InfoHub Logo

وسى سۇراق مەنى ءبىرازدان بەرى بايىز تاپتىرماۋمەن كەلەدى. ىزدەنىس بارىسىندا قۇلقاش قارامۇرزييەۆ، ءابۋ اتشىبايەۆ سياقتى كونەكوز اعالار ارقىلى بىلگەنىم — ول قازاقتان شىققان تۇڭعىش جوعارى ءبىلىمدى ينجەنەر گەولوگ. جەم بويىنىڭ پەرزەنتى. رۋى — شەركەش. ودان سوڭ شالداردان ەستىگەنىم 1931 جىلى اداي كوتەرىلىسى كەزىندە قاراشۇڭگىل بويىندا كەن ىزدەپ جۇرگەن ول ستاليندىك زوبالاڭعا قارسى شىققان كوتەرىلىسشىلەر قولىنا تۇسكەن. شاش قويعان، ورىسشا كيىنگەن ءارى ۇكىمەت قىزمەتى ۇستىندەگى جىگىت كوتەرىلىسشىلەر ۇعىمىندا «قىزىل كوميسسار»، جاۋ. سوندىقتان اۋەلى ءولىم جازاسىنا كەسىلەدى. بەركىنعالي وتە كوركەم جىگىت ەكەن. ءارى اعىپ تۇرعان شەشەن. سونىسىنا ءتانتى بولعان بەدەلدى ءبىر اقساقال اراشا ءتۇسىپ، جانىن ساۋعاعا الادى دا: «شىراعىم، حان بالاسى بولۋعا لايىق جان ەكەنسىڭ. ەندى ءبىزدىڭ قولعا تۇسە كورمە»، — دەپ، قاشىرىپ جىبەرەدى. قاشقىندى قۇلسارىعا دەيىن جەتكىزىپ سالۋشى سول كەزدە جاس بوزبالا، اعىلشىندار تۇسىندا مۇنايشى بولعان، ارتىنان ءبىزدىڭ مۇنايشىلارعا دا جۇمىس ىستەپ بەركىنعاليلارمەن تانىسىپ، ارالاسقان اتاقتى قايشىباي بوقانوۆ. تاريح عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور تالاس وماربەكوۆ ەڭبەكتەرىندە اتشىبايەۆتىڭ باتىس الاشوردا اسكەري قوسىنىندا باس ينتەندەنت بولعانى شاڭ بەرەدى. باتىس الاشورداسى باسشىلارىنىڭ حالەل جانشا دوسمۇحامبەتوۆتەر بولعانىن بىلەمىز. ال ولاردىڭ وڭ قولى بولا ءبىلۋ كەز-كەلگەننىڭ ماڭدايىنا سيا بەرمەگەن عوي. لeءنيننىڭ ءوزى الاشورداشىلارعا كەشىرىم بەرىپ، ۇلتجاندىلىعىمىزدىڭ تۋعان حالقىنا قىزمەت ەتۋىنە مۇمكىندىك تۋعىزعانىن تاعى بىلەمىز. بۇدان شىعاتىن قورىتىندى ب.اتشىبايەۆ ىلكىدە الاشورداشى بولعاندىعى ءۇشىن جاۋاپكەرشىلىكتەن قۇتىلعان. بۇدان 3 جىل بۇرىن مەن ماڭعىستاۋ اۋدانى اتقارۋ كوميتەتى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى، 1938 جىلى جازىقسىز شەيىت بولعان ۇسەنعالي يمانعازييەۆتىڭ ۇقك قۇپيا ارحيۆىندە ساقتالعان تىركەۋ ىسىمەن تانىسۋ بارىسىندا ونىمەن بىرگە ب.اتشىبايەۆتىڭ دا تۇتقىندالىپ، اقتالعانىن ءبىلدىم. ۇسەكەڭ تاعدىرى تۋرالى بۇرىن گازەتتە جاريالانعان «10 كۇن تەرگەلىپ، 12-كۇنى اتىلدى» اتتى وچەركىمدە تەرگەۋ ىسىندەگى جاۋاپ الۋ پروتوكولىنا جولما-جول توقتالعانىم سەبەپتى وعان بۇل جولى ورالماي-اق قويايىن. قىسقاشا ايتقاندا، ب.اتشىبايەۆقا تاعىلعان ايىپ — بەلسەندى الاشورداشى، I.قۇرامىسوۆ، د.حانگەرەيەۆ، اعايىندى اقبوتيندەرمەن، ت.الييەۆپەن، ا.مەڭدالييەۆپەن بىرگە شەتەل بارلاۋىنا قىزمەت ەتكەن، ونەركاسىپتە زيانكەستىك جاساعان ت.ب. ويدان شىعارىلعان وتتاقىلار. سودان سوڭ ىلە-شالا ۇقك ورگاندارىنا سۇراۋ سالدىم. اتىراۋ ۇقك باسقارماسىنا اياقتاي بارىپ تا ب.اتشىبايەۆتىڭ تەرگەۋ ءىسىن ىزدەدىم. ولار قول ۇشىن بەرۋگە ۋادە ەتتى... ءبىراق ونىڭ ورىندالىسى تىم ۇزاپ بارادى. دەگەنمەن قۇر قول ەمەسپىن. ۇقك قىزمەتكەرلەرى ب.اتشىبايەۆتىڭ جانۇياسىنىڭ بارلىعىن، ۇلىنىڭ سۇراتۋى بويىنشا اكەسىنىڭ ولگەننەن سوڭ اقتالعانى تۋرالى انىقتامانى جىبەرگەنىن مالىمدەدى. وسىلايشا كەيىپكەرىمنىڭ جانۇياسىنىڭ ءىزىن شىعاردىم. زايىبى ليديا گەورگييەۆنا سوفەنرەيتەر، ۇلى بەركەن بەركىنعالي ۇلى اتشىبايەۆتىڭ قولىندا الماتىدا تۇرادى. بۇل جانۇيانىڭ قيىن تاعدىرى تۋرالى بىزدەن گورى قولى ۇزىن الماتىلىق ارىپتەسىم سۆەتلانا ورازايەۆا ليديا گەورگييەۆنانىڭ قىسقاشا ەستەلىگىن جازىپ، وتكەن جىلى جاريالاپ تا ۇلگەرىپتى. ەستەلىك ىشىندە 5 فوتوسۋرەت بار.

