ۇندەمەگەن ادام
قاراقوڭىزعا باراتىن اۆتوبۋس الماتى اۆتوستانسياسىنان ءتۇس ولەتىندە شىقتى. الىسقا، ياعني اۆتوماشينا باراتىن سوڭعى نۇكتە ادامدارى تەگىس ورىندارىنا وتىردى. جولاۋشىلاردىڭ ىرىڭ-جىرىڭى بىتە مە، گۋ-گۋلەسىپ، دۋىلداسىپ كەلەدى... ولاردىڭ جاستارى دا ءارتۇرلى، كيىمدەرى دە الا-قۇلا. جازدىڭ العاشقى ايى باستالىپ كۇن ەلجىرەپ، دۇنيەنى بالبىراتىپ تۇرسا دا، قوربيىپ ءالى قىستىق كيىممەن پىسىناپ وتىرعاندار كوزگە وعاش كورىنەدى. ال جاقىن جەرگە باراتىن بولعاندىقتان تۇرەگەپ تۇرعان ەكى-ۇش ادام جەيدەشەڭ، جالانباس. پىسىناپ، مونشاقتاپ تەرلەپ وتىرعاندار «وي اۋمەسەر» قىزىل ىڭىردەن جەلەڭ جۇرگەنى نەسى ەكەن دەپ كۇلىسىپ وتىر. وزدەرى قايتا-قايتا تەرلەرىن سۇرتەدى. جىعىلىپ جاتىپ سۇرىنگەنگە كۇلەدى. ال تۇرەگەپ تۇرعاندار دا ولاردى جەتىستىرىپ تۇرعان جوق. «وسىنداي ىستىقتا شاپان ارقالاپ قايتەدى، ناداندىق-اي» دەپ ولاردىڭ كيىم كيىسىنەن ناداندىق ىزدەيدى.
ماشينا ۇلكەن جولعا شىعىپ، جولاۋشىلار ءبىراز،تىنىشتانعان كەزدە اۆتوبۋستىڭ ناق ورتاسىنان شاڭ-شۇڭ داۋىس شىقتى،
— مەنىڭ سەبەتتەرىمدى سەن باسقانشا مەن سەنى باسىپ، مىجعىلاپ ولتىرەرمىن،— دەيدى باجىلداعان ايەل داۋىسى.
— عاپۋ ەتىڭىز — دەيدى ءبىر ەركەك، مەن كەشىرىم سۇرايمىن سىزدەن. بۇلىنگەن ەشتەمە جوق قوي. جۇرت ءسىزدىڭ سەبەتتەرىڭىزدەن اياعىن قوياتىن جەر تابا الماي تۇر. بۇدان دا جۇك تاكسيىنە وتىرمادىڭىز با؟—الدىڭعى داۋىس جاڭاعىدان دا قاتتىراق شىقتى. باجىلداپ، باقىرىپ كەتتى.
— كەشىرمەيمىن. بۇلىنگەن ەشتەمە جوق دەپ. قاراشى مۇنى، ەندى ءبۇلدىرۋى قالىپتى... ايەل ارتقى سوزدەرىن بىلاپىتتاپ بارادى. اۆتوبۋستاعى ءبىرى قالعىپ، بىرەۋلەرى اڭگىمەلەسىپ، ەندى ءبىرى كىتاپ وقىپ، ايتەۋىر ۋاقىتتى نەمەن وتكىزەرىن بىلمەي ءىشى پىسقاندار موينىن سوزىپ، تەگىس ءبىر-بىر تۇرىپ وتىردى. ونداعىسى سوڭعى داۋىستىڭ كىمدىكى ەكەنىن ءبىلۋ. بەلگىلى بولدى. ورتادا تىك تۇرعان، مۇرنىنىڭ ءۇستىن، كوز الدىن سەپكىل باسقان، اۋزى بازدانعان سارى جالاق ايەل. باسىنا تارتقان ءبىر جاپىراق ورامالدان شاشى جىلپىلداپ شىعىپ كەتكەن. جاڭا ول ءبىر چەمودان ون شاقتى سەبەتپەن كىرىپ ەدى. وندا دا ناق وسىلاي ۇرسىسىپ-تالاسىپ، زورلىقپەن مىنگەن. ەندى مىنە، قايتا شاتاق شىعاردى. جۇرتتىڭ وعان قاتتى كوڭىل اۋدارىپ، ءبارىنىڭ جامان كوزبەن قاراۋىنان با، الدە ءوزى-اق باجالاق ادام با، جاڭاعىدان دا داۋسىن تارعىلداندىرىپ قاتتىراق شىعاردى. بۇزىلعان راديو سوزىندەي جارىقشاقتاندىرىپ باقىرادى.
