ۇلدىڭ ورنى
— سەن مەنى تۇسىنبەيسىڭ بە دەپ قورقامىن. — تالجىبەك الدەقانداي ءبىر تىڭ ءسوز باستار الدىنداعى ادەتىمەن ۇزىن كىرپىكتەرىن ءبىر قاعىپ جىبەردى. سونان سوڭ وزىنەن جاۋاپ كۇتە ءۇنسىز تۇرعان مەيرامبەكتىڭ كوزىنە تۋرا قاراعىسى كەلمەگەندەي قىرىنداپ كەتكەن.
— نەنى تۇسىنبەيمىن. نە ايتايىن دەپ تۇرسىڭ؟! — جىگىت ءۇنى نازالانا، تاۋسىلا شىقتى. قىز ءسال تاڭدانعانداي رايمەن قويۋ كىرپىكتەرىن جانە ءبىر قاعىپ قويىپ، سۇلۋ قوڭىر كوزدەرىن بۇعان قاراي توڭكەرە جالت ەتكىزدى.
— مەنىڭ اتا-انامدى وكپەلەتكەن كەزىم جوق ولاردىڭ دا بەتىمە جەل بولىپ تيمەگەنىن ايتىپ ەدىم عوي. — وزىمەن-وزى سويلەسكەن ادام سەكىلدى، الگىندەگى قىرىنداعان قالپىن وزگەرتەر ەمەس ءوزى.
— ال سولاي-اق دەلىك. — جىگىت قاساقانا ونىڭ قارسى الدىنا بارىپ تۇردى. — مۇنىمەن نە ايتپاقسىڭ؟!
تالجىبەك ەندى جىگىتىنىڭ اشىق كەلگەن، اق ءمارمارداي كەڭ ماڭدايىنا، سونان سوڭ بۇكىل سىمباتىنا نۇقسان كەلتىرىپ تۇرعان قىسىق كوزدەرىنە قارادى. وسى ءبىر كوزدەر ءۇشىن عانا ءوزىنىڭ قانشاما ۋاقىت بويى ءبىر شەشىمگە كەلە الماي جۇرگەنى ويىنا ءتۇستى. "كوزدە تۇرعان نە بار؟ كوزى عانا دەمەسەڭ، وزگە سىمباتىندا ءبىر ءمىن جوق. جانى قانداي نازىك؟! قانداي دارقان؟! وسىدان وزگە كىمگە شىعامىن؟" ءبىراق بۇل ويى عانا ەدى. ول ورىندالعانعا دەيىن ءالى تالاي تۇيىندەر شەشىلۋگە ءتيىس. سولار ەسىنە ءتۇسۋى مۇڭ، ءجىبىپ كەلە جاتقان كوڭىلى قايتادان قاتايا بەردى.
— ايتايىن دەگەنىم، ولاردى سەندەر دە رەنجىتپەڭدەر. ەگەر سولاردىڭ كوڭىلىن تابا الماساڭدار، مەن دە جوقپىن، — دەدى نىقتاپ. دەدى دە مانادان بەرى اەروپورت شارباعىنا سۇيەۋلى تۇرعان جول قاپشىعىن لىپ ەتكىزىپ قولىنا الدى. سونان سوڭ بۇل ەڭ اقىرعى ءسوزىم دەگەندەي جۇرۋگە ىڭعايلانعان كۇيىندە جىگىتتىڭ كوزدەرىنە تاعى دا تۋرا قارادى.
اتا-انامنىڭ الدىنان ءوتۋ جايىنا كەلسەك، تۋىستارىڭدى جىبەرە بەرۋىڭە رۇقسات. ولار سەن تۋرالى بىلەدى. — وسىنى ايتىپ، جول قاپشىعىن كەلەسى قولىنا اۋىستىردى دا، ساعاتىنا ءبىر ءۇڭىلىپ، سامولەتكە وتىرعىزۋ الاڭىنا قاراي جۇرە بەردى.
ءدال وسى ءساتتى كۇتىپ تۇرعانداي-اق رەپرودۋكتوردان "ماڭعىشلاق — الماتى" رەيسىمەن ۇشاتىنداردى سامولەتكە وتىرعىزۋ باستالعانى حابارلاندى. تالجىبەكتىڭ الگى ءبىر سوزدەرىن سارالاپ، بايىبىنا ءالى بارىپ ۇلگىرمەگەن جىگىت ماناعى ورنىندا قالشيىپ ءالى تۇر. ول ءوز تىزگىنىن اتا-اناسىنىڭ قولىنا تاستاپ بارا جاتقانىن ۇقتى. ءبىراق نەگە ءويتتى؟ اتا-اناعا دەگەن قۇرمەت بەلگىسى عانا ما بۇل؟ وندا نەگە سولاردىڭ الدىنان وتسەڭدەر بولدى دەمەيدى؟.. "سەن مەنى تۇسىنبەيسىڭ بە دەپ قورقامىن" دەۋىنىڭ سىرى نەدە؟!
— مەيرام! — جىگىت سەلك ەتە تۇسكەن. داۋىسقا جالت قارادى. ۇشۋ الاڭىنىڭ ورتاسىنا قاراي بەتتەگەن اشىق اربادان وزىنە قول بۇلعاعان تالجىبەكتى كوردى. ۇستىندەگى كوگىلدىر سۋلىعىنىڭ ءبىر ەتەگى ءسال كوتەرىلە بۇعان كۇلە قارايدى. "جوق! بوتەن ويى جوق!"