— بەركەن مۇقاش ۇلى اتشىبايەۆتى مەن مۇناي تەحنيكۋمىنىڭ گەولوگيا فاكۋلتەتىندە وقىپ جۇرگەندە ءبىلدىم. ونىڭ اتاسى زيالى، جۇعىمدى جان، جاقسى گەولوگ رەتىندە تانىمال ەدى. 1933 جىلى جانە 1934 جىلعى وندىرىستىك تاجىريبە جۇمىسىمدى مەن سونىڭ توبىندا وتكەردىم، — دەيدى ل.گ.سوفەنرەيتەر.

ليديا گەورگييەۆنانىڭ ايتىپ وتىرعان وقۋ ورنى 1932 جىلى اشىلعان گۋريەۆ مۇناي تەحنيكۋمى. كۇيەۋىنىڭ اتىن بەركەن دەپ اتاۋى دا تۇسىنىكتى ءجايت. يۆاندى ءوزىمسىنىپ كىشىرەيتكەندە ۆانيا بولاتىنى سياقتى عوي.

— وزىمنەن 18 جاس ۇلكەن بولعانىنا قاراماستان، وعان عاشىق بولعانىم تاڭقالارلىق ەمەس. بۇدان كەيىن ونداي اسقان ءبىلىمدى، وقىمىستى، زيالى جاندى ۇشىراتقان ەمەسپىن، — دەيدى ودان ءارى ليديا گەورگييەۆنا.