— سەن تاربيەسىز ماعان ورىن بەرمەيسىڭ.— ناق وسى كەزدە pەپرودۋكتوردان جۇرگىزۋشىنىڭ داۋىسى ەستىلدى.
— ءسىز جاقىن جەرگە باراسىز، ەندى تارتىپسىزدىك ىستەسەڭىز اۆتوبۋستان ءتۇسىرىپ تاستايمىن.
سارىجالاق ءسال ۇندەمەي تۇردى. ازدان كەيىن تاناۋىنىڭ استىنان كۇڭكىلدەي باستادى:
— مەنى ءتۇسىرىپ تاستاپ كورسىنشى. كورسەتەيىن وعان. نەمەنە مەن وپ-وڭاي ادام با ەكەم؟ مەن دە مىناۋ سياقتى سوۆەت وداعىنىڭ ازاماتىمىن... ال سەنىڭ سەبەتكە اياعىم ءتيىپ تۇرىپ ماعان ورىن بەرمەۋىن وڭباعاندىق. ءتارتىپسىز، نادان...
سارىجالاق جۇرگىزۋشىگە ەستىرتپەي، وتىرعان كىسىگە ۇرىسا بەردى. ال ول ورتا جاستاعى ەر ادام تۇك ەسىتىپ، تۇك سەزبەگەندەي ءتىل قاتپادى. ونىڭ ۇندەمەي قويۋىن سارىجالاق وزىنشە ۇقتى:
مەنى ۇندەمەي جەڭبەك قوي. وڭباعان. ەركەك باسىمەن ماعان ورىپ بەرمەي. سەن سىقىلدى ەركەك مەندە دە بار، — دەپ الىپ ول ءسال ۇندەمەي ويلانا قالىپ،— بولاتىن،— دەپ ءسوزىن جالعادى.— مەن ونى بورىشىما بەرگەن جوقپىن. سەن سياقتى ىننەن شىقپاعان تىشقانداردى قورعايمىن دەپ ءولدى. مەنىڭ كۇيەۋىم سەن سياقتى ايەلگە ورىن بەرمەيتىن نادان ەمەس باتىر بولاتىن.— ول تاعى دا ويلانىپ الدى.— سوۆەت وداعىنىڭ باتىرى بولاتىن.
— ايەل وسى سوزدەردى ايتقان كەزدە اۆتوبۋس ءىشى قايتا سىبىر-كۇبىر اڭگىمە بولىپ كەتتى. بىر-ەكى ايەلدىڭ اياۋشىلىق بىلدىرگەن داۋىسى ەستىلدى. ارتتا وتىرعان ءبىر تولىقشالاۋ ايەل «ءبارىمىزدىڭ كۇيەۋىمىز دە قوي باعىپ كەتكەن جوق» دەپ سارىجالاقتىڭ مىندەتسىنگەنىن جاقتىرماي قالدى. جۇرت ونىڭ اۋزىنا جاپىرلاي قاراي قالىپ ەدى، ول ودان ارتىققا بارمادى.
جاڭاعى ەركەك ءۇن-تۇنسىز ورنىنان ءۇش ۇمتىلىپ زورعا تۇرەگەلىپ الدىنعى ورىندىقتىڭ ارقالىعىنان ۇستاپ تۇردى. قاتۋ قاباعى الدەنەنى اۋىرسىنعانداي. ءبىراق ەشكىمگە ءتىل قاتىنادى. ورىندى بوساتقانىمەن سارىجالاققا دا وتىر دەمەدى. اۆتوبۋستىڭ الدىنا، الىسقا قاراپ قالىپتى. ارتقى جاقتان بىر-ەكى ايەل، شاماسى جانا اياۋشىلىق بىلدىرگەندەر بولۋى كەرەك، قوسارلانا: «ال وتىر، ورىن بوسادى» دەدى سارىجالاققا. ول راحمەتسىز جالپ ەتىپ وتىرا قالىپ، ءۇش سەبەتتى ءبىرىنىڭ ۇستىنە ءبىرىن تىزەسىنە قويدى. ۇستىڭگى سەبەتتىڭ ءبىر كەزدە بىلعانىپ قاتىپ قالعان باتپاعى، شانى الدىنعى وتىرعان ايەلدىڭ جاۋىرىنىنا ۇيكەلىپ سۋرەت سالىپ بارا جاتتى. ونى كورگەن كەيبىر قۋشىكەش جىگىتتەر «جەڭگەيدىن ءوزى سۋرەتشى» ەكەن عوي دەسىپ قالجىڭداپ قويادى. ورىن العانىمەن سارىجالاق ۇرىسىن قويمادى، جول بويى كۇڭكىلدەدى دە وتىردى. نە دەپ وتىرعانىن توڭىرەگىندەگىلەر عانا ەستىدى.
