سوقان سالعان وڭاي جول
قوستاناي وبلىسىنىڭ ەتىكشىلەرىنە، تەمىرشىلەرىنە، ساعاتشىلارىنا ءبىر قۇرىلعان كوميسسيانىڭ مۇشەلەرى جاي سۇراق بەرىپ جەدەل جاۋاپ الدى:
— ەڭ جاقسى ادام كىم؟
— سونى دا بىلمەيسىز بە، ءبىزدىڭ باستىعىمىز سوقان ەمەس پە!؟
— ەڭ مىرزا ادام كىم؟
— ءپالى، باۋىرىم، سوقان عوي.
— ەن دارقان ادام كىم؟
— نە ايتىپ تۇرعانىڭ،— دەپ ەتىكشى قولىنداعى بالعاسىن الا جۇگىردى.— ءبىزدىڭ سوقاننان باسقا كىم بولۋشى ەدى.
كوميسسيا بۇدان ءارى سۇراق بەرە المادى، ويتكەنى، اركىمنىڭ ءوزىنىڭ باسىنىن امانى جاقسى. جۇمىسى وتىرىپ ىستەيتىن جايباراقات بولسا دا، ەتىكشىنىڭ كوبىنىڭ قانى قىزۋ بولادى. بالعاسى قولىندا. ۇشكىر شەگەسىن وكشەسىنە ەمەس، كوميسسيا مۇشەسىنىڭ ءبىرىنىڭ باسىنا جالعىز ۇرىپ قاعىپ جىبەرسە كىمنەن تاپتىم دەمەس پە؟ ودان دا جان ولجا.
قوستانايداعى حالىق تۇرمىس قاجەتىن وتەۋ باسقارماسىنىڭ باستىعى سوقاننىڭ وسىنداي ءبىر مىرزالىعى بار دەگەن موسكۆاعا جەتىپ، سسسر مەملەكەتتىك باعا كوميتەت! باسقارماعا قارايتىن قوستاناي اۋداندىق تۇرمىس كومبيناتىن استان-كەستەن تەكسەرىپ كەلىپ جىبەرىپ ەدى. قوستا» پاي وڭىرىندە سوقان سوقيعان جالعىز ەمەس ەكەن، وعان تارتقاندار سول جۇيەدە تولىپ جاتقانعا ۇقسايدى. تۇرمىس كومبيناتىنىڭ ديرەكتورى بەكىش تە ءبىر كورمەگە: جاماپ كىسى بولماسا كەرەك. ونىڭ دارقاندىعى، جاقسىلىعى ءبىر باسىنا جەتىپ جاتىر دەگەن راس ەكەن. مۇنداعى ءۇش كىسى ىستەيتىن ءبىر شەبەرحانادا ءار ادام بۇكىل جىل بويىنا سومنىڭ جۇمىسىن ىستەپتى.
— ويباي-ay، بۇلارىڭ قالاي؟—دەگەن بەكىش اقىلى تۇستەن كەيىن كىرىپ، ساسىپ تا قالىپتى. ءبىراق شەبەرحاناداعىلار ساسپاعان:
— ويباي اۋ، جۇرتتىڭ اياقكيىمى ءتىپتى ءبۇتىن بولىپ پالە بولعان جوق ءيا؟ مۇجىلعان وكشە، جىرتىلعان جۇلىق، تۇسكەن ۇلتان دەگەنىن بۇل كەزدە كوزدەن بۇلبۇل ۇشاتىن بولدى عوي. جۋلىعى جىرتىلسا جۇرت ءقازىر قوقىسقا لاقتىرادى دا، جاڭاسىن كيەدى. ولار تىشقان ءتىسىنىڭ قىشۋىن قاندىرىپ جاتسا كەرەك.
— باتىر-اۋ، نە دەپ تۇرعاندارىڭ بۇل،— دەيدى بەكىش قالجىڭ شىعار دەگەندەي سەنىمسىزدەۋ، پىسكەن باستاي ىرجيا قالىپ. قاراۋىنداعىلار وتىرىككە قىسىلمادى:
— جىرتىق بوتينكالاردى وسى كەزدە تىشقان جەيتىن بولعان،— باسەكە دەپ جىلمىڭ-جىلمىڭ ەتتى.
تەكسەرەيىن دەسە دوكۋمەنت، قاعاز جوق، بەكىش قاي كەلگەن جىرتىق جۇلىقتىنى اڭدىپ وتىرسىن. شەبەرحانا جانىنان وتكەندەردىڭ ۇشەۋ-تورتەۋىنىڭ اياعىنا قاراپ ەدى، ەتىكتەرى ءبۇتىن سياقتى. تىشقان ۇيالاپ تۇرعان، جۇلىعى شىعىپ تۇرعان ەتىك كورە المادى.
