InfoHub Logo

جۇمىستىڭ اياعىنا تامان اسىعىپ-ۇسىگەتىن اجاردىڭ كۇندەگى ادەتى. بۇگىن ءتۇس قايتا بولىمىنە سوڭعى ساندەگى گالستۋك ءتۇسىپ حالىققا جەر قايىسىپ كەتتى. جان-جاقتان كوڭىردەكتەرىن سوزىپ جالاقتاعان جۇرتتىڭ ۋ-دۋىنا قۇلاعى ءتۇنىپ، چەك قاعازى مەن گالستۋكتەرگە الما-كەزەك ۇڭىلەمىن دەپ-اق مويىنى اۋىرىپ قالدى. كۇيەۋى مەن جىگىتتەرىن ءبىر قۋانتىپ تاستاعىسى كەلىپ جانتالاسقان قىز-كەلىنشەكتەر مەن قالانىڭ سىلقىم جىگىتتەرى گالستۋكتەن گالستۋك قويماي تاڭداپ، مىناسىن ەمەس، اناسىن الىپ بەر دەپ، ونىسىن الىپ بەرسەڭ، وعان دا كوڭىلدەرى بىتپەي باسقاسىن سۇراپ ابدەن باسىن قاتىردى. ديرەكتور اپايعا انادا باسقا ءبىر بولىمگە اۋىستىرا كورىڭىز دەپ ءوتىنىپ ەدى، و دا سوزبيداعا سالىپ بارادى.

ۋھ! قارعىس اتقان گالستۋكتار دا تاۋسىلدى-اۋ ايتەۋىر. ەندى جۇرت اياعى سيرەدى. قۇر قالعاندار قۇددى وسىنىڭ قىرسىعىنان قۇر قالعانداي بۇل جاققا الايا قاراپ اپ، ەسىككە قاراي ويىستى. سىلقىم جىگىتتەر جاڭا عانا بۇعان «قارىنداس، قارىنداس»، — دەپ شىعارعا جاندارى باسقا بوپ، جىلماڭداپ، ەلپىلدەسىپ جاتىر ەدى، ەندى كوزدەرىنە دە ىلمەي «بيشارا ساۋدەگەر قىز» جاققا قولدارىن سامارقاۋ سىلتەي ساپ، تەڭسەلە باسىپ اۋلاق كەتىستى. تۋفليلەرى سىقىر-سىقىر ەتىپ سىزدانا باسادى. اجار وسىنداي باسقانىنان جەر ويىلاتىن مىرزاسىماقتاردى كورسە زىعىردانى قاينايدى-اق. ءبىراق امالى قانشا.

كۇنى بويى الدىنا وندايلاردىڭ تالايى كەلىپ، تالايى كەتەدى. سالەم دە جوق، ساۋقات تا جوق، تاپاپ كەتەتىندەي جايما شىنىعا كەۋدەلەي كەپ توقتاپ، گالستۋك ىلىنگەن اينالما شەڭبەرلەردى بىرەر سىرعىتىپ ءوتىپ، باسقا بولىمدەر جاققا كەردەڭدەي جونەلەدى. مۇنىڭ قارسى الدىندا كويلەك ساتاتىن ءبولىم بار. وندا اقمارال دەيتىن قىز ىستەيدى. ديرەكتور اپاي ونى كويلەگىنەن جىگىتى كوپ قىز دەپ ازىلدەيدى. ساتۋدا ولىپ-وشەتىندەي وڭدى كويلەك بولسىن-بولماسىن الدىنان ادام شىقپايدى. كوبى بۇعان كەلگەندە سۇزەگەن بۇقاداي كوزدەرىن كوتەرمەيتىن الگى سىلقىم سەرگەلدەڭ-بايلار اقمارالعا جاندارى قالماي، انادايدان باستارىن يزەپ، ولارى از بولعانداي «سالەمەتسىز بە، ەسەنسىز بەنىڭ» استىنا الىپ، ەمەشەكتەرى ءۇزىلىپ شىبىنداپ قالادى.

