InfoHub Logo

جاڭا جىل — 1970 جىلدىڭ بەتىن اشتىق.

ءبىر جاسقا ەسەيدىك، ءبىر قادام ىلگەرى باستىق. «ەسەيۋ»، «قادام» دەگەن ۇعىمدار بىلاي العاندا تىم قاراپايىم ەستىلەدى. ال، سول شىن مانىندە قاراپايىم با؟ ەسەيۋىمىزدىڭ، ىلگەرى باسۋىمىزدىڭ تابيعاتىنا ۇڭىلە قاراساق، عاجايىپ سىرلارى بار. بۇل ءبىر جىلدىڭ سىرى بولعانىمەن عاسىردىڭ، ءداۋىردىڭ سيپاتى. ءبىزدىڭ جىلدارىمىز بىرىمەن-بىرى ساباقتاسىپ، ءبىرىن-بىرى تولىقتىرىپ، بىرىنەن-بىرى بيىكتەپ ءداۋىردىڭ شەجىرەسىن قۇرايدى. بيىكتەگەن سايىن تەرەڭنەن كوتەرىلگەن تەڭىزدىڭ تولقىنىنداي ءور كەلەدى.

ۋاقىتقا مۇنداي ورلىك سيپات بەرگەن سوۆەت حالقى، ونىڭ قاجىرلى دا قارقىندى ءىسى، جاڭا قوعامدى قۇرۋ جولىنداعى سارقىلماس جاسامپازدىق كۇشى. حالىق كۇشىنىڭ تابيعاتىن تانۋ تاريحقا وڭاي سوققان جوق. تاريح نەبىر «اۋليە» دەگەننىڭ كەڭەسىن تىڭداپ كورگەن. جاراتۋشىعا جالىنساق، جارىلقايدى ول ءبىزدى دەۋشىلەر دە بولدى. ءبىراق ەشتەڭە شىقپادى. ادامزاتقا دارمەنسىزدىكتى، باقىتسىزدىقتى تاندى ول جول. وزىڭە دەگەن يگىلىكتى وزگەنىڭ مەيىرىنەن كۇت، بىرەۋگە جالىنىشتى بول، باعىنىشتى بول دەۋشىلەر دە شىقتى. بۇل دا باقىتسىزدىققا دۋشار ەتتى.

تاريحتىڭ سول ءبىر بۇرالاڭ - بۇلتارىس جولدارىن ەلەپ-ەكشەپ، ەڭ ءتۇيىندى، ەڭ دايەكتى شەشىم ايتقان ماركستىك - لەنيندىك ءىلىم. ال بۇل ءىلىمنىڭ نەگىزىن سالۋشىلار حالىقتىڭ بويىنداعى قايراتتى تانىتتى. ول قايراتتىڭ جاسامپازدىق سىرىن اشتى. ۇلى لەنين سول قايراتتى باقىت ارناسىنا قاراي بۇرا الاتىن كۇشتى — كوممۋنيستىك پارتيانى قۇردى.

مىنە، سول پارتيانىڭ باستاۋىمەن ەلىمىزدىڭ جارقىن بولاشاققا بەت تۇزەگەنىنە ەلۋ ءۇشىنشى جىل. بارعان سايىن بيىكتەۋ، ءوردىڭ ۇستىندە ورگە شىعۋ — وسى جىلدارعا ءتان سيپات، وسى جىلدار عانا جاساعان مۇرا. وسى جىلدار سوۆەت حالقىنىڭ جاسامپازدىق شەجىرەسىن شەرتتى. 1969 جىل دا سول شەجىرەنى شەرتىپ ءوتتى، 1970 جىل دا سول شەجىرەنى شەرتەم دەپ كەلدى. ءبىراق بۇل ءبىرىن-بىرى قايتالاۋ ەمەس، جاڭارتۋ، جالعاۋ!

...1920 جىلدىڭ كۇزى. ءبىر جاعى اشتىق، جالاڭاشتىق، جوقشىلىق، ءبىر جاعى يمپەرياليست ينتەرۆەنسيا شىمبايعا باتىپ تۇرعان شاقتا كرەملدەگى لەنيننىڭ قاراپايىم عانا جينالعان كابينەتىنە گەربەرت ۋەللس كىردى. ول روسسياداعى اۋىر حالدى، كۇيزەلىس قۇرىعىن ءوز كوزىمەن كورىپ كەلگەن-دى. ىلگەرىنى ويلاۋدى، الىستى بارلاۋدى ەنشىمە مول تيگەن دەپ ەسەپتەيتىن اتاقتى فانتاست-جازۋشى ەلىمىزدىڭ بولاشاعىنا سەنبەدى. لەنينمەن پىكىرلەسۋدى، اۋىر جاعدايدا ونىڭ نە ويلاپ، نە جوسپارلاپ وتىرعانىن بىلگىسى كەلدى...

تاڭ قالدى. تاڭىرقاعانى سونشا، لەنيندى «كرەملدىڭ قيالشىلى» دەپ تە اتادى. «قانداي ءبىر سىيقىرلى ايناعا قاراسام دا، روسسيانين بولاشاعىن كورىپ تۇرعانىم جوق. ال مىناۋ كرەملدەگى الاسا بويلى ادام سول بولاشاقتى كورىپ تۇر. ول بىت-شىتى شىققان تەمىر جولداردىڭ ورنىندا جاڭا، ەلەكترلەنگەن جولداردىڭ بولاتىنىن، تاس جولداردىڭ ءالى-اق بايتاق ەلدىڭ تۇكپىر-تۇكپىرىنە اپاراتىنىن، قايتا تۇلەگەن، يندۋستريالى، باقىتتى، كوممۋنيستىك دەرجاۆانى كورىپ تۇر»، دەپ جازدى.