جىگىت جۇرەگىنىڭ قۋانا بۇلقىنىپ قالعانىن سەزدى.
* * *
قىزدىڭ جۇمباق ءسوزىنىڭ ءتۇيىنىن مەيرامبەك كوپ ۇزاماي-اق تۇسىنگەن. بولاشاق قايىن جۇرتىنا قۇدا تۇسە بارعان مۇنىڭ تۋىستارى ول جاقتان ۇلكەن وكپە ارقالاپ كەلدى. "ءبىز بالانى بىلمەيمىز. قىزىمىزدىڭ ءوزى جاراتسا بولدى، جاستاردىڭ شەشىمىنە قارسى كەلمەيمىز. قولىمىزداعى بارىمىز دا، نارىمىز دا وسى بالامىز. سونى قولىمىزدان ىرعاپ-جىرعاپ ۇزاتساق — ءبىزدىڭ ارمان سول عانا. ال بۇل ءۇشىن قارجى كەرەك. كۇيەۋ جىگىت جالعىز دەگەنمەن، جاناشىرسىز ەمەس كورىنەدى. كوپ ەمەس، ءۇش مىڭ سوم اكەلىپ بەرسىن دە، دايىندىقتارىنا كىرىسە بەرسىن. تالجىبەكجان ەندى ەكى-ۇش ايدا وقۋىن ءبىتىرىپ كەلەدى. سول كەزدە تويىن دا جاساپ بەرەمىن"، — دەپتى قىز اكەسى.
— قىزدى ساتىپ بەرەتىن باياعىنىڭ زامانى جوق. بۇل نە قىلعان ساۋدا؟!
— جەتىم بالا مەن جەسىر ايەل وسىنشاما اقشانى قايدان الا قويادى دەيدى ەكەن؟!
— ءومىر بويى جيناقتاعان تيىنىنا مىنا ءبىر ءۇيىن سالدىرىپ، ەندى عانا سول ۇيگە كەلىن ءتۇسىرىپ، قىزىق كورەم دەپ وتىرعان ايشا بەيشارانىڭ توبەسىنەن جاي تۇسكەندەي قىلدى-اۋ!
— وسى بارىپ الدىنان وتكەن دەگەننىڭ ءوزى ءبىر اۋرە. ايتەۋىر، ۋادەسى بار قىز بولسا، الىپ قاشقاننان قىزىعى جوق ازار بولسا، ارتىنان تۋىستارى كەلىپ، ويران سالىپ كەتەر. ودان ەشتەڭە دە قيراپ قالمايدى. قۇدالاردىڭ ءبىر ەركەلىگىن كوتەرىپ الامىز.
وسى تەكتەس تۋىستارىنىڭ گۋ-گۋ سوزدەرىنەن باسى قاتقان مەيرامبەك ءوز ۇيىنەن قاشىپ شىققانداي بولدى. ۆوكزالعا جاقىن تۇراتىن. وسى ماڭداعى ەڭ الدىمەن باراتىن جەرى دە سول. ءىشى-سىرتىن ءبىر ءسۇزىپ شىقپاسا، كوڭىلى كونشىمەيتىندەي. بۇل جولى دا ءسويتتى. سونان سوڭ عانا ءبىر بۇيىردەگى كىشكەنتاي كيوسكىگە سوقتى. بىر-ەكى جاڭا گازەت ساتىپ الدى. ەندى نە ىستەسەم ەكەن دەگەندەي، جان-جاعىنا قاراعان. سوناداي جەرگە كەلىپ توقتاعان ۇلكەن "يكارۋسقا" كوزى ءتۇستى. وسى ارادان وبلىس ورتالىعىنا قاتىنايتىن مارشرۋتتىق اۆتوبۋس. كوپ ويلانباي-اق سوعان بەتتەگەن. "جۇمىسقا ەرتەڭ كەشكە شىعامىن. اسلان جۇمىستان كەلسە، ەرتىپ، تەڭىزگە بارايىن".
اسلان مەيرامبەكتىڭ مەكتەپتە بىرگە وقىعان جولداسى. ونىڭ ۇستىنە اسلاننىڭ كەلىنشەگى گۇلنازيا تالجىبەكتىڭ سىرلاس دوستارىنىڭ ءبىرى. باسىنداعى جاعداي تۋرالى ولارمەن دە اقىلداسقىسى كەلدى. دوسى ۇيقتاپ جاتىر ەكەن.
— وياتپاي-اق قويشى. ءوزى دە تاڭ اتا كەلدى. جۇمىستان ابدەن شارشاپ ءجۇر. بۇگىن ۇيدە عوي، قايتىپ كەلەرسىڭ، — دەپ، گۇلنازيا بەزەك قاقتى. مەيرامبەك ونىڭ ەڭدىگى ءسوزىن جۇرە تىڭداپ دالاعا بەتتەگەن.
— قايدا كەتتىڭ؟ — دەپ داۋىستادى سوڭىنان بۇل جۇگىرە باسىپ استىنداعى قاباتقا جەتىپ قالعاندا.
— تەڭىزگە. ماماندار كەلدى مە؟ — كەلىنشەكتىڭ دە ۇيدە سۇراپ ۇلگەرمەگەن جايدى. بىلگىسى كەلىپ بارا جاتقان سەكىلدى.
— ءيا، — دەدى دە مەيرامبەك بۇدان ءارى بوگەلمەستەن جونەلە بەردى. — قايتاردا سوعامىن، ەشقايدا كەتپەڭدەر.
