عابيدەن مۇستافين (1902 - 1985)
عابيدەن مۇستافين (1902 - 1985)
مەن ءاردايىم بۇگىنگىنى، شامام كەلگەنشە – ەرتەڭگىنى جازدىم. جازۋشى، الدىمەن، ءوز ءداۋىرىنىڭ جارشىسى. مەن ءوز بويىمداعى بۇكىل دارىنىم مەن كۇش - قۋاتىمدى… حالىق مۇددەسىنە قالتقىسىز، الاڭسىز باعىشتاعان جازۋشىمىن. مەنىڭ تۆورچەستۆومنىڭ وزەگى، ارقاۋى، نەگىزى جاڭا زامان، جاڭا ادام. (عابيدەن مۇستافين)
عابيدەن مۇستافين مۇراسى - 20 - 40 جىلدارداعى قازاقستاننىڭ كوركەمدىك شەجىرەسى. جازۋشى شىعارمالارىنان ەسكەن شىندىق - ءدان سالماعىنان باسىن كوتەرە الماي، ماۋجىراي تەربەلگەن قالىڭ بيداي مەن گۇرسىلدەگەن شىڭىراۋ شاحتانى ارالاتىپ، تۋعان ولكەگە كوز جىبەرتەدى – ەڭبەككە تولى ۋاقىتتى، قاراپايىم ەڭبەك ادامىن كورەسىز. عابيدەن مۇستافين جاعىمدى كەيىپكەرلەردىڭ تۇتاس ءبىر تىزبەگىن جاسادى. ولار جارقىن بولاشاق ءۇشىن باتىل كۇرەسىپ، ەل - جۇرتىنىڭ ارمان - تىلەگى، مۇددە - ماقساتىنىڭ ورىندالۋىنا ايانباي ات سالىستى – ازاماتتىق تۇعىردان تۇسپەدى. ءوز زامانىمەن تىعىز بايلانىسىپ، كۇش - قۋاتىن ۋاقىت الدىنداعى بورىشتى وتەۋگە ارناۋ، ءوز زامانداسىنا ايانباي قىزمەت ەتۋ، ەڭبەك ادامىنىڭ وي - ارمانىن، باياندى ءىسىن ماداقتاي جىرلاۋ، بەلسەندى كۇرەسكەر بيىگىنەن تايماۋ -- عابيدەن ءمۇستافيننىڭ رۋحاني كەلبەتى.
جاستىق شاق. العاشقى قادام.
ادەتتە، جازۋشىنىڭ ىزدەنىسى مەن ءومىر جولى كوركەم شىعارماسىندا ءىز قالدىرىپ، ەل باسىنان كەشكەن تاريحي وقيعالار سايراپ جاتادى. عابيدەن مۇستافين مۇراسى - وسىناۋ قاعيدانىڭ دالەلى مەن ايعاعى.
ول 1902 جىلى قاراعاندى وبلىسىنىڭ تەلمان اۋدانىندا شاعىن داۋلەتتى وتباسىندا ومىرگە كەلدى. تالاپتى بالا اۋەلى اۋىل مولداسىنان وقىپ ساۋاتىن اشادى. «باسقا وقۋ جوق ەدى» - دەيدى ول كەيىن جاستىق شاعىن قىنجىلا، مۇڭايا ەسكە الىپ. كىشكەنتاي جۇرەكتە جانعان شىراق وقۋ - ءبىلىم ىزدەتەدى، 1916 جىلى زاۋىتتاعى ورىسشا - قازاقشا مەكتەپتىڭ ءتورتىنشى سىنىبىنا ءتۇسىپ، ءبىر جىلدان كەيىن ءبىتىرىپ شىعادى. «قايتىپ وقۋعا مۇرشا بولعان جوق» - دەپ وكىنەدى كەيىن جازۋشى. 1918 - 1925 جىلدارى اۋىلدىق كەڭەستىڭ ءار الۋان جۇمىسىنا ارالاسادى. بىلىمگە دەگەن قۇشتارلىق قازاقستاننىڭ سول كەزدەگى ورتالىعى قىزىلوردادان وقۋ ىزدەتەدى. ءبىراق بالالىق شاعىندا العان شامالى ءبىلىم وقۋ ورنىنا تۇسۋگە مۇمكىندىك بەرمەيدى دە، جوعارعى سوتقا قىزمەتكە ورنالاسادى. جازۋشىنىڭ ءوزى ايتقانداي، كوركەم ادەبيەتكە دەگەن قۇشتارلىعى وسى جىلدارى ويانادى.