«جالماۋىزعا دا جان كەرەك». جوعارىداعىلار الدىندا نە دەمەك؟ ودان دا ەڭ وڭاي جول — بۇل ءۇش اقشا جەگىش شەبەردى مەملەكەتكە ءبىر تيىن تابىس بەرمەپتى دەگەن كوپ اۋىزدىڭ، ءشوپ اۋىزدىڭ ءبىرى شوپشەڭ ەتە تۇسسە، «ىنىنە سۋ قۇيعان كۇزەندەي قىزمەتتەن قۋىپ شىققانمىن» دەۋ الدەقايدا جەنىل عوي. جىل بويى جەگەندەرى بويىنا قۇت، ءۇش شەبەر قالتانى تولتىرىپ قايقايىپ شىعا بەردى. ءارقايسىسىنىڭ قالتاسىندا كەمىندە مىڭ سومنان اقشا كەتكەن سوڭ ولار دا قينالا قويعان جوق. راحمەتىن جاۋدىرىپ بالا-شاعاڭنىڭ يگىلىگىن كور دەپ امان اتتانىپتى. تاماعىڭ توق بولسىن، پالەكەتىن جوق بولسىن دەپ بەكىش تە قالا بەرىپتى.
عافۋ ەتىڭىزدەر، ول ۇشەۋىنىڭ قالتاسىنداعى اقشاسىن قولىمىزدى تۇكىرىكتەپ ساناماعانىمىزبەن كوميسسيا كوپ ەسەپتەپ ءدال شىعارىپتى. كورشى شەبەرحانانى تەكسەرۋدەگى جيىنتىق ولاردىڭ ابۇيىرىن ايرانداي توگىپ، اقشاسىن، سىرىن اقتارىپ تاستاعانداي بولدى. كورشى شەبەرحاناداعى ءار شەبەر 1 455 سومنان تابىس تۇسىرگەن ەكەن. ال مىنالار 137 سوم. «ويپىرماي» وسى كەزدە ءتورت امالدى بىلمەيتىن ادام جوق، ايىرماسىن شىعارۋ اركىمنىڭ-اق قولىنان كەلەدى-اۋ دەپ بەكىشتىڭ بەرەكەسى كەتىپتى. وسىنىڭ بار سىرى سوقاننىڭ ءوز مىرزالىعىنا كەلىپ ساياتىن بولعان سوڭ بەكەن دە ايىلىن جيماپتى.
ادام دەگەننىڭ سىرىن ءبىلىپ بولا ما؟ ونىڭ ىشىندە سوقان سياقتى باستىقتاردىڭ دا ءوز ەسەبى، ءوز بايلامى بار. سەنىڭ ونىڭ دۇرىس، بۇرىس دەۋگە دە انشەيىن ادامداردىڭ اۋىزى بارا بەرمەيدى. سوقان ءوزىن وسىنشا جۇرتقا بەكەر ماقتاتتى عوي دەيسىز بە؟ ءبىر كۇنى بۇكىل قوستانايداعى حالىق قاجەتىن وتەۋ مەكەمەلەرى قىزمەتكەرلەرىنىڭ وبلىستا باسى قوسىلىپ، كەڭەسى ءوتتى. وسى كەڭەستە... عاپۋ ەتىڭىزدەر، كىم نە سويلەسە ەركى، ەلىمىزدە ءسوز بوستاندىعى بەرىلگەن. ال باستىقتاردىڭ دا ءاp ءتۇرى بولادى. ءبىرى زاڭدى ءادىل ۇستام حالىققا سونىمەن ۇناعىسى كەلەدى. ال ەندى بىرەۋى جۇرتتى بەت-بەتىمەن جىبەرۋىمەن جاقسى كورىنەدى. شاماسى سوقان سوڭعىسىن قالاپ السا كەرەك، كەڭەستە ءسوز سويلەپ، اشىقتان-اشىق بۇيرىق جاريالادى:
— Mەن ەتىكشىلەر سەندەرگە، ساعاتشىلار وزدەرىنە، تەمىرشىلەر سىزدەرگە دە ەرىك بەرەمىن. سەندەر ىستەگەن ىسكە كۆيتانسيا جازىپ اۋرە بولماڭدار. كەلىسىمدى اۋىزشا جاساپ، اقشانى قولما-قول الىپ، ءىستى اپ-ساتتە اياقتاپ، اقشانى ساقال سيپاعانشا جاراتىڭدار. قاعاز جازۋ قويىلسىن. جويىلسىن قاعازباستىلىق!
«ەردىڭ اتىن قاتىن شىعارادى، قاتىننىڭ اتىن وتىن شىعارادى» دەگەن ەكەن بۇرىنعىلار. سول ايتقانداي وسىدان بىلاي، ياعني كۆيتانسيا جازىلمايتىن بولعاننان كەيىن سوقاننىڭ داڭقى ەتىكشىلەر، ساعاتشىلار، تاعى-تاعىلار اراسىندا ەسترادا وركەسترىنىڭ دۇمبىرلەك بارابانىنداي دۇڭك-دۇڭك ەستىلدى. سودان كەيىن مىرزا جىگىت تە، اقىلدى جىگىت تە، جاقسى جىگىت تە سوقاننىڭ جالعىز ءوزى بولىپ شىعا كەلدى.