...سول كۇنى كەشكە قوناقتارىن شىعارىپ سالعاننان كەيىن اسلان گۇلنازيامەن ەكەۋى ءۇش مىڭ سومنىڭ جايىن تالقىلاپ ۇزاق وتىردى.
— مەن بىلەتىن تالجىبەكتىڭ سوزىنەن قايتۋى قيىن شىعار، ونىڭ وسى ايتقانى ايتقان. ەندى اقشانى تاۋىپ بەرەدى نەمەسە مەيرامبەك ونىمەن قوش ايتىسادى. — گۇلنازيانىڭ كەلگەن قورىتىندىسى وسى.
— سەن دە قايداعىنى سوعادى ەكەنسىڭ، — اسلان كەلىنشەگىنە الارا قاراعان. — نەمەنە، ول سوندا مەيرامبەكتى اقشاعا ايىرباستاي ما؟! سۇيگەنى راس بولسا، جاعدايدى ءتۇسىنىپ، اتا-اناسىن ءوزى كوندىرۋى كەرەك. جانە مەكتەپتە بىرگە وقىعان دوسىڭ، بۇل ارادا سەنىڭ دە ىقپالىڭ كەرەك قوي دەپ ويلايمىن.
گۇلنازيا ءبىراق ەشتەڭە ەستىمەگەندەي، ءوز ءسوزىن قايتالادى:
— كورەرسىڭ، ول سوزىنەن قايتپايدى. بەكەردەن-بەكەر ەشتەڭە سويلەي سالاتىن قىز ول ەمەس.
— ءيا... ول جاعىن مەن دە بىلەمىن. ەكەۋمىزدى تانىستىرىپ تۇرىپ: "سەندەر بىر-بىرلەرىڭە سونداي ۇيلەسەسىڭدەر، تۇبىندە ۇيلەنىپ تىناتىن شىعارسىڭدار"، — دەپ ەدى، ايتقانى كەلدى ەمەس پە، — اسلاننىڭ ۇنىنەن كۇلكى نىشانى سەزىلگەن. گۇلنازيانىڭ قۇلاعىنا قۇربىسىنىڭ "ەكەۋىندە ءبىر ۇقساستىق بار" دەپ، تاڭدانا شىققان ءۇنى ەستىلىپ كەتكەن سەكىلدەنەدى. تالجىبەكتىڭ وسى ءبىر ءسوزىن ۇيلەنگەندەرىنشە اۋزىنان شىعارماعانىمەن، كەيىننەن ايتىپ قويعان. ول: "ە، ءوزىڭ ءتىپتى مەنەن العاشقى كۇننەن-اق دامەلەنە باستاعان ەكەنسىڭ عوي"، — دەپ ازىلدەپ كۇلگەن. ءقازىر دە سول اڭگىمەنى بۇرا تارتىپ، ءوڭىن اينالدىرىپ وتىرعانىن بىلە قويدى دا، اڭگىمە بارىسىن وزگەرتۋ ءۇشىن ءارى كوڭىلىندە جۇرگەن ءبىر كۇدىگىنىڭ بەتىن اشىپ، كۇيەۋىمەن اقىلداسپاق نيەتپەن، قۇربىسىنا قاتىستى ءبىر سىردىڭ ۇشىعىن شىعارعان.
— كەيبىرەۋلەر تالجىبەكتىڭ مۇنىسىن ەسكىلىكتىڭ شىرماۋىنان شىعا الماعاندىق دەپ تە جازعىرۋى مۇمكىن. ال ونىڭ اتا-اناسىنا بەرگەن سەرتى بار... — اسلان ەلەڭ ەتتى.
...ونىنشى كلاستى بىتىرگەننەن كەيىن ۇلكەنى بالجىبەكتى الىستاعى قالاعا وقۋعا اتتاندىرعان. ماقسىم قارپى اعايىندارى قۇپتاماي:
— وقۋدى سىرتتاي دا وقي بەرمەي مە وسى كۇندە. بالەن جىل بويى دالادا جۇرگەن قىز سول جاقتان بىرەۋدى تابادى دا، تايىپ تۇرادى. ونى نەسىنە وقۋعا جىبەرىپ وتىرسىڭ؟ — دەسكەن.
ءبىراق بالاسىن بەتىنەن قايىرعىسى كەلمەگەن ماكەڭ:
— مەنىڭ قىزىمنىڭ ەسى بار. ءبىزدى تاستاپ الىسقا كەتە قويماس. وقۋىن بىتىرگەن سوڭ ەڭ قۇرىعاندا قولىمدا ەكى جىل جۇمىس ىستەپ، اسىرايمىن دەپ وتىر. ءسويتىپ قىزىعىن كورسەتسە جەتپەي مە؟ — دەپ، كىنامشىل اعايىندى تىيىپ تاستاعان.
ءبىراق بالجىبەك ايتقانىندا تۇرمادى. وقۋىن بىتىرمەي-اق تۇرمىسقا شىقتى. سەميالى ادامنىڭ جايى بەلگىلى، اتا-اناسىنا دەمالىسىنىڭ وزىندە بىردە كەلسە، بىردە كەلە المادى. وسىنى كورگەن اعايىننىڭ:
— ءيا، ەسى بار ەكەن، وقۋىن بىتىرگەن سوڭ كۇيەۋىن ەرتە كەلىپ بىرگە باعاتىن شىعار سەندەردى، — دەگەن كەكەسىنىن ەستىگەن سايىن اكەسىنىڭ ءۇنسىز قۇنجىڭداپ، تەرىس اينالىپ كەتەتىنىن كورگەن تالجىبەكتىڭ زىعىردانى قاينايتىن.
