InfoHub Logo

باياعى وتكەن زاماندا پوليار تەڭىزى تۇبىندە كيش دەگەن ادام ءومىر سۇرەدى. ول ۇزاق جىلدار امانشىلىقتا كۇن كەشىپ، اۋىلىنىڭ ءبىرىنشى ادامى بولادى، قايتىس بولعاندا ونى قۇرمەتپەن جەرلەيدى، ونىڭ ەسىمى ادامداردىڭ اۋزىنان تۇسپەيدى. سودان بەرى كوپ ۋاقىت وتەدى، كيش تۋرالى شىندىق اڭىز اكەلەرىنىڭ اۋزىنان ەستىگەن قارتتاردىڭ ەسىندە ساقتالىپ، قارتتار وزدەرىنىڭ بالالارىنا، ال بالالارى وزدەرىنىڭ بالالارىنا، ولار وزدەرىنىڭ بالالارىنا اۋىزدان اۋىزعا ايتىپ، وسى كۇنگە جەتكەن. مۇز جامىلعان پوليار شەڭبەرىندە سولتۇستىك ىزعار ۇسكىرىك ەسىرىپ، اۋادا اياز قىراۋ جايلاعاندا ەشكىمنىڭ سىرتقا شىعۋعا ءداتى بارمايدى، مۇندايدا كيش ءوزىنىڭ جۇپىنى يگلۋىنان (كانادا ەسكيموستارىنىڭ مۇزدان قالايتىن لاشىعى) اڭعا شىعىپ، اتاعى قالاي شىققانى، ابىرويعا قالاي بولەنگەنى تۋرالى اڭىزدى ايتىپ بەرەتىن كەز كەلدى.

اڭىزدا ايتىلاتىنداي، كيش زەيىندى، دەنى ساۋ، مىعىم بالا بولادى، سول كەزدە ون ءۇش كۇندى كورىپتى، ويتكەنى سولتۇستىكتە جىلدار كۇنمەن سانالادى، قىس سايىن كۇن ساۋلەسى ادامداردى تۇنەككە قالدىرىپ، كەلەسى جىلى عانا ادامدارعا جىلۋ شاشىپ، بىرىن-بىرىمەن كورىسۋى ءۇشىن جاڭا كۇن ساۋلەسى شىعادى. كيشتىڭ اكەسى اسقان اڭشى بولادى، اشتىق جىلدارى قانداستارى قامىن ويلاپ، پوليارلىق ۇلكەن ايۋمەن جەكپە-جەكتە وپات بولادى. ايۋ ونىڭ بارلىق قابىرعاسىن سىندىرادى، ءبىراق ولگەن ايۋدىڭ ەتى مول بولىپ، اۋىل ادامدارى اشتىقتان امان قالادى. كيش جالعىز ۇل بولعاندىقتان اكەسى ولگەننەن كەيىن اناسىمەن قالادى. ءبىراق ادامدار جاقسىلىقتى دا، اكەسىنىڭ ەرلىگىن دە تەز ۇمىتادى، كيش ءالى بالا، ال اناسى ايەل ەدى، ولاردى جەرلەستەرىۇمىتادى، ەشكىمگە كەرەك بولماي، جۇپىنى ۇيدە تۇرادى. ءبىر كۇنى كەشقۇرىم كلوش — كۋان كوسەمنىڭ ۇلكەن ۇيىندە كەڭەس جينالادى، ادامدار سوندا بالا كيشتىڭ بويىندا ىستىق قان وينايتىنىن، ونىڭ ەرجۇرەكتىگىن، ەشكىمنىڭ الدىندا بۇگىلمەيتىنىن كورەدى. كيش ەرەسەك ادامعا ءتان سالقىندىلىقپەن، تىنىشتىق ورناعانعا دەيىن كۇتىپ تۇردى.

— انام ەكەۋمىزگە ەتتەن ۇلەس تيەدى، ءبىراق ۇنەمى ەسكى، قاتقان ەت بولىنەدى، ونىڭ دا كوبى سۇيەك. — مەن شىندىقتى ايتامىن، — دەپ، ءسوزىن باستايدى.

شاشتارى اق جامىلعان، سامايلارىنا ەندى اق قىراۋ تۇسە باستاعان، ءبىراق قاۋقارلارى دا، كۇشتەرى دە ءالى جەتكىلىكتى اڭشىلار دا، جاس اڭشىلار دا بالاعا اۋىزدارىن اشىپ قارايدى. ولار بۇرىن ەرەسەك ادامدارداي بالانىڭ سويلەپ تۇرعانىن كورگەن ەمەس.

كيش ءسوزىن قاتتى ايتىپ جالعاستىرادى:

— مەنىڭ اكەم بوك ەرجۇرەك اڭشى ەدى، مۇنى ايتىپ تۇرعانىم، اكەمنىڭ ءبىر ءوزى ەكى مىقتى اڭشى اكەلگەن ەتتەن ارتىق ەت اكەلگەنىن ادامدار ءجيى ايتادى، مەن ءوز كوزىممەن اكەم اكەلگەن ەتىن اۋىلداعى ەڭ ءالسىز كەمپىر مەن دارمەنسىز قارياعا ءتيسىن دەپ تەڭ بولەتىنىن كوردىم.

— كانە جوعال! — دەپ ايقايلايدى اڭشىلار. — مىناۋ بالانى الىپ كەتىڭدەرشى، بارىپ ۇيىقتاسىن! اقباستى ەرلەرمەن سويلەسۋ ساعان ءالى ەرتە، — دەپ شۇيلىگەدى.

كيش اڭشىلاردىڭ اشۋلارى باسىلعانشا اسىقپايدى:

— ۇگىلىك سەنىڭ ايەلىڭ بار، ونىڭ قامىن سەن ويلايسىڭ. ال ماسسۋك سەنىڭ ايەلىڭ مەن اناڭ بار، ولاردىڭ قامىن سەن جەيسىڭ. ال مەنىڭ شەشەمنىڭ مەنەن باسقا ەشكىمى جوق، سوندىقتان ول ءۇشىن مەن سويلەيمىن. مەنىڭ اكەم بوك ەرجۇرەك بولعاسىن جازىمعا ۇشىرادى، مەن ونىڭ ۇلىمىن، ايكيگە مەنىڭ انام — ونىڭ ايەلى، تايپادا ەت مولشىلىقتا بولعاندا مەنىڭ انامنىڭ دا ەتى جەتكىلىكتى بولۋى كەرەك ەمەس پە؟ مەن بوك ۇلى كيش ءسوزىمدى ايتىپ بولدىم، — دەپ وتىرادى.

بالا وتىرعان ساتتە ونىڭ قۇلاعىنا قارسى سوزدەر ەستىلىپ جاتتى.

— مىناۋ بالا كەڭەستە سويلەۋگە قاقىسى بار ما؟ — دەپ مىڭگىرلەيدى قارت ۇگىلىك.

— قاشاننان بەرى ەمشەكتەگى بالا ءبىزدى ۇيرەتەتىن بولعان، — الدە مەن ەركەك ەمەسپىن بە، كەز-كەلگەن بالا ەت جەگىسى كەلگەندە مەنىڭ بەتىمە كۇلەتىن بولا ما؟ — دەپ كىجىنەدى ماسسۋك.

وتىرعانداردىڭ اشۋى كوتەرىلەدى. كيشكە شاپشاڭ كەتىپ ۇيىقتاۋعا كەڭەس بەرەدى، ايتپەسە ەتتەن ايىرامىز دەپ قورقىتادى، ورەسكەل قىلىعى ءۇشىن دۇرە سوعامىز دەپ تە ۋادە بەرەدى. كيشتىڭ كوزدەرى جانىپ، بەتى قىزارىپ، قانى قايناپ وتىرادى. سوگىستىڭ استىندا قالعان كيش ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ:

— ەركەكتەر، تىڭداڭىزدار! — دەپ ايقايلايدى. — مەن، ەندى ەشقاشاندا كەڭەستە، وزدەرىڭ ماعان كەلىپ: «كيش، سويلە، سەنى تىڭداعىمىز كەلەدى، — دەگەنگە دەيىن سويلەمەيمىن. بۇل مەنىڭ سوڭعى ءسوزىم. مەنىڭ اكەم بوك اسقان اڭشى ەدى، ونىڭ ۇلى مەندە اڭشى بولامىن، مەندە ەت اكەلەتىن بولامىن. بۇگىننەن باستاپ مەن ءوزىم اكەلگەن ولجانى تەڭ بولەتىن بولامىن. مىقتى ەركەكتەر ەتكە تويىپ، قارىندارىن سىيپاپ، ىڭىرسىپ جاتقاندا بىردە ءبىر جەسىر، نە ءالسىز قاريا تۇندە جەيتىن ەتى بولماعاندىقتان جىلامايتىن بولادى. سوندا ەتتى تويىپ جەيتىن، مىقتى ەركەكتەرگە ۇيات بولادى! مەن، كيش ايتاتىن ءسوزىمدى ايتىپ بولدىم.

ولار كيشتى اجۋا-مىسقىلمەن شىعارىپ سالادى، ول ۇيدەن ءتىسىن قايراپ شىعادى، وڭعا دا، سولعا دا قارامايدى، ءوزىنىڭ جولىمەن كەتەدى.

كەلەسى كۇنى كيش جەر مەن مۇز قاتقان تەڭىز توعىسقان جاعا ماڭىنا اتتاندى. بۇنى كورگەندەر كيش ساداعىن، سۇيەكتەن جاسالعان ۇشتى جەبەلەرىن الىپ، يىعىندا اكەسىنەن قالعان نايزانى اسىنىپ بارا جاتتى. ولار سىرتىنان كۇلىپ، ءتۇرلى جورامالدار جاسادى. بۇل بۇرىن بولماعان ايتقىسىز وقيعا ەدى، كيشتىڭ جاسىنداعى بالا بۇرىن اڭعا شىعىپ، ونىسىمەن قويماي جالعىز شىققان ەمەس. ەرەسەكتەر باستارىن شايقاپ، ساۋەگەيلىك جاساپ، ايەلدەر جاعى ۋايىمداپ، ونسىزدا ءجۇزى قاتقان ايكيگەنى اياپ تۇردى.

ول ەرتەڭ قايتىپ كەلەدى، — دەپ ايەلدەر جۇباتتى.

— جۇرە بەرسىن. بۇل وعان ۇلكەن ساباق بولادى، — دەپ اڭشىلار شۋىلداپ جاتتى. — ەرتەڭ-اق تىنىشتالىپ، ۇندەمەي قايتادى، سودان كەيىن اۋزىن اشسىن.

ءبىر — ەكى كۇن وتكەننەن كەيىن ءۇشىنشى كۇنى ۇسكىرىك بوران كوتەرىلدى، كيش بولسا ورالمادى. اناسى ايكيگە توبە شاشىن جۇلىپ، قارا جامىلىپ، بەتىنە قارا كۇيە جاعىپ قايعىعا كەتەدى، ايەلدەر ەركەكتەرگە بالامەن تىم قاتتى كەتكەندەرىنە ۇرسىپ، بالانى ولىمگە ايداعانىن بەتتەرىنە باسىپ جاتتى، ال ەركەكتەر بولسا جۇمعان اۋىزدارىن اشپاي، بوران باسىلعان بويدا بالانىڭ ولىك دەنەسىن ىزدەپ شىعۋعا ازىرلەندى. ءبىراق ەرتەسىندە كيش اۋىلعا ورالادى. ونىڭ ەڭسەسى بيىك، باسى كوتەرىڭكى ەدى، ءوزى ولتىرگەن ايۋ ەتىن يىعىنا ارتىپ كەلدى. ونىڭ ءجۇرىسى باتىل، ءسوزى وتكىر ەدى.

— سەندەر، ەركەكتەر، يت شانالاردى الىپ مەنىڭ كەلگەن ىزىممەن ءجۇرىپ وتىرساڭدار، وسىدان ءبىر كۇندىك جولدا مۇزدا جاتقان ۇرعاشى ايۋ مەن ونىڭ ەكى قونجىعىنىڭ كوپ ەتىن تاباسىڭدار، سونى الىپ كەلىڭدەر، — دەيدى. ايكيگەنىڭ بالاسىنىڭ امان-ەسەن كەلگەنىنە قۋانىشىندا شەك بولمادى، اناسىنىڭ جانارىنداعى قۋانىشتى كورگەن كيش ناعىز ەركەكشە:

— ايكيگە، ۇيگە بارايىق، تاماق ىشەيىك. سونان سوڭ مەن دەمالايىن، وتە شارشادىم، — دەيدى. ول ۇيىنە كىرىپ، تاماعىن تويىپ ءىشىپ بولعان سوڭ، تۇرماستان جيىرما ساعات ۇيىقتايدى. ادامدار ءوزارا ايتىسىپ بولادى. پوليار ايۋۋىنا اڭعا شىعۋ وتە ءقاۋىپتى، ال ۇرعاشى ايۋ مەن قونجىقتارىن اۋلاپ الۋ ودان دا ءۇش ەسە ءقاۋىپتى. ەرەكەكتەر بالا كيشتىڭ ءبىر ءوزى مۇنداي ۇلكەن ەرلىك جاساعانىنا سەنبەيدى. دەگەنمەن ايەلدەر كيش ءولتىرىپ اكەلگەن جانۋاردىڭ جاس ەتى تۋرالى ايتا باستاعاندا ولاردىڭ كۇدىكتەرى سەيىلىپ، باستارىن شايقايدى. سونىمەن، اۋىل اڭشىلارى كيش ايۋدى ولتىرگەنى جاقسى، ءبىراق ەتىن سويىپ، تازارتپاعان بولسا دەپ كۇڭكىلدەپ جولعا شىعادى. سولتۇستىكتە جانۋاردى ولتىرگەن بويدا ەتىن بىردەن سويماسا قاتىپ قالاتىنى سونشالىق، وتكىر پىشاقتا المايتىن، ال قاتىپ قالعان ءۇش ءجۇز فۋنتتىق ەتتى يت شانالارعا ارتىپ ويقى-شويقى مۇزداقپەن سۇيرەتۋدىڭ ءوزى وڭاي ەمەس. اڭشىلار ايتقان جەرگە كەلگەندە وزدەرىنىڭ كوزدەرىنە وزدەرى سەنبەدى، كيش ايۋدى ءولتىرىپ، ناعىز اڭشىداي ەتتى ءتورت بولىككە ءبولىپ، ىشەك-قارىندارىن شىعارىپ تاستاپتى. وسىلايشا ءبىز بىلمەيتىن كيشتىڭ قۇپياسى باستالادى. كۇندەر ءوتىپ جاتتى، كيشتىڭ قۇپياسى جۇمباق بولىپ قالا بەردى. كيش تاعى اڭعا بارىپ، بۇل جولى ەرەسەك ۇلكەن ايۋدى ولتىرەدى، كەلەسى جولى الىپ ەركەك ايۋ مەن ونىڭ ۇرعاشىسىن ءولتىرىپ الىپ كەلەدى. ادەتىندە ول ءۇش —ءتورت كۇنگە كەتەتىن، ەندى مۇزداق كەڭىستىككە اپتالاپ كەتەتىندى شىعاردى. ول قاسىنا ەشكىمدى ەرتپەيدى، بۇعان حالىق اڭ تاڭ. اڭشىلار قايران: «ول بۇنى ءوزى قالاي ىستەيدى؟»، — دەپ سۇرايدى.

— يتتەردى دە وزىمەن بىرگە المايدى، اڭشىلىقتا يت ۇلكەن كومەك عوي، — دەيدى ولار.

كلوش — كۋان بىردە كيشتەن: — سەن نەگە ايۋدى عانا اۋلايسىڭ؟ — دەپ سۇرايدى.

— ايۋ ەتى مول ەكەنىن كىم بىلمەيدى، — دەپ جاۋاپ بەرەدى بالا.

اۋىلدا ادامدار كيشتىڭ ەندى سيقىرلىعى تۋرالى ايتا باستايدى.

— ول جىندارمەن بىرلەسىپ اڭشىلىق ەتەدى، سودان ونىڭ جولى بولىپ ءجۇر، وعان تەرىس كۇشتەر كومەكتەسەدى، جالعىز ءوزى ودان باسقا قالاي ايۋدى ولتىرەدى؟ — دەسەدى بىرەۋلەرى.

— مۇمكىن جىندار ەمەس، پەرىشتەلەر شىعار، ونىڭ اكەسى ۇلى اڭشى بولدى، اكەسى مۇمكىن بالاسىن اڭشىلىققا باۋلىپ، ەپتىلىككە، توزىمدىلىك پەن باتىلدىققا ۇيرەتىپ جۇرگەن شىعار. كىم ءبىلسىن؟ — دەيدى ەكىنشىلەرى.

ادامدار نە دەسە دە كيش اڭشىلىقتان ولجالى ورالىپ ءجۇردى، نەبىر مەرگەن اڭشىلار كيشتىڭ ايۋ ولجاسىن اۋىلعا وزدەرى سۇيرەپ تاسىپ ءجۇردى. ول اۋىلدىڭ كارى كەمپىرىنە، ءالسىز قارياسىنا تاماعىنا جەتكىلىكتى ۇلەستەرى ءادىل ءتيسىن دەپ اكەسى سياقتى قاداعالادى، وزىنە كۇن كورىسىنە كەرەكتى ەتتى قالدىراتىن.

ولار كيشتى ەرجۇرەك اڭشى رەتىندە قۇرمەتتەپ، قورقا باستايدى، قارت كلوش — كۋان ولگەننەن كەيىن ونىڭ تايپا كوسەمى بولاتىنى تۋرالى اڭگىمەلەي باستايدى. ولار كيش ەرلىكتەرىمەن ءوزىنىڭ اتىن شىعارعاندا كەڭەسكە كەلەر دەپ كۇتەدى، ءبىراق كيش كەڭەسكە كەلمەيدى، كيشتى وزدەرى كەڭەسكە شاقىرۋعا ۇيالادى.

ءبىر كۇنى كلوش —كۋان مەن اڭشىلارعا كيش: — مەن وزىمە جاڭا ءۇي سالايىن دەپ ەدىم، ءۇي ايكيگە مەن ماعان تۇرۋ ءۇشىن كەڭ بولۋ كەرەك، — دەيدى. ولار بولسا: ءيا، — دەپ باستارىن شۇلعيدى.

— ءبىراق مەنىڭ ءۇي سالاتىن ۋاقىتىم جوق. مەنىڭ جۇمىسىم — اڭشىلىق، مەنىڭ بۇكىل ۋاقىتىم سوعان كەتەدى. مەن اكەلگەن ەتتى جەيتىن ەركەكتەر مەن ايەلدەر ماعان ءۇي سالىپ بەرسە ءادىل، دۇرىس بولار ەدى، — دەيدى.

اۋىل ادامدارى وعان ۇلكەن، كەڭ ءۇي سالىپ بەرەدى، ول ءۇي كوسەم كلوش — كۋاننىڭ ۇيىنەن ۇلكەن، كەڭ بولىپ شىعادى. كيش اناسى ەكەۋى جاڭا ۇيگە كوشەدى، كۇيەۋى بوك ولگەنەن كەيىن ايكيگە مولشىلىقتا ءومىر سۇرە باستايدى، تاماشا اڭشىنىڭ اناسى بولعاندىقتان ايگيگەنى اۋىلدىڭ ءبىرىنشى ايەل رەتىندە قۇرمەتتەيدى، بىرەۋمەن، نە كۇيەۋلەرىمەن ايتىسىپ قالعاندا ايەلدەر ايكيگيگە اقىل سۇراۋعا بارادى.

دەگەنمەن اۋىل ادامدارىن كيشتىڭ ولجالى اڭشىلىق قۇپياسىنىڭ سىرى مازا بەرمەيدى. بىردە ۇگىلىك كيشكە ونىڭ اڭشىلىعى دۋالانعان:

— سەن جىندارمەن بايلانىستىڭ، سوندىقتان سەن اڭنان ولجالى كەلەسىڭ، — دەپ قارسى تۇرىپ الدى.

سوندا كيش:

— سىزدەر نە ناشار ەت جەپ جۇرسىڭدەر مە؟ الدە اۋىلدا بىرەۋ ەتتەن اۋىردى ما؟ بۇل جەردە جىننىڭ قاتىسى قانداي؟ مىناۋ سەنىڭ جورامالىڭ با، الدە سەنى قىزعانىش قىسىپ بارا ما؟ —دەيدى.

كيشتىڭ سوزىنەن كەيىن ۇگىلىك قىزاراڭداپ قاشادى، ونىڭ ارتىنان اۋىل ايەلدەرى كۇلىپ تۇردى.

بىردە كەشكىسىن كەڭەستەگىلەر ءبىراز ايتىسقان سوڭ كيش ايۋعا شىققاندا، اڭشىلىق قۇپياسىن ءبىلۋ ءۇشىن ونىڭ ارتىنان تىڭشى جىبەرۋگە شەشىم قابىلدايدى. مىنە، كيشتە اڭعا شىعادى، اۋىلدىڭ ەكى جاس اڭشىسى بيم مەن بوۋن كوزگە كورىنبەي، ءىزىن اڭدىپ، ءجۇرىپ وتىرادى. ولار بەس كۇن وتكەن سوڭ وزدەرىنىڭ كورگەندەرىن ايتۋعا شىداي الماي، سۋىققا شىداماي، دىردەكتەپ جەتىپ كەلەدى. كلوش — كۋاننىڭ ۇيىندە شۇعىل كەڭەس جينالادى، ءبيمنىڭ كوزدەرى بادىرايىپ، كورگەندەرىن تاڭ قالىپ ايتا باستايدى.

— باۋىرلار! بىزگە بۇيىرعانداي، كيشتىڭ ارتىنان ءجۇرىپ وتىردىق. ءبىزدىڭ ساق بولعانىمىز سونشا كيش ءبىزدى بىردە بايقاعان جوق. ءبىرىنشى كۇننىڭ تۇسىندە ول ۇلكەن ەركەك — ايۋدى كەزدەستىردى، وتە، وتە ۇلكەن ايۋ بولاتىن... — ودان ۇلكەن ايۋ بولمايدى، — دەپ ءبيمدى ءبولىپ جىبەرگەن بوۋن اڭگىمەنى جالعاستىردى.

— ءبىراق ايۋ كۇرەسكە تۇسكىسى كەلمەدى، اسىقپاي وزىنە قاراي، مۇزداققا بۇرىلدى. بىزدەر جاعالاۋ جارتاسىنان قاراپ تۇردىق، ول ءبىزدىڭ جاققا كەلە جاتتى، ال كيش بولسا ايۋدىڭ ارتىنان قورىقپاي كەلە جاتتى. كيش ايۋعا جەكىرىپ، قولىن بۇلعاپ، ايقايلاپ كەلە جاتتى. سول كەزدە ايۋ اشۋلانىپ، ارتقى تاباندارىنا تۇرىپ ىرىلدادى. كيش ايۋعا قارسى كەلە جاتتى....

— ءيا، ءيا، — دەپ ءىلىپ الدى بيم. — كيش ايۋعا تۋرا جۇرگەندە ايۋ وعان اتا جۇگىردى، كيش قاشا جونەلدى. كيش ايۋدان قاشقاندا مۇزعا كىشكەنتاي شار دوڭگەلەكتى جوعالتىپ الدى، ايۋ كىدىرىپ، الگى شار دوڭگەلەكتى يىسكەلەپ، جۇتىپ جىبەردى. ال كيش بولسا كىشكەنتاي شار دوڭگەلەكتەردى لاقتىرىپ قاشا بەردى، قاشا بەردى، ايۋ دوڭگەلەكتەردى جۇتا بەردى.

سول ساتتە ايقايلاعان داۋىس شىقتى، ۇگىلىك مۇنداي ەرتەگىگە سەنبەيتىنىن ايتىپ كۇمان كەلتىردى.

— بىزدەر مۇنى كوزىمىزبەن كوردىك، — دەپ بيم سەندىرىپ بولدى.

— ءيا، ءيا، ءوز كوزىمىزبەن كوردىك، — دەپ بوۋن راستادى. — وسىلاي ءبىراز ۋاقىت جالعاستى، بىرمەزگىلدە ايۋ توقتاپ، ۇلي باستادى، اۋىرعاننان الدىڭعى اياقتارىمەن مۇزدى ۇرعىلاپ، بەزىپ كەتتى. ال كيش مۇز ۇستىمەن الىسقا قاشىپ، ءقاۋىپتى جەرگە بارىپ تىعىلدى. ەندى ايۋعا كيش كەرەك بولمادى، ويتكەنى كىشكەنتاي دوڭگەلەكتەر ايۋدىڭ ءىشىن اۋىر بالەگە ۇشىراتتى.

— ءيا، ءيا، ۇلكەن بالەگە دۋشار ەتتى، — دەپ بيم اڭگىمەنى تاعى ءبولدى. — ايۋ دەنەسىن تىرنالاپ، ويناقشىعان كۇشىكتەي، مۇز ۇستىندە سەكىرىپ شىر اينالدى. ايۋ قاتتى اۋرۋدان سەكىرىپ، قايتا-قايتا اقىرىپ اسپانعا قاراپ ۇلىدى. سىرتتان قاراعان ادامعا ايۋدىڭ شىداي الماي جۇرگەنىن كورۋگە بولاتىن ەدى. مەن ومىرىمدە بىردە ءبىر رەت مۇندايدى كورگەن ەمەسپىن.

— مەندە مۇندايدى كورگەن جوقپىن، — دەپ قوستى بوۋن. قانداي ءۇپ — ۇلكەن، زور ايۋ ەدى!

— بۇل دۋالاۋ، — دەپ ساڭق ەتتى ۇگىلىك. — ايدان انىق دۋالاۋ.

— ءبارى دە بولۋى مۇمكىن.

وسى كەزدە ءبيمنىڭ اڭگىمەسىن بوۋن تاعى دا جالعاستىردى:

— ايۋ شىر اينالدى. بىرەسە ءبىر جاققا، ەندى بىردە باسقا جاققا، العا، بىرەسە ارتقا تەڭسەلىپ، ورنىندا تۇرىپ، شىر اينالا بەردى، اياعىندا كيشتى كەزدەستىرگەن جەرگە كەلىپ قۇلادى. سول جەردە ايۋدىڭ كۇشى تاۋسىلىپ، جورعالاۋعا دا ءالى جەتكەن جوق. سول مەزگىلدە كيش ايۋدىڭ قاسىنا كەلىپ نايزاسىن سۇعىپ ءولتىردى.

— سودان كەيىن نە بولدى؟ — دەپ سۇرادى كلوش-كۋان.

— سودان كەيىن كيش ايۋدى بۇزا باستادى، ال بىزدەر كيشتىڭ اڭشىلىعىن ايتايىق دەپ وسىندا جۇگىردىك.

وسى كۇننىڭ كەشىندە ەركەكتەر كەڭەستە جينالىپ وتىرعاندا ايەلدەر ايۋدىڭ ەتىن اۋىلعا جەتكىزدى. كيش قايتىپ كەلگەندە كەڭەسكە كەلسىن دەپ ارتىنان حابارشى جىبەرىلدى، ءبىراق ول قارنى اشقانىن، شارشاعانىن، ونىڭ ءۇيى ۇلكەن، جيىن وتكىزۋگە ىڭعايلى ەكەنىن، كوپ ادامنىڭ سىياتىنىن ايتىپ جىبەرەدى.

كيشتىڭ اڭشىلىعىنا ولاردىڭ قىزىعۋشىلىعى زور بولعانى سونشا كلوش — كۋان باستاعان بۇكىل كەڭەس اتا تۇرىپ، ونىڭ ۇيىنە كەلەدى. كيشتىڭ تاماق ءىشىپ وتىرعاندا ۇستىنەن تۇسەدى، كيش ولاردى قۇرمەتپەن قارسى الادى، ەگدە جاستارىن سىيلاپ تورگە شىعارادى. ايكيگە ولاردى تىك تۇرىپ، بىرەسە ۇيالا تومەن قاراپ قارسى السا، كيش بولسا مۇلدەم سىر بەرمەدى.

