ەسكىرگەن ەرمەكتەر
جاڭا جىلدى قالاعا جاقىن كولحوزدا قارسى الماق بولدىق. «ەت دەگەندە بەت بار ما!» دەگەندەي داستارقان باسىنا بارىنەن بۇرىن تولەۋتاي ەكەۋمىز كەلىپپىز. ول بولسا ءالى باس قۋسىرا قويماعان، قۋ تىزەسىن قۇشاقتاپ جۇرگەن جىگىت، سوندىقتان دا ونىڭ ءۇيى بولسا دا، كەيدە كۇيى بولماي جۇرەدى. ارەدىكتە ونىڭ وسىلاي جۇرە بەرەتىنىنە كۇيىپ-پىسىپ، كەيىپ-كەيىپ الاتىنىم دا بار-دى. قىزمەت اياقتالىپ، ساعات التىنى سوعا بەرگەندە ول كەڭسە ەسىگىنەن قىلقىڭ ەتە ءتۇستى.
— ە، جول بولسىن!
— بىرگە بولسىن، كەتتىك كولحوزعا.
— قوي، ءبىر قوناق بولار جەرگە قونا تۇستەنىپ، كۇنى بۇرىن بارىپ قىلقيىپ وتىرعانىمىز كەلىسپەس.
— اپىر-اۋ، جاڭا جىلعا التى-اق ساعات قالدى عوي.
— التى ساعات بۇرىن بارىپ ارانىم اشىلعانداي وتىرعانىمىزدى ءۇي يەسى نە دەمەك؟
— ءوز باسىڭدى عانا ويلايسىڭ-اۋ، جازعان. مەنىڭ قارنىم اشىپ، كادىرىم قاشىپ، ىشىمدە بىرەۋ يت جۇگىرتىپ، تۇلكى الىپ جۇرسە...
— ە، ءوز وبالىڭ وزىڭە.
قالاي ءوز وبالىم وزىمە، الدىما قويعان قازى-قارتانى قالدىرىپ كەتكەن جەرىم بار ما ەدى. «جاقسى تاماق قالعانشا جامان قارىن جارىلسىن!»
مەنىڭ اشۋىم ويناپ باسىما شىعا كەلدى بىلەم. سودان سوڭ ونىڭ قالاي كىنالى بولاتىنىن بەتىنە ايتىپ-ايتىپ سالدىم.
— ەكەۋ بولماي تۇرعان ءوز وبالىڭ وزىڭە. كىزمەتتەن شىقساڭ قىدىرىپ بوي جازبايسىڭ، ۇيىڭنەن اتتاپ شىقساڭ، قادامىڭدى حاتتاپ شىعاسىڭ. ۇيىڭنەن ۇزاپ شىعا الماعان سوڭ، ساعان قاي قىزعالداق قول ارتىپ، قاي قايناڭكوز كوز سالسىن.
ول كىناسىن مويىنداعانداي، ۇندەي قويمادى. بار ايتارى «جاڭا جىلدا، جاڭا جىلدا...» دەي بەرەدى، وسىعان كەلگەندە مەن دە ونى ايانقىراپ كەتتىم.
جالما-جان قوس ەتەكتى ءتۇرىپ الىپ، قوس كوزەل اۆتوستانسياعا كەلدىك. وسى ساعاتتا اۆتوستانسيادان التى ءجۇز جەڭىل ماشينا جۇرەدى ەكەن، ءبىز سونىڭ وزىندە الپىس التىنشى بولىپ تىركەلدىك.
كەش الدىنداعى قاربالاستا ءبىز دە ءبىر ماشيناعا جارماستىق-اۋ ايتەۋىر. «قارنى اشقان قاراشا ۇيگە شابار دەپ كولحوزعا تولەۋتايدىڭ شاشپاۋىن كوتەرىپ، شوقتىعىن ارتتىرىپ مەن دە جەتتىم.
كەلگەنىمىز فەرما مەڭگەرۋشىسى مالدىبايدىڭ ءۇيى. Aل قوناق كەلگەندە قويى بايلاۋلى تۇراتىن قازاق مولدەكەڭ دە كۇتىنىپ وتىر ەكەن. داستارحان تولى ءتۇرلى تاعام، تولەۋتايدىڭ جۇتقىنىسىنا قاراعاندا ءيسى تاناۋىن جارىپ بارا جاتسا كەرەك. بايقايمىن، ستول ۇستىندە ادەتتەگىدەي قوناقتى كوپىرتep كوكمويىن دا، قىزدىرار قىزىلمويىن دا كورىنە قويمايدى. ونىڭ ەسەسىنە شەربەتتىڭ سۋى استىڭ بۋى بايقالادى. ساعات تۇنگى وندى سوققاندا باعانادان بەرى سىلەكەيىمىزدى جۇتىپ، ىشپەي-جەمەي كۇتىپ وتىرعان قۇرداسىمىز بولاتبەك ەسىكتەن كورىندى اۋ، ايتەۋىر.
