عاجايىپ ولكە
ەلباسىمىزدىڭ بولاشاققا باعدار اتتى ماقالاسىنان وي تۇيە كەلە ءوزىمىزدى رۋحاني جاعىنان جاڭعىرتۋىمىز كەرەك ەكەن. سەبەبى قازاقستان ساياسي جانە ەكونوميكالىق جاعىنان دامىپ كەلە جاتقانىمەن رۋحاني جاعىنان دامۋى قولعا الىنباي كەلە جاتقان ماڭىزدى ىستەردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. باسقا ەلدەردىڭ كوز الدىمىزدا دامىپ كەلە جاتقانى بارىنە بەيمالىم. ءبىزدىڭ ەلىمىز دە جوعارى دەڭگەيدە كورىنۋگە ءتيىستى. بۇل ماقسات بويىنشا:ن.ءا. نازاربايەۆ بىزگە ماقالا ۇسىنىپ، دامۋشى ەلدىڭ تاريحىن ناسيحاتتايتىن جوبانى جاستاردىڭ ساناسىنا ەلدىڭ باستى نەگىزى رەتىندە جەتكىزۋ. ءبىز قازاق حالقى، ۇلتتىق-رۋحاني تامىردان ءنار الا الماساق، ول - ومىردەن ءوز ورنىن تاپپاۋشىللىققا، اداسۋعا اپارادى. جاستار مەن بۇكىل قازاقستاندىقتار بۇل ماقالانى وقىپ جانە ونى ءتۇسىنىپ قانا قويماي، بۇل ايتىلعان يگى ىستەردى جۇزەگە اسىرا ءبىلۋى قاجەت. ول ءۇشىن قازىرگى ءبىلىم ماسەلەسىنە كوپ كوڭىل بولۋگە مىندەتتىمىز. ياعني، ءوسىپ كەلە جاتقان جاس وسكىندەرىمىزدى قازاق تىلىندە عانا ەمەس وزگە تىلدەردى: اعىلشىن، ورىس، لاتىن تىلدەرىن مەڭگەرىپ، وسى تىلدەرمەن ەركىن سويلەسىپ ۇيرەنسە، وتە بىلىمدىلىك ەلدەن ورىن السا، بارلىق جاستارىمىز كوكىرەگى وياۋ،كوزى اشىق بولىپ وسەر ەدى. بۇل ماسەلەدەن كەيىنگى تالقىلاناتىن - تەحنيكانىڭ دامۋى. جاپونيا، امەريكا، جۇڭگو سياقتى ەلدەردەي ەكونوميكالىق، ەكولوگيالىق جاعىنان، اسىرەسە تەحنيكا جاعىنان دامىپ، الدىڭعى قاتارلى ەلدەردىڭ ساناتىنا قوسىلىپ كەلە جاتىرمىز. قازىرگى تاڭدا باسىن جەرگە قاراتىپ، ۇندەمەي وتىرعان ادامدار جوقتىڭ قاسى. بارلىعى دەرلىك باسەكەلەستىككە ءتۇسىپ، بىر-بىرىنەن قالماۋدى العا ماقسات قويعان. باسەكەلىك قابىلەت ەلدىڭ دامۋىنا ىقپالىن تيگىزەدى. ءقازىر، 21 عاسىر، زامان تالابىنا ساي كومپيۋتەردى جەتىك مەڭگەرۋىمىز قاجەت. تەحنيكامەن قاتار، وي-سانامىز ءوسىپ وتىرسا، «قازاق ەلى» قاراڭعىلىقتان جارىپ وتە جارىققا شىعار ەدى. ءبىز شەت ەلدىڭ تاريحىن ءبىلىپ، وعان تامسانا قاراپ، وزىمىزگە جاقسى قابىلدايمىز. سول سەكىلدى ءبىزدىڭ ەلدى تانۋ ءۇشىن: باسقا ەلدىڭ ەسىندە قالاتىنداي ەتىپ، قازاقشا ارىپتەردەن قالانعان ەسىمدى: قالا اتتارى، ەسكەرتكىش اتتارى قويىلۋى قاجەت دەپ ويلايمىن.