جويىلسىن قاعاز دەگەن قاتىرلاق، بيۋروكرات پالە! قوستاناي وڭىرىندەگى بار شەبەرحانا وسى ۇراندى جۇزەگە اسىرىپ، قاعاز اتاۋلىدان بەزىپ، كۆيتانسيانىڭ اتىن اتاعان اداممەن الا كوز بولىپ الدى. حالىقتان تۇسكەن مول اقشا قۇردىمعا سىڭگەن ىرعىز، تورعاي وزەنىنىڭ اياعىنداي «كوردىم-جوق» بولىپ قۇرىپ جاتتى. اقشا دەگەنىڭنىڭ كولەمى وسى كەزدە كىشكەنتاي تىشقاننىڭ قۇلاعىنداي. ءوزى كىشكەنتاي اقشا جالماۋىز تويمايتىن، تولمايتىن توقسان بولەك بۇلىڭ-بۇلىڭ قالتالارعا سۇڭگىپ تاپتىرماي كەتتى.
سونىمەن بالاپاندى كۇزدە ساناماق بولىپ جۇرگەن سوقانعا قاعاز اتاۋلى جازىلمايتىن بولعان سوڭ جوسپاردىڭ قۇلدىراپ بارا جاتقانى وعان سىبىستان، دىبىستان جەتىپ-اق ەدى. ءبىراق وبالى نەشىك، سوقان بۇل جەردە دە ك.الا ن تۇبىندە شەمىرشەك قالدى دەپ ۇساقتىق جاساماي، ىرىلىك كورسەتتى.
بالاپاندى كۇزدە سانار بولار!
سوقان سياقتى ءۋالى اۋىزدى ادامنىڭ ايتقانىن كىم ەكى قىلسىن ءبارى دە قوڭىر كۇزدى توسىپ بالاپاننىڭ قاراقانات قۇس بولۋىن توسىپ قالا بەردى ەمەس پە؟
كۇزدە كەلىپ «بالاپاندى» باسقا ۇرىپ ساناپ جىبەرسە، جوسپار ورىندالماي قالعان، حالىققا 68 مىڭ سومنىڭ قىزمەتى كەم ىستەلىنگەن. اياقكيىم جوندەۋ جوسپارى بار بولعانى كىندىكتىڭ ۇستىندە عانا قالىپ قويىپتى. بۇل سالادان دا 76 مىڭ سوم كەم ءتۇسىپتى. ءسويتىپ، «بالاپاندى كۇزدە ساناسا» ءبارىن جاز بويى قاراقۇس جەگەنى ءبىر-اق ءبىلىندى. سونىمەن قوستاناي اۋدانىنىڭ تۇرمىس كومبيناتى تالقاندى تارى دەپ ۇسىنىپ، ەسەسىن ەلدەن الماق بولعان، 12 سوم 20 تيىننىڭ بوتينكاسىن 28 سوم 60 تيىننان تىككەن. ايەلدەر ەتىگى قىرىق سومنان ەلۋ سومعا قارعىپ شىققان. ءبىراق قاشانعى كوميسسيانى موسكۆادان شاقىرارسىڭ، cءات-ساتتىڭ اراسىمەن تالاي قوماعاي قالتالار قامپايعان...
«سوسياليزم دەگەنىمىز — ەسەپ». ال ەسەپتەن اۋىتقىعانداردىڭ قايدا بارارىن نە ءبىر قۇداي، نە قۇدايدان ءبىر بۇلاي ەمەس سوقان عانا بىلسە كەرەك-تى. جاسىراتىنى جوق، ازىرگە قوستاناي شەبەرحاناسىنداعىلار سوقان سالعان وڭاي جولمەن كەتىپ بارادى. سوقان سالعان جول اتانسا جارار ەدى بۇل، ايتەۋىر. ءاي، قايدام!؟
1968
You Might Also Like
-
جاڭا جىلدى قالاعا جاقىن كولحوزدا قارسى الماق بولدىق. «ەت دەگەندە بەت بار ما!» دەگەندەي داستارقان باسىنا بارىنەن بۇرىن تولەۋتاي ەكەۋمىز كەلىپپىز. ول بولسا ءالى باس قۋسىرا قويماعان، قۋ ءتىز...
-
— قۇدايدى كورگەنىڭىز بار ما؟ مەن قۇدايدى كوردىم،— دەدى اۆتوبۋستا ماعان تاياۋ وتىرعان قارا توندى كىسى ارعى جاعىنداعى قارت ادامعا قاراپ.