— ياپىر-اۋ، وسى كىسىلەر نەگە سونشالىقتى كۇيىنەدى!؟ وزدەرىنىڭ قىزى تۇرمىسقا شىقپاي، وزدەرىن اسىراپ وتىر ما؟ سىزدەر قوي دەسەڭىزدەرشى؟! — دەپ، شەشەسىنەن قينالا وتىنەتىن.
— ە، اينالايىن، جۇرت نە دەمەيدى. وزدەرىڭ امان بولىڭدار.
كوزىنە جاس الىپ، ءارى قاراي ۇندەمەي قالاتىن اناسىن قىزى ەندى قالاي سەرگىتۋدى بىلمەي ساساتىن.
ءسويتىپ جۇرگەندە تالجىبەك تە مەكتەپ ءبىتىردى. جاپ-جاقسى اياقتاعان وقۋىن ەندى مۇنىڭ دا ودان ءارى جالعاستىرعىسى كەلگەن. بۇل جولى اعايىندارىنىڭ نارازىلىعى ءتىپتى كۇشەيىپ كەتتى. اسىرەسە اكەسىنىڭ ءىنىسى ءارىپجاننىڭ ايەلى قاتشاعا بۇل جاي بارىنەن دە قاتتى باتقان سياقتى:
— ءبىر قىزىڭدى وقىتىپ، مۇراتىنا جەتكىزدىڭ. ساعان ەندى ونىڭ بەس تيىندىق تا پايداسى جوق مىناۋ دا ەرتەڭ سويتەدى. "الدىڭعى اربا قالاي جۇرسە، سوڭعى اربا دا سولاي جۇرەتىنىن" بىلمەۋشى مە ەدىڭ؟! سوندا مىنا قۋ باس بولىپ قالاتىن ەكەۋىڭدى مەن باعىپ-قاعۋىم كەرەك ەكەن عوي. ءاي! — ەندى ول كۇيەۋىنە تاپ بەرگەن. — ايتساڭشى مىنالارىڭا! قىزدى وقىتام دەگەندى قويىڭدار دەپ نەگە ايتپايسىڭ، ويباي؟!
سول كەزدە كوپتەن بەرى ىشتەن تىنىپ، ارەڭ جۇرگەن تالجىبەك شىداي الماي كەتتى. ورنىنان ۇشىپ تۇرىپ:
— بىزگە نەگە قايتا-قايتا اقىل ايتىپ، "جاناشىر" بولا بەرەدى دەسەم، مەنىڭ اكە-شەشەم باعۋسىز قالادى دەپ قورقادى ەكەنسىز عوي. قاتەلەسەسىز! ولار ەش ۋاقىتتا دا ەشكىمنىڭ قولىنا قارامايدى. ولار ءۇشىن مازاڭىزدى كەتىرمەڭىز! — دەگەن سوزدەردى دىرىلدەگەن داۋسىمەن ارەڭ ايتىپ ۇلگىردى دە، اكەسىنىڭ الدىنا قۇلاي كەتتى...
— اكە! اكەتاي! كەت دەڭىزشى مىنا كىسىلەرگە! مەن ەش ۋاقىتتا دا سەندەردى تاستاپ كەتپەيمىن! ەش ۋاقىتتا دا سەندەردى رەنجىتپەيمىن! وقۋعا دا بارماي-اق قويايىن! — دەپ، سولق-سولق ەتتى.
— قۇداي ماعان سەنى نەگە ۇل عىپ بەرمەدى ەكەن؟! — دەپ، اكەسى دە كۇڭىرەنىپ كەتىپ ەدى. قاتشا مەن ءارىپجان ەندى بىر-بىرىنە اڭىراسا قاراپ، ەسىك جاققا قاراي جىلىستاپ بارا جاتتى...
كوپ ۇزاماي تالجىبەك وقۋعا اتتانعان. جولى بولىپ، اپاسى وقىعان دارىگەرلىك ينستيتۋتتىڭ ەمدەۋ فاكۋلتەتىنە ءتۇستى. ءبىراق ونىڭ كوكىرەگىنە سوناۋ ءبىر كۇننىڭ مۇڭدى كۇيى سول قالپىندا ساقتالىپ قالىپتى. اسىرەسە اعايىندارىنىڭ بۇلارعا نە سەبەپتى بۇلداناتىنىن تۇسىنگەنى-اق جانىنا ايازداي باتاتىن ۇلكەن ءبىر دەرتكە اينالدى. قاراعان كوز تويعانداي ەكى قىزى بار ەكەنىنە قاراماستان، اتا-اناسىنىڭ نەلىكتەن ۇلدى جوقتايتىنىن دا ول ەندى ءتۇسىندى. كەيدە كوڭىلىنە: "اكە-شەشەم مەنى قانشا الپەشتەگەنىمەن، مەن ولار ءۇشىن تەك قانا ۋاقىتشا الدانىش ەكەنمىن-اۋ. ۇلدىڭ ورنى بولەك ەكەن-اۋ. مەن ول ولقىلىقتى تولتىرا الارمىن با؟!" — دەگەن وي ورالا قالسا، جانى قىسىلىپ كەتكەندەي قينالادى.