لەنيننىڭ كەمەڭگەرلىگى تاريحتى جاساۋشى حالىق ەكەنىن، ونىڭ بويىنداعى قابىلەتتى وياتا بىلسە، نە عالاماتتى جاسايتىنىن دا كورگەندىگىندە، ءارى سوعان سەنگەندىگىندە ەدى. ال ۋەللس ونى كورە العان جوق-تى. جارتى عاسىردان از-اق استام تاريحي قىسقا مەرزىم - ۇلى كوسەمنىڭ سول كورەگەندىگىنە ايعاق.

— ەلىمىزدە بولعان عاجايىپ وزگەرىستەردىڭ سىرى نەدە، ونى جاساۋشى كىم؟ — دەپ ويلانساق، اۋزىمىزعا الدىمەن سوۆەت ادامدارىنىڭ ەسىمى ورالادى. كوممۋنيزم يدەياسى ونىڭ بويىنداعى بار قابىلەتتى وياتىپ، جاسامپاز كۇشكە اينالدىردى. ول كۇشتىڭ الماعان قامالى، جەڭبەگەن قيىندىعى بولمادى.

ءار جىلعى ەسەيۋ، ءار جىلعى ىلگەرى باسقان قادام دەگەندە ەڭ الدىمەن سول كۇشتىڭ ەسەيۋىن، سول كۇشتىڭ كەمەلدەنۋىن ايتامىز. ونى ءتىپتى جايشىلىقتا قولداناتىن «ەسەيۋ»، «قادام» دەگەن ۇعىمدارعا قيعىڭ دا كەلمەيدى. كۇنى — جىل، جىلى — عاسىر ورلەۋدى، دامۋدى قالاي عانا قيارسىڭ بۇل ۇعىمعا. ءبىراق ۇيرەنشىكتى ءسوز، ۇيرەنشىكتى ۇعىم كەرەك. بىزگە ۇلىلىقتىڭ ءوزى ۇيرەنشىكتى بوپ بارادى. دۇنيە جۇزىندە ءتۇڭعىش رەت تاريحتا ۇلى جولدى — كوممۋنيزم جولىن سالدىق. بۇل بىزگە ۇيرەنشىكتى بوپ كەتتى. دۇنيە جۇزىندە تۇڭعىش رەت كوسموسقا جول سالدىق. سوۆەت ادامى تۇڭعىش رەت عارىشقا كوتەرىلدى. بۇل بىزگە ۇيرەنشىكتى بوپ كەتتى. دۇنيە جۇزىندە تۇڭعىش رەت اتوم قۋاتىن بەيبىت ماقساتقا جۇمسادىق. بۇل دا بىزگە ۇيرەنشىكتى. بايقاپ قاراساق، ۇيرەنشىكتى ادەتتەگى ءىسىمىزدىڭ وزىندە سامساپ تۇرعان ۇلىلىقتار. مۇنىڭ ءوزى — عاسىر سيپاتى، ءداۋىر سيپاتى.

عاسىر باسى — وكتيابر، ءداۋىر اتى — لەنين. بۇل ەكى ۇعىم ەگىز. ادامزات تاعدىرىنىڭ ەندىگى تىزگىنى دە وكتيابر تۋىندا. باقىتتىڭ التىن قازىعى سول.

جيىرماسىنشى عاسىردىڭ جەتپىسىنشى جىلىنا اياق باسىپ وتىرعاندا وسى عاسىر جايلى تولعانامىز. بايقاساق، بۇل عاسىرداي ءونىمدى، بۇل عاسىرداي ادام بالاسىنا الۋان جاڭالىق اكەلگەن ءداۋىر بولماپتى. عىلىمنىڭ دا، قوعامدىق دامۋدىڭ دا نەبىر كەرەمەتتەرى وسى عاسىردىڭ ۇلەسىنە تيەدى. سوندا عاسىر تەگەرشىگىنە سونشاما قۋات بەرگەن نە؟ ول — وكتيابردىڭ جەڭىسى، لەنيننىڭ يدەياسى!

1970 جىل — وزگەشە جىل، ەرەكشە جىل بولماق. بۇل جىلدىڭ 22 اپرەلىندە عاسىردىڭ ۇلى پەرزەنتىنىڭ تۋعانىنا 100 جىل تولدى. مۇنىڭ ءوزى ادال نيەتتى ادامزات اتاپ ەتكەن مەرەكە. بۇكىل الەم بوپ ازىرلەنەتىن مەرەكەلەر از. ۇلى لەنيننىڭ تۋعانىنا 100 جىل تولۋى — سونىڭ ىشىندەگى ەڭ ءقادىرلىسى، شوقتىعى بيىگى. ويتكەنى، ونىڭ اڭساعان ارمانى ادامزات باقىتى ەدى. ول قالدىرعان مۇرا ەڭبەكشى، ەزىلگەن اتاۋلىعا ورتاق. ونىڭ تۋى — بۇگىنگى ۇلى كۇرەستىڭ تۋى، دۇنيە ءجۇزىنىڭ ەڭبەكشىلەرى وسى تۋعا قاراپ قاتارىن تۇزەپتى. ۆلاديمير ءيليچتىڭ ەڭبەكتەرى ەلۋ ەلدە، 107 حالىقتىڭ باسىلىپ، ولار 23 ميلليون 191 مىڭ تيراجبەن تاراپ وتىر. ءقازىر پلانەتامىزدا لەنين ەسىمىن بىلمەيتىن ادام جوق.