الگىدە عانا قاراقوڭىز بارامىن، ودان ءارى فرۋنزە قۇلايمىن دەپ وتىرعان جاس قارا جىگىت ورنىنان قارعىپ تۇردى. ونىڭ ءتۇرى بۇزىلىپ كەتتى. جانىندا تۇرعان كىسىگە قاراپ سويلەدى:
— وتىرىڭىز اعاي، مەن تۇرەگەپ تۇرايىن.
ورتا جاستاعى ادام جىگىتكە راحمەت ايتىپ، يىعىنان باسىپ ورنىنا قايتا وتىرعىزدى. بالا جىگىت ىڭعايسىزداندى. الدەنەگە ابىرجىعانداي تۇر كورسەتتى. ورنىنان تۇرعان ادام جۇقا كوك سۋلىعىنىڭ ومىراۋىن قىمتاپ ءۇنسىز تۇرا بەردى.
اۆتوبۋس زۋلاپ بارادى. تەرەزەدەن قىزعالداقتىڭ كەرمەك ءيسى كەلەدى. تاۋ ۇستىندە نايزاعايدىڭ شاقپاق شاققانى بىلىنەدى. كۇن ەكىندىگە تايانعاندا ماشينا قارعالىدان قۇلديلاپ ۇزىناعاش بارىپ قالدى. جولاۋشىلاردان الدەكىمنىڭ تاڭدانعان داۋسى ەستىلدى:
— مىنا چەموداننان قاندى سارى سۋ اعىپ جاتىر،
ىشىنە ەت سالعان با،نە پالە.— سارىجالاق جاڭاعى ءسوزدى ايتقان ايەلدى تارپا باس سالدى.
— سەنى سويىپ ەتىڭدى سالعانمىن.— جۇرتتىڭ ىشىندە بۇعان كۇلگەندە بولدى. جاقتىرماي ءبىرازى قاباعىن تىرجيتتى. — بايىڭ ەكەۋىڭ-اق بۇگىن مەنى دىڭكەلەتتىڭدەر عوي تۇگە. — جولاۋشىلار شىنىمەن-اق بۇل ايەلدى جاڭاعى ورىن بوساتقان ەركەكتىڭ ايەلى شىعار دەپ ويلادى. سوڭعى ايەل وعان شامدانعان جوق، «مىناۋ نەتكەن بادىك ادام» دەدى دە قويا سالدى. قارا كىسى بۇل بىرەۋدى بىرەۋگە اكەپ تاڭىپ، اۋىزەكى نەكەلەستىرىپ جاتقان شاقتا دا ءۇنسىز قالدى. ماشينا ۇزىناعاشتاعى ايالداماعا توقتاعاندا تاعى ءبىر ادامنىڭ داۋىسى شىقتى:
— مىنا ءبىر سەبەتتەن دە ەتتىڭ قاندى سارىسۋى اعىپ بارادى. ەت ساسىپ كەتىپتى.
ماشينا توقتاعان كەزدە ول سوزگە ەشكىم ءمان بەرمەدى. جولاۋشىلار تەگىس سىرتقا بەتتەدى. ءۇنسىز قارا دا اۋىرلاۋ قوزعالىپ اۆتوبۋستان زورعا ءتۇستى. ول ءتۇسىپ بارا جاتقاندا جاڭاعى بالاڭ جىگىت تاعى بايەك بولدى. ونى قولتىعىنان دەمەدى. قالىڭ قارا قاسىن كەرىپ ەستىلەر-ەستىلمەس ەتىپ راحمەت ايتتى. جولاۋشىلار كوپتەن سۋ كورمەي، ەندى كەلمەككە جەتكەن ۇيرەكتەي ءبارى گازدى سۋدىڭ كەزەگىنە تۇرىپ، شولدەرىن قاندىردى.
سالدەن سوڭ ماشينا جۇرمەك بولىپ موتورعا وت بەرە باستاعاندا جولاۋشىلار كيمەلەسىپ قايتا كىردى. جاڭاعى زور قارا كىسى سوڭىنان كىرىپ كەلە جاتتى، ونى جاڭاعى بالاڭ جىگىت ماشيناعا شىعاردا قولتىعىنان تاعى دەمەدى. مۇنىڭ اناۋ كىسىگە جاساعان قۇرمەتىن سارىجالاقتىڭ كوزى شالىپ ەندى بالاڭ جىگىتكە ءتيىستى.