كۇتە كۇتە كوزىمىز كوگەرگەن باتىرلار ونى ورتاعا الا باستادىق. ول كەشىككەن سىرىن، جىرىن ايتىپ ەدى، ءبارىمىز دە سول كەزدە سونىمەن بىرگە بولماعانىمىز-اي دەستىك.
ەڭ الدىمەن بولاتبەك ءوزىنىڭ جىلدىق، تاپسىرماسىن كەشە عانا زورعا ورىنداپ قاتتى قينالعان ەكەن. وسى جاعدايىن بايانداي وتىرىپ، ول مالدىبايعا جارماسا كەتتى!
ءبىراز كەشىكسەم دە جانا جىلدىڭ جوسپارىن ورىنداپ جويقىن كۇشپەن قارسى الدىم، ورىنداي الماي قالسام نە بولار ەدى، ورىنداعان ەردى ايتساڭشى. ياپىر-اۋ، سەن كىمگە كۇلە قالدىڭ؟ ءدانىن جيناساڭ دا ەگىنىڭنىڭ سابانىن قالدىرىپ وتىرماۋشى ما ەدىڭ؟
شىنىندا بولاتبەك ءمۇلت كەتتى.
ەكى جىل ارتتا قالىپسىڭ، جولداس،— دەدى مالدىباي، — ءبىز جاڭا جىلدى جىل سايىن 1 وكتيابردە قارسى الاتىن بولعانبىز. جاڭا جىلعا وسىنشا كەشىگىپ كەلىپ وتىرىپ مىنانىڭ كەبۋىن قاراشى.
بولاتبەك بۇل جاعدايدى ءالى تۇسىنە الماي وتىر.
— قالاي ءبىرىنشى وكتيابردە؟ دەپ سۇرايدى ول.
— ەكى جىلدان بەرى مال شارۋاشىلىق جىلى 1 وكتيابردە قارسى الادى. كولحوزدار ءوز جۇمىسىن جىلدىڭ وسى ءبىر شاعىندا قورىتادى، سەن ءالى جۇمىستا عانا ەمەس، جالپى حابارىن دا ناشار بولىپ شىقتى،— دەپ جaي ءمانىسىن ءتۇسىندىرىپ جاتىر، امسە بارلىق جاعىن ءبىلiپ، ءتۇيىپ جۇرەتىن جاياۋ شەجىرەدەي تولەۋتاي. ال بولاتبەك بولسا ءوزىنىڭ بۇل ۇيگە كەلۋگە كەشىگۋىن بىلاي دالەلدەدى. قىزمەتتەن شىعىسىمەن وكپەسىن قولىنا الا جۇگىرىپ ءسان اتەلەسىنە كەلەدى. جاڭا جىلدى جاڭا كوستيۋم كيىپ قارسى العىسى كەلگەن ەكەن. وسى كەزدە ونىڭ ءسوزىن جاڭا ىزا بولىڭقىراپ قالعان مالدىباي ءبولىپ جىبەردى:
— ەي، تاپسىرماڭدى كەشە عانا ورىنداپ وتىرىپ، سەنىڭ جاڭا كوستيۋم كيگەن نەڭدى العان!
— كەشە بىتىرسە دە، ءبىتىرىپتى عوي، — دەپ تولەۋتاي ەكەۋمىز ءپرينسيپتى قويا سالىپ، ىمىراشىلدانا قالدىق.
بولاتبەك اڭگىمەسىن ساپىرىپ جاتىر.
— سودان اتەلەگە كەلسەم كەزەككە كوز جەتكىسىز. ءارقايسىمىزدىڭ كيىمىمىزدى ءاربىر شەبەرگە تاپسىرعان ەكەن. مەن كوز كورىم جەردە تۇر ەدىم، قولىمنان ءبىر قىز جەتەكتەپ الا جونەلدى. قىز جەتەگىندە كەتكەننىڭ ارمانى بار ما جانە ونىڭ جاماندىققا ۇرىندىرعانىن كورگەن جوق ەدىم، تارتىنباي، مۇرنىن تەسكەن تايلاقتاي جەتەگىنە ەرە جونەلدىم. كوزىڭ جاماندىق كورمەگىر، سول قىز، مىنە كوستيۋمنىڭ قالعان جەرىن تىگىپ، كيگىزە سالدى. سول قىز...