دانيانىڭ كورنەكتى جازۋشىسى مارتين اندەرسون نەكسە كەزىندە: «عاسىرلار بويى ادامداردىڭ اقىل-ويىن، سەزىم - جىگەرىن لەنيندەي قوزعالىسقا كەلتىرگەن ەشكىم بولعان جوق... حالىقارالىق پرولەتارلىق قوزعالىس ءۇشىن لەنيننىڭ سىڭىرگەن ەڭبەگىن ايتىپ جەتكىزۋ كيىن»، — دەپ جازعان بولاتىن.

ال، اعىلشىن جازۋشىسى دجەك ليندسەي بىلاي دەيدى: «مەن ءۇشىن لەنين — ەڭ الدىمەن، عاسىردىڭ ۇلى ايناسى، ونەگەسى. ونىڭ كىتاپتارى، ەڭبەكتەرى جەر ۇستىندەگى جۇزدەگەن ميلليون ادامداردى قايتا تۇلەتتى... كوكەيكەستى ماسەلەنىڭ بارىنە مەن لەنيننەن جاۋاپ تابامىن. ۆلاديمير يليچ لەنيننىڭ 100 جىلدىق تويى دۇنيە جۇزىندە ونىڭ جەڭىمپاز يدەيالارىنىڭ بۇرىنعىدان زور وسۋىمەن اتاپ ءوتىلۋى ءسوزسىز. لەنيننىڭ عۇمىرى ءالى جاساي بەرەتىن وشپەس، ولمەس عۇمىر دەپ باتىل ايتا الام».

بەيبىتشىلىكتى قورعاۋدىڭ بۇكىل دۇنيەجۇزىلىك سوۆەتىنىڭ پرەزيدەنتى يزابەللا بليۋم: «لەنين ادامزاتقا تەك جيىرماسىنشى عاسىردا عانا ەمەس، ودان كەيىنگى عاسىرلارعا دا جول كورسەتىپ بەردى. ادام بالاسى وت تۇتاتۋدى ۇيرەنگەننەن بەرگى زاماندا وكتيابر ريەۆوليۋسياسىنان كەيىنگى جىلدارداعىداي زور ورلەۋدى، العا باسۋدى بىلگەن ەمەس»، — دەيدى.

ءار ەلدىڭ وكىلىنىڭ وسى ايتقان سوزدەرىندە كەمەڭگەر لەنينگە دەگەن بۇكىل پروگرەسشىل ادامزاتتىڭ ۇلى سۇيىسپەنشىلىگى جاتىر. بيىلعى مەرەكەلى جىلدىڭ ەرەكشە بولاتىندىعى دا وسى سۇيىسپەنشىلىكتە.

ال، ءوز ەلىمىزدەگى ۇلى دۇبىرگە قۇلاق ءتۇرىپ كورسەك شە؟ لەنيننىڭ تۋعانىنا 100 جىل تولۋىنا ازىرلىك وسىدان بىرنەشە جىل بۇرىنعى قيمىل - قارقىن، ىس-ارەكەتىمىزدەن باستالادى. سودان بەرگى نەبىر عاجاپ ىستەرىمىز كوسەم ەسىمىمەن بايلانىستى. وسى جىلدارى سوۆەت حالقىنا ەرەكشە ءبىر قانات بىتكەندەي. ءار ادامنىڭ كەۋدەسىندە بولەكشە ءبىر سەزىم جالىن اتادى. سول جالىن ونى ىلگەرى سۇيرەپ، ۇمتىلدىرادى، بيىكتەن - بيىككە جەتەكتەيدى. كەشەگىنى بۇگىن، بۇگىنگىنى ەرتەڭ مىسە تۇتپاي ەڭبەك ەتۋدىڭ دە سىرى وسىندا. ءار جۇرەك لەنين دەپ سوعادى، ءار ىستەن لەنين وسيەتىنە دەگەن ادالدىق سەزىلەدى.

وسى ۇلى سۇيىسپەنشىلىك مۇحيتىنىڭ ءتۇبى تەرەڭ، اۋماعى كەڭ. بايتاق ەلدەگى ۇلى ەڭبەك ءدۇبىرىن كورسەتە الار بيىك شىنار بولسا، سونىڭ باسىنا شىعىپ، عالامات كارتيناعا ءبىر ءسات كوز تاستاۋعا اركىم-اق قۇمارتار ەدى. ءبىراق سول ۇلى ءدۇبىردى اركىم-اق ءوز جۇرەگىمەن سەزگەندەي. ءوز جۇرەگىنىڭ ءلۇپىلى — وزىندەي وتانداستارىنىڭ دا جۇرەك سوعىسى.

جاڭا جىلدا وتكەندى شولىپ، العا قاراۋ — ءداستۇر. بەسجىلدىقتىڭ سوڭعى جىلى 1970 جىلعا اياق باسىپ وتىرعاندا بۇل تىپتەن كەرەك. جاڭا بيىككە جەتۋ ءۇشىن شىققان بيىكتىڭ مولشەرىن بىلگەن ابزال. ءبىز جاڭا جىلدىڭ دارقان داستارحانى باسىندا وتىرساق تا، وتان شەكاراسىنىڭ كۇزەتىندە ساقىلداعان سارى ايازدا ساقشى بولىپ تۇرساق تا، تابيعاتتىڭ دۇلەي كۇشىمەن ارپالىسىپ شوپان بولىپ جۇرسەك تە، ستانوكتا تەمىر جونىپ، ەگىستىككە كوڭ توگىپ، تابيعاتتىڭ تالاي جۇمباق سىرىن ىزدەپ، عالىم بولىپ جۇرسەك تە وسىلاي تولعانامىز. ويتكەنى ءبىز بىلتىرعىدان بيىلعى، كەشەگىدەن بۇگىنگىنىڭ كوپ بولعانىن، كولەمدى بولعانىن قالايمىز.