ەلباسى «قازاقستان جولى-2050: ءبىر ماقسات، ءبىر مۇددە، ءبىر بولاشاق» جولداۋىن قاي ءىستى بولسا دا ونەر دەپ بىلگەن، ءومىر جولىن ەڭبەك جول دەپ سۇيگەن، وتان ءۇشىن وتقا تۇسەر ۇرپاقتارىنا ، جاس بۋىندارعا، ازاماتتارعا ارنادى. ماڭگىلىك ەلدىڭ تامىرى ۇلت تاريحىندا، ۇلتتىڭ ءتىلى مەن دىنىندە. حالىققا وي سالىپ، العا جۇمىلدىراتىن باعىت - «ماڭگىلىك ەل» ۇلتتىق يدەياسى. ءتىل - ءبىزدىڭ بايلىعىمىز. «قازاق ءتىلى – ءبىزدىڭ رۋحاني نەگىزىمىز». «قازاقستاننىڭ بولاشاعى – قازاق تىلىندە. «ءۇش تۇعىرلى ءتىل» ساياساتىن مەن دە قولدايمىن. «وزگە ءتىلدىڭ ءبارىن ءبىل، ءوز ءتىلىڭدى قۇرمەتتە» - دەگەندەي، اعىلشىن، ورىس ءتىلىن مەڭگەرىپ، قازاق تىلىندە تازا سويلەگەن ءجون. الداعى ۋاقىتتا ەلىمىزدە لاتىن ءالفاۆيتىن ەنگىزۋ تۋرالى دا وي ىسكە اسقالى وتىر. ول تۋرالى، ءتىپتى ەلباسىمىز ءسوز قوزعاپ، وسىعان بايلانىستى لاتىن تىلىنە كوشۋ وتە ءتيىمدى ءارى قازاقتا جوق ارىپتەر: چ،شش،س؛ ت.ب. ورنىنا وسى لاتىن ءتىلى قولدانىلىپ الەمنىڭ ەسىندە قالسا، نۇر ۇستىنە نۇر بولماسقا! قازاقتىڭ كەلەشەگىنە جاڭا وزگەرىس الىپ كەلسە، قازاقستان ەلى رۋحاني جاڭعىرادى جانە جاڭارادى، دامي تۇسەدى.قازاقستاننىڭ بولاشاعىنا بايلانىستى، وقۋ جونىندە 100 وقۋلىقتى ءارتۇرلى تىلدەردەن قازاق تىلىنە اۋدارىپ،الەمدەگى ەڭ جاقسى تاڭداۋلى ۇلگىلەردىڭ نەگىزىندە ءبىلىم الۋعا مۇمكىندىك جاساۋ الدىڭعى ۋاقىتتا قولعا الىناتىنى ءسوزسىز!!!
بارشا حالىق ءوز ەلى ءۇشىن جانىن دا بەرۋگە دايار بولاتىنداي بولسا، ءوز ەلىنە دەگەن ماحابباتى شەكسىز بولسا،ەلى وسىعان سۇيىسپەنشىلىكپەن قارار ەدى. «وتان-وتباسىنان باستالادى» دەگەندەي ءبارى وتباسىداعى تاربيەدەن،مەكتەپتەگى بىلىمنەن تۋىندايدى. ءتىپتى وسى بىزگە بەرىلىپ وتىرعان سايىستىڭ ءوزى پاتريوتيزمگە تاربيەلەيدى. بۇل وتانسۇيگىشتىككە تاربيەلەنىپ وسەتىن بالانىڭ بولاشاعى ايدان-انىق كورىنىپ تۇر.تۋعان جەر دەسە، تۋعان ەل دەسە، ءاربىر ىسكە دايىن تۇرادى ەمەس پە؟! سوندىقتان ەلى ءۇشىن ەڭبەك ەتىپ، انا تىلىمىزدە سايراپ تۇرساق، رۋحاني بايلىعىمىزدى جوعالتپاي، ۇلتتىق ءسالت-داستۇرىمىزدى دارىپتەپ جۇرسەك مۇنداي ەلدىڭ بولاشاعىنان ۇلكەن جەتىستىكتەر كورۋگە بولادى. وسىنداي رۋحاني جاڭعىرۋعا كوشۋ ەلىمىزدى جاڭا اسۋلاردان اسىراتىنىنا سەنىمدىمىن!!!
