جاڭارتىلعان ءبىلىم مازمۇنى - زامان تالابى
ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلى اتىنداعى №68 مەكتەپ-گيمنازيا
باستاۋىش سىنىپ مۇعالىمى-تۋلەۋبايەۆا مارال سابىروۆنا
ۇلاعاتتى ۇرپاق تاربيەلەۋ – اسا جاۋاپتى ءارى كۇردەلى مىندەت. ساپالى ءبىلىم – جەتىستىككە جەتۋدىڭ جولى ءارى ەكونوميكانى دامىتۋدىڭ باستى قۇرالى.
قاسىم-جومارت كەمەل ۇلى توقايەۆ
بۇگىنگى كۇنى ەلىمىز قوعام دامۋىنىڭ جاڭا جولىنا ءتۇستى، بۇعاناسىن بەكىتتى، كەرەگەسىن كەڭەيتتى، تاۋەلسىز قازاقستان شاڭىراعىن بيىكتەتتى، ەلتاڭباسىن دۇنيەنىڭ ءتورت بۇرىشىنا جۇلدىزداي جارقىراتتى، ءانۇرانىن الەم تورىندە اۋەندەتتى، كوك بايراعىن كوكتە جەلبىرەتتى. وتىز جىلدىڭ ىشىندە قازاقستان ءتۇرلى جاھاندىق جاڭالىقتارعا تاپ بولىپ، ءوستى، وركەندەدى، دامىدى. ەلدىڭ بولاشاعى- جاستار دەسەك، قازاقستاننىڭ ودان ارمەن كوركەيۋى دە سول وسكەلەڭ ۇرپاق قولىندا.
ەلباسى ن.ءا.نازاربايەۆ «بولاشاققا باعدار:رۋحاني جاڭعىرۋ» ماقالاسىندا: «تابىستى بولۋدىڭ ەڭ ىرگەلى، باستى فاكتورى ءبىلىم ەكەنىن اركىم ءتۇسىنۋى قەرەك. سەبەبى، قۇندىلىقتار جۇيەسىندە ءبىلىمدى بارىنەن بيىك قوياتىن ۇلت قانا تابىسقا جەتەدى» دەلىنگەن. دەمەك، بىزگە جۇكتەلگەن مىندەتتى ورىنداۋىمىز ءۇشىن، قىسقا ۋاقىتتا جۇزەگە اسىرۋىمىز ءۇشىن بىزگە ەڭ قاجەت دۇنيە- ءبىلىم. XXI عاسىر – جاھاندىق جاڭالىقتار عاسىرى عانا ەمەس، سونىمەن قاتار ءبىلىمنىڭ داۋىرلەۋ عاسىرى. نەگە دەسەڭىز، بۇگىنگى كۇندە كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ تۇراقتى قارقىنداپ دامۋىندا، حالىقتىڭ ءومىر ءسۇرۋ ساپاسى مەن دەڭگەيىن كوتەرۋدە، ەلدىڭ الەمدىك دەڭگەيدەگى ورنىن ايقىنداۋدا ماڭىزدى ءرول اتقارادى. بۇگىنگى جاستاردىڭ باقىتىنا وراي، بىزدە تەگىن ءبىلىم الىپ، عىلىممەن شۇعىلدانىپ، جاڭالىق اشۋعا، يدەيا ءبولىسىپ، ونى جۇزەگە اسىرۋعا تولىق مۇمكىندىك جاسالعان. ەگەمەندى ەلىمىز وقۋ-اعارتۋ ىسىنە، ءبىلىم ساپاسىن كوتەرۋ ماسەلەسىنە، ءبىلىم جۇيەسىنە جاڭا باعىتتار ەڭگىزىپ، ءبىلىم وردالارىنىڭ ماتەريالدىق-تەحنيكالىق بازاسىن جاقسارتۋعا ەرەكشە ءمان بەرۋدە. وسى مۇمكىندىكتەردى وڭتايلى پايدالانا وتىرىپ، ەل سەنىمىن اقتاۋ- ءار قازاق جاستارىنىڭ باستى ماقساتى بولۋ قاجەت.