جيىرماسىنشى جىلدار تۋعان ەلىمىز ءۇشىن اسا ءبىر ماڭىزدى كەزەڭ ەدى. اۋىلداعى نەگىزگى تارتىستار ازامات سوعىسىنان كەيىنگى اۋىرتپالىقتار، ءالى وڭى مەن سولىن ايىرا بەرمەيتىن كەدەيلەردىڭ قيىن حال - كۇيى توڭىرەگىندە ءوربيتىن. جاستايىنان تالاي قيانات كورگەن بولاشاق جازۋشى قايناعان ءومىر اعىمىنان سىرت قالا المادى. ءوزىنىڭ العاشقى قادامى تۋرالى «كورگەنىمدى، سەزگەنىمدى جازاتىنمىن» - دەيدى عابەڭ. دەمەك، جازۋشىلىق ءومىرىنىڭ العاشقى ساتىنەن باستاپ بۇكىل ونەر جولىنا ۇلكەن اسەر وسىنداي تارتىستاردىڭ قىزۋ ورتاسى ەدى.
جاس تالاپكەر ءوزى كورگەن، سوتقا كەلىپ تۇسكەن شاعىمداردا ايتىلعان قيانات، مۇڭ - شەر، جاپا شەككەن ادامدار تۋرالى ناقتىلى وقيعا نەگىزىندە جازعان حابارلاما، وچەرك، فەلەتوندارىن «ەڭبەكشى قازاق» (قازىرگى «ەگەمەن قازاقستان») گازەتىنە جاريالاپ ءجۇردى.
ءسويتىپ، عابيدەن مۇستافين العاشقى قالام تارتىسىنان - اق ءوزىنىڭ وزەكتى تاقىرىبىن - بۇگىنگى قايناعان ءومىردى ءدال تاپتى. تۇڭعىش كىتابى «ەر شويىنعا» (1929) ارقاۋ بولعان دا ءوزى جاقسى بىلەتىن اۋىل ءومىرى، كەدەيدىڭ سانا - سەزىمى، تاپتىق كۇرەس ەدى. «ەر شويىن» - جازۋشىنىڭ عۇمىرلىق تاقىرىبىن بەلگىلەگەن، ءوزىنىڭ تالابى مەن تالانتىنا سەنىم تۋعىزعان ەرەكشە ءمانى بار جيناق.
بەلگىلى سىنشى - عالىم ز. س. كەدرينا جازۋشىنىڭ ونەر جولىن سارالاي كەلىپ، ونى تىڭ تاقىرىپتارعا الدىمەن باراتىن باتىلدىعىن، جاڭاشىلدىعىن «تۆورچەستۆولىق بارلاۋدا» دەپ، باسىپ ايتتى. جيناققا كىرگەن تۇڭعىش شىعارماسى «سارسەن مەن بوقاش» (1927 - 1928)، «ەر شويىن»، «قان»، «قاشقىن» سياقتى اڭگىمەلەرىندە اۋىلدا ءوتىپ جاتقان تاپتىق تارتىستى ناقتىلى وقيعا - كورىنىستەر ارقىلى رەاليستىك دالدىكپەن بەينەلەدى. جازۋشىنىڭ ىستىق ىقىلاسى قانالعان تاپ جاعىندا. كوركەم وبرازدار ارقىلى: «ادال ەڭبەگىنىڭ قىزىعىن كورمەي، «ادام!» دەگەن ارداقتى اتقا قولى جەتپەي قينالعان ادال جاندار وسىلار!» - دەيدى جازۋشى. بايدىڭ مالىن باعىپ، بايلىعىن كوبەيتىپ جۇرگەن قۇتتى قول جاندار جاس جازۋشىعا ادامگەرشىلىك پەن اقيقاتتىڭ وزىندەي كورىنەدى. وسىنداي جانداردى سۇلىكتەي سورىپ، باسىن كوتەرتپەي ەزگىگە سالعان ۇستەم تاپتى اۆتور جيىركەنىشپەن، جەك كورە سۋرەتتەيدى. جازۋشىنىڭ ماقساتى ايقىن، مۇددەسى اشىق - كىمدى جاقتايتىنى، كىمدى داتتايتىنى تۇسىنىكتى. تاپتىق كۇرەستە قاجىر - قايرات. ۇيىمشىلدىق قاجەتتىگىن سۋرەتتەگەن «ەر شويىن» جيناعى تارتىستىڭ ءالى تولاستاماعان كەزىندە شىققانىن ەسكەرسەك، كىتاپتىڭ الەۋمەتتىك، تاربيەلىك ءمانى ەرەكشە بولعانىن ءتۇسىنۋ قيىن ەمەس.