ءبىز قازاق حالقى شەشەن حالىقپىز، ونىڭ دالەلى جۇرەگىمنەن شىققان مىنىنداي ولەڭ جولدارى:
جاڭعىرۋ كەرەك ۇلتتىق سانا جاعىنان،
ايىرىلمايىق وشپەس تاريح باعىنان.
سوناۋ كەزدەن بىزگە جەتكەن جىرلاردى،
وسيەت پەن ولەڭدەردى شىعارمايىق جادىدان.
ابايدىڭ ەستە قالار دانالىعى،
جىرلاپ وتكەن جامبىلداي جىر الىبى.
دينا مەن قۇرمانعازى كۇيلەرىنىڭ،
ساناسىنا ءسىڭىرسىن ۇرپاق ءۇنىن.
دەگەندەي رۋحاني مادەنيەتىمىز دە قاتار ءجۇرۋى ءتيىس.
ءبىز تاۋەلسىز ەلمىز. تاۋەلسىزدىك بىزگە وڭايلىقپەن كەلگەن جوق. ەلدى ويران ەتكەن قاندى وقيعا ەل ەسىندە قالعانى بەلگىلى. بۇل جولدا قانشاما قازاق جاستارى قۇربان بولدى. «ەر ەسىمى-ەل ەسىندە»، قايسارلىقپەن، باتىل جۇرەكتىلىكپەنەن ەرلىك كورسەتكەن جاستارعا ەسىمدەرى ەل ەسىندە قالارداي قۇرمەتتەپ ەسكەرتكىشتەر تۇرعىزىلىپ، كوشە اتتارى بەرىلدى. سونىمەن، 1991 جىلى 16 جەلتوقسان – تاۋەلسىزدىك كۇنى بولىپ جاريالاندى. بيىل تاۋەلسىزدىگىمىزگە 25 جىل تولىپ وتىر. وسى جىلدار ىشىندە ەلىمىزدە قانشاما وزگەرىستەر بولدى. ءبىزدىڭ ەلىمىز ءوز الدىنا جەكە مەملەكەت بولىپ، ن.ءا.نازاربايەۆ – ەلباسىمىز بولىپ سايلانىپ، بەيبىت ەلگە اينالدىق. 1992 جىلى 2 ناۋرىزدان باستاپ، بىرىككەن ۇلتتار ۇيىمىنىڭ تولىق مۇشەسى بولدى. تاۋەلسىزدىگىمىزدى قامتاماسىز ەتۋ ماقساتىندا ىشكى ىستەر اسكەرى قۇرىلدى. رەسمي تۇردە ەلىمىزدىڭ تۋى، ەلتاڭباسى، ءانۇرانىمىز بەكىتىلدى. ەلىمىزدەگى جاڭا وزگەرىستەردىڭ ءبىرى – الماتى قالاسىندا دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ 1- ءشى قۇرىلتايى ءوتتى. كونستيتۋسيالىق جاڭا زاڭ قابىلدانىپ، ءتول تەڭگەمىز اينالىمعا ءتۇستى. ەرەكشە ورىن الار جاڭالىق: ول – 1994 جىلى 6 شىلدەدە استانانى اقمولا قالاسىنا كوشىرۋ تۋرالى شەشىمنىڭ قابىلدانۋى ەدى. «قازاقستان – 2030» ستراتەگيالىق جولداۋى جاريالاندى.
استانا – باس قالا، جاس قالا،
شىڭ باسىندا كوركەيىپ تۇر استانا.
تاريحى بيىك، ەڭسەسى بيىك ەلورداما،
بۇكىل الەم تامسانادى، تاڭعالا! – دەگەندەي، استانا قالا بولىپ، بوي كوتەرگەننەن بەرى قالادا بىرنەشە عيماراتتار، ءزاۋلىم ۇيلەر سالىندى.
استانانىڭ تورىندە،
جايقالىپ تۇر ەلىمدە.
