جامبىلدىڭ العاشقى ولەڭدى باستاۋى جايىندا بىر-ەكى ءسوز
كىمگە دە بولسىن ساباقتى ءومىر بەرەدى. جولدى ءوزى وسكەن ورتاسى اشادى. جامبىلدىڭ تۋىپ وسكەن ەلى — ۇلى ءجۇز، ونىڭ ىشىندە شاپىراشتى. ءارىسى ۇلى ءجۇز ەلىندە، بەرىسى شاپىراشتى ەلىندە قازاقتىڭ قارا ولەڭمەن قاجاساتىن قايىم ايتىسى دەگەن وتە مول بولعان. كۇنى بۇگىنگە دەيىن انىق ون-ون بەس كىسى ءبىر جەرگە باس قوسسا، ايەل-ەركەك بولىپ ايتىسپاي وتىرمايدى.
بۇل سياقتى ايتىس تەك بەلگىلى اقىنداردىڭ عانا ايتىسى ەمەس، قىز، بوزبالا، جىگىت، كەلىنشەك قاي-قايسىسى بولسىن بەلگىلى ەل اۋزىنداعى قارا ولەڭمەن قارپىسا كەتەدى. ەلدىڭ ادەتى بولعان وسى ايتىسقا زاماننىڭ ءوزى قاتارلى جاسى رەتىندە جامبىل دا ءتىپتى ەرتە كىرىسەدى. جامبىل سول جاس كۇنىنەن-اق ءبىر جاعىنان حالىقتىق قارا ولەڭگە سۇيەنسە، ەكىنشى جاعىنان ءوز ويىنان قوشامەتكەيلەپ ءونىمدى ءسوز ايتقىش، بەلگىلى ايتىسقىش جىگىت بولىپ ىرىكتەلەدى. سونىڭ ءوزى جامبىلدىڭ ولەڭگە ۇيىرلىگىن دە، ىڭعايىن دا وسىرە تۇسەدى.
وسىمەن قاتار ۇلى ءجۇز ەلىن قوقان بەگى بيلەگەن كەزدەدىڭ تۋى وتە جوعارى كوتەرىلگەن، ورازا، ناماز سياقتى ءدىني ارەكەتتەر ەتە ەلەۋلى ورىن الادى. سونىڭ اسەرىنەن ۇلى ءجۇز اقىندارىنا ۇلكەن ءداستۇر بولعان ورازا كەزىندە جاراپازان ايتۋ بولادى. جاراپازاندى پايعامبار، ساحابالار ايتقان، ونى ايتۋ ۇلكەن ساۋاپ ءارى دىنگە قۇرمەت دەگەن ۇعىم ەل ىشىندە وتە كۇشتى بولعان. ونى ايتۋشىلارعا ايرىقشا مىرزالىق كورسەتەتىن بايلاردا ادەت بولعان.
ۇلى ءجۇز ىشىندە جاراپازانشىعا تەك استىق، اقشا عانا ەمەس، ات، تۇيە، قوي، قوزى بەرۋ سياقتى ۇلكەن تابىستار بار بولعان. سوندىقتان جاراپازان تەك ءدىن جايلى ەمەس، مالدى باي كىسى، اتالى كىسى ارعى-بەرگىسىنەن قوزعاپ ماقتاۋ جايىنان، ۇلكەن كەسەك جىر ايتىپ وزەكتى ءسوز ايتۋعا شەبەرلەندىرىپ بەزەندىرەدى. وتكىر سەزگە جاتتىعادى. البىرت جاڭا ەسىپ كەلە جاتقان جامبىل بويىنداعى ونەردى باسقارا الماي جۇرگەن كەزىندە، ەل ارالاپ ولەڭ ايتۋدى جاراپازاننان باستايدى.
جامبىل جاراپازان جىرىن تەك كوپ بەرگەندى ماقتاپ، از بەرگەندى جەرلەپ ايتۋدان گورى، ءبىر جاعىنان كۇلدىرگى، وتكىر سوزىمەن ءماجىلىس ەتە جۇرەدى. ونىڭ ۇستىنە ءوز ەلىنىڭ ورتاسىنا سول كەزدە ەتە قىزىقتى بولعان ءسۇيىنبايدىڭ تەزەككە بارعانداعى شايقاسۋ ولەڭى، قىرعىزدىڭ اقىنى قاتاعان اقىنمەن ايتىسقانى سياقتى وزەكتى جىرلاردى دا ايتا جۇرەدى.