بۇگىنگى ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ ەرەكشەلىگى بولعان تۇسى- ءبىلىم الۋشىلاردىڭ ساباققا قاتىستى قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرۋعا جاعداي جاساۋ، قانداي دا ءبىر ىس-ارەكەتكە قۇزىرەتتىلىگىن دامىتۋ، ارتتىرۋ، قالىپتاستىرۋ . ءبىلىم بەرۋ ۇردىسىندەگى جاڭارتىلعان ءبىلىم مازمۇنى - ءبىلىم بەرۋدەگى ەڭ ءىرى ءارى اسا ماڭىزدى قادامداردىڭ ءبىرى دەر ەم. وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىنشە وقىپ ۇيرەنۋ جانە ادام مادەنيەتىنىڭ كەز-كەلگەن سالاسىندا جۇمىس ىستەۋدىڭ جاڭا تاسىلدەرىن قالپىنا كەلتىرۋ قابىلەتتەرىن قالىپتاستىرۋ، عىلىمي جاڭالىقتارعا دەگەن كوزقاراسىن، ىنتاسىن، شابىتىن وياتۋ، تاربيە مەن ءبىلىمدى، شىعارماشىلىق پەن قابىلەتتى، باسەكەلەستىك پەن ىنتانى قاتار ۇشتاستىرىپ، وقۋشىنىڭ ساپالى ءبىلىم الۋىنا ىقپال جاساۋ-جاڭارتىلعان ءبىلىم بەرۋ مازمۇنىنىڭ باستى ماقساتى. ءمۇعالىم شەبەرلىگى مەن كاسىبيلىگىن اسا تالاپ ەتە وتىرىپ، جاڭاشىل باعىتقا بوي الدىرعان جاڭارتىلعان ءبىلىم بەرۋدەگى باستى ەرەكشەلىكتەر مىناداي:
• ينتەللەكتۋالدى، جان-جاقتى دامىعان تۇلعا قالىپتاستىرۋ؛
• پەداگوگتىڭ ديداكتيكالىقع ادىستەمەلىك، پەداگوگيكالىق-پسيحولوگيالىق داعدى مەن ءبىلىمىن كاسىبي دارەجەدە دامىتۋ:
• كريتەريالدى باعالاۋ جۇيەسىن ەڭگىزۋ؛
• وقىتۋدىڭ جاڭا ادىس-تاسىلدەرىن مەن قۇرالداردى پايدالانىپ ءتيىمدى وقىتۋدى العا قويۋ؛
• ءبىلىم بەرۋدەگى باسقارۋشى جانە كوشباسشىلىق.
وسى رەتتە، جاڭارتىلعان ءبىلىم بەرۋ مازمۇنىنىڭ جاڭا وزگەرتۋىنىڭ بىرىنە ناقتى توقتالىپ، تالداپ كورەتىن بولساق، بۇگىنگى كۇندە ءبىلىم جۇيەسىندەگى ەڭ ءساتتى وزگەرىس ءارى ءىرى جاڭالىق – باعالاۋ جۇيەسىنىڭ وزگەرۋى دەر ەم. سەبەبى، وسى كۇنگە دەيىن قولدانىلىپ كەلگەن «ءداستۇرلى باعالاۋدىڭ» ءوز الدىنا كەمشىلىكتەرىن ءسوز ەتكەندە ارتىقشىلىعىن باسىپ وزىپ، باسىم بولىپ ءتۇسۋشى ەدى. ءداستۇرلى باعالاۋ بەلگىلى ءبىر دارەجەدە تۇسىنىسپەۋشىلىكتەردى تۋعىزادى، ءتيىمدى باعالاۋ جولىنداعى ۇلەسى از، ءارى وقۋشىلاردىڭ مازاسىزدانۋ دەڭگەيىن دە ارتتىرادى. ءبىرجاقتى باعالاۋ بۇكىل وقۋ پروسەسىنە ءوزىنىڭ كەرى اسەرىن تيگىزەدى. نەگىزىندە، مەكتەپتەگى باعالاۋ جۇيەسى وقۋشىنى جەتىستىككە باعىتتاپ، ءوزىن-وزى باعالاۋدىڭ دامۋىنا ىقپال ەتۋى كەرەك، وقۋدى جانە