ەستەلىك يەسى كۇيەۋىنىڭ قازاقتىڭ بەلگىلى اۋلەتىنەن شىققاندىعىن، قازىبەك ءبيدىڭ تۇقىمى ەكەندىگىنەن حاباردار ەتەدى. اڭگىمەمىزدىڭ باسىندا ونىڭ رۋى شەركەش ەكەندىگىن ايتتىق قوي. ءبىز انىقتاعان تاعى ءبىر دەرەك بەركىنعاليدىڭ تۋعان اپاسى اتىراۋلىق بەلگىلى ۇستاز جاناش نۇرماحانوۆتىڭ اناسى، ياعني بەلگىلى ماڭعىستاۋلىق جۋرناليست جاننات نۇرماحانوۆانىڭ اجەسى. ونىڭ قاراكەسەك قازىبەك بيمەن قالاي تۋىساتىنىن انىقتاۋدى كەلەر كۇننىڭ ەنشىسىنە قالدىرا تۇرالىق.

ب.اتشىبايەۆ توڭكەرىسكە دەيىن ورالداعى رەالدى ۋچيليششەنى بىتىرگەن. بۇل كادىمگى «اق جايىقتاعى» حاكىم ءجۇنىسوۆ وقىعان وقۋ ورنى. رەالدى ۋچيليششە ول كەزدە ورتا دارەجەلى تەحنيكالىق مەكتەپ. ليديا گەورگييەۆنا وعان اسكەري دەگەن انىقتاۋىش قوسىپتى. اقيقاتىندا ولاي ەمەس. ب.اتشىبايەۆتىڭ اسكەري شەنى كاپيتان ەكەن. ءسىرا ول ونى سوعىس كەزىندە الدەبىر قىسقا مەرزىمدى كۋرستا وقىپ العان ءتارىزدى. كەڭەس كەزىندە كەيىپكەرىمىز ماسكەۋدىڭ تاۋ-كەن اكادەمياسىن ءبىتىرىپ، بىردەن گۋريەۆكە كەلەدى. بۇل ۋاقىتتا جىلىويدا ماقات توڭىرەگىندە كەڭ كولەمدە بارلاۋ جۇمىستارى ءجۇرىپ جاتقان-دى. مۇندا بەركىنعالي مۇقاش ۇلىنىڭ قاتىسۋىمەن كوپتەگەن مۇنايلى كەن ورىندارى اشىلىپ، زەرتتەلدى دەپ كۋالىك بەرەدى ليديا گەورگييەۆنا. ءبىراق قانداي كەنورىندارى ەكەنىن تۇستەپ، تۇگەندەمەيدى.

ءبىز 1935 جىلى ۇيلەندىك. ءبىر جىلدان سوڭ دۇنيەگە قىزىمىز كەلدى. بىزدەن باقىتتى ادامدار جوقتاي كورىنەتىن. اتتەڭ، قايتەيىن... 1937 جىلدىڭ شىلدەسىندە كۇتپەگەن جەردەن قىزىمىز شەتىنەدى، ەكىنشى بالاما اياعىم اۋىر ەدى. ول ۇل بالامىز ماسكەۋدە، بەركەن مەنىڭ كوڭىلىمدى سەرگىتۋ ءۇشىن اپارعان كەزىندە، 18-تامىز كۇنى دۇنيەگە كەلدى...

اۋىزەكى دەرەكتەر ب.اتشىبايەۆ مينيستر ل.م.كاگانوۆيچتىڭ قابىلداۋىندا جەم، ماڭعىستاۋ مۇنايى ماسەلەسىمەن ءۇش رەت بولدى دەيدى. ونىڭ ءبىرى ءدال وسى كەزدە بولسا كەرەك دەپ توپشىلايمىز. ويتكەنى تەك ايەلىنىڭ كوڭىلىن سەرگىتۋ ءۇشىن ماسكەۋگە بارماسى انىق.