جامبىل وسى جاراپازان ايتىپ ءجۇرىپ، ءوزى ءبىر توسقان ءسۇيىنباي اقىننىڭ ۇيىنە كەلىپ جاراپازان ايتادى. ول جونىندە ءسۇيىنباي جايىنداعى بولىمدە كەڭىرەك ايتىلادى.
وسى سياقتى ولەڭگە بەت الىپ، جاراپازان، توي-تومالاقتىڭ ايتىسى تويباستارىن ايتىپ جۇرگەن كەزىندە، جامبىل جىرىنا جول اشارداي ءوز باسىنان ءبىر اسەرلى ۇلكەن ۋاقيعا كەشەدى. ول ۋاقيعا: ەل جايلاۋدا وتىرعاندا، ءبىر اۋىلدا توي بولادى، ول تويعا شاپىراشتى ەلىنىڭ ءبارى كەلەدى، جىگىت - جەلەڭ، قىز-كەلىنشەك باس قوسىپ ايتىس، كوكپار، كوپ تاماشا بولادى. وسى تويدا جامبىل قىدىرما قىزى بۇرىم سۇلۋمەن كەزدەسىپ تانىسادى.
قىز جامبىلعا ءوزىنىڭ كۇيەۋىن مەنسىنبەيتىنىن ايتىپ، جامبىلمەن كوڭىل قوسىپ جولداس بولۋعا ءسوز بەرەدى. ارتىنان رەتىن تاۋىپ قىزبەن كەزدەسىپ، الىپ قاشاتىن جاعداي ىزدەپ، جايلاۋدا قيسىن تابا المايدى. ەل جايلاۋدان باۋىرعا كۇزدەۋگە كوشكەندە، قىزدى جامبىل الىپ قاشادى. الىپ قاشقاندا ءوز ۇيىنە اكەلمەي، سارىبايدىڭ ءىنىسى سارجاننىڭ ۇيىنە اكەلىپ تىعادى. ءوزى سىر بىلدىرمەي سارىبايدىڭ ۇيىنە كەلىپ سوندا بولادى. قىزدىڭ توركىنى سۇراستىرا كەلىپ جامبىل الىپ قاشقانىن ءبىلىپ، جاپانىڭ اۋلىنا كىسى سالادى. «بالاسى قىزىمىزدى الىپ قاشتى، قايدان تاپسا تاپسىن، بولماسا، قولداسامىز با؟» — دەيدى.
قىزدىڭ توركىنى — ايقىم، ايتتىرعان قاينى — شىبىل، وتە ءبىر جۋان باي جەر بولادى. جامبىلدىڭ سارىباي اۋلىندا جۇرگەنىن ءبىلىپ، جامبىلدىڭ اكەسى ۇلكەن بالاسى ءتايتى جانە باسقا جانكۇيەر اعايىندارىن سارىبايعا جىبەرەدى. سارىبايعا ولار كەلگەن سوڭ جامبىلدان سۇراسا، ول قىزدى الىپ قاشقانىم جوق دەپ مويىندامايدى. جەر تۇبىنەن انىعىن ءبىلىپ كەلگەن ءتايتى سارىبايعا قىزدى جامبىلدىڭ الىپ قاشقانىنىڭ انىق ەكەنىن ايتىپ ۇعىندىرعان سوڭ، سارىباي وڭاشالاپ سۇرايدى. جامبىل شىنىن ايتادى.
«مەن ءبىراق بۇل قىزدى قايتارمايمىن»، — دەپ كونبەي وتىرىپ الادى. «قىزدى قايتارمايتىن ەدىم، سارەكەمنىڭ ەكى ءسوزى وي ءتۇسىردى. ءبىرى، ەكەي جاڭا ەل بولىپ كەلە جاتىر ەدى، تاعى ءبۇلىندى عوي. مىنا قىزدىڭ قاينى ۇرى، قاۋ بەرىك ەل ەدى، ايتقانعا كونبەيدى. ەكىنشى، اكەڭنىڭ تىرنەكتەپ جيعان از داۋلەتىنە كەسىر قىلاسىڭ عوي، ءتۇتىن قالدىرماي شاۋىپ اكەتەدى. وزىڭە قالىڭ بەرىپتى عوي. اتاڭ اتاستىرعان قالىڭدىعىڭدى ال. وعان توقتاماساڭ، وسى ەلدى باسى ءبىر تاڭداعان قىزدى تاۋىپ ءجىپ تاق، ءوزىم الىپ بەرەيىن» دەدى. وعان زامان بولىپ كەتتى عوي، سارەكەمنىڭ كۇشىنەن اسا المادىم عوي، وسى سوزدەن اسا الماي، ارەڭ دەگەندە كوندىم. قىزدى ءۇش توعىز ايىپپەن قايتارىپ بەردىم»، — دەپ، ءوز اۋزىنان 1944 جىلى 12 تامىز كۇنى جاكەڭ ءوز ۇيىندە ايتتى.