ءار جىلعى ۇستەمە ءونىمنىڭ، ءار جىلعى ءونىمدى ەڭبەكتىڭ باعاسىن جاقسى بىلەمىز. ال ەل داۋلەتىن شالقىتقان ۇستىنە شالقىتا بەرۋ، جارقىن بولاشاقتى جاقىنداتا ءتۇسۋ دەگەن ءسوز.

1969 جىلدىڭ قوسىپ كەتكەن ۇلەسى قانداي؟ تاريحقا بەسجىلدىقتىڭ ءتورتىنشى جىلى بولىپ كەلىپ، ول دا لەنيندىك ءداۋىر شەجىرەسىنىڭ ءبىر بەتىن جاسادى. ەلىمىز بويىنشا ەلەكتر قۋاتىن ەندىرۋ وسى جىلى 690 ميلليارد كيلوۆات-ساعاتقا جەتتى. مۇناي ءوندىرۋ — 329 ميلليون توننا، بولات ءوندىرۋ 110 ميلليون توننا، مينەرالدىق تىڭايتقىشتار — 47 ميلليون توننا بولدى. بەسجىلدىقتىڭ ءتورت جىلىندا 1500-گە جۋىق ءىرى ونەركاسىپ ورىندارى سالىندى. بارلىق ءجۇمىسشىلار مەن قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسى بەسجىلدىقتىڭ باسىنان بەرى 22 پروسەنتكە ءوستى. ءتورت جىلدىڭ ىشىندە 40 ميلليوننان استام سوۆەت ادامدارى اسەم سالىنعان ادەمى ۇيلەرگە قونىستاندى.

تىزە بەرسەك، جەتىستىكتى تاۋىسا الماس ەك. سوندىقتان قارقىنىمىزدى، قادامىمىزدى سيپاتتاي الاتىن ەكى سيفردى عانا كەلتىرەيىك. ونەركاسىپ ءونىمى ءوسىمىنىڭ ءوزى عانا ءتورت جىلدىڭ ىشىندە 39 پروسەنت بولدى. مۇنىڭ ءوزى ديرەكتيۆادا كورسەتىلگەن مولشەردەن ەداۋىر جوعارى. اۋىل شارۋاشىلىعى ءونىمىنىڭ ۇستىمىزدەگى بەسجىلدىقتا ورتا جىلدىق مولشەرى بۇعان دەيىنگى بەسجىلدىقتان 19 پروسەنت ارتتى. وسى سيفرلاردىڭ ار جاعىندا جاتقان عاجايىپ سىرلاردى قاراپايىم كوز دە بايقايدى.

كوپ ۇلتتى بايتاق ەلىمىزدىڭ ىرگەلى ءبىر وتاۋى —قازاقستاننىڭ حالىق شارۋاشىلىعىن دامىتۋعا قوسقان ۇلەسى دە قوماقتى. ال شىن مانىندە كوممۋنيزمنىڭ ۇلى قۇرىلىسشىلارىنىڭ الىپ الاڭىنا اينالدى. لەنيندىك يدەيالاردىڭ تاريحي قىسقا مەرزىمدە قالاي جۇزەگە اسقانىن كورگىسى كەلگەن ادام، كىمدە-كىم سوۆەت حالقىنىڭ نەگە قابىلەتتى ەكەنىن بىلگىسى كەلسە، قازاقستانعا كەلسىن، قازاقستاننىڭ بۇگىنگى جەتىستىگى ريەۆوليۋسياعا دەيىنگى 130 قازاقستانمەن پارا-پار. قازاقستاننان شىققان ونەركاسىپ ءونىمىن دۇنيە ءجۇزىنىڭ 70 ەلى الادى ءقازىر. قاراعاندى مەتاللۋرگيا زاۆودى، وسكەمەن قورعاسىن-مىرىش، تيتان-ماگنيي كومبيناتتارى، سوكولوۆ-سارىباي كەن-بايىتۋ، جەزقازعان، بالقاش كەن مەتاللۋرگيا كومبيناتتارى، مىنە، بۇگىنگى قازاقستاننىڭ كەلبەتى.

ۇستىمىزدەگى بەسجىلدىقتا قازاقستاننىڭ ءوز تراكتورى دۇنيەگە كەلدى. ول «قازاقستان» دەپ اتالادى. ءقازىر پاۆلوداردىڭ تراكتور زاۆودىنا بارساڭىز، كوكتەمدە، جازدا شەتسىز، شەكسىز ەگىس دالالارىندا بولساڭىز، جوڭكىلىپ جۇرگەن تەحنيكانى كورەسىز. ءبىر كەزدە اياداي جەردى اعاش سوقامەن ايىرۋ مۇڭ بولعان شارۋاعا ەندى تەمىر تۇلپاردىڭ قۇلاعىندا ويناۋ تۇك ەمەس. بۇل دا ۇيرەنشىكتى بولدى.

رەسپۋبليكا بەسجىلدىقتىڭ ءتورت جىلىندا مەملەكەتكە ەكى ميلليارد 815 ميلليون پۇت استىق ساتتى. ونىڭ 420 ميلليون پۇتى جوسپاردان تىس. 1969 جىلدىڭ وزىندە 650 ميلليون پۇت استىق بەردى. جوسپار اسىرا ورىندالدى. رەسپۋبليكامىزداعى 16 وبلىستىڭ 9-ى مەملەكەتكە استىق ساتۋدىڭ بەسجىلدىق جوسپارىن ورىنداپ قويدى. ولار قوستاناي، سولتۇستىك قازاقستان، اقتوبە، ورال، الماتى، شىعىس قازاقستان، تالدىقورعان، جامبىل جانە شىمكەنت وبلىستارى.

