ىقىلاس دۇكەن ۇلى شىعارماشىلىعى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: كۇيشى - قوبىزشى ىقىلاس دۇكەن ۇلىنىڭ شىعارماشىلىعى
ساباقتىڭ ەپيگرافى: «ولمەيتىن ءومىر كىلتى - ونەردە»
(قورقىت )
ساباقتىڭ مىندەتى: كۇيشى - قوبىزشى ىقىلاس دۇكەن ۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى بىلىمدەرىن تولىقتىرادى. شىعارمالارىنا تالداۋ جاسايدى، العان بىلىمدەرىن قورىتىندىلاي الادى.
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. ەستۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، مۋزىكالىق شىعارمالاردىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىن تالداي بىلۋگە داعدىلاندىرۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق ءىس - ارەكەتىن دامىتۋ، بەلسەندىلىگىن وياتۋ، شىعارماشىلىق ويلارىن ءوسىرۋ، ومىرگە بەيىمدىلىگىن دامىتۋ.
3. وقۋشىلاردىڭ مۋزىكالىق تۋىندىلارعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتا وتىرىپ، ولاردىڭ بويىنا ەستەتيكالىق جانە مادەنيەت قۇندىلىقتارىن ءسىڭىرۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: شىعارماشىلىق
ساباقتىڭ ءتۇرى: تانىمدىلىق، ارالاس
ساباقتىڭ ءادىسى: رەيتينگ، رەفلەكسيا، ستو ادىستەرى: گالەرەيا، ءبۇۇ، بولجاۋ، وي قوزعاۋ، بەكىتۋ تەست.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، بەينەتاسپا، ءۇنتاسپا، مۋزىكا اسپابى.
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، قازاق ادەبيەتى، بەينەلەۋ، ونەر
ساباقتىڭ ءجۇرىسى:
1. مۋزىكالىق سالەمدەسۋ.
- ءقازىر «مۋزىكا» ساباعى. بۇگىنگى ساباقتا «رەيتينگ» تاسىلىمەن جۇمىس
جاساي وتىرىپ، بىلىمدەرىڭىزدى وزدەرىڭىز باعالاپ وتىراسىزدار. سوندىقتان
دا سىزدەردىڭ بۇگىنگى ساباقتارىڭىزعا ساتتىلىك تىلەيمىن.
( راديوحاباردان ءۇزىندى )
- ءبىز وسى توقساندا قانداي تاراۋدى وتۋدەمىز؟
- ەندەشە وسى تاراۋ بويىنشا «كومپوزيتورلار گالەرەياسىنا» شولۋ جا -
سايىق. ءقازىر مەن قوياتىن سۇراقتارعا بايلانىستى «تۇلعانى تانىپ»
داپتەرلەرىڭە بەلگىلەپ وتىرۋدى سۇرايمىن.
(سۇراقتار وقىلادى )
- كۇيشى - كومپوزيتورلاردى بەلگىلەپ الدىق پا؟ ەندەشە بىلىمدەرىمىزدى تەكسەرىپ كورەلىك. 1 - ءشى سۇراق قاي كۇيشىگە ارنالعان ەدى؟
ءمادينا ايتا عوي. گالەرەيادان كۇيشىنى كورسەتىپ جىبەر.
(وسى رەتپەن 2، 3، 4، 5، 6، 7، 8 سۇراققا جاۋاپ الۋ )
- بەرگەن جاۋاپتارىڭا قاراپ وزدەرىڭدى باعالاپ باعالاۋ بەتشەسىنە تۇسىرىڭدەر. (تاقتادا باعا ءنورماتيۆى تۇرادى)
- بۇگىنگى جاڭا ساباعىمىزدا قورقىت اتادان كەيىن 10 عاسىردان سوڭ دۇنيەگە كەلگەن كۇيشى - قوبىزشى ىقىلاس دۇكەن ۇلىنىڭ شىعارماشىلىعىمەن تانىسامىز.
1. توكپە كۇي مەكتەبىنىڭ وكىلى، ونىڭ «جىگەر» اتتى كۇيى قازاق كۇيلەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ۇزاق كۇيگە سانالادى. بۇل قاي كۇيشى؟
2. 1939 جىلى حالىق اسپاپتارىندا ورىنداۋشىلاردىڭ ماسكەۋدە وتكەن بۇكىلوداقتىق بايقاۋىندا ونەر كورسەتىپ 1 - ورىن العاندا ونى « دومبىرانىڭ جامبىلى» اتاعان.
3. قازاق كۇيلەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ كونە كۇيلەردىڭ اۆتورى. كۇيشىنىڭ ەڭ سوڭعى كۇيى «باشپاي» كۇيى.
4. بوعدا جانە قۇلشار كۇيشىلەردى ول ءوزىنىڭ ۇستازى دەپ سانايدى. ءوزىنىڭ اتىمەن اتتاس كۇيى دە بار. بۇل قاي كۇيشى ەدى؟
5. «مەنىڭ وڭ قولىم مەن دينانىڭ سول قولىن ءبىر كىسىگە بەرسە، دۇنيەدە ودان اسقان دومبىراشى بولماس ەدى». بۇل كىمنىڭ ءسوزى؟
6. ونىڭ كۇيلەرى تارتىلۋ تاسىلىنەن باستاپ، سارىن - سازىنا دەيىن باسقا كۇيشىلەردەن ەرەكشە. كۇيشىلىك ونەر وعان ناعاشىلارىنان دارىعان.
7. ول تەك كۇيشى عانا ەمەس، شەشەن، اقىن جاندى بولعان. شەرتپە كۇي مەكتەبىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى. 1855 جىلى پەتەربۋرگتە ونەر كورسەتىپ كۇمىس مەدالعا يە بولعان.
8. دومبىرانى وڭ بۇراۋمەن دە، تەرىس بۇراۋمەن دە تارتقان، ءارى توكپە كۇي مەن شەرتپە كۇيدىڭ ۇزدىك شەبەرى بولعان. تولەگەن مومبەكوۆتىڭ ۇستازى.
1. داۋلەتكەرەي
2. دينا
3. قورقىت
4. ابىل
5. قۇرمانعازى
6. قازانعاپ
7. تاتتىمبەت
8. سۇگىر
ىقىلاس دۇكەن ۇلى حIح عاسىردىڭ 2 - ءشى جارتىسىنداعى بەلگىلى كۇيشىلەردىڭ اراسىنداعى ەڭ ءىرى قوبىزشى. ىقىلاستىڭ اتاسى التىنبەك تە، ءوز اكەسى دۇكەن دە قوبىزشىلار بولعان. اتاسى التىنبەك قوبىزشىلىعىمەن قوسا ون ساۋساعىنان ونەرى تامعان ۇستا، زەرگەر بولعان. التىننان القا، كۇمىستەن شولپى، ساقينا،
بىلەزىك سوققان، جاس سابيلەرگە بەسىك، كۇمىستەپ ەر - تۇرمان جاسا -
عان ۇستالىق دۇكەنى بولعان. كەيىن ول قوبىز اسپابىن جاساۋدى دا مەڭگەرىپ الادى. ىقىلاستىڭ اكەسى دۇنيەگە كەلگەندە التىنبەك
«مەنىڭ بار ىرىسىم وسى ۇستالىق دۇكەنىمدە عوي» دەپ ۇلىنىڭ
اتىن دۇكەن قويادى. دۇكەن دە قوبىزشىلىعىمەن اتاعى جايىلا -
دى. ءبىراق جوقشىلىق، تىرلىكتىڭ تاۋقىمەتى ونىڭ قولىن بايلايدى،
ول ونەر جولىنا ءتۇسىپ جۇرە المايدى.
ال ىقىلاس 1843 جىلى جەزقازعان وبلىسى، جاڭاارقا اۋدانىندا دۇنيەگە كەلەدى. ى. دۇكەن ۇلى - قازاقتىڭ بەلگىلى كۇيشى كومپوزيتورى، قىلقوبىزدا ويناۋدىڭ اسقان شەبەرى. ىقىلاسقا العاش قوبىز ءۇنىن ۇيرەتۋشى ءارى ونىڭ كۇي شىعارۋعا بەيىمىنىڭ بارىن ءبىلىپ، قۋانا قوشتاعان اكەسى دۇكەن بولدى. ىقىلاس قازاقتىڭ كونە اسپابى قىلقوبىزدا ويناۋمەن قاتار ول قوبىزدىڭ دىبىستىق كولەمىن بايىتتى، ولشەم - ىرعاعىنا وزگەرىستەر اكەلدى.
ياعني قورقىتتان سوڭ قىلقوبىزعا ءتىل بىتىرگەن ىقىلاس بولدى.
قورقىتتان ىقىلاسقا دەيىنگى عاسىرلار بويى باقسى -بالگەرلەردىڭ اسپابى بولىپ كەلگەن قوبىزدى ىقىلاس حالىقتىڭ ارمان - ماقساتىن، تىرشىلىك - تىنىسىن جىرلايتىن اسپاپقا اينالدىردى. ول كەيىننەن ءوز جانىنان كۇي شىعارا باستادى. ىقىلاستىڭ العاشقى كۇيلەرى - «ىقىلاس» كۇيى جانە «قوڭىر» كۇيى. ول بەلگىلى ءبىر وقيعانى قوبىز ۇنىمەن ايتۋعا ءمان بەرىپ وتىردى.
ونىڭ «كەرتولعاۋ»، «ەردەن كۇي»، «جالعىز اياق»، «جەز كيىك»، «ايراۋىقتىڭ اششى كۇيى»، «اققۋ»، «شىڭىراۋ»، «بوزتورعاي»، «قورقىت» ت. ب. كوپتەگەن كۇيلەرى بار. ىقىلاستىڭ دارىنىن كوزى تىرىسىندە - اق حالقى ءقادىر تۇتقان، ەل ىشىندە ءسوزى ءوتىمدى، بەدەلدى بولعان. ىقىلاستىڭ وزىنەن تىكەلەي تاربيە الىپ، ونەرىن ۇيرەنگەن شاكىرتتەرى: بالاسى تۇسىپبەك، ابىكەي توقتامىس ۇلى جانە وزىمىزگە تانىس سۇگىر ءالي ۇلى. ال ابىكەي مەن سۇگىردەن ءتالىم الىپ، ىقىلاستىڭ عاجايىپ كۇيلەرىن بۇگىنگى كۇنگە جەتكىزگەن كۇيشى - قوبىزشىلار داۋلەت مىقتىبايەۆ پەن جاپپاس قالامبايەۆ.
ىقىلاس 1916 جىلى جامبىل وبلىسىندا دۇنيەدەن ءوتتى.
- ءقازىر ىقىلاس دۇكەن ۇلىنىڭ كۇيلەرىنىڭ ءبىرى – « جەز كيىك» كۇيىن تىڭداپ، تالدايمىز.
الدىمەن مەن سەندەرگە وسى كۇيدىڭ شىعۋ تاريحىن ايتىپ بەرەيىن.
- اڭشىلار كيىك اۋلاماق بولىپ اڭعا شىعىپتى. ولاردىڭ الدىنان ءبىر توپ كيىك كەزدەسىپتى. ولجالى قايتاتىندارىنا قۋانعان اڭشىلار كيىكتەردى شەتىنەن اتا باستاپتى. سول كيىكتەردىڭ اراسىندا جەز كيىك تە بولىپتى. ونىڭ تەرىسىنىڭ سارىلىعى كۇنمەن شاعىلىسىپ، اڭشىلارعا دۇرىس كوزدەتپەپتى. سونىمەن اڭشىلار جەز كيىكتى اتىپ الا الماپتى. تەرىسىنىڭ سارىلىعىنان اڭشىلار اتا الماعان جەز كيىك وسىناۋ ومىرگە، تىرشىلىككە ريزا بولىپ، تاستان - تاسقا سەكىرىپ، كەڭ دالادا كوسىلىپ ەمىن - ەركىن ويناق سالعان ەكەن. وسى ءبىر اڭگىمەنى ەستىگەن ىقىلاس «جەز كيىك» كۇيىن شىعارعان ەكەن.
(كۇيدى تىڭداتۋ)
- تىڭداعان كۇيدەن قانداي اسەر الدىڭدار؟
- كۇيدى مينورلى كۇيگە جاتقىزا الامىز با؟
- نەگە مينورلى كۇيگە جاتپايدى دەپ ويلايسىڭدار؟
- كۇي ءبىر اسپاپتا، مىسالى تەك قوبىزدا عانا ورىندالدى ما؟
- ەندى وسى كۇيگە بايلانىستى تاپسىرما بەرەمىن. كۇيدىڭ كوڭىل - كۇيىنە، ولشەم - ىرعاعىنا سايكەس كەلەتىن سوزدەردى تەرىپ جازامىز.
- ەندەشە تاپسىرمانى قالاي ورىنداعانىمىزدى تەكسەرەيىك. (تاقتاداعى دۇرىس جاۋاپ اشىلادى )
- باعالاۋ. №2. (باعالاۋ نورماسى - تاقتادا)
- ءقازىر سەندەردىڭ كلاستاستارىڭ، مۋزىكا مەكتەبىنىڭ قوبىز كلاسىنىڭ وقۋشىسى، وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق جارىستارعا بارىپ جۇرگەن ونەرپاز شاكىرتىمىز بۇلبۇلدىڭ شىعارماشىلىق
جۇمىسىن كورەمىز. بۇلبۇل سەندەرگە ىقىلاستىڭ جاڭا عانا تىڭداعان «جەز كيىك» كۇيىن تارتىپ بەرەدى.
- بۇگىنگى ءبىزدىڭ ورىندايتىن ءانىمىز - « قوبىزىم» ءانى.
ا) ءان ءسوزىن ءبىر وقۋشىعا وقىتۋ. ( تاقتادان )
ءا) ءان مازمۇنى نە تۋرالى ەدى؟ ( قوبىز، ونىڭ جاسالۋى، قورقىت اڭىزى...)
ب) ءان قۇرىلىسى قانداي؟ بۇل اندە شۋماق، قايىرما بار ما؟
ۆ) ءان ءسوزى مۋزىكاداعى قاي جانرعا كەلەدى؟ ( تەرمە )
- ەندەشە ءاندى ورىنداپ كورەلىك. (وتىرۋ ەرەجەسى)
ا) راسپيەۆكا
ءا) ءاندى ورىنداۋ
__________________________________________________
- ءقازىر ىقىلاس اتامىزدىڭ تاعى ءبىر كۇيىن تىڭدايمىز. بۇل كۇي تۋرالى ءازىر ەشتەڭە ايتپايمىن، تەك كۇيدى وتە مۇقيات تىڭداپ وتىرۋدى سۇرايمىن.
(تىڭداتۋ)
- كۇيدەن قانداي اسەر الدىڭدار؟ نە ەلەستەدى؟
- كۇيدىڭ سارىن - سازى قۇلاققا قالاي ەستىلەدى ەكەن؟
(قورقىنىش، ۇرەي...)
- وسىعان ۇقساس كۇي قورقىت اتامىزدا بار ما ەدى؟
- كورگەن كينو، وقىعان اڭگىمەلەرمەن بايلانىستىرۋ.
- وسى كۇيگە قانداي ات بەرەر ەدىڭدەر؟
- كۇيدىڭ شىعۋ تاريحىن ايتىپ بەرۋ:
ىقىلاس قوبىزىنا تابيعاتتاعى سان الۋان دىبىستاردى، قۇستار مەن جان - جانۋارلاردىڭ ءار ءتۇرلى داۋىسىن سالىپ كوپ اۋرەگە تۇسەدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ ءبىر كۇنى قوبىزعا قاسقىردىڭ ۇلىعان
داۋىسىن سالادى. ساۋساعىن قوبىزدىڭ ىشەگىنىڭ بويىمەن جوعارىدان تومەن قاراي جىلجىتا وتىرىپ قاسقىردىڭ داۋىسىن ءدال كەلتىرەدى. اۋەلى ءبىر قاسقىردىڭ ۇلىعان داۋىسىن، ودان
سوڭ ەكى قاسقىردىڭ، سالدەن سوڭ توپ قاسقىردىڭ ۇلىعان داۋىسىن اينىتپاي سالادى. ونىڭ قوبىزىنىڭ ۇنىنە اۋىل يتتەرى دۇرلىگىپ، اۋىلدى اينالا شاۋىپ مازاسىزدانىپتى. ءتىپتى اۋىل ادامدارى دا ابىگەرگە ءتۇسىپتى. وسىلايشا ىقىلاستىڭ «قاسقىر» كۇيى دۇنيەگە كەلىپتى.
- يليا جاقانوۆ. «ىقىلاس» كىتابى 1990ج. ( جاراسوۆا تۇرسىناي )
- ەندىگى بولىمدە «گرافيكالىق ديكتانت» - پەن جۇمىس جاسايمىز.
تاقتادا «قوبىز» اسپابىنا قاتىسى بارى دا، قاتىسى جوق تا سوزدەر بەرىلگەن. قاتىستى ءسوز بولسا -
قاتىسى جوق ءسوز بولسا -تاڭباسىمەن بەلگىلەيمىز.
1. ىسقىش
2. تىلشىكتى
3. ۇرمەلى
4. يمەك مويىندى
5. بەس ىشەكتى
6. ءتورت ىشەكتى
7. قورقىت
8. كەتبۇعا
- جازعان ويلارىن سۇراپ № 3 باعالاۋىن ايتۋ.
- بۇگىنگى ساباعىمىزدى « بەكىتۋ تەستىمەن» قورىتىندىلاساق.
1، 2، 3، 4، 5 سۇراقتاردى بەلگىلەۋ.
- العان باعالارىڭنىڭ قورىتىندىسىن ەسەپتەيىك.
- 5 العاندار كىمدەر؟ (نەشە وقۋشى – سانى)
- 4 العاندار؟
____________________________________________________
- قىلقوبىز اسپابىندا ويناۋ ءداستۇرى بۇگىنگى كۇندە دە جالعاسىپ كەلەدى. وسى كلاستىڭ وزىندە بۇلبۇل قوبىز كلاسىندا وقىپ ءجۇر. ال جەرلەستەرىڭ گۇلبارام تاستەمىروۆا يسپانيادا باس جۇلدەنى جەڭىپ العان. ءقازىر حالىقارالىق كونكۋرستار لاۋرەاتى
ەربولات مىرزالييەۆتىڭ ورىنداۋىنداعى كۇيدى بەينەتاسپادان كورەلىك.
(بەينەتاسپا)
- « ولمەيتىن ءومىر كىلتى – ونەردە» دەپ قورقىت بابامىز ايتقانداي قازاقتىڭ كۇي ونەرى ولمەس مۇرا بولىپ جالعاسا بەرسىن دەپ بۇگىنگى ساباعىمىزدى اياقتايمىز.
گالەرەياعا شولۋ
№ 1
سايكەستەندىر
«جەز كيىك»
№ 2
گرافيكالىق ديكتانت
№ 3
بەكىتۋ تەست
№ 4
قورىتىندى باعا
ساباقتىڭ ەپيگرافى: «ولمەيتىن ءومىر كىلتى - ونەردە»
(قورقىت )
ساباقتىڭ مىندەتى: كۇيشى - قوبىزشى ىقىلاس دۇكەن ۇلىنىڭ ءومىرى مەن شىعارماشىلىعى تۋرالى بىلىمدەرىن تولىقتىرادى. شىعارمالارىنا تالداۋ جاسايدى، العان بىلىمدەرىن قورىتىندىلاي الادى.
ساباقتىڭ ماقساتى: 1. ەستۋ، ەستە ساقتاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، مۋزىكالىق شىعارمالاردىڭ وزىندىك ەرەكشەلىكتەرىن تالداي بىلۋگە داعدىلاندىرۋ.
2. وقۋشىلاردىڭ تانىمدىق ءىس - ارەكەتىن دامىتۋ، بەلسەندىلىگىن وياتۋ، شىعارماشىلىق ويلارىن ءوسىرۋ، ومىرگە بەيىمدىلىگىن دامىتۋ.
3. وقۋشىلاردىڭ مۋزىكالىق تۋىندىلارعا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن وياتا وتىرىپ، ولاردىڭ بويىنا ەستەتيكالىق جانە مادەنيەت قۇندىلىقتارىن ءسىڭىرۋ.
ساباقتىڭ ءتيپى: شىعارماشىلىق
ساباقتىڭ ءتۇرى: تانىمدىلىق، ارالاس
ساباقتىڭ ءادىسى: رەيتينگ، رەفلەكسيا، ستو ادىستەرى: گالەرەيا، ءبۇۇ، بولجاۋ، وي قوزعاۋ، بەكىتۋ تەست.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، بەينەتاسپا، ءۇنتاسپا، مۋزىكا اسپابى.
ءپانارالىق بايلانىس: تاريح، قازاق ادەبيەتى، بەينەلەۋ، ونەر
ساباقتىڭ ءجۇرىسى:
1. مۋزىكالىق سالەمدەسۋ.
- ءقازىر «مۋزىكا» ساباعى. بۇگىنگى ساباقتا «رەيتينگ» تاسىلىمەن جۇمىس
جاساي وتىرىپ، بىلىمدەرىڭىزدى وزدەرىڭىز باعالاپ وتىراسىزدار. سوندىقتان
دا سىزدەردىڭ بۇگىنگى ساباقتارىڭىزعا ساتتىلىك تىلەيمىن.
( راديوحاباردان ءۇزىندى )
- ءبىز وسى توقساندا قانداي تاراۋدى وتۋدەمىز؟
- ەندەشە وسى تاراۋ بويىنشا «كومپوزيتورلار گالەرەياسىنا» شولۋ جا -
سايىق. ءقازىر مەن قوياتىن سۇراقتارعا بايلانىستى «تۇلعانى تانىپ»
داپتەرلەرىڭە بەلگىلەپ وتىرۋدى سۇرايمىن.
(سۇراقتار وقىلادى )
- كۇيشى - كومپوزيتورلاردى بەلگىلەپ الدىق پا؟ ەندەشە بىلىمدەرىمىزدى تەكسەرىپ كورەلىك. 1 - ءشى سۇراق قاي كۇيشىگە ارنالعان ەدى؟
ءمادينا ايتا عوي. گالەرەيادان كۇيشىنى كورسەتىپ جىبەر.
(وسى رەتپەن 2، 3، 4، 5، 6، 7، 8 سۇراققا جاۋاپ الۋ )
- بەرگەن جاۋاپتارىڭا قاراپ وزدەرىڭدى باعالاپ باعالاۋ بەتشەسىنە تۇسىرىڭدەر. (تاقتادا باعا ءنورماتيۆى تۇرادى)
- بۇگىنگى جاڭا ساباعىمىزدا قورقىت اتادان كەيىن 10 عاسىردان سوڭ دۇنيەگە كەلگەن كۇيشى - قوبىزشى ىقىلاس دۇكەن ۇلىنىڭ شىعارماشىلىعىمەن تانىسامىز.
1. توكپە كۇي مەكتەبىنىڭ وكىلى، ونىڭ «جىگەر» اتتى كۇيى قازاق كۇيلەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ ۇزاق كۇيگە سانالادى. بۇل قاي كۇيشى؟
2. 1939 جىلى حالىق اسپاپتارىندا ورىنداۋشىلاردىڭ ماسكەۋدە وتكەن بۇكىلوداقتىق بايقاۋىندا ونەر كورسەتىپ 1 - ورىن العاندا ونى « دومبىرانىڭ جامبىلى» اتاعان.
3. قازاق كۇيلەرىنىڭ ىشىندەگى ەڭ كونە كۇيلەردىڭ اۆتورى. كۇيشىنىڭ ەڭ سوڭعى كۇيى «باشپاي» كۇيى.
4. بوعدا جانە قۇلشار كۇيشىلەردى ول ءوزىنىڭ ۇستازى دەپ سانايدى. ءوزىنىڭ اتىمەن اتتاس كۇيى دە بار. بۇل قاي كۇيشى ەدى؟
5. «مەنىڭ وڭ قولىم مەن دينانىڭ سول قولىن ءبىر كىسىگە بەرسە، دۇنيەدە ودان اسقان دومبىراشى بولماس ەدى». بۇل كىمنىڭ ءسوزى؟
6. ونىڭ كۇيلەرى تارتىلۋ تاسىلىنەن باستاپ، سارىن - سازىنا دەيىن باسقا كۇيشىلەردەن ەرەكشە. كۇيشىلىك ونەر وعان ناعاشىلارىنان دارىعان.
7. ول تەك كۇيشى عانا ەمەس، شەشەن، اقىن جاندى بولعان. شەرتپە كۇي مەكتەبىنىڭ نەگىزىن قالاۋشى. 1855 جىلى پەتەربۋرگتە ونەر كورسەتىپ كۇمىس مەدالعا يە بولعان.
8. دومبىرانى وڭ بۇراۋمەن دە، تەرىس بۇراۋمەن دە تارتقان، ءارى توكپە كۇي مەن شەرتپە كۇيدىڭ ۇزدىك شەبەرى بولعان. تولەگەن مومبەكوۆتىڭ ۇستازى.
1. داۋلەتكەرەي
2. دينا
3. قورقىت
4. ابىل
5. قۇرمانعازى
6. قازانعاپ
7. تاتتىمبەت
8. سۇگىر
ىقىلاس دۇكەن ۇلى حIح عاسىردىڭ 2 - ءشى جارتىسىنداعى بەلگىلى كۇيشىلەردىڭ اراسىنداعى ەڭ ءىرى قوبىزشى. ىقىلاستىڭ اتاسى التىنبەك تە، ءوز اكەسى دۇكەن دە قوبىزشىلار بولعان. اتاسى التىنبەك قوبىزشىلىعىمەن قوسا ون ساۋساعىنان ونەرى تامعان ۇستا، زەرگەر بولعان. التىننان القا، كۇمىستەن شولپى، ساقينا،
بىلەزىك سوققان، جاس سابيلەرگە بەسىك، كۇمىستەپ ەر - تۇرمان جاسا -
عان ۇستالىق دۇكەنى بولعان. كەيىن ول قوبىز اسپابىن جاساۋدى دا مەڭگەرىپ الادى. ىقىلاستىڭ اكەسى دۇنيەگە كەلگەندە التىنبەك
«مەنىڭ بار ىرىسىم وسى ۇستالىق دۇكەنىمدە عوي» دەپ ۇلىنىڭ
اتىن دۇكەن قويادى. دۇكەن دە قوبىزشىلىعىمەن اتاعى جايىلا -
دى. ءبىراق جوقشىلىق، تىرلىكتىڭ تاۋقىمەتى ونىڭ قولىن بايلايدى،
ول ونەر جولىنا ءتۇسىپ جۇرە المايدى.
ال ىقىلاس 1843 جىلى جەزقازعان وبلىسى، جاڭاارقا اۋدانىندا دۇنيەگە كەلەدى. ى. دۇكەن ۇلى - قازاقتىڭ بەلگىلى كۇيشى كومپوزيتورى، قىلقوبىزدا ويناۋدىڭ اسقان شەبەرى. ىقىلاسقا العاش قوبىز ءۇنىن ۇيرەتۋشى ءارى ونىڭ كۇي شىعارۋعا بەيىمىنىڭ بارىن ءبىلىپ، قۋانا قوشتاعان اكەسى دۇكەن بولدى. ىقىلاس قازاقتىڭ كونە اسپابى قىلقوبىزدا ويناۋمەن قاتار ول قوبىزدىڭ دىبىستىق كولەمىن بايىتتى، ولشەم - ىرعاعىنا وزگەرىستەر اكەلدى.
ياعني قورقىتتان سوڭ قىلقوبىزعا ءتىل بىتىرگەن ىقىلاس بولدى.
قورقىتتان ىقىلاسقا دەيىنگى عاسىرلار بويى باقسى -بالگەرلەردىڭ اسپابى بولىپ كەلگەن قوبىزدى ىقىلاس حالىقتىڭ ارمان - ماقساتىن، تىرشىلىك - تىنىسىن جىرلايتىن اسپاپقا اينالدىردى. ول كەيىننەن ءوز جانىنان كۇي شىعارا باستادى. ىقىلاستىڭ العاشقى كۇيلەرى - «ىقىلاس» كۇيى جانە «قوڭىر» كۇيى. ول بەلگىلى ءبىر وقيعانى قوبىز ۇنىمەن ايتۋعا ءمان بەرىپ وتىردى.