— جاڭا مەنىڭ سەبەتتسرىمدى سالىسپاپ ەدىڭدەر، ەندى مىنا ءداۋ قاراعا جاعىمپازدانۋىن تۇگە. شاماسى ول سەنىڭ باستىعىڭ عوي. تۇكىردىم سەنىڭ باستىعىنا،— دەپ «ءتۇپۋ» دەگەندە سارىجالاقتىڭ تۇكىرىگى الدىڭعى ايەلگە شاشىراپ كەتتى.
ەرىككەن جۇرت الدىڭعى ايەل تۋرا سالىپ سارىجالاقتى بەتتەن وسىپ جىبەرەر دەپ ەدى، جوق ول دا ۇندەمەي قۇتىلعىسى كەلدى بىلەم، دىبىس شىعارمادى. بۇدان كەيىن سارىجالاق كوپشىلىكتىڭ توبەسىنە اڭگىر تاياق ويناتقانداي جايى بار ەدى،
ماشينا قوزعالىپ سەلودان شىعىپ تا كەتكەن. كەڭ اسفالت جول جۇرىسكە جايلى. دەگەنمەن جولدىڭ اتى — جول. ول مازاسىزدىق تۋدىرماي قويا ما؟ ماشينا بۇرىلادى، سەلكىلدەيدى، ادامدى شايقايدى. بىرەۋدىڭ ۇيقىسىن، بىرەۋدىڭ قۇسقىسىن كەلتىرەدى. سونداي شايقاقتىڭ ەندى بىرىندە جاڭاعى ۇندەمەس قارا كىسى ءبىر جاعىنا قيقاڭ ەتە قالىپ، جالپ قۇلاپ ءتۇستى. سارىجالاقتىن سەبەتىنىڭ بىرىنە ونىڭ اياعى ءتيىپ توڭكەرىلىپ قالدى. سەبەت ىشىنەن قاندى سارى سۋى ارىلماعان ەت بولەك-بولەك ءتۇسىپ جاتىر. سەبەتتىڭ استىنا سالىنعان ەتتىڭ ءبارى ساسىپ كەتىپتى. اۆتوبۋستىڭ ءىشى مۇڭكىپ بارادى. بىرەۋلەرگە وسى ءيىس تۋرا بازدانعان سارىجالاق اۋىزدان شىعىپ جاتقانداي سەزىلەدى. ءبىراز ادام اقتارىلعان ەتتى قىزىقتاعانىمەن، ەندى ءبىرسىپىرا جولاۋشى جالپ قۇلاعان قارا كىسىگە ۇمتىلدى. ونىڭ شالبارىنىڭ بالاعى جوعارى سىپىرىلىپ كەتكەندىكتەن سيراقتارى جالاڭاش كورىنىپ قالدى. ءبىراق سيراق ەمەس. سيراق سياقتى پروتەز — اعاش اياق. ەكى اياعى دا جوق ەكەن. پروتەزدىڭ باسىنا قۇر بوتينكانى كيگىزە سالىپتى. ونى جالپ ەتكىزىپ جىققان دا، يۋگە بوي بەرمەي سەبەتتى اكتارعان دا سول اعاش اياق ەكەن. باسقالاردان مۇنى بۇرىن بايقاعان ءبىر التى-جەتى جاسار بالا:
— اعاش اياق — دەپ باج ەتە قالدى. جولاۋشىلار قايتا دۇرلىگىپ ءبارى ورىندارىنان تۋردى. كەيبىر شىدامسىزدار، جىلدامداۋلار جۇگىرىپ ونىڭ جانىنا بارامىن دەپ، سارىجالاقتىڭ اقتارىلىپ قالعان ەتىن جيناۋعا مۇرشا بەرمەي، مىجىپ، ونى بۇرىنعىدان جامان باجىلداتتى. قارا كىسى تار اۆتوبۋستىڭ ىشىندە ۇيەلەپ تۇرا الماي جاتىر. بالان جىگىت قاتتى ايقايلاپ جىبەردى:
— اياعىنىڭ پروتەز ەكەنىن سىقىرلاعانىنان بىلمەپ پە ەدىڭدەر! مەنى اكەسىز قالدىرعان سۇراپىلدى قالاي ۇمىتاسىزدار،— وسىدان كەلىپ ماشينا ايدالادا اسفالت ۇستىنە توقتاپ قالدى. بىر-ەكى ادام قارا كىسىنىڭ قولتىعىنان الىپ باسىن كوتەردى. اشىلىپ قالعان سۋلىقتىڭ ومىراۋى استىنان سوۆەت وداعىنىڭ باتىرىنىڭ التىن جۇلدىزى جارق ەتە ءتۇستى. وردەننىڭ بىرنەشە كولوتكاسى سۇر كوستيۋمنىڭ ءتوس قالتاسىنىڭ ۇستىندە ءتىزىلىپ تۇر. باتىر باسىن كوتەرىپ جىعىلىپ قالعانىنا ۇيالعانداي تەرلەپ كەتتى. ول قالتاسىنان ورامالىن الىپ تەرىن سۇرتە تۇرىپ، ءبىر-اق اۋىز ءسوز ايتتى:
— پروتەزى قۇرعىردىڭ ءۆينتى بوساپ كەتكەنى.