جاس قالامگەردىڭ شىعارمالارىندا كەيبىر بىركەلكىلىككە قۇرىلىپ، جيناقتاۋ سيپاتى، كوركەمدىك مانەرلەۋ، ءتىل شەبەرلىگى جەتپەي جاتقانمەن، العاشقى قادامىنان - اق اۆتوردىڭ ازاماتتىق بەلسەندىلىگى، ماقساتىنىڭ ايقىندىعى انىقتالا تۇسەدى.
ءبىراق ع. ءمۇستافيننىڭ ىزدەنىسى جەڭىل بولدى، قيىنشىلىققا كەزدەسپەدى دەسەك، شىندىقتان اۋىتقىر ەدىك. جاس كەزىندە جۇيەلى ءبىلىم الا الماعان جازۋشىعا ءومىر – ءبىلىم بۇلاعى، ەڭبەك - ونەر شىراعى بولدى. باياۋ قالىپتاسىپ، جەڭىل شىعارمالار دا جازدى، ءبىراق تىنىمسىز ەڭبەك، ىزدەنۋ، وقۋ ءبىلىمدى، پاراساتتى، قايراتكەر جازۋشىعا اينالدىردى.
جاڭا كىتاپتىڭ قۋانىشى باسىلماي جاتىپ، ءومىردى تەرەڭ زەرتتەۋ قاجەتتىگىن تۇسىنگەن قالامگەر قاراعاندى قالاسىنداعى قايناعان ەڭبەك مايدانىنا (1930) ارالاسىپ كەتەدى – ءۇش جىل شاحتادا جۇمىس ىستەيدى، جەر قازادى، توكار ماماندىعىن يگەرەدى. «مەن كەلگەندە، - دەيدى جازۋشى، - قاراعاندىدا بەس - التى جامان باراك قانا، 30 - 40 جۇمىسشى عانا بار ەدى. ولار كومىردى قايلامەن قازىپ، سىرتقا تەمىر شەلەكپەن قول بۇراۋ ارقىلى شىعاراتىن. شاحتا دەگەندەرى – ءبىر عانا قۇدىق».
1933 جىلى ع. مۇستافين «قاراعاندى پرولەتارياتى» گازەتىنىڭ جاۋاپتى سەكرەتارى قىزمەتىنە تاعايىندالادى. ءبىراق كوپ كەشىكپەي قازاق تىلىندە «قىزىل تۋ» اتتى جاڭا گازەتتىڭ اشىلۋىنا بايلانىستى نوۆوسيبير قالاسىنا اۋىستىرىلادى. ومىرلىك تاجىريبەسى بايىعان، جۋرناليست رەتىندە قالامى توسەلگەن ع. مۇستافين 1938 جىلى گازەت جابىلىسىمەن الماتىعا كوشىپ كەلەدى. «بۇل مەنىڭ توعىز جىل بويى جازۋشىلىقتان قول ءۇزىپ كەتكەن، قايتا ورالعان شاعىم»، - دەپ جازادى عابەڭ.