— سودان كەيىن مەن ۇيگە، گۋريەۆكە ورالدىم، ال ەرىم اۋرۋلىعى سەبەپتى ماسكەۋدە قالىپ قويدى. ول سونداي-اق باسىنا قارا بۇلتتىڭ ءتونىپ كەلە جاتقانىن سەزىپ بىلگەن ەدى. سوعان دەيىن-اق بىرنەشە جاقىن ادامدارى تۇتقىندالعان-دى. مەن گۋريەۆتە 24-قازان كۇنى قارسى الدىم، ءۇش كۇننەن سوڭ ونى الىپ كەتتى. ماعان ايتقان سوڭعى ءسوزى: مەن ەشقانداي دا كىنالى ەمەسپىن، شىدا، بالكىم جىل وتەر. ءبىراق ءبارى دە انىقتالادى، ورالامىن» بولدى. سودان قايتىپ ەرىمدى ەشقاشان كورە العانىم جوق. ودان گۋريەۆ تۇرمەسىندە بولعان ۋاقىتتارىندا ەكى رەت حات الدىم. بىرىنشىسىندە بىلاي دەپ جازىلعان: JI.گ.سوفەنرەيتەرگە. ليلۋسيا، سەنىڭ تۋعاندارىڭا بارۋىڭدى ءجون سانايمىن، ءوزىڭ ءۇشىن دە، بەربيشكا ءۇشىن دە (ۇلى بەركىندى ايتقانى عوي — ءا.س.) جاقسى بولادى. كولىكتى سۇراپ الارسىڭ. ماعان شاي، ماحوركا مەن قاعاز، كىتاپ، قانت ساتىپ الىپ بەرىپ جىبەر. سەندەردى قاتتى سۇيەمىن. بەركەن.» ەكىنشى حات تۇتقىننىڭ 22-قاراشا كۇنى 1 پار قولعاپ، ەتىك، شۇلعاۋ، ءىش كيىم، شۇلىق قابىلداپ العاندىعى تۋرالى قولحاتى. جەلتوقساندا ونى ورالعا جىبەرۋگە دايىندادى. ورال ول ۋاقىتتا وبلىس ورتالىعى، گۋريەۆ سوعان قارايتىن. ۋاقىت ءوتىپ جاتتى. بەركەن مۇقانۇلىنان ەشقانداي حابار جوق. مەنىڭ ساۋالىما جاۋاپ بەرمەيدى. 1938 جىلدىڭ كوكتەمىنىڭ سوڭىنا تامان اتشىبايەۆ تىرىلەر اراسىندا جوق، ول تۋرالى قالاداعىلاردىڭ كوبى، ءتىپتى مەنىڭ اتا-انام دا بىلەدى دەگەن قاۋەسەت تاراپ كەتتى. ىلە-شالا ونىڭ ءولىمى جۇرت اۋزى اشتىق جاريالاعاننان بولدى، جاۋاپ الۋ كەزىندە تەرگەۋشى اتتى، ەسىن بىلمەيتىن اۋرۋ-مىس دەپ، سان ساققا جۇگىرتىپ كەتتى. ونىڭ قازاسى وسى كۇنگە دەيىن بەلگىسىز. بولعان ادام جوعالدى دا كەتە باردى. پارتيانىڭ XXI سەزىنەن سوڭ مەن سسسر اسكەري پروكۋراتۋراسىنا، چكالوۆ قالاسىنداعى وڭتۇستىك ۋرال اسكەري پروكۋراتۋراسىنا سۇراۋ سالىپ حات جازدىم. ورالدىڭ بارلىق ءارحيۆى اقتارىلدى. الماتى، اقتوبە دە جارتىمدى جاۋاپ بەرمەدى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، اتشىبايەۆتىڭ ءىزى ۇشتى-كۇيلى جوعالدى. تەك قانا گۋريەۆتەگى تىركەۋ جۋرنالىنان «توڭكەرىسكە قارسى دەپ ايىپتالعان ب.م.اتشىبايەۆتىڭ 1937 جىلدىڭ جەلتوقسانىندا گۋريەۆكە ەتاپپەن جىبەرىلگەنى» عانا شاڭ بەردى. وندا مەنىڭ كوز جاسىمدى توگە وتىرىپ «بۇل قالاي سوندا جەر باسىپ ءجۇرىپ، قاپاستا قولدان ولگەن ادامنىڭ ەڭ بولماسا ءولى دەرەگى تابىلماي ما» دەگەن ساۋالىما پروكۋرور «ءسىرا، بۇل جەردە ايىپتالۋشىعا قاتىستىنىڭ ءبارىن جويىپ جىبەرۋگە ءتيىس بولعان ءبىر زۇلىمدىق جاسالعان عوي» دەگەن جاۋاپ بەردى.

