ىقىلاس پەن ىنتا
كۇدەرىڭ كۇلىمسىگە اينالىپ، كۇلگەنىڭنىڭ وزىنەن كۇدىك ىزدەتكەن تار دا زار، ءزاھارلى دا قاھارلى زاماندى دا باستان وتكەرگەن ەدىك-اۋ.
كوزىڭ تومەن، كوڭىلىڭ شەمەن سول شاقتا ۇلى-كىشىمىز قالماي دەربەس ءبىر ەل بولار، ەڭسە كوتەرەر كۇن دە تۋار ما ەكەن دەپ تە ارمانداماۋشى ما ەدىك. وسىدان ون-ون ءبىر جىل بۇرىن اتا-بابام ات جالى، تۇيە قومىندا جۇزدەگەن جىل اڭساعان سول ارمانعا دا قول جەتكىزگەن بولاتىنبىز.
ەل بولدىق، ەتەك جيىپ ەسىمىز كىرە باستادى.
ءبىراق، اينالاڭنىڭ ءبارى دە ىسىلداعان، ىسقىرعان، ايبات شەگە انتالاعان ءابجىلانعا تولىپ تۇرعان سياقتى ەدى وندا. قاپى كەتسەڭ، قالت جىبەرمەي باس سالاتىڭداي، القىمىڭنان الىپ، اياۋسىز شاعاتىنداي كورىنەتىن. سول جىلاننىڭ قايقيعان باسىن كوتەرتپەۋ ءۇشىن، تانىمىزگە ۋلى ءتىلىن دارىتپاۋ ءۇشىن دە ەلىم دەپ ەڭىرەپ تۋعان ەرجۇرەك ۇل كەرەك ەدى حالىققا. سول كەزدە ەكى تىزگىن، ءبىر شىلبىردى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ قولىنا بەرىك ۇستاتىپ، "ۋا، ءتاۋبالاپ!" — سوڭىنا ەرگەنبىز. كوز الارتقان ىشكى-سىرتقى دۇشپاننىڭ دەلەبەسىن قوزدىرماس، ەل ءىشىنىڭ بەيبىت-بەرەكەسىن توزدىرماس دەپ سەنىم ءبىلدىرىپ، سەنىپ بارىپ ەرگەنبىز.سونىڭ الدىنداعى ارقانى قارىعان جەلتوقسان ىزعارى ءالى ارىلماي، جىلان ءتىلى سۋماڭداپ تۇرعان اۋمالى-توكپەلى كەزەڭدە بيلىك باسىنا كەلگەن تۇڭعىش پرەزيدەنتكە ەل سوندا ۇمىتپەن دە، كۇدىكپەن دە قاراعان.
پرەزيدەنت تە سونى تەرەڭ سەزىنىپ، ەل سەنىمىن اقتاسام دەپ، ءاۋ دەپ حالقىنا انت بەرگەن ساعاتىنان باستاپ "ويدان-قىردان باسىمىزدى قوسقان قۇدايعا شۇكىر!" دەي وتىرىپ، ادام ۇيدى-ۇيگە سىيماعانمەن، ەل ەلگە سىيادى، سىعىلىسىپ، سىيىسىپ، سىيلاستىقتا بولايىق دەگەن تۇرعىداعى بەرەكە مەن بىرلىككە شاقىرا كەلدى. سول ۇرانىنان ءالى كۇنگە دەيىن ءبىر ءسات اينىپ كورگەن جوق. بالا كەزىمىزدە ەگدە تارتىپ قالعان اكە-شەشەمىز جاتسا-تۇرسا: "ا، قۇداي، تىنىشتىق بەرە گور!" — دەسىپ بەت سيپاسىپ جاتۋشى ەدى. نۇرسۇلتان نازاربايەۆ تا ەكى ءسوزىنىڭ بىرىندە ەل ءىشىنىڭ تىنىشتىعىن ايتادى. قايدا جۇرسە دە سول ەلدىڭ ىنتىماعى مەن بىرلىگىن، بەرەكەسىن ءسوز ەتەدى. اقىلى مەن پاراساتىن سوعان جۇمسايدى. ەشكىمدى الالاپ كورمەگەن قازەكەڭنىڭ قازىرگى بەيبىت تىرلىگىنە ءوزى دە قوسا سۇيسىنەتىنىن ايتادى، ايتىپ قانا قويماي، سول جولداعى اق، ادال قاسيەتىن دامىتا تۇسەدى.