ءسويتىپ جۇرگەن تالجىبەك قالاي دا تۋىستارى الدىندا ماقسىم مەن بيعاننىڭ مارتەبەسىن كوتەرۋدى ارمان ەتتى. ول وسى ءبىر ويىن جۇزەگە اسىرۋدى جىلدار بويى جوسپارلادى دەسەك تە ارتىق ايتپاس ەدىك. كانيكۋل مەن مەرەكە كۇندەرىن ۇيىندە وتكىزۋ ول ءۇشىن بۇلجىمايتىن تارتىپكە اينالعان. كەلگەن سايىن ماڭعىستاۋدىڭ كوپ قازاق اۋىلدارىنىڭ بىرىندە تۇراتىن اتا-اناسىن شەكسىز قۋانىشقا بولەيتىن. اكەسى سالعان كىشكەنتاي عانا جاتاعان ۇيلەرىنىڭ ءىشى-سىرتىن جونگە كەلتىرىپ، ءۇي ءىشى مەن اۋلانى جۇتىندىرىپ، كەمپىر مەن شالدىڭ كيىمىن رەتكە كەلتىرىپ تىنىم تاپپايتىن. ونىسى اينالاسىنداعىلاردىڭ نازارىن كوپ اۋدارادى-اق. ماقسىم مەن بيعان دا، وسىنى كورگەن كوپشىلىك تە جاپ-جاس قىزدىڭ اتا-اناسىنا دەگەن قالتقىسىز پەيىلىن تانىپ، ريزالىق بىلدىرەتىن. ءبىراق تالجىبەكتىڭ ءوزى بۇعان قاناعاتتانبايتىن سەكىلدى. "بىلايعى جۇرت نە ويلاسا دا وسى ءارىپجان مەن قاتشانىڭ ءىشىن كۇيدىرەتىندەي ءبىر نارسە ىستەسەم-اۋ" دەپ قيالدايدى. ال ونداي ءىس سول اعا-جەڭگەسىنىڭ ۇعىمى دارەجەسىنە سايكەسۋى كەرەك قوي.
— مەن بىلسەم، — دەدى گۇلنازيا، — ول مۇنى سولارعا دەگەن ەرەگەس پەن ىستەپ ءجۇر. سوندىقتان ەگەر مەيرامبەكتىڭ اقشادان قىسىلعانداي جاعدايى بولسا، جىگىتتەردى ۇيىمداستىرىپ، كومەكتەسكەن دۇرىس.
— اقىلىڭنان اينالايىن، سول! — انشەيىندە بىرەۋگە قارىز بەرۋ جايىندا ءسوز شىعا قالسا دا زىر قاعاتىن كەلىنشەگىنىڭ مىنا پەيىلىن اسلان قۋانا قۇپتادى. ءبىراق دەرىن دەسە دە، لەزدە الدەنەگە باسىلىپ قالعان. — ءبىراق..
— نە ءبىراعى بار؟ ەگەر مەيرامبەكتىڭ ءوزى قالاي شەشەر ەكەن، الدىمەن سونى ءبىلىپ الايىق دەسەڭ، بۇل دا ءجون ەمەس دەمەيمىن. جاڭا اشىلىپ ەشتەڭە ايتپادى... دەگەنمەن، تالجىبەكتەي قىزدان ايرىلۋ بارىنەن دە قيىن شىعار.
— ەندى ءبارىبىر تالجىبەكتىڭ ءوزى ايتپاعان سىردى وعان ءبىلدىرۋ مۇمكىن ەمەس. ەگەر دە جاعداي ءتىپتى قيىنعا اينالىپ بارا جاتسا، تاعى دا كورەرمىز. بۇل ءوزى ءبىر ەسەپتەن ماحابباتتىڭ بەرىكتىگىنە دە سىن بولىپ تۇر عوي.
گۇلنازيا دا كۇيەۋىنىڭ بۇل سوزىنە كەلىسەتىندىگىن ءبىلدىردى.
* * *
مەيرامبەكتىڭ قاتتاۋلى جاتقان قازىناسى، شىنىندا دا، جوق ەدى. بار تاپقان-تايانعانىنا ستانسيا باسىنان جاقسىلاپ تۇرىپ ءۇي تۇرعىزىپ العان. بار بايلىعى دا سول. اكەسىنەن ەرتەرەك قالعان مۇنى ءوسىرىپ، ساقتاعان شەشەسىنە دە جاساعان جاقسىلىعىنىڭ ءبىرى وسى دەپ ەسەپتەيتىن ءوزى. تەمىرجولشى ماماندىعىن الىپ، ارميا قاتارىنداعى بورىشىن وتەپ كەلىپ، ءۇي سالىپ، اۋلىنىڭ بەلدى ءبىر ازاماتتارى قاتارىنا قوسىلدىم دەگەن ونىڭ ەندىگى ۇلكەن شارۋاسى ۇيلەنۋ دەسەك، ونىڭ دا توبەسى الىس كورىنبەيتىن. ءوزى باياعىدان ۇناتىپ، سويلەسىپ جۇرەتىن تالجىبەگىنە شەكسىز سەنەتىن. ەندى كەلىپ ونىڭ مىناداي شارت قويۋىنا تۇسىنبەي دال. "مەنىڭ جاي-كۇيىمدى بىلمەيتىن ادام ەمەس. سونشا اقشانى قايدان الادى دەپ ويلايدى ەكەن؟!" وڭدى-سولدى ايتىلعان كولدەنەڭ جۇرتتىڭ كوپ اڭگىمەسى كوكەيىنە قونباي، وزگەدەي ەشتەڭە ويلاپ تابا الماي، ابدەن سەرگەلدەڭگە ءتۇسىپ جۇرگەنىندە، جۇمىستان جاڭا ورالعان اناسى بىردە قاسىنا شاقىرىپ الدى.