عابيدەن مۇستافين (1902 - 1985) جۇكتەۋ
مەن ءاردايىم بۇگىنگىنى، شامام كەلگەنشە – ەرتەڭگىنى جازدىم. جازۋشى، الدىمەن، ءوز ءداۋىرىنىڭ جارشىسى. مەن ءوز بويىمداعى بۇكىل دارىنىم مەن كۇش - قۋاتىمدى… حالىق مۇددەسىنە قالتقىسىز، الاڭسىز باعىشتاعان جازۋشىمىن. مەنىڭ تۆورچەستۆومنىڭ وزەگى، ارقاۋى، نەگىزى جاڭا زامان، جاڭا ادام. (عابيدەن مۇستافين)
عابيدەن مۇستافين مۇراسى - 20 - 40 جىلدارداعى قازاقستاننىڭ كوركەمدىك شەجىرەسى. جازۋشى شىعارمالارىنان ەسكەن شىندىق - ءدان سالماعىنان باسىن كوتەرە الماي، ماۋجىراي تەربەلگەن قالىڭ بيداي مەن گۇرسىلدەگەن شىڭىراۋ شاحتانى ارالاتىپ، تۋعان ولكەگە كوز جىبەرتەدى – ەڭبەككە تولى ۋاقىتتى، قاراپايىم ەڭبەك ادامىن كورەسىز. عابيدەن مۇستافين جاعىمدى كەيىپكەرلەردىڭ تۇتاس ءبىر تىزبەگىن جاسادى. ولار جارقىن بولاشاق ءۇشىن باتىل كۇرەسىپ، ەل - جۇرتىنىڭ ارمان - تىلەگى، مۇددە - ماقساتىنىڭ ورىندالۋىنا ايانباي ات سالىستى – ازاماتتىق تۇعىردان تۇسپەدى. ءوز زامانىمەن تىعىز بايلانىسىپ، كۇش - قۋاتىن ۋاقىت الدىنداعى بورىشتى وتەۋگە ارناۋ، ءوز زامانداسىنا ايانباي قىزمەت ەتۋ، ەڭبەك ادامىنىڭ وي - ارمانىن، باياندى ءىسىن ماداقتاي جىرلاۋ، بەلسەندى كۇرەسكەر بيىگىنەن تايماۋ -- عابيدەن ءمۇستافيننىڭ رۋحاني كەلبەتى.
جاستىق شاق. العاشقى قادام.
ادەتتە، جازۋشىنىڭ ىزدەنىسى مەن ءومىر جولى كوركەم شىعارماسىندا ءىز قالدىرىپ، ەل باسىنان كەشكەن تاريحي وقيعالار سايراپ جاتادى. عابيدەن مۇستافين مۇراسى - وسىناۋ قاعيدانىڭ دالەلى مەن ايعاعى.
ول 1902 جىلى قاراعاندى وبلىسىنىڭ تەلمان اۋدانىندا شاعىن داۋلەتتى وتباسىندا ومىرگە كەلدى. تالاپتى بالا اۋەلى اۋىل مولداسىنان وقىپ ساۋاتىن اشادى. «باسقا وقۋ جوق ەدى» - دەيدى ول كەيىن جاستىق شاعىن قىنجىلا، مۇڭايا ەسكە الىپ. كىشكەنتاي جۇرەكتە جانعان شىراق وقۋ - ءبىلىم ىزدەتەدى، 1916 جىلى زاۋىتتاعى ورىسشا - قازاقشا مەكتەپتىڭ ءتورتىنشى سىنىبىنا ءتۇسىپ، ءبىر جىلدان كەيىن ءبىتىرىپ شىعادى. «قايتىپ وقۋعا مۇرشا بولعان جوق» - دەپ وكىنەدى كەيىن جازۋشى. 1918 - 1925 جىلدارى اۋىلدىق كەڭەستىڭ ءار الۋان جۇمىسىنا ارالاسادى. بىلىمگە دەگەن قۇشتارلىق قازاقستاننىڭ سول كەزدەگى ورتالىعى قىزىلوردادان وقۋ ىزدەتەدى. ءبىراق بالالىق شاعىندا العان شامالى ءبىلىم وقۋ ورنىنا تۇسۋگە مۇمكىندىك بەرمەيدى دە، جوعارعى سوتقا قىزمەتكە ورنالاسادى. جازۋشىنىڭ ءوزى ايتقانداي، كوركەم ادەبيەتكە دەگەن قۇشتارلىعى وسى جىلدارى ويانادى.