ءتىپتى كىشكەنتاي وقۋشىنىڭ ۇلگەرىمىن ىنتالاندىرۋى، باعدارلامانى ىسكە اسىرۋ دەڭگەيى تۋرالى اقپارات بەرۋى كەرەك. كريتەريالدى باعالاۋ وقۋشى ءۇشىن دە، وقىتۋشى ءۇشىن دە، جانە اتا-انالار قاۋىمى ءۇشىن ءوزىنىڭ كەلەلى جەمىسىن كورسەتىپ، تاپتىرماس مۇكىندىكتەردى سىيلاپ وتىر. باعالاۋدىڭ كريتەريالدى ادىستەرى ءداستۇرلى ادىستەردەن ايتارلىقتاي ەرەكشەلەنەدى. وزگە باعالاۋ تۇرلەرى سەكىلدى دە بۇل باعالاۋدىڭ ءوز الدىنا قويعان مىندەتتەرى، ارتىقشىلىقتارى، ەرەكشەلىگى، جولى، تاسىلدەرى بار. كريتەريالدى باعالاۋدىڭ ارتىقشىلىقتارى مىنالار:
• وقۋشىلاردىڭ وقۋ جەتىستىكتەرىن باعالاۋ اشىق، وبەكتيۆتى، ايقىن بولادى؛
• وقۋ پروسەسىنە قاتىسۋشىلار اراسىندا دوستىق قارىم-قاتىناس ورناتۋعا ىقپال ەتەدى؛
• وقۋشىنىڭ رەفلەكسيا مۇمكىندىگى بار؛
• وقۋشى ءوز قىزمەتىنىڭ ناتيجەلەرىن تۇسىنەدى؛
• جۇمىستىڭ جەكە ەلەمەنتتەرىن ءبولىپ كورسەتۋگە جانە ولاردى ەلەمەنتتەر بويىنشا باعالاۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
• دايىندىق دەڭگەيى مەن ءبىلىم ساپاسىن ارتتىرۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.
كريتەريالدى باعالاۋدىڭ ءوز الدىنا قويعان مىندەتتەرىنە جەتۋ ىقپالى دا جوعارى. اتاپ كورسەتەتىن بولساق، كريتەريالدى باعالاۋدى ەڭگىزۋدەگى مىندەتتەر:
1. مەكتەپتەگى وقىتۋ ساپاسىن جوعارىلاتۋ؛
2. ءبىلىم جۇيەسىندەگى باعالاۋدىڭ حالىقارالىق ستاندارتقا ساي بولۋىن سايكەستەندىرۋ؛
قورىتىندىلاي كەلگەندە، جاڭارتىلعان ءبىلىم بەرۋ مازمۇنىنداعى ەنگىزىلگەن ءار تارماق- ءساتتى، ءارى زامان تالابىنا ساي. بۇگىنگى كۇن –ەرتەڭگى تاريح بولاتىن بولسا، تاريحىمىزدىڭ جارقىن، بولاشاعىمىزدىڭ ايقىن بولۋى ءۇشىن ءبىلىم بەرۋ ۇردىسىنەن باستاعانىمىز ءجون. سەبەبى، بولاشاق- ۇرپاقتىڭ قولىندا!
پايدالانعان ادەبيەتتەر ءتىزىمى:
1. ا. ءالىموۆ “وقىتۋدىڭ ينتەربەلسەندى تاسىلدەرى” الماتى .
2. (مەتوديچەسكوە پوسوبيە دليا ترەنەرا. پروگرامما «Street Law». سوست. مۋحتاروۆا ا.ك.، بۋلۋكتايەۆ يۋ.و.، كالينينا ا.ا.، اسانبەكوۆا گ.س. - الماتى: فوند «XX! ۆەك»، 2001. -34 بەت
You Might Also Like
-
— باياعىدا (قىرىق جىلدىڭ ارىسى مەن بەرىسى بولۋى كەرەك) قاسكەلەڭ اۋدانىنداعى اۋداندىق سوتتا قىزمەت اتقارىپ ءجۇردىم، — دەدى ۇدەرباي اقساقال. — ءبىر كۇنى كەزەكتى سوت ءماجىلىسىن وتكىزىپ و...