ونىڭ «كەرتولعاۋ»، «ەردەن كۇي»، «جالعىز اياق»، «جەز كيىك»، «ايراۋىقتىڭ اششى كۇيى»، «اققۋ»، «شىڭىراۋ»، «بوزتورعاي»، «قورقىت» ت. ب. كوپتەگەن كۇيلەرى بار. ىقىلاستىڭ دارىنىن كوزى تىرىسىندە - اق حالقى ءقادىر تۇتقان، ەل ىشىندە ءسوزى ءوتىمدى، بەدەلدى بولعان. ىقىلاستىڭ وزىنەن تىكەلەي تاربيە الىپ، ونەرىن ۇيرەنگەن شاكىرتتەرى: بالاسى تۇسىپبەك، ابىكەي توقتامىس ۇلى جانە وزىمىزگە تانىس سۇگىر ءالي ۇلى. ال ابىكەي مەن سۇگىردەن ءتالىم الىپ، ىقىلاستىڭ عاجايىپ كۇيلەرىن بۇگىنگى كۇنگە جەتكىزگەن كۇيشى - قوبىزشىلار داۋلەت مىقتىبايەۆ پەن جاپپاس قالامبايەۆ.
ىقىلاس 1916 جىلى جامبىل وبلىسىندا دۇنيەدەن ءوتتى.
- ءقازىر ىقىلاس دۇكەن ۇلىنىڭ كۇيلەرىنىڭ ءبىرى – « جەز كيىك» كۇيىن تىڭداپ، تالدايمىز.
الدىمەن مەن سەندەرگە وسى كۇيدىڭ شىعۋ تاريحىن ايتىپ بەرەيىن.
- اڭشىلار كيىك اۋلاماق بولىپ اڭعا شىعىپتى. ولاردىڭ الدىنان ءبىر توپ كيىك كەزدەسىپتى. ولجالى قايتاتىندارىنا قۋانعان اڭشىلار كيىكتەردى شەتىنەن اتا باستاپتى. سول كيىكتەردىڭ اراسىندا جەز كيىك تە بولىپتى. ونىڭ تەرىسىنىڭ سارىلىعى كۇنمەن شاعىلىسىپ، اڭشىلارعا دۇرىس كوزدەتپەپتى. سونىمەن اڭشىلار جەز كيىكتى اتىپ الا الماپتى. تەرىسىنىڭ سارىلىعىنان اڭشىلار اتا الماعان جەز كيىك وسىناۋ ومىرگە، تىرشىلىككە ريزا بولىپ، تاستان - تاسقا سەكىرىپ، كەڭ دالادا كوسىلىپ ەمىن - ەركىن ويناق سالعان ەكەن. وسى ءبىر اڭگىمەنى ەستىگەن ىقىلاس «جەز كيىك» كۇيىن شىعارعان ەكەن.
(كۇيدى تىڭداتۋ)
- تىڭداعان كۇيدەن قانداي اسەر الدىڭدار؟
- كۇيدى مينورلى كۇيگە جاتقىزا الامىز با؟
- نەگە مينورلى كۇيگە جاتپايدى دەپ ويلايسىڭدار؟
- كۇي ءبىر اسپاپتا، مىسالى تەك قوبىزدا عانا ورىندالدى ما؟
- ەندى وسى كۇيگە بايلانىستى تاپسىرما بەرەمىن. كۇيدىڭ كوڭىل - كۇيىنە، ولشەم - ىرعاعىنا سايكەس كەلەتىن سوزدەردى تەرىپ جازامىز.
- ەندەشە تاپسىرمانى قالاي ورىنداعانىمىزدى تەكسەرەيىك. (تاقتاداعى دۇرىس جاۋاپ اشىلادى )
- باعالاۋ. №2. (باعالاۋ نورماسى - تاقتادا)
- ءقازىر سەندەردىڭ كلاستاستارىڭ، مۋزىكا مەكتەبىنىڭ قوبىز كلاسىنىڭ وقۋشىسى، وبلىستىق، رەسپۋبليكالىق جارىستارعا بارىپ جۇرگەن ونەرپاز شاكىرتىمىز بۇلبۇلدىڭ شىعارماشىلىق
جۇمىسىن كورەمىز. بۇلبۇل سەندەرگە ىقىلاستىڭ جاڭا عانا تىڭداعان «جەز كيىك» كۇيىن تارتىپ بەرەدى.
- بۇگىنگى ءبىزدىڭ ورىندايتىن ءانىمىز - « قوبىزىم» ءانى.
ا) ءان ءسوزىن ءبىر وقۋشىعا وقىتۋ. ( تاقتادان )
ءا) ءان مازمۇنى نە تۋرالى ەدى؟ ( قوبىز، ونىڭ جاسالۋى، قورقىت اڭىزى...)
ب) ءان قۇرىلىسى قانداي؟ بۇل اندە شۋماق، قايىرما بار ما؟
ۆ) ءان ءسوزى مۋزىكاداعى قاي جانرعا كەلەدى؟ ( تەرمە )
- ەندەشە ءاندى ورىنداپ كورەلىك. (وتىرۋ ەرەجەسى)
ا) راسپيەۆكا
ءا) ءاندى ورىنداۋ
__________________________________________________
- ءقازىر ىقىلاس اتامىزدىڭ تاعى ءبىر كۇيىن تىڭدايمىز. بۇل كۇي تۋرالى ءازىر ەشتەڭە ايتپايمىن، تەك كۇيدى وتە مۇقيات تىڭداپ وتىرۋدى سۇرايمىن.
(تىڭداتۋ)
- كۇيدەن قانداي اسەر الدىڭدار؟ نە ەلەستەدى؟
- كۇيدىڭ سارىن - سازى قۇلاققا قالاي ەستىلەدى ەكەن؟
(قورقىنىش، ۇرەي...)
- وسىعان ۇقساس كۇي قورقىت اتامىزدا بار ما ەدى؟
- كورگەن كينو، وقىعان اڭگىمەلەرمەن بايلانىستىرۋ.
- وسى كۇيگە قانداي ات بەرەر ەدىڭدەر؟
- كۇيدىڭ شىعۋ تاريحىن ايتىپ بەرۋ:
ىقىلاس قوبىزىنا تابيعاتتاعى سان الۋان دىبىستاردى، قۇستار مەن جان - جانۋارلاردىڭ ءار ءتۇرلى داۋىسىن سالىپ كوپ اۋرەگە تۇسەدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ ءبىر كۇنى قوبىزعا قاسقىردىڭ ۇلىعان
داۋىسىن سالادى. ساۋساعىن قوبىزدىڭ ىشەگىنىڭ بويىمەن جوعارىدان تومەن قاراي جىلجىتا وتىرىپ قاسقىردىڭ داۋىسىن ءدال كەلتىرەدى. اۋەلى ءبىر قاسقىردىڭ ۇلىعان داۋىسىن، ودان
سوڭ ەكى قاسقىردىڭ، سالدەن سوڭ توپ قاسقىردىڭ ۇلىعان داۋىسىن اينىتپاي سالادى. ونىڭ قوبىزىنىڭ ۇنىنە اۋىل يتتەرى دۇرلىگىپ، اۋىلدى اينالا شاۋىپ مازاسىزدانىپتى. ءتىپتى اۋىل ادامدارى دا ابىگەرگە ءتۇسىپتى. وسىلايشا ىقىلاستىڭ «قاسقىر» كۇيى دۇنيەگە كەلىپتى.
- يليا جاقانوۆ. «ىقىلاس» كىتابى 1990ج. ( جاراسوۆا تۇرسىناي )
- ەندىگى بولىمدە «گرافيكالىق ديكتانت» - پەن جۇمىس جاسايمىز.
تاقتادا «قوبىز» اسپابىنا قاتىسى بارى دا، قاتىسى جوق تا سوزدەر بەرىلگەن. قاتىستى ءسوز بولسا -
قاتىسى جوق ءسوز بولسا -تاڭباسىمەن بەلگىلەيمىز.
1. ىسقىش
2. تىلشىكتى
3. ۇرمەلى
4. يمەك مويىندى
5. بەس ىشەكتى
6. ءتورت ىشەكتى
7. قورقىت
8. كەتبۇعا
- جازعان ويلارىن سۇراپ № 3 باعالاۋىن ايتۋ.
- بۇگىنگى ساباعىمىزدى « بەكىتۋ تەستىمەن» قورىتىندىلاساق.
1، 2، 3، 4، 5 سۇراقتاردى بەلگىلەۋ.
- العان باعالارىڭنىڭ قورىتىندىسىن ەسەپتەيىك.
- 5 العاندار كىمدەر؟ (نەشە وقۋشى – سانى)
- 4 العاندار؟
____________________________________________________
- قىلقوبىز اسپابىندا ويناۋ ءداستۇرى بۇگىنگى كۇندە دە جالعاسىپ كەلەدى. وسى كلاستىڭ وزىندە بۇلبۇل قوبىز كلاسىندا وقىپ ءجۇر. ال جەرلەستەرىڭ گۇلبارام تاستەمىروۆا يسپانيادا باس جۇلدەنى جەڭىپ العان. ءقازىر حالىقارالىق كونكۋرستار لاۋرەاتى
ەربولات مىرزالييەۆتىڭ ورىنداۋىنداعى كۇيدى بەينەتاسپادان كورەلىك.
(بەينەتاسپا)
- « ولمەيتىن ءومىر كىلتى – ونەردە» دەپ قورقىت بابامىز ايتقانداي قازاقتىڭ كۇي ونەرى ولمەس مۇرا بولىپ جالعاسا بەرسىن دەپ بۇگىنگى ساباعىمىزدى اياقتايمىز.
گالەرەياعا شولۋ
№ 1
سايكەستەندىر
«جەز كيىك»
№ 2
گرافيكالىق ديكتانت
№ 3
بەكىتۋ تەست
№ 4
قورىتىندى باعا
You Might Also Like
-
ماقساتى: قازاقتىڭ قاھارمان قولباسشىسى باۋىرجان مومىش ۇلىنىڭ ونەگەلى ءومىرىن جاس ۇرپاققا ناسيحاتتاۋ. ۇلى جەڭىستىڭ 65 جىلدىعى مەن يۋنەسكو كولەمىندە تويلاناتىن باتىردىڭ 100 جىلدىق مەرەيتويىن اتاپ وتۋگە ءۇ...