باتىردىڭ وتىرمايمىن دەگەنىنە جۇرت قارامادى. باعاناعى بالاڭ جىگىتتىڭ ورنىنا وتىرعىزدى. ەتىن جيناپ بولسا كەرەك، سارىجالاقتىڭ داۋسى قايتا شىقتى:
— ءبىر اقساق قۋلادى دەپ ولەمىز بە، نەگە تۇرمىز.
وسى ءبىر ساتتە باعاناعى ارت جاقتان سويلەگەن تولىقشا ايەل اۆتوبۋستىڭ الدىنا تامان كەلدى دە، داۋسىن باسقالارعا ەستىرتە قاتتى شىعاردى:
— اۆتوبۋستى جۇرگىزۋگە بولمايدى. اۆتوبۋستى تازالاۋ كەرەك. مىنا ءتارتىپسىز ادامدى شىعارۋ كەرەك. ول ساۋ ادام ەمەس،— ول سارىجالاقتى سۇق ساۋساعىمەن شۇقىپ كورسەتتى. ازىڭنەن زور شىقسا، ەكى كوزىڭ سوندا شىعار دەگەندەي، بۇل جولى سارىجالاق ۇندەمەدى. مىنا ايەلدىڭ شوشايتا كورسەتكەن قولى ونىڭ كوزىنە تيگەندەي ءۇنسىز ەكى كوزىن باسىپ تەمەن قاراي قالدى.— شوفەر جولداس، بارىنە ءسىز كىنالىسىز. جاقىن جەرگە باراتىن ادامدى وسىنشا جۇگىمەن الىپ. نە پالە مىنا سەبەتتەگىلەر. جىگىتتەر، شىعارىڭدار.
ورىندارىنان ەرلەردەن بۇرىن ايەلدەر تۇردى. سارىجالاق شىنىمەن وزىنە تىقىر تايالعانىن سەزدى، ءبىر ءسات بەتەگەدەن بيىك، جۋساننان الاسا بولا قالدى. ءبىراق جولاۋشىلار ىشىندە بۇل جولى ونى جاقتايتىن ادام بولمادى. ولاردىڭ ءبارىنىن كوز الدىنا ەكى اياعى قارا سانىنا دەيىن جوق ادامدى ورىنسىز تىلدەپ ورنىن تارتىپ العانى، ەكى ساعات ونى قاقيتىپ قويعانى تۇردى. ءتىپتى جاڭا عانا بالاعى جوعارى سىرعىپ كەتىپ، سيديىپ جاتقان سۇرىقسىز اعاش اياق ءارقايسىسىنىڭ-اق كوزىنە ەلەستەدى. ەگدە ادامداردىڭ كوبىنىڭ-اق ءتۇرى بۇزىلىپ كەتتى.