مەنىڭ العاشقى ساۋالىما ەكى جىلداي ۋاقىت وتكەن سوڭ 1957 جىلى 6-جەلتوقساندا وڭتۇستىك ورال اسكەري وكرۋگىنىڭ پروكۋراتۋراسى بەركەن مۇقاش ۇلى اتشىبايەۆتىڭ ولگەننەن سوڭ اقتالعانى تۋرالى انىقتاما بەردى. مىنە، ەرىم تۋرالى ءوزى كوزدەن كەتكەن سوڭ قولعا ۇستاپ قالعان بار دەرەگىم وسى.

كۇيەۋ بالاسىنىڭ ارتىنشا اتاسى، ليديا گەورگييەۆنانىڭ اكەسى گەورگيي سوفەنرەيتەر دە نكۆد-نىڭ ارانىنا تۇسەدى.

گ.سوفەنرەيتەر ەدىل بويىنىڭ نەمىسى ەكەن. ەكىنشى سىنىپتى اياقتاماي اكەسى ولەدى. ەندى وقۋدى تاستاپ، جۇمىس ىستەۋدەن باسقا جول جوق. 12 جاسىندا استراحاننان گۋريەۆكە كەلىپ بولاشاق قايىناتاسىنىڭ شەبەرحاناسىنا جۇمىسقا جالدانادى. قوجايىننىڭ قىزىنا عاشىق بولعانى سونشالىق، ۇيلەنەر كەزدە شىركەۋدە نەكەسىن قيدىرۋ ءۇشىن پراۆوسلاۆيە ءدىنىن قابىلدايدى. 1915 جىلى ۇلتىنىڭ نەمىس ەكەندىگىنە قاراماستان، پراۆوسلاۆيە دىنىندە بولعاندىعى سەبەپتى ونى سوعىسقا الادى. ليديا وندا ەكى ايلىق قانا. سوڭعى حابارى 1916 جىلى سامارادان كەلەدى دە، حابارسىز كەتە بارادى. سوڭىنان بەلگىلى بولعانداي، ول ورىس ەكسپەديسيالىق كورپۋسىنىڭ قۇرامىندا فرانسيادان بارىپ ءبىر-اق شىققان ەكەن. فرانسۋز وداقتاستاردىڭ ەكسپەديسيالىق كورپۋستى مايداننىڭ ەڭ ءبىر قانسوقتا تۇسىنا سالعانىن تاريحتان بىلەمىز. ورىستار وندا عاجاپ ەرلىك كورسەتكەن. قازان توڭكەرىسىنەن سوڭ ريەۆوليۋسيا يدەياسىنىڭ تارالىپ كەتۋىنەن قاۋىپتەنگەن كوماندوۆانيە كورپۋستى لا كۋرين لاگەرىنە اكەلىپ، قۇرالدى تاپسىرۋعا بۇيىرادى. سولداتتار وعان كونبەي، ەلگە قايتارۋدى تالاپ ەتىپ، بۇلىك شىعارادى. بۇلىك باسشىلارىنىڭ ءبىرازى تۇرمەگە قامالىپ، ءبىرازى سولتۇستىك افريكاعا كاتورگالىق جۇمىسقا جىبەرىلەدى. وسى سوڭعى توپقا تاپ بولعان سوفەنرەيتەر افريكادا 4 جىل كاتورگا ءدامىن تاتىپ، ەلگە 1921 جىلى عانا ورالادى. ايەلى مەن قىزى ونى كورۋدەن ءۇمىتىن ءۇزىپ قويعان ەكەن. تەك شەشەسى عانا «ول كويلەگىمەن تۋعان، ورالادى ءالى» دەيدى. اقىرى انانىڭ ايتقانى كەلەدى. ءوز سوزىمەن ايتقاندا، «كاپيتاليستىك دوزاقتى كوزىمەن كورگەن ول كاتورگادان فرانسۋز، اراب تىلدەرىن ۇيرەنىپ ورالادى. نەمىس ءتىلى، ءسىرا، انا ءتىلى. ورىسشاعا دا سايراپ تۇر. تەك ورىسشا وقۋى مەن جازۋى ناشار. سوفەنرەيتەردىڭ فرانسيا ساپارىندا تۇسكەن 42 فوتوسۋرەتىن 1938 جىل تۇتقىنعا الاردا ءتىنتۋ كەزىندە نكۆد الىپ قويعان ەكەن. سودان قىزىندا كەزدەيسوق ءبىر عانا سۋرەت سوفەنرەيتەردىڭ ارحانگەلسكىدەن مارسەلگە ءجۇزىپ بارا جاتقانداعى ءبىر فوتوسى ساقتالىپ قالىپتى. وندا قىربىق مۇرتتى، اشاڭ، ادەمى جىگىت تۇر.