ەت، ءسۇت جانە باسقا اۋىل شارۋاشىلىق ونىمدەرىن وتكىزۋ جونىندە دە ءتورت جىلدىڭ تاپسىرماسىن ورىندادىق.

مۇنىڭ ءبارى — قادامىمىزدىڭ نىق قارقىنىمىزدىڭ قارىشتى ەكەنىن كورسەتەتىن، بەسجىلدىقتى 1970 جىلى ويداعىداي ورىنداۋعا سەنىمىمىزدى كۇشەيتەتىن فاكتىلەر.

مۇنىڭ ءبارى وكتيابر عاسىرىنىڭ 52-جىلى، بەسىنشى بەسجىلدىقتىڭ ءتورتىنشى جىلى بولعان 1969 جىلدىڭ ابىرويىن كوتەردى. ونىڭ قولىنان 1970 جىل ەرلىك ەستافەتاسىن الدى.

الپىس توعىزىنشى جىلدىڭ وزگە جىلدارعا ۇقسامايتىن دارا، ەلەۋلى وقيعالارى دا بار. ولار شىن مانىندە تاريحي وقيعالار!

ءبارىمىزدىڭ ەسىمىزدە — جىل باسىندا كوسموس كوگىنە «سويۋز-4»، «سويۋز-5» كورابلدەرى كوتەرىلدى. الەم ءتورت سوۆەت كوسموناۆتىنىڭ ەرلىگىنە تاعى قول سوقتى. ولار ۆ.ا.شاتالوۆ، ب.ۆ.بولىنوۆ، ە.ۆ.حرۋنوۆ، ا.س.ەليسەيەۆ. ەكى كورابل عارىشتا ءجۇرىپ ءتۇيىستى. جىل اياعىنا قاراي تاريحي ەرلىك شەجىرەسىنە تاعى دا «سويۋز-6»، «سويۋز- 7»، «سويۋز-8» كورابلدەرىنىڭ، تاعى دا جەتى سۇڭقاردىڭ ەسىمى جازىلدى. ولار — گ.س.شونين، ۆ.ن.كۋباسوۆ، ا.ۆ.فيليپچەنكو، ۆ.ن.ۆولكوۆ، ۆ.ۆ.گورباتكو، ۆ.ا.شاتالوۆ، ا.س.ەليسەيەۆ. كورىپ وتىرسىز، ەكى كوسموناۆت كوسموس تۇڭعيىعىن زەرتتەۋگە قايتالاپ ساپار شەكتى. عىلىمي اسا ماڭىزدى زەرتتەۋلەر جاسالدى. جەردە ات اۋىستىرىپ ءمىنۋدىڭ ءوزى وڭاي ەمەس. ال ءبىزدىڭ كوسموناۆتتار عارىشتا كورابل اۋىستىرىپ ءمىندى. 1969 جىلدىڭ ايتۋلى وقيعاسى بۇل.

ءبارىمىزدىڭ ەسىمىزدە يۋن ايىندا كوممۋنيستىك جانە ءجۇمىسشى پارتيالارىنىڭ موسكۆا كەڭەسى بولدى. بۇل كەڭەس دۇنيە جۇزىندەگى كوممۋنيستىك قوزعالىستىڭ بىرلىگىن، يمپەرياليزمگە قارسى كۇرەسكەرلەردىڭ قيمىلىن كۇشەيتۋدە، بەيبىتشىلىك، دەموكراتيا، ۇلتتىق تاۋەلسىزدىك جانە سوسياليزم جولىندا كۇرەسىپ كەلە جاتقان كۇشتەردىڭ بۇكىل دۇنيەجۇزىلىك مايدانىن توپتاستىرۋدا زور رول اتقاردى. كەڭەس تاريحي دوكۋمەنتتەر قابىلدادى. ونىڭ ىشىندە «ۆلاديمير يليچ لەنيننىڭ تۋعانىنا 100 جىل تولۋى تۋرالى» ۇندەۋ ءبىر اۋىزدان قابىلداندى. دۇنيە جۇزىندەگى ريەۆوليۋسيالىق كۇشتەردىڭ جاۋىنگەر وتريادتارىنان كەلگەن وكىلدەر ۇلى كوسەمنىڭ وزىمەن سىرلاسقانداي بولدى. ولار لەنين ەسىمى ۇلى وكتيابر جەڭىسىنىڭ، الەمنىڭ الەۋمەتتىك بەينەسىن تۇبىرىمەن وزگەرتكەن، ادامزاتتىڭ سوسياليزمنەن كوممۋنيزمگە بەت بۇرۋىن بەينەلەگەن اسا ءىرى ريەۆوليۋسيالىق جەڭىستەردىڭ سيمۆولى بولىپ تابىلادى دەپ كورسەتتى.

سوناۋ 1917 جىلى دۇنيە جۇزىندە جۇزدەگەن مىڭ عانا كوممۋنيستەر بولسا، ءقازىر ول كۇرەسكەرلەردىڭ سانى 50 ميلليونعا جەتىپ، 88 ەلدە كوممۋنيستىك جانە ءجۇمىسشى پارتيالارىن قۇرىپ وتىر. سونىڭ 71ء-ى موسكۆا كەڭەسىنە ءوز وكىلدەرىن جىبەردى. ولار وسى زامانداعى ەڭ كوكەيتەستى ماسەلە جونىندە كەڭەسىپ، پىكىرلەستى. بۇل دا 1969 جىلدىڭ ايتۋلى وقيعاسى.