— ال، قۇلىنىم، نە ويىڭ بار؟ جاسىڭ وتىزعا جاقىندادى. جامان شەشەڭ قارتايىپ كەلەدى. وتىرامىز با ەندى ەكەۋمىز ءوستىپ؟ — اناسىنىڭ اڭگىمەسى نە جونىندە ەكەنىن ءتۇسىندى، ارينە. تۇسىنسە دە:
— ماعان سالساڭ، سەنىڭ اماندىعىڭنان ارتىق ەشتەڭە كەرەگى جوق ماما. جۇرە بەرەم. ساعان دا مەنىڭ كوز الدىڭدا جۇرگەنىم جەتپەي مە؟ — دەدى.
— جوق قۇلىنىم. جەر ورتادان اسقان كىسىگە جالعىز ۇلعا قاراپ وتىرعان جەتپەيدى ەكەن. — ايشا بالاسىن وزىنە تارتىپ، باسىنان قۇشاقتادى. سەن تىم ۇلكەيىپ كەتتىڭ. ءار نارسەنىڭ ءوز ورنى بار. سەنىڭ اكە اتاناتىن، مەنىڭ اجە بولاتىن كەزىم كەلدى. ۇيلەنۋىڭ كەرەك.
ۇلى ۇندەمەگەن كۇيى كوزىن جۇمىپ، الدىنا جاتا كەتتى. ايشا ونىڭ باسىنان سيپاپ ءسال وتىردى دا، تۇرعىزىپ الدى.
— بەرى قاراشى ءوزىڭ! — بالاسى مالداسىن قۇرىپ قارسى الدىنا وتىرا قالدى. ەركەلەگەن ءتۇرى.
— سەن عوي مەنىڭ بالامسىڭ. انا ءسوزىن قايتاراتىن كۇيگە جەتتىڭ بە، سونى ايتشى.
— ءوزىڭىز ءبىر بالاعا اكە بولعانعا دەيىن سەنىڭ بيلىگىڭ بۇل ۇيگە جۇرمەيدى دەۋشى ەدىڭىز عوي.
— سوعان ءالى دە باس يە مە ەكەن مەنىڭ ۇلىم؟
— ەندى ءجونى بار جەردە...
— جوق سەن تۋرا جاۋاپ بەر!
— ال، جارايدى. ءسىزدىڭ سوزىڭىزگە ءالى دە باس يەمىن.
— مىنە، سولاي. ەندى مەنىڭ بۇيرىعىمدى تىڭدا. مىناۋ ۇيگە سەنىڭ قانشا ەڭبەك سىڭىرگەنىڭدى مەنەن ارتىق ەشكىم بىلمەيدى. ءبىراق ادامعا ءۇي جولداس ەمەس. ادام جولداس. دەندەرىڭ ساۋ بولسا، ءالى تالاي ءۇي سالىپ الارسىڭدار. ال ازىرشە مۇنى ساتۋ كەرەك. ءوزى تۋرا ءۇش مىڭ تۇرادى ەكەن. الۋشى دا بار. اقشاسى دا ءازىر. كەشىكتىرمەي قۇدانىڭ سۇراعانىن اپارىپ بەرەمىز. — بالاسىنىڭ باقشيا قالعان كوزدەرىن اڭعارماعانداي، ەتەگىن ءبىر سىلكىپ، انا ورنىنان تۇردى. ۇلى اۋزىن اشىپ ۇلگەرگەنشە، ەسىك الدىنان كوك كويلەكتىڭ ەتەگى كولبەڭ ەتىپ كورىنبەي كەتتى...
* * *
اسلان مەن گۇلنازيا ون سەگىز شاقىرىم جەردەگى قالادان مەيرامبەكتىڭ اۋلىنا جەتكەندە كەش ءتۇسىپ، كوز بايلانىپ قالعان. "جيگۋليدىڭ ءۇي سىرتىنا قاڭتارىپ قويىپ، ىشكە ەنسە، ىزدەگەن جىگىتتەرى شەشەسىمەن ەكەۋى داستارقان باسىندا شاي-سۋلارىن ءىشىپ وتىر ەكەن. ولار قوناقتارعا ءماز-مايرام بولىسا ورىندارىنان تۇرا-تۇرا كەلدى. سالدەن سوڭ ءبارى ۇستەل باسىنا قايتا جايعاسقان.
— كەلىن تۇسىرەتىن اۋىلسىزدار، ءبىراق تىم-تىرىس جاتىپ الدىڭىزدار. ەش حابار الا الماعان سوڭ، بۇگىن جۇمىستان كەلە وسىلاي تارتىپ كەتتىك. — اسلان تۇندەلەتىپ كەلگەن شارۋالارىنىڭ شەتىن شىعاردى.
— ءيا، اينالايىن. سونداي ءبىر نيەتىمىز بار، ءبىراق.. — ۇلكەن كىسى "ايتايىن با، الدە ءوزىڭ ايتاسىڭ با؟" دەگەندەي بالاسىنا قاراپ ءسال كىدىردى. ول الگىندەگى جاپ جارقىن قالىپتان تەز وزگەرىپ، تومەن قاراپ كەتكەن.