تولىقشا ايەل سەبەت تولعان ەتتىڭ ءبىرىن اۆتوبۋستان شىعارىپ جەرگە سىلق ەتكىزىپ قويىپ قالدى. ەندى ءسال ۇندەمەي وتىرسام بۇلار باسىلا قويادى دەپ ەسەپتەگەن سارىجالاق بۇلاي كوپ اشۋى سىرتىنا تەبەر دەپ ويلاماعان ەكەن، دالاعا شىعارىلعان سەبەتپەن بىرگە مۇنىڭ دا جانى شىققانداي ىشقىنىپ كەتتى. ونىڭ ەندىگى باجالاق-بايبالامىنا ەشكىم كوڭىل اۋدارعان جوق. جولاۋشىلاردىڭ ءبارى اق ءارقايسىسىنىڭ قىشىعان جەرىن قاسىپ، سوعان ءسۇيسىنىپ وتىرعانداي پەيىل ءبىلدىردى. ەت سالىنعان ون سەبەت بىرىنەن سوڭ ءبىرى دالاعا سىلق-سىلق ءتۇسىپ جاتتى. ۇيرەك جۇمىرتقاسىن باسىپ شىعارعان تاۋىق سۋعا ءتۇسىپ ءجۇزىپ كەتكەن ءار بالاپانىنىڭ سوڭىنان قىرقىلداپ جۇگىرگەنى سياقتى ءاربىر سەبەت شىققان سايىن ۇمتىلعان سارىجالاق دىڭكەلەپ قالدى. اقىرى ءنان قارا چەمودانىن ءوزى الا قاشتى. ءبىراق ىشىندەگى جۇگى اۋىر بولعاندىقتان كورىنەۋ كوزگە سارىجالاقتى تابالاعانداي ونىڭ تۇتقاسى جۇلىنىپ كەتتى، كەلەكە ەتىپ، ءتىلىن شىعارىپ كورسەتكەن ادامنىڭ اۋزىنشا ول بۇلتالاڭ-بۇلتالاڭ ەتە ءتۇستى. نە ىستەرىن بىلمەي ساسقان سارىجالاق اۋزى ۇرىستان، بىلاپىت سوزدەن بوساماي چەموداننىڭ و بۇرىش، بۇ بۇرىشىن ۇستاپ جۇلقىلاي بەردى. قارا چەمودان ىشىمە قاندى سارى سۋىن اعىزىپ ەت سالدىڭ، ونىمەن قويماي قۇلاعىمدى جۇلىپ الدىڭ، ەندى نە قىلساڭ و قىل، بولارىم بولدى دەگەندەي تۇرعان جەرىنەن تاپجىلمادى.
العاش سەبەتتەردىڭ دالاعا شىعارىلعانىنا كونبەي تۇرعان سارىجالاقتىڭ ەندى قارا چەموداندى ءوزى دالاعا سۇيرەۋىنە كەيبىر سايقىمازاقتار كۇلىپ تە الدى. ال قارا كىسى قۇلاپ قالعاننان بەرى ىزا بولىپ، تىرسىلداپ تۇرعان جاس جىگىتتىڭ ەسىنە ەلدە ايتىلاتىن ءبىر اڭگىمە ءتۇسىپ مىرس ەتتى. ول بىلاي كەلۋشى ەدى:
ناق وسىنداي شىلدە تۋىپ، شىبىن شىعا باستاعاندا ساراڭ بايدىڭ ءبىرى تاۋعا مالىن ايداپ كوشە جونەلىپتى. ونداعى ويى — تاۋدىڭ سونى، وتتى جايلاۋىنا بۇرىن جەتىپ، قونىستانىپ الۋ. ارام پيعىل جايلاعان باي تاۋدىڭ قيا-قۇزدى جولىمەن مالىن اسىعىس ايداپ بارا جاتقانىندا شۇباعان جىلقىدان ءبىرى ءسۇرىنىپ، تاۋدان قۇزعا قاراي قۇلاي جونەلىپتى. مۇنى كورگەن ساراڭ باي:
— ءبىسمىلدا، ءبىسمىلدا، ا قۇداي، ا قۇداي!—دەپتى. ءسويتىپ قۇدايعا سىيىنىپ تۇرعاندا، تاعى ءبىر قۇنان دومالاي جونەلىپتى. باي جالبارىنۋدى كوبەيتىپ:
— ا، قۇداي، ا، قۇداي!— دەي بەرەدى. ونىڭ «ا قۇدايلاعانى» تاس قۇلاق قۇدايىنا جەتپەسە كەرەك، ءۇشىنشى تۋ بيس جانە قۇلاپتى. شال تاعى دا جالبارىنىپتى:
— ە، قۇداي، ساقتاي گور، ە، قۇداي!—سونىڭ اراسىنشا ۇيىرگە جاڭا سالعان قۇرى ايعىرى دومالاپتى. مۇنى كورىپ كۇيىپ كەتكەن باي:
— و اكەڭ... ءدوڭ-دوڭ ءدوڭ-دوڭ،— دەگەن ەكەن. سارىجالاقتىكى دە ناق وسى سياقتى بولىپ شىقتى. الدىمەن شىعارىلعان ءاربىر سەبەتكە تالاسىپ ەدى، اقىرىندا ءوزى سۇيرەي جونەلدى، سارىجالاقتىڭ جۇلقىلاۋىنا كونبەگەن چەموداندى ەكى جىگىت سىرتقا ىسىرىپ تاستادى. اۋىر سالماعىمەن تۇسكەن چەمودان جاپسارى سوگىلىپ، كۇندە قالعان اعاش ىدىستاي ىرسيىپ-ىرسيىپ كەتتى. ول سەبەتتىڭ قايسىسىنا جۇگىرەرىن بىلمەي،. بىرەسە وتىرا قالىپ، بىرەسە تۇرەگەلىپ ابدەن ساستى. ءبىر جاپىراق ورامالدان شىققان شاش ايۋدىڭ جالپىلداق جۇنىندەي باسى، كوزىن جاۋىپ الدى. ونىڭ سىعىرايعان كوك كوزى قۇرعاعان قۇدىق تۇبىندە قالعان ەكى تامشى سۋداي بولار-بولماس جالتىرايدى. جولاۋشىلار جان-جاقتاعى تەرەزەنى تەگىس اشىپ تاستادى. اۆتوبۋس ءىشى اپ-ساتتە-اق مۇڭكىگەن يىستەن تازارىپ قالدى. بىر-ەكى جاس جىگىت كوزدى اشىپ-جۇمعانشا ءبىر-بىر باۋ گۇل تەرىپ اكەلدى. ەندى اۆتوبۋستىڭ ىشىندە قىزعالداقتىڭ، قالامپىردىڭ ءيسى اڭقىپ تۇردى.