ءبارىمىزدىڭ ەسىمىزدە — نويابر ايىندا، كولحوزشىلاردىڭ بۇكىلوداقتىق ءۇشىنشى سەزى بولىپ ءوتتى. ءتورت جارىم مىڭنان استام سوۆەت دەريەۆنياسىنىڭ تاڭداۋلى ۇلدارى مەن قىزدارى كرەملدىڭ سەزدەر سارايىندا باس قوسىپ، اۋىل شارۋاشىلىق ارتەلىنىڭ ۇلگى ۋستاۆىن تالقىلادى. سەزگە جينالعانداردىڭ بەينەسىنەن كولحوز قۇرىلىسىنىڭ بۇكىل تاريحى، بۇگىنگى سوۆەتتىك دەريەۆنيانىڭ بار تۇلعاسى كورىنگەندەي ەدى. ومىراۋلارى التىن جۇلدىزعا، وردەندەرگە، مەدالدارعا تولى وتانداستارىمىزدى كورگەندە كوڭىلىمىز شالقىدى. ءاربىر كۇنگى ءماجىلىستى جىبەرمەي كوگىلدىر ەكراننان كوز المادىق. ءوزىمىزدى سولارمەن بىرگە سەزدەر سارايىندا وتىرعانداي سەزىندىك. دەلەگاتتاردىڭ توتىققان جۇزىنەن دالانىڭ لەبى ەسسە، كيىم كيىستەرىنەن، ءجۇرىس-تۇرىستارىنان قالانىڭ لەبى ەستى. قالا مەن دەريەۆنيانىڭ اراسىنداعى ايىرماشىلىقتىڭ جويىلىپ بارا جاتقانىن ادامداردىڭ بويىنان، ولاردىڭ سالاۋاتتى ويىنان كوردىك. شارۋا دەگەن ۇعىمعا سوۆەت ادامى جاڭا سيپات، جاڭا قاسيەت اكەلىپتى. ءبىر كەزدە «شارۋا» دەگەن سوزدەن تومەن ساناۋدىڭ، كەمسىتۋدىڭ ءيسى اڭقىپ تۇرۋشى ەدى. بۇل كۇندە ول ءسوزدى ماقتانىشپەن ايتامىز. تەگىمىزدىڭ شارۋا ەكەنىنە ەندى قورلانبايمىز، قايتا ماساتتانامىز.

سوۆەتتىك زاماندا شارۋا — قوعامداعى جاسامپاز كۇشتەردىڭ بەلدى ءبىر كاتەگورياسى.

جاڭا ۋستاۆ قابىلداندى. بۇل كولحوزدى دەريەۆنيانىڭ ومىرىندەگى جاڭا كەزەڭ دەگەن ءسوز. ول كەزەڭدە دە لەنين پارتياسىنىڭ ۇلى يدەيالارىمەن جىگەرلەنگەن سوۆەتتىك شارۋا ەزىن كورسەتە الارى، پارتيا قالاعان بيىكتەن شىعارى ءسوزسىز. كولحوزشىلاردىڭ سەزى، مىنە، وسىنى پاش ەتتى. بۇل دا 1969 جىلدىڭ ايتۋلى وقيعاسى.

جىلدار جىلعا ۇلاسىپ، ەرلىك ىستەر جالعاسا بەرمەك، لەنيندىك ءداۋىر شەجىرەسى قالىڭداي بەرمەك. اسىل ارمان ءبىزدى ىلگەرى سۇيرەيدى. 1970 جىلى يگەرىلەر نەبىر كەزەڭدەردى، كەلىستى كەرەمەت ىستەردى كوز الدىمىزعا كەلتىرەمىز. اسۋ-اسۋ بەلدەر، اسا جاۋاپتى سىندار تۇر. مىنە، سولاردىڭ باستىلارى.

ۇلى كەسەمنىڭ مۇشەلدى تويى، عاسىرلىق عۇمىرىنا دەگەن قۇرمەت... تابىسىمىزدى تاعى دا ەكشەپ، تاعى دا تارازىعا سالامىز. مولايتا بەرگىمىز، زورايتا بەرگىمىز كەلەدى. زور جاۋاپكەرشىلىكتى تۇسىنگەندىكتەن سۇيتەتىن بولساق كەرەك. ادەتتە ادام شيرىققاندا قايراتى تاسيدى. ال حالىق شيرىققاندا شە؟ وندا ونىڭ المايتىن قامالى، جەتپەيتىن مۇراتى بولماسا كەرەك. ءبىزدىڭ 1970 جىلعى ۇلكەن مۇراتىمىز — كوسەم مەرەكەسى قۇرمەتىنە العان مىندەتتەمەلەردى ابىرويمەن ورىنداۋ. بۇل — ۇلكەن سىن.

وزەن بويىن قايناردان الادى دا، مۇحيتقا بارىپ قۇيادى. بۇگىنگى تاسىعان حالىق جىگەرى دە تاپ سونداي. باسى — قاينار، اياعى — مۇحيت. ءبىراق، ول — داۋلەتتىڭ، بايلىقتىڭ مۇحيتى. كۇنى كەشە ەتكەن جىلدىڭ اياعىندا بۇرىنعى نەبىر جاقسى باستامالارعا قوسىمشا «لەنيندىك ەڭبەك ۆاحتاسىنىڭ ءجۇز كۇنىندە — ءجۇز ءتۇرلى تارتۋ!» اتتى قوزعالىس تۋىپ ەدى. سول قوزعالىسقا قاراشى ەندى!