1938 جىلدىڭ بۇكىل جازى بويىنا ليديانىڭ ماماسى نكۆد-نىڭ تابالدىرىعىن توزدىرادى. كۇزدە عانا كۇزەتۋشىلەر اۋەلى جىلى كيىمىن سۇراتىپ، ەرتەسىنە اپارعاندا ازامات گەورگيي يۆانوۆيچ سوفەنرەيتەردىڭ حات جازۋعا رۇقسات ەتىلمەيتىندەي تارتىپپەن 15 جىلعا سوتتالعانىن حابارلايدى. سوڭىنان بارىپ ونىڭ جاقىن ءىنىسى ورگاندا قىزمەت ەتەتىن ءبىر دوسى ايەلىنە كۇيەۋىنىڭ اتىلعاندىعى تۋرالى اششى شىندىقتى جەتكىزەدى. ماماسى قىزىنان بۇل شىندىقتى 18 جىل بويى جاسىرىپ كەلىپ، 1956 جىلدان سوڭ عانا اشادى.

1990 جىل گۋريەۆتەگى مەملەكەتتىك قاۋىپسىزدىك باسقارماسى (نگب) ليديا گەورگييەۆناعا اكەسىنىڭ ۋنكۆد ۇشتىگىنىڭ ۇكىمى بويىنشا 1938 جىلدىڭ قازانىندا اتىلعانىن حابارلادى.

ءسويتىپ كۇيەۋىنەن ءبىر، اكەسىنەن ەكى ايىرىلعان «حالىق جاۋىنىڭ قىزى»، «حالىق جاۋىنىڭ ايەلى» ليديا، «حالىق جاۋىنىڭ ۇلى بەركىنىن ارقالاپ قالا بەرەدى. اۋەلى بۇلاردىڭ پاتەرىن تارتىپ الادى. جۇمىستان شىعارماق بولادى. ءبىراق تۇتقىنعا المايدى، وزگەلەر سياقتى جەر اۋدارمايدى. ونى دا ابدەن تۇسىنۋگە بولادى. تەك ليديا گەورگييەۆنا ەمەس، گۋريەۆ، ماڭعىستاۋدان 1937 —1938 جىلدارى زوبالاڭ قۇرباندارىنىڭ ايەلدەرىنەن ەشكىم دە جەر اۋدارىلعان جوق. ويتكەنى مۇنداعىلار ونسىز دا تاعدىرى جەر اۋدارىپ قويعاندار ساناتىندا سانالاتىن. ودان كەيىن دە سولاي بولۋمەن كەلدى.

