگى قاراۋىل. بالا كۇنىندە كۇللى اۋىلدا اقاننىڭ «بالقاديشا»، «ءلايءلىم-شىراق»، «سىرىمبەت» پەن وسى «ماڭماڭگەردى» شىرقامايتىن ادام بولمايتىن. اكەسى كەرەمەت دومبىرا شەرتەتىن. بۇل دا زامانداستارى قاتارلى سول اندەردى ايتاتىن. مەكتەپ ءبىتىرىپ، پوليتەحنيكالىق ينستيتۋتقا تۇسەم دەپ الماتىعا كەلىپ ەدى. جوعارعى وقۋعا تۇسە المادى. ەلگە قايتپاي، توپتى جولداسپەن قالادا قالىپ قويدى. كيروۆ اتىنداعى زاۋىتتىڭ جۇمىسشىسىنا اينالدى. سول قالعاننان زاۋىتتىڭ توپتى ورىس ءتىلدى جۇمىسشىسىنا قوسىلىپ، ودان سۆەتاسىنا ۇيلەنىپ انا تىلدەن دە، ۇلتتىق ءداستۇر-سالتتان دا الشاقتادى. حالىق ءانى تۇرماق، ەلگە بارار جولدى ۇمىتتى.
…ماڭماڭگەر كەكىلىڭ كەلتە، جالىڭ مايدا،
بايلاعان سەنى سىلاپ قالقاتاي-دا.
جۇرەسىڭ جەلماياداي جانۋارىم،
كورەيىن قىزىعىڭدى وسىندايدا…
جايساڭعاليدىڭ ەسىنە اناۋ ءان سالىپ تۇرعان ادەمى كىسى ءتۇستى. «قايرات بايبوسىنوۆ قوي!» دەپ انىق تانىپ، جانى ىشقىنىپ كەتءتى. ەكى سامايىنا جاسى تارامدانا اعىپ:
احاۋ، تۋعان ەلىم
بالاڭ ەدىم.
وزىڭە وسىناۋ انگە سالا كەلدىم، —
دەپ ءان ءسوزى ەسىنە ءتۇسىپ قوسىلدى. اقاننىڭ سىرشىل سەزىمگە تولى ءانى جان-دۇنيەسىن وياتىپ، جىلاپ جاتتى.
«مەن ءومىر ءسۇردىم دەپ ءجۇرمىن-اۋ، مىنا ءتىرى ولىك قالپىمدا. باسىمداعى جالعىز باسپاناعا دا، قانىمنان جارالعان بالالارعا دا يە بولا الماي جاتىسىم مىناۋ — ورىستان قالعان تەمىر گاراجدا. «ەسىل وتكەن ءومىر-اي!»، — دەيتىن باياعىدا اكەسى قور بولىپ جۇرگەن جاندارعا. سول ايتپاقشى ءومىرىم زايا كەتىپ، ەسىل ءوتىپتى عوي»، — دەپ جارتى عاسىردان سوڭ ءوز انا تىلىندە ويلاپ، اڭىراپ «احاۋ، تۋعان ەلىم، بالاڭ ەدىم، وزىڭە وسىناۋ انگە سالا كەلدىم»، — دەپ وزەگى ورتەنىپ، جانارىن جۇمدى.
You Might Also Like
-
كوروناۆيرۋسپەن اۋىرىپ، جازىلىپ شىققان ناۋقاستاردا ۇزاق ۋاقىت بويى ينفەكسيانىڭ سالدارى بايقالۋى مۇمكىن. مۇنداي مالىمدەمەنى بەيجىڭدەگى قىتاي-جاپون دوستاستىق اۋرۋحاناسىنىڭ جۇقپالى اۋرۋلار ورتالىعىنىڭ ...
-
قاشىقتىقتان وقۋ پاندەمياعا پايدا بولىپ، كارانتين جاعدايلارىنا بايلانىستى بارشا حالىققا تانىس سيتۋاسيا.دەگەنمەندە قاشتىقتىقتا وقۋ جايلى ءسىز نە بىلەسىز؟