قاراعاندى قالاسىنداعى 16 كاسىپورىننىڭ وزاتتارى بۇكىل قالا ەڭبەككەرلەرىنە جازعان حاتىندا بىلاي دەدى: «يليچكە ءبىز ومىرىمىزدەگى بار اسىلىمىز، بار باقىتىمىزبەن قارىزدارمىز. تاعدىرىمىز تاماشا ارنا تاپتى. ءوزىمىزدى ەل قوجاسى، كەن قوجاسى سەزىنەمىز. ريزامىز، ماقتانامىز بۇل ومىرگە. مىنە، وسى سەزىم قايراتىمىزدى تاسىتادى. ءبىز ۆلاديمير ءيليچتىڭ مۇشەلدى مەرەكەسى قۇرمەتىندەگى سوسياليستىك جارىستىڭ كۇننەن كۇنگە ەكپىندەپ، قارىشتى قارقىن العانىن كورىپ وتىرمىز. مەرەكەگە دەيىن قالعان ءاربىر كۇن قاجىرلى ەڭبەككە، جاپپاي ەرلىككە تولى بولسىنشى! ءبىزدىڭ جۇرەگىمىز وسىنى قالايدى».

بۇل — بۇكىل سوۆەت ادامدارىنىڭ قالاۋى. قاھارمان زامانداستارىمىزعا سول قالاۋىڭا جەت دەر ەدىك. جاقا جىلدىق ۇلكەن ءبىر تىلەك، مىنە، وسى. دارقان داستارحان باسىندا بۇل ءۇشىن كوتەرىلەر توستى ەستە ۇستايىق.

قازاقستان ەڭبەكشىلەرى ءۇشىن تاعى ءبىر ەڭسەلى مەرەكە تۇر. ول — رەسپۋبليكانىڭ ەلۋ جىلدىعى. ۇلى كوسەمنىڭ تۋعانىنا 100 جىل تولۋىمەن، بەسجىلدىقتىڭ سوڭعى جىلىمەن قاناتتاس كەلەتىن بۇل مەيرامنىڭ ماڭىزى ەرەكشە. ول دا رەسپۋبليكا ەڭبەكشىلەرىنىڭ الدىندا تۇرعان ەكىنشى سىن. جارتى عاسىر ىشىندە دامۋدىڭ عاجايىپ جولىنان وتكەن حالىقتار دوستىعىنىڭ ۇلى فاكەلىن ۇستاۋشى قازاقستان شەجىرەسىنىڭ جارقىن بەتتەرىن جاسايىق! جاڭاجىلدىق تاعى ءبىر تىلەك، مىنە، وسى. بۇعان دا توست كوتەرەمىز.

1970 جىل — بەسجىلدىقتىڭ سوڭعى جىلى. سوڭعى جۇك قاشان دا اۋىر. ءبىزدىڭ قايراتىمىز ءاردايىم اۋىر ىستەردە، جاۋاپتى مىندەتتەردى ورىنداۋدا شىندالعان. بۇل جولى دا سۇرىنبەۋگە سەرتىمىز بار. بەسىنشى بەسجىلدىق ەلىمىزدىڭ الىپ تۇلعاسىن دارالاپ، سىن سالاداعى تابىسىنا تابىس، جەڭىسىنە جەڭىس قوسا ءتۇسسىن! الداعى بەسجىلدىقتىڭ ستارت الار اسا زور الاڭىن، قاي جاعىنان بولسا دا، ءازىر ەتەيىك. جاڭاجىلدىق تاعى ءبىر تىلەك، مىنە، وسى.

1970 جىلى فاشيستىك گەرمانيانىڭ تالقاندالعانىنا، ءبىزدىڭ ۇلى جەڭىسىمىزگە شيرەك عاسىر تولادى. 25 جىل تاريح ءۇشىن ۇزاق مەرزىم ەمەس. ءبىراق ءبىز سول ءبىر جەڭىس جىلىنان نەعۇرلىم قاشىقتاعان سايىن سوعۇرلىم ونىڭ حالىقارالىق ءمانى، سوعۇرلىم سول جەڭىستەن الار ساباقتارىمىز ايقىندالا تۇسۋدە. جەڭىستىڭ 25 جىلدىعى — بيىلعى تاعى ءبىر ۇلكەن توي.

ال سوۆەت حالقىنىڭ تاريحي ەرلىگىن ەسكە ءتۇسىرۋ عانا ەمەس، سونىمەن بىرگە تاريحتىڭ ۇلكەن ەسكەرتۋى دە. گيتلەرلىك ارميا باقايشاعىنا دەيىن قارۋلانعان قۋاتتى ارميا بولاتىن، حالىقارالىق يمپەرياليزم وعان ۇلكەن ءۇمىت ارتتى. سول سەبەپتەن دە ءفاشيزمدى سوۆەت وداعىنا ايداپ سالدى. ءبىراق ول ءۇمىتى كۇل بوپ ۇشتى.

بۇل مەيرام تاعى دا تارتىسقا تۇسكىسى كەپ، تاعى دا قان توگۋدى اڭساۋشىلار ءۇشىن دە ساباق. ءبىز سوسياليزم جەڭىستەرىن ەرلىكپەن قورعادىق. سول ەرلىكتىڭ ارقاسىندا سوسياليستىك ىنتىماق دۇنيەگە كەلدى، سوسياليستىك لاگەر ىرگە تەپتى. ونىڭ تۇتاستىعىن ەشكىمگە بۇزدىرا المايمىز.