1949 جىلى ەدىل بويى نەمىستەرىن جەر اۋداردى. سوقىردىڭ لاقتىرعان تاياعى سوقىرعا ءتيىپ، سول زوبالاڭ ەكى جەسىر — ليديا مەن اناسىن دا شارپي كەتتى. 1941 جىلدىڭ 14-قاراشاسى كۇنى بۇلارعا ەكەۋىنىڭ دە ورىس ۇلتىنان ەكەنىنە قاراماستان، مارقۇم گ.سوفەنرەيتەردىڭ نەمىس بولعانى ءۇشىن عانا گۋريەۆتەن ءۇش كۇن ىشىندە ەسبول اۋدانىنا يندەر پوسەلكەسىنە بارىپ تۇرۋعا ءامىر بەرىلدى. ليديا 5 قىزدىڭ ۇلكەنى، قاسىندا بەركىنى بار. ءسويتىپ جەتى مۇڭلىق تارتا باردى. جاڭا مەكەندە ەندى قىزمەت جوق. ليديا اقىرى ازەر الدىمەن ءجۇرىپ بالالار باقشاسىنا مەڭگەرۋشى بولىپ ورنالاستى. 250 سوم ايلىق. سوعىس كەزىنىڭ قىمباتشىلىعىندا بۇل تيىن دەۋگە تۇرارلىق. ءاي، قۇرسىن، بەتى اۋلاق ءوتتى عوي باستان تالاي كۇن... 1942ء-نىڭ قىسىندا نەمىستەردى ەڭبەك مايدانىنا جونەلتتى، ال سول جىلدىڭ اياعىندا 16 مەن 50 جاس ارالىعىنداعى ايەلدەرگە دە كەزەك كەلدى. ودان تەك 4 جاسقا دەيىنگى بالاسى بارلار مەن نەمىس كۇيەۋلەرىمەن اجىراسۋعا ارىز بەرگەن ورىس ايەلدەرى عانا لاجداپ امان قالدى. امالسىزدىڭ كۇنىنەن وعان دا بارعاندار بولدى. ءسويتىپ تالاي شاڭىراقتار كۇيرەدى. ليديا مەن اناسىنا بۇل قۇيتتاي جەڭىلدىكتىڭ ءوزى بۇيىرمادى دا، بۇلار دا ەڭبەك مايدانىنا الىندى. ءساتى تۇسكەندە وسى جەردە بەركىنعاليدىڭ دوستارى قول ۇشىن بەردى. ليديانى «قازاقستانمۇناي» بىرلەستىگىنە ءوز ماماندىعىمەن لاجىن تاۋىپ قىزمەتكە الىپ قالدى. دوستاردىڭ بۇل كومەگى ول كەزدە ناعىز جۇرەك جۇتقان كوزسىز ەرلىك ەدى. ءسويتىپ بايعۇس ليديا وسىعان شۇكىرشىلىك ەتىپ، ءار ايدىڭ 20-سى كۇنى ارناۋلى كومەنداتۋراعا كەلىپ، تىركەۋدەن ءوتىپ قويىپ، جۇمىسىن جاساپ جاتتى. سوعىس تا ءبىتتى. ءبىراق بۇلاردىڭ تاعدىرىندا ەش وزگەرىس جوق. قايتا 1948 جىلى مولوتوۆ قول قويعان بۇل «ەرىكسىزدەر» ءۇشىن ورنىققان جەرىنەن ارناۋلى رۇقساتسىز كەتىپ قالعاندارى ءۇشىن 20 جىل كاتورگالىق جۇمىسقا جىبەرىلەتىنى تۋرالى» قاۋلى شىقتى. تەك 1954ء-تىڭ جازىندا عانا ەرىكسىزدەر ەسەپتەن الىندى، پاسپورت بەرىلدى. وسىلايشا جانىن شۇبەرەككە ءتۇيىپ ءجۇرىپ، ءتورت ءسىڭلىسىن، ۇلىن ەر جەتكىزىپ، ەل قاتارىنا قوسقان ليديا گەورگييەۆنانىڭ ۇلكەن، ۇلى ەرلىگىن، ەرىنىڭ شاڭىراعىن قۇلاتپاعانىن قالاي ايتپاسقا. بەركەن جوعارى ءبىلىمدى اۆتوترانسپورتشى ينجەنەر بولدى. اناسىن اجە اتاندىرىپ، ەرنىن ءجىبىتتى.

ليديا گەورگييەۆنا ءبىر كەزدە ەرى ەكەۋى ەڭبەك جولىن باستاعان ۇجىمنان زەينەتكە شىقتى. گەولوگيا، مينەرولوگيا عىلىمىنىڭ دوكتورى، پروفەسسور نيكولاي ۆاسيليەۆيچ نيەۆولين جەم مۇنايىنىڭ ابىزدارىنىڭ بىرىنەن سانالادى. سول كىسىنىڭ جازبا ەسەپتەرىندە گەودەزيست ل.گ.سوفەنرەيتەر اتى وڭتۇستىك جەم ماڭىن زەرتتەۋدە كوپ ۇلەسى بار مامان رەتىندە اتالادى.