— شىركىن-اي، تولەۋتايدى دا سۇيرەي كەتەتىن ءبىر شۇيكەباس بولمايدى ەكەن،— دەيمىن مەن. ال مالدىبايدىڭ ويى باسقادا ەكەن، ول ءالى دە بولاتبەكتى قاجاي تۇسكىسى كەلەدى.
— ول دا سەن سياقتى، تاپسىرماسىن ۋاقىتىمەن ورىنداي الماعان بىرەۋ شىعار، اتەلە دە سونداي. جالپى ونەركاسىپتىڭ... مالدىباي بولاتبەكتى ىزالاندىرۋ ءۇشىن «ونەركاسىپتىڭ ءبارى» دەپ وتىر. ال بولاتبەك وعان شىنىن ايتىپ جاتىر. «تۇتىنۋ كوپ، حالىق تىلەگى وسكەن» دەي بەرەدى ال وعان مالدىباي ودان سايىن ارانىڭ تۇمسىعىنداي ءتىلىن قاداي تۇسەدى:
— سەندەر جۇمىستى شابان ىستەسەڭدەر، جۇرت كىنالى مە؟
ازدان كەيىن اسىعا كۇتكەن جاڭا جىل ساعاتى سوعىلىپ، ءۇي ىشىندە قىسىسقان قولدار، «جاڭا جىل قۇتتى بولسىن!» دەگەن بالالاردىڭ شىڭگىرلەك داۋىستارى ەستىلدى. تاماققا تويىڭقىراپ قالعان سوڭ تولەۋتايدىڭ العاشقى رەنجي شىققان داۋسى دا قوڭىرقاي تارتىپ ارعى جاعىنا ەل قونىپ قالعانىن بايقاتادى. بولاتبەك ءبىر نارسەنى جوقتاعانداي:
— اپىر-اي، اقاڭنىڭ كەلمەگەنى-اي!—دەدى.
— جوقتاپ وتىرعانىڭدى جۇتىنعانىڭنان تانىپ تۇرمىن، اقماعامبەت قوي، ءا؟
— ەرمەك ەتەيىك، اكەلىڭدەر اقاڭدى،— دەيدى بولاتبەك،
— قوي، قوي،— دەيدى مالدىباي،— ونان كورگەن قورلىعىمدى ايتپا، ودان سەگىز سوگىس، ەلۋ ەسكەرتۋ العانمىن. ەندى وعان قاراي قۇداي اۋزىمدى قيسايتپاي-اق قويسىن. اقاڭدى قويعالى اعا اتانىپ قالدىم. ايتپەسە، وسىنداي مەيرامداردا جولداسىم بالا، توسەگىم دالا بولۋشى ەدى. قاسقىردىڭ قىمىزىن ىشسەك تە وسى كولحوزدان ءبارى تابىلادى. اقماعامبەتىڭدى اتاي كورمە.
— ول ەسكىرگەن ەرمەك قوي، — دەيدى تولەۋتاي...
ەسكىرگەن ەرمەك جايىندا قالدى. داستارحان باسىندا ءارقايسىسىمىز ۇستاتپاي كەتكەن ءعاينيىمىزدى، جەتە الماعان جىبەگىمىزدى انگە قوسىپ ءوز ونەرىمىزدى كورسەتىپ جاتىرمىز. بىرەۋ بار داۋسىمەن بارىلداپ، بىرەۋ شىڭگىرلەپ، ايانىسىپ قالمادىق. ازدان كەيىن ءۇيدىڭ اۋاسى تارىلىپ، بۋىمىز بۇرقىراپ سىرتقا شىقتىق. جاڭا جىلدىڭ جۇلدىزى جىپىرلاپ، ايازى بەت قاريدى. ونىسىن ەشقايسىمىز ەلەڭ قىلا قويمادىق بىلەم. قالاداعى مۇز ايدىنىنا بارايىق دەستى جىگىتتەر. كولحوزدىڭ گازيگىنە ءمىنىپ ءبارىمىز كەلدىك. مۇز ايدىنىنا جاقىنداپ كەلگەنىمىزدە كوپتىڭ اراسىنان بالاسىن قولىنان جەتەلەپ شىققان ايەل وعان قاتال سويلەدى:
— ساعان مەن ءبىر ساعات سىرعاناۋعا عانا رۇقسات ەتىپ ەدىم عوي — دەيدى.
— ماما، مەن ءبىر-اق ساعات سىرعانادىم،— دەيدى بالاسى اۋزىن تومپايتىپ.