كلوش-كۋان بيم مەن بوۋننىڭ كورگەندەرىن ايتىپ، ءسوزىن اياقتاعان كەزدە، داۋىسىن كوتەرىپ:

— كيش، سەن بىزگە تۇسىندىرەرسىڭ. ايۋدى قالاي اۋلايتىنىڭدى ايتىپ بەرەرسىڭ. بۇل جەردە سيقىر جوق شىعار؟ — دەيدى.

كيش ءسال باسىن كوتەرىپ، قارسى قاراپ كۇلەدى.

كلوش —كۋان! بالانىڭ سيقىرلىقپەن شۇعىلدانعانى دۇرىس بولماس، سوسىن سيقىرلىقتى تۋرالى مەن ەشتەڭە بىلمەيمىن. مەن پوليار ايۋىن ءولتىرۋدىڭ وڭاي ءادىسىن ويلاپ تاپتىم. بار بولعانى سول. بۇل جەردە ەپتىلىك قانا بار، ەشبىر سيقىر جوق.

بۇل اركىمنىڭ قولىنان كەلەدى؟

— اركىمنىڭ.

ۇزاق ۇنسىزدىك تۇرادى.

ەركەكتەر بىرىنە — ءبىرى تاڭىرقاپ تۇردى، كيش بولسا تاماعىن ىشە بەردى.

— سەن، سەن بىزگە ايتاسىڭ عوي، كيش؟ — دەدى بۇل جولى قالتىراعان داۋىسپەن كلوش-كۋان.

— ارينە، ايتامىن، — دەپ، كيش قولىنداعى سۇيەك مايىن سورىپ بولعان سوڭ ورنىنان تۇرادى.

كيش قولىنا كيت مۇرتىنىڭ شامالى قىلقان جولاعىن الىپ، بارىنە كورسەتەدى. قىلقان ۇشى ينەنىڭ ۇشىنداي ەدى، كيش قىلقاندى ابايلاپ الاقانىنا سالىپ قىلقان جوعالعانعا دەيىن يلەيدى، سودان ءبىر كەزدە قولىن اشىپ قالعاندا قىلقان جازىلادى. سودان كەيىن كيش يتبالىق مايىنىڭ بولىگىن الادى. - مىنە، بىلاي، يتبالىق مايىنىڭ كىشكەنە بولىگىن الىپ، باتىڭقى كىشكەنتاي ويىق ىستەۋ كەرەك، — دەيدى. — سودان سوڭ كيت قىلقانىن ويىققا سالىپ، ونى باسقا ماي بولىگىمەن وراپ جابۋ كەرەك. سوسىن ايازعا قاتىرىپ قويۋ قاجەت، ماي قاتقان كەزدە، كىشكەنتاي شار دوڭگەلەككە اينالادى. ايۋ دوڭگەلەك شاردى جۇتقاندا ونىڭ ىشىندە ماي ەرىپ، كيتتىڭ قىلقانى جازىلادى دا — ايۋدىڭ ءىشىن اۋىرتادى. ايۋ ابدەن قينالىپ بىتكەندە نايزامەن ءولتىرۋ قيىنعا تۇسپەيدى. بۇل ابدەن وڭاي.

ۇگىلىك:

— ءو! — دەپ ايقايلاپ جىبەردى.

كلوش-كۋان:

ءا! ءبارى ءتۇسىنىپ، ءارقايسىسى تۇسىنگەندەرىن وزدەرىنشە ايتىپ جاتتى.
باياعى زاماندا پوليار تەڭىزىنىڭ تۇكپىرىندە ءومىر سۇرگەن كيش تۋرالى اڭىز وسىلاي اياقتالادى. كيش سيقىرمەن ەمەس، ەپتىلىگىمەن اڭشىلىق ەتىپ، جۇپىنى كەدەي ۇيىنەن شىعىپ بيىككە كوتەرىلدى، تايپا كوسەمى بولدى. ول ءتىرى تۇرعاندا ونىڭ حالقى امانشىلىقتا ءومىر ءسۇردى، بىردە ءبىر جەسىر، بىردە ءبىر قورعانسىز قاريا تۇندە ەتتەرى بولماعاندىقتان جىلاعان ەمەس.

اۋدارعان سالاۋات كارىم

---