ماعجان - جانى سىرشىل اقىن
ماعجان جۇمابايەۆ ليريكاسى تۋرالى (پرەزەنتاسياسىمەن)
ساباقتىڭ تاقىرىبى: “ماعجان - جانى نازىك، سىرشىل اقىن”
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: م. جۇمابايەۆتىڭ ءومىر جولى مەن جازۋشىلىق قىزمەتىنەن ماعلۇمات بەرۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: شاكىرتتەردى وزىندىك ىزدەنىس جۇمىستارىنا باۋلۋ، وي - ءورىسىن، رۋحاني جان دۇنيەسىن بايىتىپ، سويلەۋ ماشىقتارىن جەتىلدىرۋ.
ب) تاربيەلىك: ەلجاندىلىققا، ادامگەرشىلىككە، ءتىلىمىزدى قۇرمەتتەۋگە، ادەبيەتتى سۇيۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: شىعارماشىلىق، زەرتتەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: عىلىمي - كونفەرەنسيا.
ءپان ارالىق بايلانىس: تاريح، گەوگرافيا، ورىس ادەبيەتى، تەاتر، ونەر.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: پورترەت، اقىن جايلى ۇلىلاردىڭ سوزدەرى، كىتاپتار، گازەت - جۋرنالدار، سلايدتار.
ساباقتىڭ بارىسى:
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى.
- ءبىزدىڭ عىلىمي - كونفەرەنسيا ساباعىنا ماعجان اقىننىڭ كوزىن كورگەن زامانداستارى، قالامداس دوستارى كەلىپ وتىر. كونفەرەنسياعا كەلگەن قوناقتارمەن (11 - سىنىپ وقۋشىلارىمەن) تانىستىرادى.
ولار:
م. جۇمابايەۆ بەينەسىندەگى وقۋشى.
جۇرگىزۋشى.
ادەبيەتشى، عالىم – م. اۋەزوۆ بەينەسىندەگى وقۋشى.
م. گوركيي – ورىستىڭ كلاسسيك جازۋشىسى.
س. قوجانوۆ – قوعام قايراتكەرى.
م. جۇمابايەۆتىڭ زايىبى – زىليحا جۇمابايەۆا.
باشقۇرتستاننىڭ حالىق اقىنى – ءسايفي قۇداش.
ج. شانين اتىنداعى تەاتردان كەلگەن حالىق ءارتىسى.
الدىن الا وقۋشىلارعا م. جۇمابايەۆتىڭ ءومىر جولى مەن شىعارماشىلىق قىزمەتى، ونىڭ زامانداستارى مەن قالامداس دوستارى جايلى دەرەكتەردى جيناۋ سەكىلدى تاپسىرمالار بەرىلەدى.
م. جۇمابايەۆ كىم، ول قانداي اقىن؟
م. جۇمابايەۆتىڭ ءومىرى مەن بالالىق، جاستىق شاعى.
شىعارماشىلىعىنىڭ باستالۋى.
اقىندىق جولى.
قوعامدىق قىزمەتى.
مەن ولمەيمىن، مەنىكى دە ولمەيدى،
نادان ادام ءولىم جوعىن بىلمەيدى.
ءوزىم – پاتشا، ءوزىم – قازى، ءوزىم – بي،
قانداي ەسسىز نە قىلدىڭ دەپ تەرگەيدى؟
ماعجان بەكەن ۇلى جۇمابايەۆ 1893 جىلدىڭ 25 ماۋسىمىندا بۇرىنعى اقمولا گۋبەرنياسى اقمولا ۋەزىندەگى پولۋدەن بولىسىندا (قازىرگى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى بۋلايەۆ اۋدانى ماعجان اتىنداعى اۋىلدا) بەلگىلى، تەكتى، اۋقاتتى وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ءتورت جاسىندا اۋىل مۇعالىمىنەن ساۋات اشىپ، حات تانيدى، ال 1905 جىلى قىزىلجارداعى مەدرەسەگە وقۋعا تۇسەدى. بۇل مەدرەسەدە اراب، پارسى، تۇرىك تىلدەرىن ەركىن يگەرىپ، مەدرەسەنى 1910 جىلى جاقسى ۇلگەرىممەن بىتىرەدى.
بۇدان كەيىن ۋفاداعى «عاليا» مەدرەسەسىندە، ومبىداعى مۇعالىمدەر سەمينارياسىندا وقيدى.
* “الاش”پارتياسىن قۇرۋعا قاتىسادى. * “بوستاندىق تۋى” گازەتىندە رەداكتور قىزمەتىن اتقارادى.