ليديا گەورگييەۆنانى مەن 1952 جىلدان بىلەمىن، — دەيدى لەنيندىك سىيلىقتىڭ يەگەرى ۆالەنتين پەتروۆيچ توكاريەۆ، — ول تاماشا گەوفيزيك بولاتىن. ءبىزدى تاڭقالدىراتىنى دا، ءتانتى ەتەتىنى دە گەوفيزيكالىق جۇمىس ناتيجەلەرىنىڭ دالدىگى ەدى. «ماڭعىستاۋگەولوگيا» قوعامىنىڭ پرەزيدەنتى عيززات وتەش ۇلى بالمۇحامبەتوۆ ليدەكەڭدى بىلەتىن بوپ شىقتى. «قازاقويلدىڭ» بۇرىنعى پرەزيدەنتى بالتابەك قۋاندىقوۆ ول كىسىنى بىلىكتى مامان دەپ قاتتى باعالايدى ەكەن.

مىنە، مارقۇم، ب.م.اتشىبايەۆ تۋرالى ازىرگە بىلەتىنىمىز وسىنداي. ونىڭ جانۇياسىندا بالاسىمەن بىرگە تۇسكەن ءبىر سۋرەتى ساقتالىپتى. بالا 5 — 6 جاستارداعى مولدىرەگەن ءسابي. سۋرەتكە ليديا گەورگييەۆنا كۇيەۋىنىڭ ءبىرىنشى ايەلىنەن تۋعان بالاسىمەن تۇسكەنى دەپ تۇسىنىك بەردى. بەركىنعاليدىڭ ەكىنشى ايەلىنەن 18 جاس ۇلكەن ەكەنىن جوعارىدا ايتتىق. ياعني ول 1895 جىلى تۋعان. 13-تە وتاۋ يەسى دەيتىن قازاقتىڭ بەلگىلى، بەلدى اۋلەتىنەن دۇنيەگە كەلگەن بەركىنعاليدىڭ ليديامەن تۇرمىس قۇرعانعا دەيىن دە نەكەدە بولۋى ابدەن زاڭدى. ول ايەلى كىم؟ سۋرەتتەگى بالاسىنىڭ تاعدىرى قانداي بولدى؟ ەڭ باستىسى، ول قايدا تۋدى؟ ولارعا دەيىن قايدا وقىدى، اتا تەگى كىم؟ — قىسقاسى كەيىپكەرىمىز توڭىرەگىندەگى بەلگىسىز جايتتەر جەتىپ ارتىلادى. ارحيۆ قازىنالارى ءالى اقتارىلىپ جاتىر. ەڭ باستى وكىنىش ونىڭ تەرگەۋ ءىسى ءالى قولعا تۇسپەي تۇر. دەگەنمەن ءۇمىتسىز ەمەسپىز. ءبىز باستان وتكەن تاجىريبەدە ۇقك قۇپيا ءارحيۆىنىڭ قۇلپى وڭايلىقپەن اشىلا قويمايتىن. تالاي سەرگەلدەڭگە سالاتىن. ەگەر بۇل جولى دا ءسويتىپ بارىپ ىزدەگەن جوعىمىز تابىلسا ەڭبەكتىڭ قايتقانى دەپ بىلەمىز. بىزگە ازىرگە بەسەنەدەن بەلگىلىسى — ب.م.اتشىبايەۆتىڭ ۇلتتىق زيالىلارىمىزدىڭ ىشىندەگى مۇحامەتجان تىنىشبايەۆپەن شەندەسە الارلىق كورنەكتى تۇلعا ەكەندىگى. ەندى سونى اشىپ، ەسىل ەردى ەلىنە تانىتۋدى بورىش، پارىز دەپ سانايمىز. بۇل ماسەلەدە جۇرتشىلىق كومەگىنە دە دىلگەرمىز. ب.م.اتشىبايەۆ تۋرالى بىلەتىندەرىن جۇرت ورتاعا سالار دەپ كۇتەمىز...

---