— ەندى نەگە ءۇش ساعات بويى جوعالىپ كەتتىڭ؟ ەكى ساعات كەزەك كۇتىپ تۇردىم. سىرعاناقتىڭ ەسكىرگەن ەرمەك ەمەستىگىن ءبارىمىز دە بىلەمىز. ءبىراق، سويتە تۇرا مۇنى نەگە كەڭەيتىپ، كوپشىلىك پايدالاناتىن جاعدايعا كەلتىرمەيدى ەكەن دەيمىز. اقىرى بىرەر ساعات تۇرىپ، مۇز ايدىنىنىڭ كەزەگىنە جەتە الماي تەاترعا تارتىپ كەتتىك.
ءتۇن ورتاسى اۋىپ بارادى. تەاتر ەسىگىنە كەلگەنىمىزدە بىرەۋ كىرىپ، بىرەۋ شىعىپ ءجۇر. ۇلكەن زالدا وركەستر ويناپ، كۇي جۇيە-جۇيەمىزگە ءتۇسىپ بارادى. جوبىشەندىگە ەلىگە ەلتي قويمايتىن تولەۋتاي دا اياعىن ۇرىپ، سەكەڭ-سەكەڭ ەتىپ قويادى. مۇنى كورگەندەر الدە «ەسكىرگەن ەرمەكتەن» بۇل دا ساۋ ەمەس شىعار دەر ەدى، شىنىن ايتۋ كەرەك، بۇرىن «سورلاسام مەن-اق سورلايىن!» دەپ تارتىپ جىبەرەتىنى بولۋشى ەدى، بۇل جولى وبالىن كوتەرە المادىق.
جاستاردىڭ ىڭ-جىڭىنا، بي-بيلەسىپ، ءان سالعانىنا قاراپ تۇرىپ تالاي ۋاقىتىمىزدى وتكىزىپ الىپپىز. ناق وسى كەزدە زالدا كونسەرت باستالىپ كەتىپ ەدى، ءبارىمىز قۇلاق ۇرىپ تىڭداسا قالدىق. تومەنىن مەسومەن، جوعارىسىن كولوراتۋرامەن الاتىن ءبىر ارتيستكا «بۇلبۇل» ءانىن شىرقاي كەپ سالدى دەرسىڭ. ءبارىمىزدىڭ دە قاباعىمىز اشىلىپ، قاتتى ريزا بولىسىپ قالدىق. ەندى ءبىر ارتيست شىعىپ ەدى، كونفەرانسە «اقايشا» ءانىن ايتادى دەدى. وسى ءاننىڭ اتىن ەستىگەندە تولەۋتاي رەنىشىن ىشىنە بۇگىپ قالا المادى:
— جىل جاڭارسا دا، ءان جاڭارمايدى ەكەن،— دەيدى
ول،
— «اقايشانى» التى جىلدان بەرى ەستىپ كەلە جاتىرمىز،— دەدى بولاتبەك.— مۇنىڭ ءوزى نەعىلعان ەسكىرمەيتىن رەپەرتۋار.
— مۇنى دا ەسكىرگەن ەرمەكتىڭ قاتارىنا قوسسا، ونشا تەرىس بولا قويماس ەدى. بۇل ەسكىرمەيتىن رەپەرتۋاردى ەرىنگەننىڭ ەرمەگى عانا ەتكەن جون عوي،— دەدى مالدىباي. ءبارىمىز دە قوشتاعانداي باسىمىزدى يزەستىك. ناق وسى ساعاتتا تاڭ قۇلان يەكتەنە باستادى. بارار جەرىمىز تولىپ جاتىر ەدى، امال نە، ءبىر ءتۇن ۋاقىت جەتپەي قالدى. تالاي دوستاردىڭ دا، تالاي اسەم بۇرىشتاردىڭ دا كوڭىلىن اۋلاي المادىق. ونى ارينە، جاڭا جىلعا قالدىردىق. يا، ۇمىتىپ بارادى ەكەنبىز. تولەۋتايدىڭ تويى دا كەيىنگە قالىپ بارادى. امال نە! ايتەۋىر ەندى سول ءبىرجولا تولەۋتاي ەسىنەن شىعىپ كەتپەگەي ەدى...
1955
You Might Also Like
-
«جاستىق شاق» كينوسى جاڭادان تەاترلاردا كورسەتىلە باستاعان كۇنى تاڭەرتەڭ گازەت رەداكسياسىنىڭ ادەبيەت-مادەنيەت ءبولىمىنىڭ كابينەتىندە تەلەفون سىلدىر ەتە ءتۇستى.
-
قوستاناي وبلىسىنىڭ ەتىكشىلەرىنە، تەمىرشىلەرىنە، ساعاتشىلارىنا ءبىر قۇرىلعان كوميسسيانىڭ مۇشەلەرى جاي سۇراق بەرىپ جەدەل جاۋاپ الدى:
