ساقىپتىڭ سىرى
«وسى سەن كورگەن سايىن نەگە سىرت اينالاسىڭ؟» — ول قاباعى سالبىراپ بۇرىلا بەرگەن مۇنىڭ شىنتاعىنان ۇستاي الدى. — "مەنىڭ تۇك كىنام جوق سەنبەيسىڭ بە؟!"
بۇل ونىڭ جۇزىنە امالسىز قاراعان. شامداي جانعان قوس جانار بۇعان ايرىقشا جارقىراي قادالىپ تۇر ەكەن. ولاردى اپ-انىق كورگەندىگى سونشالىق ويانعاننان كەيىن دە ءبىرازعا دەيىن كوز الدىنان كەتپەي ءجۇردى.
ءيا، بۇل ءتۇسى بولاتىن. مالىك ودان كەيىن دە ءبىراز ەلەڭدەپ، مازاسى كەتكەن. ءبىراق مۇنىڭ كۇتكەنىندەي ەشتەڭە دە بولعان جوق، كۇندەر بۇرىنعىسىنشا اقىرىن سىرعاناپ وتە بەردى. بۇل تاڭەرتەڭ سولبىرەيىپ جۇمىسىنا كەتىپ بارا جاتادى. كەشتەتىپ سولبىرەيىپ قايتىپ كەلە جاتادى. سولبىرەيىپ كەلىپ داستارقان باسىنا وتىرادى. شۋىلداي باستاعان بالالارىن ءبىر ايقايمەن جىم قىلادى دا، ءسۇت قاتقان كۇرەڭ شايدى تەرلەپ-تەپشىپ ۇزاق سوراپتايدى. باياعى سولبىرەيگەن كۇيى ءبارىبىر وزگەرمەيدى. كەلىنشەگىنىڭ ءتيىپ-قاشتى اڭگىمەلەرىن تىڭداعانسيدى. كەيبىرەۋىن ەستىمەيدى دە، ءبىراق باسىن يزەپ قويۋدان تانبايدى. ءبىر كەزدە سوزگە شەشەسى ارالاسادى.
— مەڭىرەۋ ادامشا نە عىپ وتىرسىڭ؟! — ۇنىنەن ۇرىسقانى دا، جاقسى كورىپ وتىرعانى دا بىلىنبەيدى.
— نە ىستەدىم؟! — دەيدى بۇل وتىرعان بويى.
— نە ىستەۋىڭ كەرەك ەدى؟! ايتقان سوزگە جاۋاپ قاتىپ شۇيىركەلەسىپ وتىرمايسىڭدار ما؟!
ءسوزىن سويلەيتىن كىسى تابىلعانىنا مارقايىپ، كەلىنشەگى وسى ارادا ءبىر سويلەپ قالادى. بۇل بولسا كەكەسىنمەن ءبىر مىرس ەتە تۇسەدى. سويتەدى دە، الدىنداعى كەسەنى توڭكەرە سالىپ، داستارقاننان كەيىن ىسىرىلادى. سودان سوڭ ورىندىعىن يتەرىپ تاستاپ، ەسىككە بەت الادى.
— شارشايدى عوي. كۇنى بويى ءۇي بەتىن كورمەيدى. سوۆحوزدىڭ بار جۇمىسىن ءوزى بىتىرەتىندەي، تۇسكى استى دا دالادان ءىشىپ جۇرە بەرەدى. — شەشەسىنىڭ ءوزىن اقتاي سويلەگەن سوزدەرى سوڭىنان جەتىپ جاتادى.
— "سەن وسى كورگەن سايىن نەگە سىرت اينالاسىڭ؟" — سوناۋ ءبىر قوڭىرجاي ءۇن تاعى دا قۇلاعىنا كەلگەندەي. تەمەكى شەگىپ، قورانىڭ شارباعىنا سۇيەنگەن كۇيى، ءبىر اياعىن دەمالدىرىپ قويىپ ۇزاق تۇردى. "مەنىڭ تۇك كىنام جوق!" تاعى دا سول ءبىر ۇنگە قۇلاق تۇرەدى. "تۇسىمە نەگە كىردى ەكەن؟! بۇل ءسوزدى نەگە ايتتى ەكەن؟! شىنىمەن-اق كەزدەيسوق جايدىڭ قۇربانى بولدىق پا؟!" شەگىپ بولعان تەمەكى تۇقىلىن لاقتىرىپ جىبەرىپ تاعى تۇردى... ىلعي وسى.
* * *
— مامام قالاي؟ — مالىك جۇمىستان كەلگەن بويدا دالادا كىردىڭ سۋىن توگىپ جۇرگەن كەلىنشەگىنەن شەشەسىنىڭ ءحالىن سۇرادى. ءبىرازدان بەرى سىرقاتتانىپ جاتقان.
— بۇرىنعىسىنشا سەكىلدى. دارىگەر كەلىپ ەدى، قايتارىپ جىبەردى. سەنى سۇراعان.
سوڭعى كەزدەرى ءۇيدىڭ بۇكىل تاۋقىمەتى باسىنا تۇسكەن كەلىنشەگىنىڭ مۇرنى سورايىپ جۇدەپ بارا جاتقانىن بايقادى. بەس بالا تاپسا دا ەت الا الماي قالعان اناڭ دەنەسى بۇرىنعىسىنان دا ازىپ، سەمىپ كەتكەن سياقتى.
مالىك ءبىر عانا ءساتتىڭ ىشىندە، باسىنان جۇگىرىپ وتكەن ويلارىنىڭ ءىزىن شالدىرعىسى كەلمەگەندەي، تەز بۇرىلىپ، ۇيگە بۇگىن كۇندەگىسىنەن سولعىن كورىنبەگەن. قاباتتاي تاستالعان قۇس جاستىقتارعا باسىن ءسال قيسايتا قويىپ، جەڭىل تىنىستايدى. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، مالىككە كەنەت ول وسى اساتقانىنا ەندى تۇرمايتىنداي كورىنىپ كەتتى. "شىنىمەن-اق.." كوزىنە تىعىلعان جاستى كورسەتكىسى كەلمەگەن كۇيى تەز بارىپ شەشەسىن قۇشاقتادى دا، جانىنا قيسايا كەتتى.
— بالاپانىم... بالاپانىم... — انانىڭ اربيعان ساۋساقتارى ۇلىن ۇزاق ايمالادى. ءبىر كەزدە ولار جىگىتىڭ ماڭداي قۇسىنا كەلىپ تىرەلدى دە، باسىڭدى كوتەرشى دەگەندەي يشارا جاسادى. سونان سوڭ ونىڭ الگىندە عانا كوز جاسىمەن شايىلىپ وتكەن جانارىنا زەر سالا قارادى.
— سەن وسى نەگە توماعا-تۇيىق بولىپ كەتتىڭ، بالام؟
— جاي، — دەدى مالىك سالدەن سوڭ عانا.
— سەمياڭا دا بەيىلىڭ شامالى. مىنا بەس بالا تۇرعاندا سەنىڭ وعان قارايتىن ءتىپتى ءجونىڭ جوق ولار بولماسا قايتەر ەدىڭ؟!
مانادان بەرگى كەۋدەسىندە لىقسىعان ىستىق سەزىمى تارتىلا قالعانداي ۇلىنىڭ ساتتە شيراپ كەتكەنىن سەزدى. ءسوزىنىڭ ۇناماي قالعانى كامىل. قويا قويعان.
— مەنىڭ ايتىپ وتىرعانىم تەرىس پە؟ — انا ەندى قوس قولىمەن تىزەسىن قۇشاقتاي قارسى الدىنا تەسىرەيە قالعان مۇنىڭ وزدىگىنەن جاۋاپ قاتپاسىن سەزىپ، ءسوزىن جالعاستىرا بەردى. — بالالىعىڭ ەندى ءبىتتى. ءوستىپ جاتىپ مەن ءولىپ كەتسەم، وسى شاڭىراقتىڭ بار بيلىگى ساعان كوشەدى. سوندا دا وسىلاي، بالالارىڭ مەن كەلىنشەگىڭدى تەلمىرتىپ قويىپ، تۇنجىراپ جۇرە بەرەسىڭ بە؟..
بالاسى رايىن ءسال جۇمسارتقانداي كورىندە اناعا. سونى پايدالانىپ، اقىلىن ايتا باستاعان.
— ءسويت، قاراشىعىم. ءۇي ىشىڭە مەيىرىمدى بول. اكەڭ بايعۇستىڭ سەن ەكەۋمىز دەگەندە شىعاردا جانى باسقا ەمەس پە ەدى. سونداي بول. سەمياعا ودان قىمبات ەشتەڭە جوق.
— ماما، مەن ەندى كىشكەنتاي ەمەسپىن عوي...
— جارىعىم سول، سونى بىلسەڭ جەتەدى. الگى عايني قايدا ءجۇر؟ بىزگە شايدى جاساپ بەرىڭدەر دە، وزدەرىڭ انا شاقىرعان جەرگە جۇرە بەرىڭدەر، — دەپ، باسىن جاستىقتان كوتەردى. جاۋلىعىن تۇزەي باستادى.
— كىم شاقىرىپتى؟
— مۇرات اعانىكى. — ەسىكتەن عايني كورىندى. — كىشكەنە ۇلدارىنىڭ تۋعان كۇنى عوي. قانات بۇگىن ونعا تولدى. قارلىعاشتار دا كەلىپ جاتىر.
— ءۇيدىڭ ءىشىن ءبىر ءسات ۇنسىزدىك باستى. مۇرات دەگەن — بۇلاردىڭ ارالارىندا ءۇي جوق جاقىن كورشىسى. قارلىعاش — سولاردىڭ ۇلكەن قىزى. وسى كىشكەنتاي ءىنىسى بەسكە تولدى دەپ توي جاساپ جاتقاندا الماتىدان ونىڭ تۇرمىسقا شىعاتىنى جايلى حابار جەتكەن. "ولاردىڭ دا يۋبيلەيى ەكەن عوي بيىل"، — دەپ ويلادى مالىك كوڭىلىندە جاتتالىپ قالعان وسى ءبىر جايدى ويشا شولىپ ءوتىپ.
سونان سوڭ جەڭىل كۇرسىنىپ ورنىنان تۇردى دا، دالاعا بەت الدى. عايني قورادان موتوسيكلىن الىپ شىعىپ، ءبىر جاققا جۇرۋگە دايىندالا باستاعانىن كوردى دە، وزىنەن جاۋاپ الا الماسىن ءبىلىپ، ەنەسىنە جۇگىردى.
— اپا، انا بالاڭىز كەتكەلى جاتىر. مۇرات اعانىڭ ءوزى دە قايتا-قايتا ايتىپ ەدى. ۇيات بولدى-اۋ...
— شاقىرشى، مەن شاقىرادى دە.
— ءبىراق عايني ۇيدەن قايتادان شىققاندا، مالىك موتوسيكلىمەن اعىزىپ، ءبىرتالاي جەرگە بارىپ قالعان.
— ءوزىڭ بارا بەر. كەلسە، جىبەرەرمىن، — دەدى ساقىپ كەلىنىنە قاتقىلداۋ. "وسى كۇنگە دەيىن ءبىر ەركەكتى اۋىزدىقتاپ الا الماي جۇرگەن ءوزىڭ دە ءبىر!.." — كەلىنى ونى قاباعىنان-اق تۇسىنگەندەي، استىڭعى ەرنىن اۋىرتا تىستەگەن كۇيى كەتە بەردى...
* * *
ءومىر بويى جەر توسەكتە جاتىپ ۇيرەنگەن ساقىپ بالالارىمەن بىرگە ءاستى-ۇستى بىردەي تاقتايلانعان ءتورت بولمەلى ۇيگە كىرگەندە دە بۇرىنعى ادەتىنەن اجىراي الماعان. كىرەبەرىستەگى شاعىن بولمەگە تەكەمەت توسەتىپ، اينالدىرا كورپە جايعىزعان. ءقازىر وسىندا ءوزىنىڭ قوس قاناتىنىڭ استىنا كەلىپ تىعىلعانداي، ەكى جاعىندا تومپيىپ-تومپيىپ ۇيقتاپ جاتقان نەمەرەلەرىنە قاراپ، ءوزىنىڭ وسى ىسىنە تاعى ءبىر ريزالىق سەزىندى. "ءار اعاتتا بىرەۋىنىڭ دومالانىپ جاتقانىنىڭ نەسى جاقسى"، — دەپ ءبىر قويدى. ەرلى-زايىپتىنىڭ دا ەكى توسەكتە ەكى جاققا قاراپ جاتقانىن ەرسى كورەدى. ءوز بالالارىنىڭ دا ەكى توسەكتى ەكى بوساعاعا اپارىپ سالعانىن ۇناتپايدى. ءبىراق ولارعا دا نە دەسىن. ەندى كەلىپ، مىنە... ول كۇرسىنىپ الدى. ەكەۋىنىڭ جاراسىپ بىرگە قىدىرىپ كەلەتىن نەمەسە ءبىر ماز-مەيرام بولىپ شۇيىركەلەسىپ وتىراتىن كەزى سيرەك-اۋ. ءتىپتى سونداي ءبىر ساتتەرىن كورگەنى ەسىندە دە جوق. ۇلى سويلەسە دۇڭك ەتە تۇسەدى. كەلىنىندە كوبىنەسە ءۇن جوق. كۇيەۋىنىڭ سالقىندىعىنان بىرەسە ءبىر بالامەن، بىرەسە ءۇش بالامەن شۇبىرىپ، توركىنىنە دە كەتىپ ءجۇردى. ءبىراق قايتادان كەلە بەردى عوي، بەيشارا. جۇكتى بولىپ بارىپ، ءوزى قىر سوڭىنان قالماي ءجۇرىپ تيگەن سوڭ دا شىدايتىن شىعار-اۋ. ايتپەسە توركىنىندە ايلاپ جاتىپ العانىندا ارتىنان ءبىر بارماعان كۇيەۋدىڭ ءجىبۋىن كۇتتى دەيسىڭ بە؟! ياپىر-اۋ، ويلاپ كورسەك، ءبىراز ازاپ تارتقان ەكەن-اۋ ءوزى دە. ءوي، پەندەشىلىك-اي دەسەڭشى. كەتىپ قالىپ، سۇيرەتىلىپ قايتادان كەلگەنىن تابالاعانداي، قىر كورسەتە زىركىلدەۋمەن ءجۇرىپپىز-اۋ وزىنە. سوندا دا بۇل بايعۇسقا ءبىر وبال بولدى-اۋ دەمەگەن ەكەنبىز. ءاي، پەندەشىلىك اي دەسەڭشى...
ساقىپ توسەگىندە ۇزاق دوڭبەكشىدى. ءتىپتى مازاسى كەتكەن سوڭ دىرىلدەگەن تىزەلەرىن ارەڭ يگەرىپ، تەرەزەنىڭ الدىنا كەلگەن. كورشى ءۇيدىڭ دابىر-دۇبىرىنا قۇلاق ءتۇردى. اۋلاعا كىرگىزىپ قويعان ەلەكتر شامنىڭ جارىعى تالاي جەرگە جەتىپ تۇر. ءبىراق شارباقتىڭ بويىن قۋالاي ەگىلگەن تەرەكتەردىڭ قالقاسىنان ەشتەڭە كورىنبەدى. ساقىپ ەندى ءبىر مەزەت وسى تەرەكتەردىڭ قالاي وتىرعىزىلعانىن ويلادى. جەرىندە قۇم مەن تاستان وزگە كوپ ەشتەڭە بايقالمايتىن بۇل وڭىردە اعاش ءوسىرۋ ءتىپتى ويعا كەلمەيتىن ءىس ەدى عوي. ءبارىن قارلىعاش باستاعان...
— ءبىزدىڭ مەكتەپتىڭ توڭىرەگىن كوگالداندىرعالى جاتىر. قۇمدى ازايتىپ، ورنىنا توپىراق، كوڭ اكەلىپ توكسە، اعاش وسىرۋگە بولادى ەكەن. اقتاۋدىڭ اعاشتارىنىڭ ءبارى دە وسىلاي ەگىلگەن دەيدى، — دەپ كەلدى ءبىر كۇنى.
— وندا ءبىز دە ەگەيىك، — دەدى سول جىلى ونجىلدىقتى ءبىتىرىپ، سوۆحوزدا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن مالىك. قارلىعاش نە ايتسا دا قۇپتاي كەتۋگە ءازىر تۇراتىنىن بىلەتىن بۇل ەندى ونىڭ اعاش وتىرعىزۋعا دا كىرىسەتىنىنە كۇماندانباعان. ءبىراق مۇنداي قۇم جايلاعان جەرگە سونىڭ وسەتىنە سەنبەگەن.
— توپىراقتى قايدان الاسىڭ؟ ماڭعىستاۋدىڭ جەرىنىڭ ءبارى وسى ەمەس پە؟ — دەگەن سول سەبەپتى بالالار بوسقا اۋرەلەنىپ ءجۇر مە دەپ.
— ءبىزدى ەرتەڭ توپىراق اكەلۋگە جىبەرگەلى جاتىر. باسقا جاقتان ۆاگوندارمەن اكەلىنگەن توپىراق اقتاۋدا جەتكىلىكتى كورىنەدى. مالىكتىڭ سوزىنە قارلىعاش قۋانىپ كەتكەن.
ءسويتىپ بۇلاردىڭ ءۇيىنىڭ الدىندا دا ۇش شىبىق وتىرعىزىلدى. ال قارلىعاشتىڭ بۇل ىسكە زەيىنىن سالعانى سونشا، ەكى جىلدىڭ ىشىندە اۋلانى قورشاعان شارباعىن اينالدىرا اعاش ەگىپ شىعىپ ەدى. مالىك تە وعان كۇن-تۇن دەمەي كومەكتەسەتىن...
ءيا، ەكەۋىنىڭ دوستىعى ەرەكشە ەدى-اۋ. بىر-بىرىنە قۇراق ۇشىپ تۇراتىن. سوندا قانداي ەدى وسى مالىك؟! قازىرگىدەي تۇنجىرايتىن شاقتارى بولۋشى ما ەدى؟! ۋھ، ءومىر-اي دەسەڭشى؟..
ساقىپ تۇرا-تۇرا ءوزىنىڭ شارشاعانىن سەزدى. قابىرعاعا سۇيەنە ءجۇرىپ، ەپتەپ نەمەرەلەرىنىڭ جانىنان وتكەن. توسەگىنە ارەڭ جەتىپ، جوندەلىپ جاتىپ قالدى. كورشىدەگى شۋ كوبەيە تۇسكەن. قوناقتار وتىرا بەرۋدەن جالىعىپ، دالاعا شىققان-اۋ دەپ ويلاپ قويدى. ىلە مۋزىكا جىبەرىلدى. ساقىپ ەندى شالقاسىنان جاتقان كۇيى قۇلاقتارىن جابا، قولدارىن جوعارى جىبەردى. ويىنا جاڭاعى ءبىر بۇلدىر ەلەستەر قايتادان كەلە باستاعان...
مالىگى مەن قارلىعاشتىڭ قاتار كەلە جاتقانىن كورسە جانى سۇيىنەتىن ەدى ول كەزدە. ەكەۋى دە سۇڭعاق بويلى، كورىكتى بولاتىن. ۇلىنىڭ باس ءبىتىمى سوپاقشا كەلگەن، قارلىعاش دوڭگەلەك ءجۇزدى. سوندا دا ەكەۋىنىڭ وڭدەرىنەن ءبىر ۇيلەسىمدىلىك سەزىلىپ تۇراتىن. ۇلى — قاراتورى، قارلىعاش — اققۇبا. ەكەۋىنىڭ دە شاشتارى قارا. مالىكتىڭ كوزدەرى قوڭىرقاي، كىشىلەۋ ەدى دە، قارلىعاشتىڭ جانارى اشىق ادەمى بولاتىن. اسىرەسە كۇلە قاراعانىندا ەرەكشە نۇرلانىپ كەتەتىن.
ەكى جىلداي سوۆحوزدا جۇمىس ىستەگەن مالىك اسكەر قاتارىنا اتتاناتىن جىلى قارلىعاش تا ون جىلدىقتى بىتىرگەن. ونىڭ العاش اۋىرا باستاعان جىلى دا سول. بۋىنعا تۇسكەن سىرقات اپ-ادەمى تولىسىپ كەلە جاتقان جاس قىزدى قاتتى جۇدەتىپ، اياقاستىنان جۇرە الماي قالاتىنداي كۇيگە ۇشىراتتى. قورىققان اتا-اناسى كورشى وبلىستاعى سول كەزدەگى اتىشۋلى بولا باستاعان جاڭا ساناتورييگە اپارىپ ەمدەتىپ قايتكەنمەن، مۇنىڭ ءبىر ۇزاققا كەتكەن سىرقات ەكەنىن دارىگەرلەر بىردەن بىلگەن. ايتقاندارى ءدال كەلدى، اياعىن ەركىن باسىپ كەتكەنىمەن، ءسال سالقىن تيسە، قاباعى كىرجيە باستايتىن. وسىلايشا ارادا ءبىر جىل وتكەندە اندا-ساندا اقساپ، ارا-تۇرا جاتىپ قالىپ جۇرگەن قىز وقۋعا اتتانادى. مالىك ەكەۋى بۇرىننان ايتىپ جۇرەتىن مۇنايشىنىڭ وقۋىنا تۇسكەن. "ەگەر سوندا وزىنەن ەكى جىل كەيىن وقىعان قارلىعاشقا قارايلاماي، بىردەن وقۋعا كەتسە، سول ءينستوتتى مەنىڭ مالىگىم دە ءبىتىرىپ شىعاتىن ەدى-اۋ. جازمىش دەگەن وسى عوي، ءسىرا!" — ساقىپ كۇبىرلەپ سويلەپ جاتقانىن بايقاماي قالدى.
— "اجە" — دەپ، ءدال جانىندا جاتقان ءبىر نەمەرەسى بەرى قاراي اۋناپ ءتۇستى. سوندا بارىپ: "ويبۋ، كۇنىم-اۋ، سەنى وياتىپ جىبەردىم بە؟!" — دەگەن ابىرجىپ.
دالادان موتوسيكلدىڭ دارىلداعان ءۇنى ەستىلدى. انە، مالىك قورانى اشتى. ەندى ۇيگە بەتتەپ كەلەدى. ەسىك تارس ەتىپ اشىلعان. ۇلى اۋىزعى ۇيدە كىدىرىپ اياعىن شەشتى. "قايدان كەلدى ەكەن؟" كۇرسىندى. سونان سوڭ: "ءوي، جارىعىم-اي، بۇزىلىپ كەتپەسە جارار ەدى"، — دەدى قامىعىپ.
مالىك قارسى بولمەگە كىرىپ، توڭازىتقىشتان كوجە الىپ ىشكەندەي بولدى. اس ۇيدەن شىعىپ، تورگە قاراي وزا بەرگەنىندە اناسى دىبىستادى:
— مالىك، ماكەن!
— بىردەڭە كەرەك پە، ماما؟
جاقىنداپ كەلگەن ۇلىنا شەشەسى ىسىرىلىپ جانىنان ورىن بوساتتى.
— وتىرشى.
ۇلى باسى سالبىراعان كۇيى جانىنا كەلىپ وتىردى. ماناعى ءبىر قالپى.
— شاقىرعان جەرگە نەگە بارمادىڭ؟
مالىككە شەشەسىنىڭ كورشىنىڭ اتىن اتاماي، قايتا-قايتا "شاقىرعان جەر" دەگەنى كۇلكىلى كورىنىپ كەتتى. الدەنەنى كوڭىلىنە العاندا وسىلاي سويلەيتىنىن بىلەتىن مالىك بۇل جولى مۇنىڭ ءمانى نەدە ەكەن دەپ ويلاعانى سول ەدى، شەشەسىنىڭ ءوزى ايتىپ بەردى.
— قولىمداعى ەكى كامپيتىمنىڭ ساعان بىرەۋىن بەرسەم، ەكىنشىسىن سوعان ساقتاپ ءجۇرىپ قولىمنان وسىرگەن انا اۋرۋ قىزدارى ۇيگە كىرىپ شىعۋعا دا جارامادى. اۋرۋلىعىن قۇدايدان كورمەسە، مەنەن كورە مە ەكەن، سورلى بالا. — تەرەزەدەن تۇسكەن اي جارىعىنان ونىڭ كوزىنە جاس كەلىپ قالعانى كورىپتى.
سارىلىپ كۇندىز-تۇنى توسەكتە جاتقان سوڭ كورىنگەن نارسەنى كوڭىلىنە الادى-اۋ. ايتپەسە قارلىعاش ءبىزدىڭ ۇيگە جۇگىرىپ كەلە قويمايتىن بولعالى قاشان؟" — دەپ ويلادى مالىك. ءبىراق اناسىنىڭ جاداۋ كوڭىلىن جۇباتۋعا تىرىسىپ:
— ونىڭ نەسىنە رەنجيسىز، ماما؟ توي جاساپ جاتقان ءۇي، قولى تيمەگەن شىعار، — دەي سالعان. سونان سوڭ كوڭىلگە الاتىنداي دانەڭە جوعىن دالەلدەي تۇسكىسى كەلىپ، — ول سىزگە نە دەپ رەنجيدى!؟ اۋرۋسىڭ، بالاما جولاما دەپسىز بە؟! كۇيەۋ تاڭداعان ءوزى ەمەس پە، - دەپ قوسىپ قويدى. كوزىن جۇمىپ، ءۇنسىز قالعان اناسىنىڭ بەتىنەن ءبىر ءسۇيىپ، ورنىنان تۇردى. — ال، ماما، مەن ۇيقتاۋعا كەتتىم. سەن دە دەم ال.
ءبىراق ساقىپتىڭ ۇيقىسى كەلمەدى. بالاسىنىڭ الگى ءبىر بەيعام ايتىلا سالعان "وعان سەن اۋرۋسىڭ، بالاما جولاما دەپسىڭ بە" دەگەن سوزدەرى جۇرەگىن تۇيرەپ كەتكەن سياقتاندى. سوندا بۇل مۇنىڭ قانداي كۇيدە دە ودان باس تارتپاس ەدىم دەگەنى مە ەكەن؟! سولاي-اۋ. مۇنىڭ باسى ءالى كۇنگە دەيىن نەگە سالبىرايدى دەسەم... ال ەگەر سوناۋ ءبىر جايلاردى بىلسە شە؟ وندا نە دەر ەدى!؟
ساقىپتىڭ الدەنەدەن جانى تۇرشىكتى. ىشكى دۇنيەسىنەن ءبىر سۇپ-سۋىق جەل جۇگىرىپ وتكەندەي سەزىلىپ، دەنەسى توڭازي باستاعان. سوسىن تۇيە جۇنىنەن جاسالعان جەپ-جەڭىل ءشايى كورپەسىن باسىنا تارس بۇركەنىپ الدى. كوز الدىنا تاعى دا سوناۋ وتكەن كۇندەر ەلەستەرى كەلە باستادى...
شىنىنا كەلگەندە، ايتارلىقتاي ەشتەڭە جوق. بۇل قارلىعاشقا ەش ۋاقىتتا دا اۋرۋسىڭ، ەندى مەنىڭ بالامنىڭ تەڭى ەمەسسىڭ دەمەگەن. بۇرىنعىسىنشا قولىندا بارىن اۋزىنا توساتىن. كانيكۋلعا كەلگەنىندە جۇرتتان بۇرىن جۇگىرىپ جەتەتىن دە ءوزى. مالىكتىڭ اسكەردە ءجۇرىپ جازعان حاتتارىن دا ساقتاپ قويىپ وقىتاتىن. تەك قانا... ءبىر جولى ساندىق تۇبىنە سالىپ تاستاعان ءبىر توپ قاعازدارىن كورسەتتى. مالىكپەن ءبىر كلاستا وقىعان قىزدىڭ ونىمەن بىرگە تۇسكەن سۋرەتى بار ەكەن.
اۋدان ورتالىعىندا وقىعان سوڭعى ەكى جىلىنىڭ بىرىندە تۇسسە كەرەك. قارلىعاش قىزدى تانىماعان. تۇك بىلمەگەنسىپ، كىم ەكەنىن سۇراعان بۇعان "كلاستاسى عوي" دەگەن دەپ قويا سالعان. ءبىراق سەزىمتال انا ونىڭ نازىك جۇزىنەن جۇگىرىپ وتكەن ءبىر تولقىندى اڭعارىپ تا ۇلگىردى. سولاي بولارىن الدىن-الا ەسەپتەپ قويعان.
قىز وڭىندە كىربىڭ پايدا بولا باستاعان ەكەن، "تەمىردى قىزعان كەزدە سوق" دەگەندەي، ەكىنشى رەتتە ءبىر بۋما ەسكى حاتتاردى اكەلىپ تاستاعان ونىڭ الدىنا. بۇلاردىڭ ارتىندا دا سۋرەت سىرتىنداعى "ب" قول قويعاندارى كوپ-تۇعىن. قارلىعاش بۇل جولى ءبىر ويعا بەكىنىپ العانداي سىر بەرمەدى. "كىمدىكى ەكەن؟ نە جازىپتى؟" دەگەن سۇراقتارعا ءوز ۇققانىن ايتىپ جاۋاپ بەردى دە، ۇيىنە كەتىپ قالدى. ەرتەڭىنە وقۋىنا اتتانعان...
بار بولعانى سول. ءبىراق، ايتەۋىر، ءوزىنىڭ اۋرۋ كەلىندى قالامايتىنىن ۇقتىرعان. اڭعارىمپاز، ءارى تاكاپپار قىزدىڭ ءبارىن ءتۇسىنىپ كەتكەنىنە دە، ەندى قايتىپ مالىككە جولاماسىن ءبىلدى. سولاي بولدى دا قويدى. بالاسى اسكەر قاتارىنان ورالعاننان كەيىن ءبىرتالاي تونالىپ ءجۇردى. "ۇمىتادى. ءبارى دە ۇمتىلادى؟" — دەپ ءتۇيدى ول.
ءسويتىپ جۇرگەندە قۇلاعىنا ءبىر سىبىس ءتيدى. بالاسى قارلىعاشتىڭ وسىندا جۇمىس ىستەپ جۇرگەن دوس قىزىن ۇستاپ: "ماعان تي؟ الدە ساعان دا ديپلومدى جىگىت كەرەك پە؟!" — دەپتى. قىز ۇيىنە جىلاپ بارىپتى. ساقىپ ەندى قارلىعاشتىڭ اينۋ سەبەبىن ۇلىنىڭ قالاي ۇققانىن ءبىلدى. ءسويتتى دە وسى ءسوزدى ءوزى دە قۇلاعىنا سىڭىرە ءتۇستى.
— وقىعان قىز، وقىعان جىگىت ىزدەيدى دە. ماعان ونداي كەلىن كەرەگى جوق ءوزىڭ وقيمىن دەسەڭ بارا بەر، ءبىراق قولىما وسىنداعى كوپ شوپجەلكەنىڭ بىرەۋىن كىرگىزىپ بەرىپ كەت. ەندى قارتايعاندا سوقايىپ جالعىز وتىراتىن جايىم جوق — دەيتىن قيت ەتسە.
الايدا ۇلىنىڭ دا وقۋعا قۇلقى بولمادى. اتاعى ايماقتى دۇرىلدەتكەن مۇنايشى بولسام دەگەن ارمانى قارلىعاشپەن بىرگە كەتكەندەي، ءۇنسىز قالدى. سونان كوپ ۇزاماي ۇيلەندى. اناسى ءوزى قولايلاپ جۇرگەن ءبىر اۋىلداستارىنىڭ مونتيعان قىزىن، وسى عاينيدى الىپ بەردى. كىشكەنتايلار دۇنيەگە كەلدى. ءبىراق ساقىپ بالاسىنىڭ سوناۋ ءبىر شات كۇندەرى دە سونىمەن بىرگە ءوزى دە قاپا بولىپ جۇرەتىن. كەلە-كەلە ونىڭ باسى سالبىراعان وسى ءبىر قالپىنا ءوزى دە، اينالاسىنداعىلار دا ۇيرەنىپ بارا جاتتى. ءتىپتى مالىك ەشقاشان جارقىلداپ كۇلىپ، جادىراپ سويلەپ كورمەگەندەي. ەندى سويتە قالسا، ەرسى كورىنەتىندەي ەلەستەيدى. وي، دۇنيە-اي، دەسەڭشى...
قارلىعاش تۇرمىسقا شىققالى ەكى ءجۇز شاقىرىمداي جەردەگى مۇنايشىلار قالاسىندا تۇرادى. كۇيەۋى مەن ەكەۋى ءبىر وقۋدى بىتىرگەن دەيدى. ەكى ۇلى بار. ءوزى دە كوپ ەمدەلەدى. اتا-اناسىنا ءجيى كەلىپ تۇرادى. اۋرۋ بولسا دا، اجارىن بەرمەيدى ءوزى، — دەپ، ساقىپ ەرنىن سىلپ ەتكىزدى. — ءبىزدىڭ ساۋ كەلىنىمىز اۋرۋ سەكىلدى قايتا".
اجە... — كىشكەنتاي نەمەرەسى تاعى دا ۇيقىسىراپ، باۋىرىنا قاراي تىعىلا ءتۇستى.
كىشكەنتاي ساۋساقتارىمەن ومىراۋىن تىرمالاپ جاتىر. "ەمشەك ىزدەپ جاتىر-اۋ. شەشەسى ءالى جوق"، — تاعى دا كۇبىر ەتە تۇسكەن. سونى كۇتىپ تۇرعانداي-اق سىرتقى ەسىكتىڭ سىقىرلاپ اشىلعانىن سەزدى. عايني اياعىنىڭ ۇشىنان باسىپ بۇلارعا جاقىنداعان. ەنەسىنىڭ وياۋ جاتقانىن اڭعارىپ قالىپتى.
— ءالى ۇيىقتاعان جوقسىز با؟
— جوق. مىنا نەمەنى الىپ كەتشى، ومىراۋ ىزدەپ جاتىر. تارقادىڭدار ما؟
— ءيا. قارلىعاش سىزگە كىرىپ شىعا المادىم، رەنجىپ قالمادى ما، — دەپ جاتىر.
— ە، جارايدى، — دەدى "قايتەر دەيسىڭ" دەگەنى سياقتى. ءوزى ىشىنەن مانا اسىعىستاۋ ايتىلعان ءسوزىن ويلادى. "مالىككە سونى جامانداعانداي سويلەپپىن-اۋ! ؟" — دەپ، ءىشى كادىمگىدەي اڭدىپ قالعان. كوڭىلىنىڭ تۇبىندە ءبىر تۇيتكىل بار سەكىلدى. قارلىعاش تۋرالى ءسوز بولا قالسا، ءوزىنىڭ ايىپتى ادامداي قىبىجىقتاپ، تومەنشىك تارتا قالاتىندىعىن اڭعارعان. بۇرىن مۇنداي كۇيدى تەزىرەك ەسىنەن شىعارۋعا تىرىساتىن-دى، بۇل جولى ويتپەدى. قايتا ويىنداعىسىنىڭ ءبارىن ورىن ورىنىنا قويىپ، سارالاپ العىسى كەلەتىندەي مە، قالاي؟
ءسويتىپ جاتىپ قاي مەزگىلدە ۇيقتاپ كەتكەنىن اڭعارعان جوق
* * *
ساقىپ بارعان سايىن السىرەي ءتۇستى. بۇدان ءۇش-تورت جىل بۇرىن دۇنيەدەن وتكەن شالىن ءجيى ەسكە الۋدى شىعاردى. مالىك جۇمىستان بوس ۋاقىتىندا ونىڭ جانىنان شىقپاي ۇزاق وتىراتىن. قولىنان سۋسىن بەرەدى. ايتقان اقىلىن جالىقپاي تىڭدايدى. كوبىنەسە اناسىنىڭ اربيعان ارىق قولدارىنا بەتىن توسەپ، ۇزاق ءۇنسىز قالادى. ءبىر كۇنى:
— بالام، شىنىڭدى ايتشى، سەن وسى ۋاقىتقا دەيىن سوناۋ ءبىر بالا كۇننىڭ ءتاتتى ەلەسىن ۇمىتا الماي ءجۇرسىڭ-اۋ دەيمىن. اۋىلعا قارلىعاش كەلسە بولدى، نەگە ۇيدەن بەزىپ كەتەسىڭ؟ — دەدى.
ۇلى جاۋاپ كۇتكەن اناسىنىڭ الاقانىن بەتىنە بۇرىنعىدان دا قاتتىراق باسىپ وتىرا بەردى.
— قۇلىنىم، — دەدى ساقىپ، بۇل سۇراققا جاۋاپ بولماسىن سەزىپ، — بەكەر ويتەسىڭ. ول بايعۇستىڭ تۇك كىناسى جوق. سەنىڭ الدىڭدا تۇك كىناسى جوق. — شەشەسى كوزىن ءسۇرتتى. مالىك ەشتەڭەگە تۇسىنبەي اناسىنىڭ بەتىنە اڭىرا قاراعان.
— ونىمەن نە دەمەكسىڭ، ماما؟
— وسى سەنىڭ ساندىعىڭنىڭ تۇبىندە باياعى ءبىر حاتتار مەن سۋرەتتەر ءالى بار ما؟
— قايسى؟
— سەنىڭ قىزبەن تۇسكەن سۋرەتىڭدى ايتامىن.
— جاتىر عوي.
— ارميادا جۇرگەندە مەن سونى الايىن دەپ جۇرگەن قىزىڭ سياقتاندىرىپ قارلىعاشقا كورسەتكەنمىن. — ساقىپ كۇرسىندى. — ول سول سۋرەتتەن گورى مەنىڭ نيەتىمدى شەت كورگەن بولۋ كەرەك.
— نيەتىمدى؟!
— اۋرۋ قىزدان سەنى اجىراتايىن دەگەنمىن، كۇنىم. ءبارى ءوزىڭ ءۇشىن ەدى عوي، نەگە ماعان بۇلاي قارايسىڭ، بوتام؟
مالىك ورنىنان اتىپ تۇرىپ، ۇيدەن شىعىپ كەتتى. ءدال ىرگەدەگى ءۇش تەرەكتىڭ جانىنا كەلگەن. ويىنا ينتەرناتتاعى كۇندەرى ورالدى. "سەن مەنىمەن سۋرەتكە تۇسۋگە قورقاسىڭ؟!" — دەپ ەرەگەستىرەتىن قارا كوز باعيلاش كەلدى كوز الدىنا. بۇلار سولاي سۋرەتكە تۇسكەن. "سەن مۇنى ساقتاۋعا قورقاسىڭ؟!" — دەگەن سونان سوڭ. وندا تۇرعان نە بار؟! بۇل — قورىقپاعان. كوپ ۋاقىتقا دەيىن حات تا جازىپ ءجۇردى. "ب" دەپ قانا قول قوياتىن. اقىرى مۇنىڭ جۇرەگىن جىبىتە الماعان. ونىڭ جۇرەگىندە قارلىعاشتان وزگەگە ورىن جوق ەدى عوي! اقىرى نە بولدى؟!
مالىك اعاش تۇبىندە ۇزاق تۇردى. اربىرەۋىن ءبىر ۇستاپ، ايالاعىسى كەلەتىندەي. "ونىڭ تۇك كىناسى جوق! تۇك كىناسى جوق!" دەيتىن سەكىلدى اعاش جاپىراقتارى جارىسا سىبىرلاپ...
You Might Also Like
-
مەن گۇلجاۋھاردى قارشادايىنان ءبىلىپ، قاتتى باعالايمىن. ادال ءسۇت ەمگەن پەرزەنت. اق بەسىك كورگەن ءسابي. كيەلى تابالدىرىقتان وڭ اياعىمەن اتتاپ كىرگەن ءقادىرلى كەلىن. سۇيىكتى جار. ايالى انا. الديىنەن پەيىشت...
-
وسى سۇراق مەنى ءبىرازدان بەرى بايىز تاپتىرماۋمەن كەلەدى. ىزدەنىس بارىسىندا قۇلقاش قارامۇرزييەۆ، ءابۋ اتشىبايەۆ سياقتى كونەكوز اعالار ارقىلى بىلگەنىم — ول قازاقتان شىققان تۇڭعىش جوعارى ءبىلىمدى ينج...