جيىرماسىنشى جىلدار تۋعان ەلىمىز ءۇشىن اسا ءبىر ماڭىزدى كەزەڭ ەدى. اۋىلداعى نەگىزگى تارتىستار ازامات سوعىسىنان كەيىنگى اۋىرتپالىقتار، ءالى وڭى مەن سولىن ايىرا بەرمەيتىن كەدەيلەردىڭ قيىن حال - كۇيى توڭىرەگىندە ءوربيتىن. جاستايىنان تالاي قيانات كورگەن بولاشاق جازۋشى قايناعان ءومىر اعىمىنان سىرت قالا المادى. ءوزىنىڭ العاشقى قادامى تۋرالى «كورگەنىمدى، سەزگەنىمدى جازاتىنمىن» - دەيدى عابەڭ. دەمەك، جازۋشىلىق ءومىرىنىڭ العاشقى ساتىنەن باستاپ بۇكىل ونەر جولىنا ۇلكەن اسەر وسىنداي تارتىستاردىڭ قىزۋ ورتاسى ەدى.
جاس تالاپكەر ءوزى كورگەن، سوتقا كەلىپ تۇسكەن شاعىمداردا ايتىلعان قيانات، مۇڭ - شەر، جاپا شەككەن ادامدار تۋرالى ناقتىلى وقيعا نەگىزىندە جازعان حابارلاما، وچەرك، فەلەتوندارىن «ەڭبەكشى قازاق» (قازىرگى «ەگەمەن قازاقستان») گازەتىنە جاريالاپ ءجۇردى.
ءسويتىپ، عابيدەن مۇستافين العاشقى قالام تارتىسىنان - اق ءوزىنىڭ وزەكتى تاقىرىبىن - بۇگىنگى قايناعان ءومىردى ءدال تاپتى. تۇڭعىش كىتابى «ەر شويىنعا» (1929) ارقاۋ بولعان دا ءوزى جاقسى بىلەتىن اۋىل ءومىرى، كەدەيدىڭ سانا - سەزىمى، تاپتىق كۇرەس ەدى. «ەر شويىن» - جازۋشىنىڭ عۇمىرلىق تاقىرىبىن بەلگىلەگەن، ءوزىنىڭ تالابى مەن تالانتىنا سەنىم تۋعىزعان ەرەكشە ءمانى بار جيناق.
بەلگىلى سىنشى - عالىم ز. س. كەدرينا جازۋشىنىڭ ونەر جولىن سارالاي كەلىپ، ونى تىڭ تاقىرىپتارعا الدىمەن باراتىن باتىلدىعىن، جاڭاشىلدىعىن «تۆورچەستۆولىق بارلاۋدا» دەپ، باسىپ ايتتى. جيناققا كىرگەن تۇڭعىش شىعارماسى «سارسەن مەن بوقاش» (1927 - 1928)، «ەر شويىن»، «قان»، «قاشقىن» سياقتى اڭگىمەلەرىندە اۋىلدا ءوتىپ جاتقان تاپتىق تارتىستى ناقتىلى وقيعا - كورىنىستەر ارقىلى رەاليستىك دالدىكپەن بەينەلەدى. جازۋشىنىڭ ىستىق ىقىلاسى قانالعان تاپ جاعىندا. كوركەم وبرازدار ارقىلى: «ادال ەڭبەگىنىڭ قىزىعىن كورمەي، «ادام!» دەگەن ارداقتى اتقا قولى جەتپەي قينالعان ادال جاندار وسىلار!» - دەيدى جازۋشى. بايدىڭ مالىن باعىپ، بايلىعىن كوبەيتىپ جۇرگەن قۇتتى قول جاندار جاس جازۋشىعا ادامگەرشىلىك پەن اقيقاتتىڭ وزىندەي كورىنەدى. وسىنداي جانداردى سۇلىكتەي سورىپ، باسىن كوتەرتپەي ەزگىگە سالعان ۇستەم تاپتى اۆتور جيىركەنىشپەن، جەك كورە سۋرەتتەيدى. جازۋشىنىڭ ماقساتى ايقىن، مۇددەسى اشىق - كىمدى جاقتايتىنى، كىمدى داتتايتىنى تۇسىنىكتى. تاپتىق كۇرەستە قاجىر - قايرات. ۇيىمشىلدىق قاجەتتىگىن سۋرەتتەگەن «ەر شويىن» جيناعى تارتىستىڭ ءالى تولاستاماعان كەزىندە شىققانىن ەسكەرسەك، كىتاپتىڭ الەۋمەتتىك، تاربيەلىك ءمانى ەرەكشە بولعانىن ءتۇسىنۋ قيىن ەمەس.