ەۆرازيانىڭ كىندىگى،
ەلوردانىڭ سيمۆولى – استانادا «بايتەرەك» سالىندى. بيىك، اسەم عيماراتتارعا تولى ەڭسەلى ەلوردامىز شەت ەلدەرگە تانىلىپ وتىر. بيىل ەلوردامىز استانادا بۇكىل دۇنمەجۇزىلىك «استانا ەكسپو – 2017» كورمەسى اشىلىپ، وعان شەت ەلدەردەن قوناقتار كەلدى. بۇل كورمەنىڭ دە قازاقستان ءۇشىن الار ورنى ەرەكشە. «نۇر-الەم» دەپ اتالاتىن بۇل عيمارات بارلىق ەلدى وزىنە قاراتتى. ەلباسىنىڭ ساليقالى ساياساتى مەن العا قويعان ماقسات، مىندەتتەرىنىڭ ورىندالۋى وزىنە جانە حالقىنا دەگەن سەنىممەن جۇزەگە اسىپ وتىر.
مەنىڭ تۋعان جەرىم – قۇلسارى قالاسى. تۋعان جەر دەگەندە، جۇرەگىم ەلجىرەپ تۇراتىنى راس. قالا اتاعىن العاننان كەيىن ۇلكەن وزگەرىستەر ورىن الىپ جاتىر. كوگالداندىرۋ ماسەلەسى جەكە قولعا الىنىپ، جول جيەكتەرىنە اعاش كوشەتتەرى وتىرعىزىلدى. ورتالىقتا جاڭادان سۋبۇرقاق ورناتىلدى، تاس جولدار جوندەلىپ، قالامىز جىلدان جىلعا كوركەيىپ كەلەدى. ويىن الاڭدارى، مەكتەپتەر مەن بالاباقشالار اشىلىپ، اۋرۋحانا مەن ۇلكەن مەشىت سالىندى. قالامىز ءزاۋلىم ۇيلەر، جاڭا عيماراتتارعا تولىعىپ كەلەدى. مەكتەپتەردە جاڭا وزىق تەحنيكالارمەن جابدىقتالىپ، مەكتەپپەن بىرگە بالاباقشادا دا ءۇش تىلدە وقىتۋ قولعا الىنعان.
قۇلسارىم مەنىڭ كوركەيگەن،
تابيعاتى قانداي تاماشا!
ءساندى ۇيلەر بوي كوتەرگەن،
عيماراتتارمەن تالاسا.
وزگە جەردىڭ بارلىعى.
تۋعان جەرگە جەتپەيدى،
باۋىر باسىپ قۇستار دا،
تۋعان جەردەن كەتپەيدى.
قۇلسارىم مەنىڭ - گۇل قالام،
ءوسىپ كەلەدى ءبۇر جارا.
كوگىڭدە تۇرسىن كۇن كۇلىپ،
نۇرلانا بەرشى، نۇرلانا!
بولاشاقتا مەن دە ەلىمنىڭ، تۋعان جەرىمنىڭ گۇلدەنۋىنە، جارقىن بولاشاعىنا ءوز ۇلەسىمدى قوسسام دەيمىن. تۋعان جەرىن، ەلىن سۇيەتىن ازاماتتار كوپ بولسا، جەرىن كوركەيتۋگە جۇمىلىپ ەڭبەك ەتەتىن، اسىرەسە جاستارىمىز تالاپتانسا، ەلىمىزدىڭ بولاشاعى جارقىن بولار ەدى!
ءقادىرجان الداحوۆ
You Might Also Like
-
...سەيتەك ناعاشىسى داۋلەتياردىڭ سىيعا بەرگەن ىڭگەنشەسىنە ءمىنىپ اۋىلىنا قايتقاندا، جولشىباي جانىندا ءبىر توپ شابارماندارى بار ارسىلانكەرەي كەزدەسىپ، سەيتەكتىڭ استىنداعى ىڭگەنشەنى تارتىپ الادى. سونى ك...
-
مۇكەي مەن جايىر جورتۋىلدا ءجۇرىپ ءبىر بايدىڭ قىز ۇزاتۋ تويىنا قاتىناسىپ قالادى. ولار وزدەرىنىڭ ءاتىن-جونىن قۇپيا ساقتاپ، وتاۋ ۇيىندە بولىپ جاتقان جاستاردىڭ ساۋىعىنا كىرەدى.