— قۇدالار ءسوزىن مەيرامبەكتەن ەستىگەنبىز. تەگى، سىزدەرگە ولاردىڭ سۇراعىنىڭ تاۋىپ بەرۋ قيىن سوعىپ وتىرعان شىعار...
— "قيىن بولعانمەن — كونەيىك. بارىنەن ادام قىمبات" دەپ وتىرمىن مىنا بالاما. نەشە جىل اۋرەلەنىپ ءجۇرىپ قالقيتقان مىناۋ باسپاناسىن ساتىپ جىبەردىم سول ءۇشىن. ەندى سونىڭ تيىن-تەبەنىن اپارىپ، بولاشاق اتا-ەنەڭنىڭ الاقانىنا سال دەسەم، بارعىسى جوق
— دۇرىس، مەيرامبەك. اپا، ءسىز ءۇيدىڭ اقشاسىن قايىرىپ بەرىڭىز. — كەلگەننەن بەرى اڭگىمەگە كوپ ارالاسپاي تىمپيىپ قانا وتىرعان. گۇلنازيانىڭ مىنا ءسوزى ءۇي يەلەرىن جالت قاراتتى. — اپا، راس ايتامىن. ءۇيدى الاتىن كىسى الىس تۇرا ما؟ وندا اسلان ماشيناسىمەن اپارىپ كەلسىن.
— تۇككە تۇسىنسەم، بۇيىرماسىن. سەن ونىمەن نە ايتقىڭ كەلىپ وتار؟ — اسلان كەلىنشەگىنە الايا قاراعان. ءبىراق ول مۇنىڭ سوزىنە ەش ءمان بەرمەگەن سياقتى. قايتادان ءسوز باستادى.
— اپا، ءسىزدىڭ بىلە بەرمەۋىڭىز مۇمكىن. ءبىراق تالجىبەك وتە نامىسقوي قىز. ايتشى، مەيرامبەك. سولاي عوي؟
— سولاي ەكەنىن بالاڭىز جاقسى بىلەدى. ونىڭ قازىرگىدەي زاماندا ەشكىمگە ساتىلىپ تا كەتكىسى كەلمەيدى. ءبىراق اتا-اناسىن رەنجىتكىسى جوق — گۇلنازيا ءوڭدى ءۇنسىز وتىرعان جىگىتكە كوزىنىڭ استىمەن قاراپ قويىپ جانە سۇراق بەردى.
— مەيرامبەك، سەن ارميادان كەلگەن جىلى ول قاي كۋرستا ەدى؟
— سول جىلى تۇسكەن. — باسىن كوتەرىپ كەلىنشەككە قاباق شىتا قارادى. "ونى نەگە سۇرادىڭ؟" دەپ تۇر كوزدەرى.
— التى جىلعا اياق باسىپتى عوي. سول ۋاقىتتىڭ ىشىندە قارايلاسىپ تۇرعان بولارسىڭ؟ ستۋدەنتكە كومەك كوپتىك ەتپەيدى عوي. — سىناي قادالعان جاناردىڭ ۋىتىنا شىداي الماعانداي، جىگىت قايتادان تومەن بۇعىپ، كەسەسىن قولىنا الا بەردى.
— وندا كىمنىڭ قانداي جۇمىسى بار؟ — دەپ كۇڭك ەتتى سونان سوڭ.
— ارينە، ءبىزدىڭ جۇمىسىمىز جوق. ءتىپتى ول تۋراسىندا ەشقاشان ويلانىپ تا كورمەپپىز. ءبىراق ءقازىر سۇراۋىمنىڭ ءمانىسى بار. ول سەنەن ءبىر دە ءبىر سوم العان ەمەسپىن دەيدى، سول راس پا؟
مەيرامبەك تاڭدانا باسىن كوتەردى.
— مۇمكىن ەمەس. العاشىندا باس تارتقانى راس، ماعان اقشا سالۋىڭدى قوي دەپ، قايتا-قايتا ءوتىنىش جاساپ جۇرگەن. ءبىراق.. كەيىننەن ول تۋرالى اڭگىمە دوعارىلعان.
— سەن دە ءوز دەگەنىڭنەن قايتپاي، اي سايىن ايلىعىڭنان جىبەرىپ تۇردىڭ عوي، ءيا، سولاي ما؟
— بارلىعى قانشا بولدى دەپ ويلايسىڭ؟
— بىلمەيمىن. ساناعان ەمەسپىن.
— ەندەشە ءوزىڭنىڭ ۇيلەنۋ تويىڭا جەتەتىندەي جينالىپتى-اۋ.
— ويتكەنى سەنىڭ ءاربىر سالەمدەمەڭدى ول ءوزى الماي، كاسساعا اۋدارا بەرىپتى، ءتۇسىندىڭ بە؟!
— سوندا؟!
— سوندا ونىڭ نامىسقويلىعى ارقاسىندا ساعان قاجەتتى قارجى دايىن بولىپ تۇر.
— كەرەگى جوق. مەن ەشكىمنەن المايمىن دا، ەشكىمگە بەرمەيمىن دە!
— المايسىڭ دا، بەرمەيسىڭ دە. ءبارى ورنىنا سەنسىز-اق كەلىپ تۇر...
— سەن ارالاسپا دەيمىن!