شوفەر دە قاتتى ساستى. سارىجالاقتى تاستاپ كەتەيىن دەسە ءوزى مىنگىزگەن، الايىن دەسە جولاۋشىلاردان باتا المادى. نە ىستەۋ كەرەك؟ وسى ءبىر ساتتە ارتتان ءبىر جەڭىل ماشينا توقتادى دا، ءۇش دوڭگەلەكتى موتوسيكلدى ادامدار اۆتوبۋستىڭ الدىنا كەلىپ كولدەنەڭ تۇرا قالدى. اۆتوبۋسقا كىرىپ كەلگەن ەكى ادام جولاۋشىلاردىڭ بيلەتىن تەكسەردى، قايدا باراتىنىن انىقتادى. ال دالاداعى ەكى-ۇش ادام سەبەتتەردى وزدەرىنىڭ ماشيناسىنا تاسىپ سالىپ جاتىر. جەردە الاۋ-دالاۋ بولىپ باجىلداپ سارىجالاق جىلاعان بولادى:
— مەن سياقتى جەسىر ادامدى تاباسىڭدار، باسقاعا الدەرىڭ كەلمەيدى،— دەپ قويادى ول. اۆتوبۋستىڭ ىشىندەگىلەردىڭ ءبىرسىپىراسى جەرگە ءتۇسىپ، سارىجالاقتىڭ بارلىق قىلىعىن جامىراسا ايتىپ جاتتى.— مەن سياقتى جەسىردى...— دەپ باجىلدادى سارىجالاق.
— جوقتاپ، جىلاپ تۇرعانىڭىز ەرىڭىز بولسا، ول دا وسىندا كەلگەن بولار،— دەپ كۇلىپ قويدى كەلگەندەردىڭ ءبىرى. ايەل ەندى بۇكىل كوك جاسىلعا ورالعان دالانى باسىنا كوتەردى. ونىڭ جارىقشاقتانعان تارعىل داۋىسى ماۋىققان مىسىقتىڭ باقىرعانىنداي تۇنىق دالانىن تىنىشتىعىن بۇزدى:
— مەنىڭ ەرىم بولسا ءبۇيتىپ قورلاماس ەدىڭدەر..،
— ونىڭ كۇيەۋى سوۆەت وداعىنىڭ باتىرى ەكەن، سوعىستا ءولىپتى،— دەدى ءبىر ايەل كەلگەن ادامدارعا قاراپ، شاماسى باعاناعى العاشقى جانى اشىعان ايەلدەردىڭ ءبىرى بولسا كەرەك،
— ابىرجىماڭىز،— دەدى كەلگەندەردىڭ ءبىرى كۇلىپ،— ەكەۋى دە ءتىرى،
ايەل دە، باسقالار دا ونىڭ بايىبىنا بارمادى. تەك اقىرى نەمەن تىنار ەكەن دەسىپ قانا تۇرىستى. ايتەۋىر سارىجالاقتىڭ تازا ادام ەمەستىگىن ءبىلدى. كەلگەندەردەن ەكى جىگىت قۇلاعى جۇلىنعان شۇناق چەموداندى دا ماشيناعا كوتەرىپ سالدى. جۇرت ەندى ايەلدىڭ ءوزىن ماشيناعا وتىرعىزادى، سونىمەن ءىس بىتەر دەپ شامالاعان بولاتىن. ولاي بولمادى. سارىجالاق «مەنى قايدا اپارماقسىڭ، مەن ءمۇساپىرمىن، سەبەت تە، چەمودان دا مەنىكى ەمەس، مەن باتىردىڭ ايەلىمىن» دەپ جاتا قالىپ، جەردىڭ ءشوبىن جۇلدى. قاراپ تۇرعانداردىڭ ءبارى ەندى ودان ءتۇڭىلىپ كەتتى
الىپ كورشى، مەن باتىردىڭ ايەلىمىن.— تۇرعانداردىڭ كەيبىرى شىنىندا دا وسىنىڭ ءسوزىنىڭ جانى بار شىعار دەيدى. كەلگەندەردىڭ ءبىرى كۇيىپ كەتتى بىلەم:
— بۇدان جيىرما ءۇش جىل بۇرىن ەكى اياعىن كورىپ تاستاپ كەتكەنىڭ قايدا؟ باتىر بولاتىنىن بىلمەگەنسىڭ عوي، ول كەزدە، دەپ سالماسى بار ما. جولاۋشى ايەلدەر سىبىرلاسىپ كەتتى. سارىجالاق قايتا ايقايلادى:
— ەرىمدى تاۋىپ بەرىڭدەر!