گالستۋكتەن كۇدەرىن ۇزگەندەر ەندى سونىڭ بولىمىنە بارىپ توپىلىپتى. اجار سورەنىڭ تۇبىندەگى ورىندىعىنا كەپ وتىردى. ساعاتىنا قاراپ ەدى، جۇمىس اياعى جاقىن ەكەن. تەرەزەدەن كورىنەتىن اۆتوبۋس ايالداماسىندا ءقازىردىڭ وزىندە-اق ينە شانجار جەر جوق. ىلگەرگى اۆتوبۋستاردىڭ بىرىنە ىلىكپەسە، ۇلگەرە المايدى.

ءقازىر بارىپ اۆتوبۋسقا وتىرادى دا ۇيىنە ءبىر ايالداما جەر قالعاندا تۇسەدى. وڭ قاپتالداعى ءون بويىن شىنى باسقان كوگىلدىر ۇيدەن ول شىعادى. قولىندا سۇرعىلت بىلعارى پورتفەلى. ءسال كۇلىمسىرەپ اياعىن دا كوشەدە ەمەس، بەيتانىس بىرەۋدىڭ ۇيىنە كىرىپ كەلە جاتقانداي ەپپەن باسادى. باياعىدا دا ارالدىڭ ۆوكزالىنا تاپ وسىلاي ءسال قىمسىنا كۇلىمسىرەپ كىرگەن-دى. ونى شىعارىپ سالۋعا كەلگەن ەكى جىگىت اباجاداي كۇتۋ زالىندا ءار نەمەنى ءبىر ايتىپ جاقتارىن جاپپاستان ارى-بەرى سەڭدەلۋمەن بولعان. ول كۇلىمسىرەگەن كۇيى اندا-ساندا قۇپتاپ باس يزەپ قويىپ، ءۇنسىز تىڭداي بەرگەن-دى. ءبىر ۋاقىتتا پوەزد كەلىپ، جۇرتتىڭ ءبارى پەررونعا شىقتى. بۇلار ءۇش قىز بوپ كۋپەلى ۆاگونعا وتىرا بەرىپ ەدى، ارتتارىنان:

— مىنا قارىنداستار دا سەنىمەن بىرگە جۇرەتىن بوپتى،— دەپ سامبىرلادى بىرەۋ.

جاڭاعى ەكى جىگىتتىڭ ءبىرى ەكەن. ورتاسىندا قالىپ بارا جاتقان جولداستارىن قيماعانداي مۇڭدانا كۇلىمسىرەپ ول تۇر. تەگى، جىلاسا دا جىميىپ وتىرىپ جىلايتىن شىعار.

ەرتەسىنە تاڭەرتەڭ بۇلار جۋىنۋعا كەزەك كۇتىپ تۇرعاندا سوڭدارىن الا ول دا كەلدى. دۋدار شاشى ونان سايىن قوپىراپ كەتىپتى، بۇيرا-بۇيرا. ات جاعىن بەلۋارلاي توقتاعان بۇيرا ساقالى دا ۇيپالاق-ۇيپالاق بولىپ قالىپتى. باياعى سول ءبىر جىميعان قالپى. ءوڭى جىپ-جىلى.

شايدان سوڭ قىزداردىڭ ءىشى پىسىپ، گۇلجان قارتا ىزدەپ كەتتى. ءبىر ۋاقىتتا تاۋىپ اكەلدى.

— باعاناعى بۇيرا باستىڭ كورشىسىنەن الدىم، — دەدى ول.

— كۋپەلەرىندە كىمدەر بار ەكەن؟ — دەپ قادالدى قايداعى جوقتىڭ ءبارىن تاپتەشتەپ سۇراي بەرەتىن شارا.

— وڭشەڭ شالدار.

— ول نە ىستەپ وتىر؟

— كىتاپ وقىپ جاتىر.

— كۇلىمسىرەپ جاتىر ما؟

— ءيا. — قىزىق جىگىت! ايتپاقشى، ونى نەگە شاقىرمادىڭ، ءۇش قول بوپ قالاي وينايمىز؟

— ۆوت دۋرا! ەسىمە كەلمەپتى. گۇلجان شاقىرىپ كەلدى.

— اعاتاي، تانىسىپ قويالىق، — دەپ قاقاقتادى شارا.

— مەنىڭ اتىم شارا، اجار، گۇلجان.

— ابەن.

— وتىرا بەرىڭىز، وتىرا بەرىڭىز، — دەدى گۇلجان ابىرجىپ تۇرىپ قالعان وعان توسەگىنەن ورىن ۇسىنىپ. ابەن ونشا ويىنپاز بولماي شىقتى. شارا ەكەۋى ءبىر وداق ەدى، قايتا-قايتا ۇتىلىپ قالا بەردى. شارا شىداي المادى:

— ەندى وداق الماستىرىپ وينالىق، — دەدى.

— مەن جاقسى ويناي المايمىن. تەك... — دەپ قىزاراقتادى ابەن. ەندى ابەن مەن گۇلجان ءبىر وداق بولدى. ولار تاعى دا ۇتىلدى.

— ۇتىلعان ەكەۋىڭ ستانڭياعا ءتۇسىپ ءجۇزىم اكەلىڭدەر، — دەپ بۇيىردى شارا.

ابەن مەن گۇلجان ورىندارىنان تۇردى. كۋپەدە قالعان ەكى قىز سوڭدارىنان قاراپ قالدى. ابەن سول جىميعان كۇيى بۇيرا باسىن ءسال تۇقشيتىپ ءجۇزىم جايۋلى سورەلەرگە قاراي اياڭدادى. سوڭىندا تور دورباسىن بۇلعاقتاتىپ گۇلجان بارادى. ابەن شەتكى كەمپىرگە جەتە بەرە-اق توقتاپ ەدى، گۇلجان قۋىپ جەتىپ، بىلەگىنەن جەتەلەپ ءارى الىپ كەتتى. سول ەكى ارادا ۆاگونداردان تۇسكەن قاراقۇرىم حالىق ولاردى كولەگەيلەپ كورسەتپەي تاستادى. شارا ءبارىبىر كوزىن المادى. انە ەكەۋى قايتا شىقتى. گۇلجان قارسى ۇشىراسقان كىسىلەرگە جول بەرگەن سايىن ابەننىڭ كوكىرەگىنە يىعىن تىعا ءتۇسىپ، ءماز-مايرام كۇلىپ قويادى. ابەن بولسا ءبازباياعى كۇلىمسىرەگەن كۇيى.

كەلەسى ستانڭياعا توقتاعاندا ابەن مەن شارا قايتادان وداق بولىپ ەدى.

— ءبىز سۋ الىپ كەلەمىز، — دەدى شارا.

كۋپەدە قالعان ەكى قىز تاعى دا سوڭدارىنان تەلمىرىپ قالدى.

شارا ۆاگوننىڭ باسپالداعىنان ءتۇسىپ كەلە جاتقان ابەننىڭ يىعىنان ءبىر قولىمەن تىرەي سەكىرىپ، ءارى ىرعىپ ءتۇستى دە:

— تەزىرەك-تەزىرەك، جۇرت قاپتاپ كەتەدى، — دەپ دەدەكتەتىپ الا جونەلدى. انە ولار سۋ الاتىن كرانعا جەتتى. شارا بارا سۋعا باس قويدى. ءبىر كەزدە شۇمەكتىڭ استىنا الاقانىن ۇستاپ اتقىلاپ جاتقان سۋدى ابەن جاققا ىتقىتىپ ەدى، ابايسىز تۇرعان جىگىت ىرشىپ كەتتى. شارا ساق-ساق كۇلدى. ابەن قايتادان كۇلىمسىرەپ، سۋ-سۋ ەڭىرىن سىلكە باستادى.

ابەن اجارمەن دە وداق بولىپ وينادى. شاراسى قۇرعىر سۋساق بولىپ قالعانداي بۇلاردى تاعىدا سۋعا جۇمسادى. ەڭكەيىپ سۋ الا بەرگەندە، جەل تۇرىپ بۇنىڭ ەتەگىن اشا بەردى دە، ابەن تەرموستى ءوزى الىپ تولتىردى. جەل اجاردىڭ شاشىن دا قوبىراتىپ جىبەردى.

— وقاسى جوق، كۋپەگە كىرگەن سوڭ تۇزەتىپ الاسىز عوي، — دەيدى ابەن. قايتىپ كەلە جاتىپ، قىزدار قاراپ تۇر ما ەكەن دەپ، تەرەزەگە قاراپ ەدى. ول ەكەۋى قاننان-قاپەرسىز ءوزارا قارتا سوعىپ وتىر. ابەن سول كۇنى كەشقۇرىم ءتۇسىپ قالدى.

كەلەر جىلى اجار ساۋدا تەحنيكۋمىن ءبىتىرىپ، تۇستىكتەگى جاڭا قالالاردىڭ بىرىنە جۇمىسقا كەلدى. بۇل ىستەيتىن جاڭا گالانتەرەيا ماگازينى قالانىڭ قاق ورتاسىنداعى كىشكەنە كوگال الاڭدا بوپ شىقتى. سىرتىنان قاراعاندا وسى ءبىر شىنى ماگازين كوگىلدىر اۋادا قالقىپ تۇرىپ قالعان جۇپ-جۇقا اپپاق ورامال سياقتى. ماگازين اشىلاتىن كۇنى ءبىر توپ ادام كەلىپ، قالاي جيھازدالعانىن كورىپ شىقتى. ورتاسىندا باياعى ابەن. «ابەن دۇيسەنبييەۆيچ!»، «حاسەنوۆ جولداس!» — دەپ جۇرتتىڭ ءبارى قۇراق ءۇشىپ ءجۇر.

ابەن ماگازيندى ءبىر شولىپ شىقتى دا، نوكەرىن ەرتىپ، الاڭدا تۇرعان ەكى-ۇش ماشيناعا بەتتەدى.

اجار جۇرتتىڭ ونى نەگە وسىنشا قولپاشتايتىنىنا تۇسىنگىسى كەپ ديرەكتور اپايدان:

— بۇل كىم؟ — دەپ سۇراپ ەدى.

— ءبىزدىڭ قالانىڭ جاڭادان كەلگەن ارحيتەكتورى. وسى ماگازين ونىڭ ديپلوم جۇمىسى كورىنەدى، — دەدى.

"ابەن حاسەنوۆ"، — دەپ كۇبىرلەدى اجار، — «ابەن حاسەنوۆ».

بۇكىل جاز بويى ونى سوسىن قايتىپ كورە المادى. باس ارحيتەكتوردىڭ كەڭسەسىنىڭ قايدا بولاتىنىن ءبىلىپ اپ قالالىق سوۆەتتىڭ ءۇيىنىڭ الدىندا تالاي توستى. كەلىپ-كەتكەن ماشينالارعا دا ءۇڭىلدى. ءبىراق، ەش قايسىسىنان ابەن كورىنبەدى. كۇزگە سالىم ءبىر كۇنى جۇمىستان قايتىپ كەلگەن سوڭ وتىرا قالىپ حات جازدى. كورگىسى، سويلەسكىسى كەلەتىنىن، ەرتەڭ كەشكى جەتىدە الاڭدا كۇتەتىنىن ايتتى. ءاتى-جونىن ايتپاي، كەلسە ءوزى بارىپ جولىعاتىنىن جازدى. قايتا وقىپ شىعۋعا باتىلى جەتپەي، سىرتقا جۇگىرىپ شىعىپ، كوشەنىڭ قارسى بەتىندەگى پوچتا جاشىگىنە اپارىپ سالدى. ەندى نە دە بولسا بولارى بولدى. ول حاتتى الادى. كەلە مە، كەلمەي مە، كەلگەندە قايتىپ جولىقپاق... ەكى شەكەسى شىڭىلداپ جان-جاقتان شىرعالاڭ ساۋالدار قاۋمالاي باستادى، ەرتەڭگە دەيىن ەشتەڭە ويلامايىن دەپ، وزىمەن بىرگە ىستەيتىن جولداس قىزىنىڭ ۇيىنە تارتتى.

ەرتەڭىنە سونداي ءبىر سىلبىر كۇن بولدى. تاڭ اتار-اتپاستان سىركە جاۋىن توپەپ بەردى دە، شامالىدا باسىلا قويمادى. كوشەدە ادام از. بۋالدىر اۋدا شىلپ-شىلپ باسقان اياق دىبىستارى بولماسا، جۇرتتىڭ ءبارى جەر باسىپ ەمەس، قالقىپ كەلە جاتقان سياقتى. ورتاسىندا ويماقتاي عانا گۇلزارى بار كىشكەنە الاڭدا سۋ-سۋ ورىندىقتىڭ شەتىندە بۇقشيىپ اجار وتىر. ونىڭ قول شاتىرىن مىگىرسىز تىرسىلداتىپ جابىسقاق تامشىلار تامادى. سارعايىپ كەتكەن قۋ جاپىراقتاردى سۋ ەتكىزىپ جەل شىقتى. دىمقىل جاپىراقتار ءۇزىلىپ تۇسكەندە، بۇرىنعىداي جامىراي شاپقىلاپ، ۇيىرىلە ويناقتاپ كەتە الماي، سىز جەرگە باۋىرلارىن توسەي سىلق قۇلاپ جاتىر. ويناقى جەل توڭىرەكتى قىتىقتاپ وياتقانداي، ءۇنجىرعاسى ءتۇسىپ مەلشيىپ-مەلشيىپ قالعان اعاشتار دا كەنەت سۋسىلداي جونەلدى. قالا ۇستىندە بۇكتۇسىپ جاتىپ العان كىربىڭ بۇلتقا دا جان ءبىتتى، كۇن باتىسقا قاراي كوشە باستادى. تامشى تيىلدى. ءبىراق ماڭاي ءازىر جارقىراپ كەتە قويعان جوق. قالاعا قاراڭعىلىق بۇگىن ەرتە تۇسەتىن ءتۇرى بار. تىم بۇلدىراپ كەتىپتى. وسى كەزدە اللەيانىڭ بويىنان بىرەۋ كورىندى. اجار قول شاتىرىن ءتۇسىرىپ، قاسىنا قويدى. الگى ادام كەلىپ قالىپتى. اياق الىسى باياۋ، ۇستىندە پالتو، باسىندا قالىڭ كەپكا. كەلدى دە قارسى بەتتەگى ورىندىققا وتىردى. اۋەلى بۇعان ءبىراز كوز توقتاتىپ قاراپ الدى. سوسىن كوزىن اۋدارىپ توڭىرەگىنە قاراي باستادى. ماڭايدا كەلە جاتقاڭ كەتىپ بارا جاتقان ەشكىم جوق. «ەندى نە ىستەۋ كەرەك؟»،— دەپ ويلادى اجار.— بالكىم تانىر. جوق تانيتىن سىڭايى بايقالمايدى. مازاسىزدانىپ اللەيانىڭ بىرەسە مىنا بەتىنە، بىرەسە انا بەتىنە قاراعىشتاي بەرەدى. ەشكىم كورىنبەيدى. بۇل قوزعالاقتاپ قول شاتىرىن الىپ سىلكىپ-سىلكىپ قويدى. ول ءسال تاڭىرقاي تاعى ءبىر كوز سالدى دا، ساعاتىنا ءۇڭىلدى. اجاردىڭ ەسەبىنشە ول كەلگەلى جارتى ساعاتتاي ۋاقىت ءوتتى. انە وڭ جاقتان بىرەۋ قاراڭدادى. تىق-تىق باسقانىنا قاراعاندا ايەل ادام. شىنىندا دا سول ما ەكەن. پالتوسىنىڭ سىرتىنان جىلتىر سۋلىق پلاشش جامىلعان سۇڭعاق بويلى، توق بالتىرلى كوركەم قىز مىنانداي كۇندە بۇل جەردە نە ءبىتىرىپ وتىر دەگەندەي ەكەۋىنە كەزەك-كەزەك قاراپ وتە شىقتى. قىز وزىنە قاراي مويىن بۇرعاندا ابەن ورنىنان تۇرىپ ەدى، كىدىرمەي ءوتىپ كەتكەن سوڭ باسىن شايقاپ، يىعىن ءبىر قيقاڭ ەتكىزدى دە ءجۇرىپ كەتتى.

— بيكەش، ءسال ىعىسساڭىز، — دەدى بىرەۋ ارت جاقتان.

اۆتوبۋس ءدال بۇل تۇسەتىن ايالداماعا كەلىپ كىدىرىپتى. اجار تروتۋارعا شىعا بەرگەندە ءون بويىن شىنى كومگەن ۇيدەن ابەن شىقتى. قولىندا سول باياعى ءسۇر پورتفەلى. باياعىسىنشا كۇلىمسىرەپ، باياعىسىنشا اياعىن جاي الادى. قاسىڭدا قويۋ قارا شاشىن تەگىلتە جەلكەسىنەن جىڭىشكە اپپاق لەنتامەن ءبىر-اق تۇيگەڭ قوپ-قوڭىر تولىق بىلەگىن ابەننىڭ قارىنا ءىلىپ العان ءبىر ايەل كەلەدى. ولاردىڭ ۇيلەنگەنىنە مىنە ەكى اي. اجار ابەننىڭ قاي كۇنى كوشەگە نە كيىپ شىعاتىنىنا دەيىن جاتقا بىلەتىن بولدى. باياعى جاڭبىرلى كەشتەن كەيىن اينانىڭ الدىڭدا ۇزاق جىلادى. ونىڭ مىناۋ جاۋ شاۋىپ كەتكەندەي، قوراسان تالاعان وقىر-شوقىر بەتىنە، جار قاباقتىڭ استىنداعى جاڭبىردان تۇسكەن قاقتىڭ سۋىنداي كوك تە ەمەس، قوڭىر دا ەمەس لاي كۇلگىن كوزىنە، مىناداي بەرەكەسىز بەتتەن بەزىنە شىعىنعان قوڭقاق مۇرنىنا، قاشساڭ دا قۇر جىبەرمەيمىن دەپ شاۋجايىنان الىپ، ءدال تۇمسىعىنىڭ ۇستىنە قونجيا قونعان شوقپارداي قارا سۇيەلىنە كىم ءولىپ-وشسىن. ەشكىم وعان ۇزاق تەلمىرىپ، بار ءپىشىن، بار ءنۇسقاسىن جاتتاپ المايدى. قايىپتان-تايىپ قاراي قالسا، تابان استىندا-اق تايساقتاپ، ەندى بەتتەمەيدى. سول بويدا-اق ەسىنەن شىعارىپ، ەلەۋسىز قالدىرادى. تابيعات مۇنى اقىلى كەم ءشالدۋار سەلتەڭبايلار تۇگىلى قايىرىمدى جانداردىڭ ءوزى مۇسىركەگەننەن باسقا ەش ىلتيپات قىلا المايتىنداي قىپ نەسىنە جاراتتى ەكەن...

سوندا ءبىر اي وتكەندە بۇل تۇراتىن كوشەنىڭ قارسى بەتىندە سالىنىپ جاتقان جاڭا ءۇي ءبىتتى. ءبىر كۇنى جۇمىسقا كەتىپ بارا جاتىپ، سول ءۇيدىڭ اۋلاسىنان شىعىپ كەلە جاتقان ابەندى كوردى. سودان بەرى كۇنبە كۇن جۇمىستان كەلە جاتىپ تا، جۇمىسقا بارا جاتىپ تا ونى ءبىر كورىپ قالادى. وقتا-تەكتە كورە الماي قالسا، قايدا بولدى ەكەن، ءبىر جاققا كومانديروۆكاعا كەتتى مە ەكەن، — دەپ كۇنى بويى باسى قاتادى.

ابەن مەن ايەلى ءوز اۋلالارىنا بۇرىلدى.

اجار ۇيىنە كەپ تەرەزەنىڭ الدىندا ۇزاق وتىرىپ قالدى. قارسىداعى ابەندەر تۇراتىن ءۇيدىڭ تەرەزەلەرىنە شام جانا باستادى. ولاردىڭ تەرەزەسى قايسى ەكەن؟ جىپىرلاعان كوپ وتتىڭ ىشىنەن ءوز كوكىرەگى الىستان الاۋىن عانا كورىپ، جىلىنىپ جۇرگەن وتتى تابا الماي ابدەن دال بولدى. تەرەزەسىن جاۋىپ، ورنىنان تۇرىپ ەدى، بۇرىش-بۇرىشتىڭ ءبارى بۇلىڭعىر تارتىپ، قاراۋىتىپ كورىندى. بولمەسىن بۇنى ءارلى-بارلى اۋناقشىتاتىن مەڭىرەۋ ءتۇن جايلاپ كەلەدى.

---