بۇل مەيرام — ۆەتنامداعى ابىرويسىز، باسقىنشىلىق سوعىسىمەن دۇنيە جۇزىنە ماسقارا بولعان امەريكان يمپەرياليزم! ءۇشىن دە، سول يمپەرياليزمنىڭ ايتاقتاۋىمەن تاياۋ شىعىستا شيەلەنىس تۋعىزىپ وتىرعان يزرايل اگرەسسورلارى ءۇشىن دە، ءناسيزمدى قايتا تىرىلتۋگە جان ۇشىرعان باتىس گەرمانيالىق ريەۆانشيستەر ءۇشىن دە ساباق.

تاريح ساباعىن ۇمىتقىسى كەلگەندەرگە بۇل مەيرام كوپ نارسەنى ەسكەرتە الادى. ءبىز كەگىمىزدىڭ ءمولدىر، كوڭىلىمىزدىڭ شات بولۋىن قالايمىز. مىنە، 25 جىل ءبىزدىڭ زەڭبىرەكتەر ءۇنسىز. وسى مەرزىم ىشىندە قانشاما عاجايىپ بەيبىت ىستەردى اتقاردىق. بەيبىت ءومىر ءوزىنىڭ ماۋەلى بايتەرەگىن بارعان سايىن شەشەك اتتىرۋدا. ءبىز زەڭبىرەك اتاۋلىنىڭ ءۇنى ءوشسىن، سامولەت اتاۋلىنىڭ بومبا ەمەس، تەك قانا جولاۋشىلار تاسۋىن، راكەتا اتاۋلىنىڭ كوسموس كوگىندە عىلىمعا عانا قىزمەت ەتۋىن قالار ەدىك. وكتيابر - انا بەيبىتشىلىك دەپ اۋىزداندىرعان، سوندىقتان ءبىز بەيبىتشىلىك دەپ ءومىر سۇرگىمىز كەلەدى.

جاڭاجىلدىق داستارحان باسىندا، مالىنا بەزەندىرىلگەن ەلكا قاسىندا ايتارىمىز وسى. وسى نيەت اق تىلەۋلى انالارىمىزدىڭ، كۇمىس كۇلكىلى بالالارىمىزدىڭ، نۇرلى ءجۇزدى جارلارىمىزدىڭ دا جۇرەگىندە. ۆەتنام حالقىنىڭ بالالارى دا جانا جىلدا ءبىزدىڭ بوبەكتەردەي جايناپ جۇرسە ەكەن دەيمىز. بومبا قاي جاقتان تۇسەدى دەپ اسپانعا ۇرەيلەنە قاراماسا، مىلتىقتان قورقىپ ورمانعا تىعىلماسا ەكەن دەيمىز. گرەك ايەلدەرى اباقتىداعى جارلارىنىڭ تاعدىرىن ويلاپ تارىقپاسا، قايعىنىڭ، مۇڭنىڭ تۇڭعيىعىنا تۇنشىقپاي، ارايلى ازاتتىق تاڭىنا قاراسا! باۋىرلاستىق شىن تىلەگىمىز وسى. ولاردىڭ بۇگىنگى مۇشكىل حالدەرى ءبىزدىڭ دە قابىرعامىزدى قايىستىرادى. ادام دۇنيەگە قۋانۋ ءۇشىن، جاساۋ ءۇشىن، جاڭعىرۋ ءۇشىن كەلمەي مە! گرەكتىڭ پاتريوت كومپوزيتورى ميكيس تەودوراكيس ءوزىنىڭ شىعارمالارىن ادام ءۇشىن، سونىڭ رۋحاني بايلىعى ءۇشىن جازعان جوق پا! ال وسى شىعارمالار تۇسكەن پلاستينكالار نەگە قۇرتىلادى؟ كومپوزيتور نەگە قاپاس تۇرمەگە جابىلادى؟ ونىڭ قولىنداعى زەڭبىرەك ەمەس، مىلتىق ەمەس، بەيبىت اسپابى عوي. ول وق اتپايدى، ءان جازادى، كۇي شىعارادى ەمەس پە! كوڭىل قوشىن كوتەرىپ، مۋزىكادا سۇلۋلىقتى، جان سۇلۋلىعىن جىرلاماي ما! ونىڭ ورنى تۇرمە ەمەس، ونىڭ ورنى تەاتر، ساحنا، جازيرا جۇرتتىڭ الدى!

جوق، وتانى قاپاستا بولعان سوڭ ونىڭ ۇلىنا ازاتتىق قايدان كەلسىن. ادامنىڭ تالانتىن، اقىل-ويىن دا تۇتقىندا ۇستاپ تۇنشىقتىرعىسى كەلەتىن قارا نيەتتىلەر بار ءالى بۇل دۇنيەدە. ولاردىڭ ەركىنە جىبەرسەڭ، جۇمىر جەردى سۋ تۇبىنە باتىرۋدان تايىنبايدى.

ۇلى لەنيننىڭ كەمەڭگەرلىگى قاناۋشى تاپتىڭ، وسى قارا نيەتىن اشكەرەلەپ قانا قويماي، سوعان قارسى ۇلى مايدان اشۋىندا، سول مايداندا ءوزى باس بولىپ جەڭىسكە جەتكىزۋىندە. جاڭا تاريح، جاڭا عاسىر باسى سول جەڭىس كۇنىنەن — ۇلى وكتيابردەن باستالدى. سودان بەرگى جىلدار — جىرشىل، سىرشىل جىلدار. سودان بەرگى جىلدار — وكتيابر عاسىرىنىڭ شەجىرەسى.

كوگىندەگى كۇنىڭە، جۇزىندەگى نۇرىڭا قىلاۋ تۇسپەي، ءار جىلعى قادامىڭا گۇل ءبىتسىن، وتانداستار!

---