جاس قالامگەردىڭ شىعارمالارىندا كەيبىر بىركەلكىلىككە قۇرىلىپ، جيناقتاۋ سيپاتى، كوركەمدىك مانەرلەۋ، ءتىل شەبەرلىگى جەتپەي جاتقانمەن، العاشقى قادامىنان - اق اۆتوردىڭ ازاماتتىق بەلسەندىلىگى، ماقساتىنىڭ ايقىندىعى انىقتالا تۇسەدى.
ءبىراق ع. ءمۇستافيننىڭ ىزدەنىسى جەڭىل بولدى، قيىنشىلىققا كەزدەسپەدى دەسەك، شىندىقتان اۋىتقىر ەدىك. جاس كەزىندە جۇيەلى ءبىلىم الا الماعان جازۋشىعا ءومىر – ءبىلىم بۇلاعى، ەڭبەك - ونەر شىراعى بولدى. باياۋ قالىپتاسىپ، جەڭىل شىعارمالار دا جازدى، ءبىراق تىنىمسىز ەڭبەك، ىزدەنۋ، وقۋ ءبىلىمدى، پاراساتتى، قايراتكەر جازۋشىعا اينالدىردى.
جاڭا كىتاپتىڭ قۋانىشى باسىلماي جاتىپ، ءومىردى تەرەڭ زەرتتەۋ قاجەتتىگىن تۇسىنگەن قالامگەر قاراعاندى قالاسىنداعى قايناعان ەڭبەك مايدانىنا (1930) ارالاسىپ كەتەدى – ءۇش جىل شاحتادا جۇمىس ىستەيدى، جەر قازادى، توكار ماماندىعىن يگەرەدى. «مەن كەلگەندە، - دەيدى جازۋشى، - قاراعاندىدا بەس - التى جامان باراك قانا، 30 - 40 جۇمىسشى عانا بار ەدى. ولار كومىردى قايلامەن قازىپ، سىرتقا تەمىر شەلەكپەن قول بۇراۋ ارقىلى شىعاراتىن. شاحتا دەگەندەرى – ءبىر عانا قۇدىق».
1933 جىلى ع. مۇستافين «قاراعاندى پرولەتارياتى» گازەتىنىڭ جاۋاپتى سەكرەتارى قىزمەتىنە تاعايىندالادى. ءبىراق كوپ كەشىكپەي قازاق تىلىندە «قىزىل تۋ» اتتى جاڭا گازەتتىڭ اشىلۋىنا بايلانىستى نوۆوسيبير قالاسىنا اۋىستىرىلادى. ومىرلىك تاجىريبەسى بايىعان، جۋرناليست رەتىندە قالامى توسەلگەن ع. مۇستافين 1938 جىلى گازەت جابىلىسىمەن الماتىعا كوشىپ كەلەدى. «بۇل مەنىڭ توعىز جىل بويى جازۋشىلىقتان قول ءۇزىپ كەتكەن، قايتا ورالعان شاعىم»، - دەپ جازادى عابەڭ.
عابيدەن مۇستافين (1902 - 1985) جۇكتەۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: تولەگەن ايبەرگەنوۆتىڭ "انا" ولەڭى