سارىبايدىڭ ابىرويىنان اسا الماعان جامبىل دا توقتايدى، قىزدىڭ قايىن توركىنى دە توقتايدى. ءبىراق بۇرىمنىڭ ارمانى جاس البىرت اقىننىڭ جۇرەگىنە ۇلكەن جارا سالادى. ول كوپ ۋاقىتقا دەيىن ارمان ۋىنا ورالىپ، ولەڭمەن، دومبىرامەن كوڭىل جۇباتادى. جامبىلدىڭ اقىندىعىنىڭ ءبىر كىلتىن اشقان، اشىنىپ، ءسوز ايتىپ، مۇڭلى جۇرەكتەن كۇيلى ءسوز شىعارتقان وسى بۇرىم اڭگىمەسى دە بولادى.
«ايرىلدىم ارمانمەنەن، قايران بۇرىم،
ايداي eد تولىقسىعان اپپاق نۇرىڭ،
الداندىم، اياعىمدى شالىس باستىم،
بىلمەدىم جان اشىماس اعا سىرىن»، —
دەگەن ارمان، وكسىك ولەڭىن جامبىل ءومىر بويىنا ايتقان ءتارىزدى. وسى ارمان اقىن ويىن تەرەڭدەتىپ، سونىمەن قاتار بۇرىنعىدان گورى ءورىستى ۇزارتا، ولەڭگە ءبىرجولاتا بەت الۋعا سەبەپ بولعان.
جامبىل سارا دەگەن قىزدى الىپ قاشىپ، الا الماي قالىپتى دەپ، 1940 جىلى شىققان جامبىل جايىنداعى ەسماعامبەت سمايىل ۇلى جازعان قىسقاشا ءومىرباياندا جازعان ەدى. ول قاعىس ەستىلىپ، جاڭىلىس ايتىلعان كورىنەدى. بىرىنشىدەن، مىنا جوعارىدا ءوزىنىڭ الىپ قاشقان قىزىن جاكەڭ ۇمبەتالى بارىمىزگە ءوزى اۋىزەكى ايتتى. ەكىنشى، 1944 جىلى قىركۇيەك ايىندا ءبىز كەنەن ازىربايەۆتىڭ ۇيىنە بارىپ جاكەڭ جايىنان اڭگىمەلەسىپ وتىرعاندا، كەنەن: «مەنىڭ الىپ قاشقان قىزىمدى جاكەڭە تەلىپ، جاكەڭنىڭ ءبىر كىتابىندا ءبۇلدىرىپ قويىپتى. جاكەڭ الىپ قاشقان قىز سارا ەمەس، سارا نۇربەك قىزىن مەن الىپ قاشىپ، سورىم قايناپ، قايتارىپ بەرىپ ەدىم»، — دەپ، ءوزى بىزگە اۋىزشا ايتتى.
You Might Also Like
-
جامبىلدىڭ قاي جىلى، قاي اي، قاي جەردە تۋعانىن ءبىز جوعارىدا ايتتىق. سويتسە دە جامبىلدىڭ تۋعاننان باستاپ بالا شاعىنان ءوزىمىز تاپقان قىسقاشا مالىمەتتەردى ايتا كەتەمىز. جامبىلدىڭ 1946 جىلعى 100 جىلدىق ...
-
جامبىلدىڭ ۇساق-تۇيەك ولەڭدەرىنەن بولەك العاشقى اۋىزعا ىلىنگەن جەرى — سايقال دەگەن قىزبەن ايتىسقانى. بۇل قىزبەن جامبىل تالاس بويىندا كەزدەسەدى.سايقالدىڭ اتىن ەستىپ، جامبىل ءبىر تويدا ادەيى ىزدە...