— نەگە؟
... ولار سول ءتۇنى ۇزاق داۋلاستى. ءبىراق سول داۋدىڭ ءبىر سوزىنەن دە ءزىل سەزىلگەن جوق. اقىرى الماتىدان ءوز اتىنا اۋدارىلعان اقشانى تالجىبەكتىڭ ۇيىنە اپارىپ بەرۋ گۇلنازياعا تاپسىرىلدى. بۇل ۇلدىڭ ورنىن جوقتاعان اكە كوڭىلىن جۇباتام دەپ جانى ىشقىنعان پەرزەنت ءۇشىن بەرىلگەن "قالىڭمالدىڭ" ءتۇرى ەدى. ولار سول كۇنى "بالامنىڭ قىزىعىن كورۋدىڭ جولى وسى عانا دەپ ءبىلىپپىن، ءبىراق ونىم اعاتتىق ەكەنىن ءتۇسىندىم"، — دەپ، ماقسىم قارتتىڭ ودان باس تارتاتىنىن بىلگەن جوق.
* * *
سول جىلى شىلدە اپتابى قايتىپ، تامىزدىڭ تەڭىز جەلى جەلپىگەن تاماشا كۇندەرىنىڭ بىرىندە تالجىبەك پەن مەيرامبەكتىڭ ۇيلەنۋ تويى ءوتتى. جاستاردىڭ تىلەگى بويىنشا توي دالادا جاسالعان. تەڭىز جاعاسىندا قاز-قاتار تىگىلگەن اپپاق شاتىرلاردىڭ، ەڭ ورتاڭعىسىندا ەكەۋىنىڭ اتا-اناسى باستاعان سىيلى قوناقتار جايعاسقان.
انشەيىندە وزىندەي كوپ شالداردان ايىرماشىلىعى جوق ماقسىم اقساقالدىڭ ءجۇزى بۇل ساتتە ەرەكشە نۇرلى. كەمپىرى بيعان مەن قۇداعي ايشا ورتاسىندا سۋداي تاسىپ وتىرعان وعان تويعا جينالعاندار قىزىعا دا، قىزعانا دا قارايتىنداي. تالجىبەكتىڭ ەكىنشى اكەسى رەتىندە وزدەرىنە جاپسارلاس ورنالاسقان ءارىپجانعا ەندى ونىڭ جالتاقتايتىن ءتۇرى كورىنبەيدى.
— تالجىبەك قايدا ورنالاستى؟ — دەگەن قوناقتاردىڭ ءبىرىنىڭ سۇراعىنا شوقشا ساقالدى سيپاپ قويىپ، ماڭعازدانا ءتىل قاتتى.
— ءدام تارتسا، ءبارىمىز دە ەندى سول بالالاردىڭ ىڭعايىمەن وبلىس ورتالىعىنا كوشسەك دەپ وتىرمىز. تالجىبەگىم — جولدامامەن كەلگەن جاس مامان. مەيرامبەگىم — ماڭداي الدى تەمىرجولشى. مەن ءوزىم ۇلى وتان سوعىسىنا باستان-اياق قاتىسقان اداممىن. مىناۋ جۇلدىزىم جانە بار. ول كەۋدەسىندەگى ەڭبەك قىزىل تۋ وردەنىن قاستەرلەي ءبىر سيپاپ ءوتتى. — تورت-بەس بولمەلى ءبىر پاتەردىڭ كىلتىن ۇستاۋعا قاقىلارىڭ بار دەدى عوي كەشە باسشىلار. قالانى دا كورەلىك ءبىر. سولاي ما، قۇداعي؟ ءوزىڭ ايتشى مىنا كىسىلەرگە.
— تالجىبەكجاننىڭ تىلەگى عوي. ءبارىمىز دە سوعان ريزامىز، قاراعىم. — ايشا الگىندەگى سۇراق يەسىنە قاراپ قۇداسىنىڭ ءسوزىن قۇپتاي باسىن يزەدى.
مۇنى ەستىگەن ءارىپجان مەن قاتشا تومەن قاراستى. مەيرامبەك پەن تالجىبەكتىڭ دە، ولاردىڭ اتا-انالارىنىڭ دا ءبىر شاڭىراقتىڭ استىندا تۇرۋعا كەلىسكەندەرىنەن بۇرىن دا حابارلانعان. ءبىراق سەنىڭكىرەمەي جۇرگەن-دى. ەندى ولاردىڭ ءيىنى تۇسكەن مىنا تۇرلەرىن كورىپ، قوناقتاردىڭ بوساعان ىدىستارىنا تاماق سالىپ جۇرگەن گۇلنازيا "سولاي ما ەكەن، بالەمدەر؟! تالجىبەك امان جۇرسە، ءالى تالاي تۇقىرارسىڭدار"، — دەگەندەي، ءتور جاققا مەرەيلەنە كوز تاستاعان.
وسى مەزەت كورشى ستولدان بىرەۋ ءان باستادى. ول باقىت تۋرالى ءان ەدى. قوناقتار سىلتىدەي تىنعان كۇيى ەندى سوعان قۇلاق ءتۇردى. تەڭىز ۇستىندە قالىقتاي ءتۇسىپ، ەندى ول بىرتىندەپ كوتەرىلە بەردى... كوتەرىلە بەردى...
You Might Also Like
-
ونى تۇڭعىش رەت وبلىستىق اقىندار ايتىسىندا كوردى. العاشىندا كوزىنە حالەلىنىڭ ناق ءوزى سەكىلدەنىپ كەتكەن. ادامنىڭ ادامعا ەگىزدىڭ سىڭارىڭداي ۇقساي بەرەتىندىگىن ول وسى جولى ءبىلدى. ءبىراق ەسىن تەز جيدى. ءو...