— الىپ كەل، كورسىن!— دەدى كەلگەندەردىڭ ءبىرى ەكىنشى بىرەۋىنە قاراپ. اناۋ ماشينادان الدەكىمدى ءتۇسىرىپ اكەلدى. ەكى جاعىنا پىشاق جانىعانداي، كاتىڭكى، ساقال-مۇرتى ءوسىپ كەتكەن بىرەۋدى الىپ كەلدى.
— مىنە، ەرىڭ،—دەدى جاڭاعى كىسى.— كەشەگى وزىڭنەن بولىنگەن جەردەن اكەلدىك — كاتىڭكى قاراعا كوزى تۇسكەن سارىجالاق ساسىپ كوزىن قايدا جاسىرارىن بىلمەدى.
— مۇنداي سۇمىرايدى ەشقاشان كورگەن ەمەسپىن.— ول تاعى باقىرىپ جىلاعان بولدى.
— مارقايەۆا، ودان دا بۇگىن قايدان شىقتىڭىز، تەز سونى ايتىڭىز؟—دەدى جاڭا كاتىڭكى كىسىنى اكەلدىرگەن ادام. سارىجالاق ءۇنسىز قالدى.— ەكەۋىن دە اپارىڭدار، ماشيناعا!
جولاۋشىلار ورىندارىنا وتىرعاندا ارتتان كەلگەندەر اۆتوبۋسقا كىردى. ولار الدىمەن بالاڭ جىگىتتىڭ ءاتى-جونىن، ادرەسىن سۇرادى:
— ءادىل ايتانوۆ، فرۋنزە قالاسى...— كەزەك تولىقشا ايەلگە كەلدى:
— كلاۆديا كورشۋنوۆا، قورداي اۋدانى...— وسى ارادا تاعى دا ەكى-ۇش ادامنىڭ اتى، تۇراعى جازىلدى. سوڭعى كەزەك باتىرعا كەلدى. ول ءتىپتى وزىنە كەزەك كەلگەندە قارا سۋعا ءتۇسىپ تەرلەپ، ۇيالىپ كەتىپ ەدى:
— بەكەت مارقايەۆ، قاراقوڭىز سەلوسى. «كومينتەرن» كولحوزىنىڭ پرەدسەداتەلى.
جولاۋشىلار دا، ارتتان كەلگەندەر دە اڭ-تاڭ بولدى. ءبىراق ءبىر ادام دىبىس شىعارمادى. سۇراپ تۇرعان ادام تەز بويىن جيناپ، اۆتوبۋستان ءتۇستى دە:
— ساپارلارىڭىز ون بولسىن!—دەپ شوفەرگە قولىن كوتەردى. اۆتوبۋس جىلجىپ، ۇزاپ بارا جاتتى.
1967
You Might Also Like
-
ادامدى ءبىلۋ دەگەن قانداي قيىن دەسەڭىزشى. جۇرتتىڭ ءبارى ىشىندەگىسىن سىرتقا جايىپ سالىپ وتىراتىن اقكوڭىل ارداكۇرەڭ ادامدار بولسا، وندا بۇل دۇنيە، مۇمكىن، تالاس-تارتىس اتاۋلىدان، بەتى كۇلمەي ءتىسى كۇلەت...
-
سىپا ەل كوپ جۇرەتىن ۇلكەن كوشەدە كەزدەسە كەتىپ، اماندىق جوق، ساۋلىق جوق، اڭگىمەنى تۋرا «ءوي نە بولىپ كەتكەنسىڭ» دەپ باستاعانى بار ەمەس پە؟ ءوزىمدى ەڭ ءوتىمدى، سورتتى جىگىت سانايتىن ماعان ب...