ءبىزدىڭ ەل ماعان ءالى دە اجداھانىڭ اۋزىندا، ارىستاننىڭ جولىندا تۇرعانداي كورىنەتىنى بار. قامسىزبىن دەۋگە بولمايدى. ويتكەنى، ادامعا ورتاعى ب ا ق ەمەس، ادامعا ورتاعى — اقىل، ەس. بىرەۋدەن بىرەۋ وزسا، ءبىر ەلدەن ءبىر ەل وزسا تەك قانا مالىمەن، باعىمەن ەمەس، اقىلىمەن، ارىمەن وزادى. ءوزدى-وزىنىڭ تاعىنا ماستانىپ، باعىنا سەمىرگەن ەلدە بەرەكە-بىرلىك بولعان ەمەس، بولمايدى دا. تاريح ونى كۇن سايىن دالەلدەپ كەلە جاتىر. ەرى ەلىمەن اقىلداسسا، ەلى ەرىنە رياسىز، قاپىسىز سەنسە عانا، ۇلتىنا بولمەي، رۋىنا ىدىراتپاي، ۇيالى تامىر، ۇرانى ءبىر ەل ەدىك قوي دەپ، ءبىر جەڭنەن قول، ءبىر جاعادان باس شىعارا بىلگەندە عانا مۇراتقا جەتەتىن بولامىز. پرەزيدەنت سونى بارىمىزدەن بۇرىن اڭعارعان ەدى. بۇرىن اڭعاردى دا ۇلتشىلدىق ورتىنە ۇرىنباي، رۋشىلدىق دەرتىنە بۇرىلماي ءوز حالقىنىڭ بالاسى عانا ەمەس، بىرەگەي تۋار داناسى ەكەندىگىن كۇن سايىنعى ىسىمەن، قام-قاراكەتىمەن دالەلدەۋ جاعىنا قاراي ويىستى. ەل تىزگىنىن ءوز قولىنا ۇستاعان ادامنىڭ اۋزىنان ءاردايىم اقىل، ەكى كوزىنەن مەيىر توگىلىپ تۇرار بولار، ويتپەگەن كۇندە الىس تۇگىلى، ەت جاقىن اعايىننىڭ ءوزى بىرتە-بىرتە جات باۋىر بولىپ سۋىنىپ، رەتى كەلگەن ۇرىمتال تۇستا ودان سىرت اينالا سالۋى وپ-وڭاي. ويتكەنى بۇگىنگى ۋاقىت، بۇگىنگى زاماندا باسشى تۇگىلى، باسقامىزدا مەيىر، سول راحىم تەڭىز سۋىنداي كەيىن تارتىلىپ بارا جاتقانى وتىرىك ەمەس. سودان ساق بولۋدىڭ جالعىز جولى تاعى دا — بىرلىك، تاعى دا ىنتىماق. ىرىس الدى — بىرلىك، بىرلىكتەن ءماندى-ماڭىزدى، بەرەكەلى تىرلىك تۋادى. ىنتىماق بار جەردە — ىرىس تا بار. ارانىن اشا قاپتاي كەلىپ، قابىرعاڭدى سىقىرلاتا قىسىپ بارا جاتقان قازىرگىدەي قىرسىق زاماندا، توبىرىڭمەن تۇگەل قىلعىپ وبىر جۇتقالى تۇرعانداي قالت-قۇلت ەتكەن كەزەڭدە ءوزدى-وزىمىز الا كوڭىل، الاكوز بولعاندى قويىپ، قولداعى بارىڭا عانا ەمەس، كەۋدەڭدەگى ارىڭا سۇيەنسەڭ عانا ەل بولىپ امان قالارىمىزدى امىسە ەستە ۇستاماي بولمايدى. الەمدەگى ءدال قازىرگى حال ءبىزدىڭ بارىمىزدەن سونى تاعى دا تالاپ ەتىپ وتىر.
ەل بولعان سوڭ، ۇرى-قارى دا، ۇر دا جىعى، قۋلارى مەن سۇمدارى دا بولماي تۇرمايدى. سىعىلىسا كيمەلەپ كەلىپ، قولايلى ساتىنە وراي سىنالاي كىرىپ الىپ، سىلقيا تويعان سوڭ سىرت بەرە تۇرىپ، اڭىس اڭديتىن ايلاسى كوپ مىسىقتىلەۋلەستەر دە جوق بولا قويماس. تۇلكى قۇيرىق، قاسقىر كومەي جىلمايقالاردى قايدا قوياسىڭ؟ سىبايلاس قىلمىسقا جەتەكشى بولىپ، جەڭ ۇشىنان جالعاسىپ، جول كورسەتىپ جاتاتىندار دا سولار ەمەس پە. ولاردىڭ كۇنى ءاردايىم شۋاقتى، قونىسى ساۋاتتى كەلەدى. ساياقتى سانعا ساناماي، ەل ىشىنە ىرىتكى سالاتىن، كىسىلىكتىڭ كەۋدەسىن جىرتاتىن قىر تىكەنەك تە سولار. ەل ءىشى بولىنگەن سايىن ول سۇمىرايلاردىڭ ەسەبى تۇگەلدەنە تۇسەدى. سودان بارىپ ات ۇستىنەن بيلىك ايتقىش، الارعا كەلگەندە ازار، بەرەرگە كەلگەندە بەزەرلەر كوبەيەدى. بورىشى جوق كەپىلدەر، جوعى تۇگەل كۋالار ەل ىشىنە ىرىتكى سالىپ، ءبۇيى بوپ شىعىپ جاتادى. ولاردىڭ بۇلاڭ قۇيرىق قارەكەتى، قۇيتۇرقى ءتىل، ءتۇبى قىلمىس تىرلىگىنىڭ اقىر اياعى سىرتى مەرەز، ءىشى قۋىس داۋعا اپارىپ تىرەيدى. ەسىڭنەن ايىرىپ، ەسەڭنەن قاعىپ، ەلدىگىڭنەن اجىراتاتىندار دا سولار. قازاق ونى "قىزدىرماشتىڭ قىزىل ءتىلى" دەپ بەكەر ايتپاعان. "جاراسىز ەر، شاراسىز ەل بولمايدى" دەيتىن دە سول حالىق. ەلباسى ءقازىر سونىڭ دا ءارتۇرلى شاراسىن ىزدەستىرىپ، قاتال تيىم سالۋدىڭ قامىن جاساپ جاتقان سياقتى. سوڭعى كەزگى كادر الماستىرۋ ساياساتى دا سونى مەگزەي تۇسكەندەي. وسى سىبايلاس قىلمىسكەرلىكتىڭ ءبىر ۇشى بارىپ ءبارىمىز بولىپ كوپ ايتا بەرەتىن رۋشىلدىققا دا تىرەلەدى. وسى ارەكەتىمىز پرەزيدەنت اتىنا كىر كەلتىرەدى-اۋ دەگەندى ەسكەرىپ جاتقان جادىگويلەر جانە جوق. قايىردىڭ ءبارى تۋعان مەن تۋىسقاننان عانا بولادى دەپ ويلايتىن ورەسى تار اڭگىلەر دە بار. تۋىسپاساڭ دا قيماسىڭ، تۋعاننان بەتەر قيىسپاسىڭ بولاتىنىن، وپالى دۇنيەنىڭ ءوزى ەڭ الدىمەن سولارمەن تاتۋلىعىندا جاتاتىنىن قاپەرىنە المايتىن قانىپەزەرلەر قانشاما. "قۇبا تۇزدە ءتورىڭ ءبىر، قۇبا بەلدە ەلىڭ ءبىر اعايىنىڭ بار، جابىقتان كۇنىڭ جارقىراپ، جايىقتان سۋىڭ سارقىراپ تۇرۋ ءۇشىن دە ەل ءىشىنىڭ تاتۋلىعى كەرەك"، — دەگەندى سايراپ، قۇيما قۇلاق بولسا قۇيىپ-اق جاتىر پرەزيدەنت.
جاۋلاسقاندى جاۋ الادى،
بولىنگەندى ءبارى الادى، —
دەيتىن ەدى اتام قازاق. ادامدا ۇرەي بىرەۋدە، ءۇمىت كوپ. ءۇمىتىن ۇرەيگە جەڭدىرمەگەن ەل عانا ماقساتىنا جەتىپ، ءتۇپتىڭ تۇبىندە ۇتىپ شىعادى. كوسەم سالىپ، كوش باستاتقان بالاسى بار، كورەگەن باسشىسى بار وردالى ەل وسىنى ءاردايىم ەستە ۇستاعانى، ءوزى دە ءلايىم سوعان لايىق بولعانى ابزال. ءبىر جەڭنەن قول، ءبىر جاعادان باس شىعارىپ، الا قويدى بولەك قىرىقپايتىندىعىن دالەلدەگەن ءبىر عانا اقىلدى باسشىسىنىڭ اۋزىنا قاراعان ەل ەشقاشان اداسپاق ەمەس. سول تىرلىكتىڭ باياندى بولۋىن تىلەپ، ءبىلىپ قانا قويماي، جۇمىلا ءجۇرىپ باسشى جۇگىن جەڭىلدەتە تۇسۋگە ءبىر كىسىدەي ات سالىسقاندا بارىپ مۇراتقا جەتەتىن بولامىز.
قازىرگى قازاق اۋىلى ءبىر ساۋلەلى جاعالاۋعا قاراي جالت بۇرىلىپ وتىر. "قيرادى، ءبىتتى، قۇلادى، جۇتتى!" — دەپ قاقساپ تا كوردىك قوي. جاقسىنى كورە ءبىلۋ دە جايساڭعا ءتان مىنەز. ەندەشە ەل باسى ىقىلاس ءبىلدىرىپ وتىرعاندا، ىنتىماقپەن بىرگە ىنتا بولۋ جاعىپ دا ويلاستىرايىق، اعايىن. "الما، ءپىس — اۋزىما ءتۇستىڭ" اۋىلى الىس قالعانى قاشان!
2002 جىل
You Might Also Like
-
وسىدان جەتى-سەگىز جىل بۇرىن ءبىر توپ اۋىلداستارىمنىڭ نارازىلىعىنا وراي سول كەزگى وبلىس اكىمىنە ادەيىلەپ حات جازعانىم بار ەدى. ءبىزدىڭ جاقتاعى ەسكىدەن كەلە جاتقان ءتاپ-تاۋىر قازاقشا اتى بار ءبىر اۋىلعا ...