* 1922 جىلى تاشكەنتكە كەلەدى
* “شولپان”، “سانا” جۋرنالدارىندا، “اق جول” گازەتىندە قىزمەت ەتەدى، بىرنەشە شىعارمالارى جارىق كورەدى.
1923 - 27 جىلدارى ماعجان ماسكەۋدەگى جوعارى ادەبيەت – كوركەمونەر ينستيتۋتىندا وقيدى. وسى جىلدارى ول ورىس، باتىس ەۋروپا ادەبيەتىن تەرەڭ زەرتتەپ وقيدى
1929 جىلى «القا» دەگەن جاسىرىن ۇيىم قۇردى دەگەن ايىپتاۋمەن 10 جىلعا سوتتالدى.
1936 جىلى ورىس جازۋشىسى م. گوركيي جانە ە. پەشكوۆانىڭ ارالاسۋىمەن از عانا ۋاقىتقا بوستاندىق الادى، ءبىراق 1937 جىلى قايتا قاماۋعا الىنىپ، 1938 جىلى اقىن عۇمىرى ماڭگىلىككە ۇزىلەدى.
كوپتەگەن ولەڭدەر، اۋدارمالار، اڭگىمەلەرى، پوەمالارى
“مەن جاستارعا سەنەمىن”، “مەن كىم؟”، “اناما”، “قازاق ءتىلى”،
“تۇركىستان” ت. ب. ولەڭدەرى
“ەرتەگى”، “قورقىت”، “باتىر بايان”، “قويلىبايدىڭ قوبىزى”
ماعجاندى سۇيەمىن، ونىڭ ەۋروپالىعىن، جارقىراعان اشەكەيىن سۇيەمىن.
قازاق جايلاۋى جاراسقان ارقا قىزىن كورىپ سەزگەندەي بولامىن. ماعجان – كۋلتۋراسى زور اقىن.
اباي – اقىلدىڭ اقىنى، ال ماعجان – اقىننىڭ اقىنى، سوندىقتان ءبىز ماعجاننان ۇيرەنۋىمىز كەرەك.
مۇحتار ومارحان ۇلى اۋەزوۆ، ۇلى جازۋشى ماعجان سىندى حالقىنىڭ ءبىرتۋار ازاماتىنا قينالعاندا سۇيەنىش بولا بىلگەن ادال جارى – زىليحا جۇمابايەۆا بولاتىن.
ماعجان جايلى اعىلشىن اقىنى اگاتا كريستي حانىمدى تىڭدايىق. (اۋدارماشى ارقىلى).
- مەن شىعىس پوەزياسىن جوعارى باعالايمىن. ويتكەنى شىعىس پوەزياسى حالقى سياقتى مول تىنىستى، كەڭ قۇلاشتى، سوزدەرى ساف اياتىنداي.
اباي ولەڭدەرىن وقي وتىرىپ، وزىمە كوپ نارسەنى قابىل الدىم، ال ماعجان پوەزياسىنان ونىڭ حالقى، تۋعان جەرى تۋرالى كوپ نارسەلەر ءبىلدىم.
ارىستانداي ايباتتى،
جولبارىستاي قايراتتى –
قىرىنداي كۇشتى قاناتتى،
مەن جاستارعا سەنەمىن.
كوزدەرىندە وت وينار،
سوزدەرىندە جالىن بار.
جاننان قىمبات ولارعا ار،
مەن جاستارعا سەنەمىن.
مەن سەنەمىن جاستارعا،
الاش اتىن اسپانعا.
شىعارار ولار ءبىر تاڭدا،
مەن جاستارعا سەنەمىن!
ماعجان جۇمابايەۆ “مەن جاستارعا سەنەمىن”
جۇرگىزۋشى: اقىن كەلەشەك جاستارعا كوپ ءۇمىت ارتقانىن بايقاپ وتىرعانىمىزداي، ماعجان پوەزياسىن ءسۇيىپ، ونىڭ مۇراسىن باعالاي ءبىلۋ – ءبىزدىڭ باستى پارىزىمىز.
بۇگىنگى كونفەرەنسيا ساباعىنان ۇيرەنگەنىمىز كوپ، دەگەنمەن ۇيرەنەرىمىز ءالى الدا.
اقىنىم، سەن ولمەيسىڭ بۇل جالعاندا،
اقىنىم، سەن ولمەيسىڭ، ءبىز تۇرعاندا.
كوركەيىپ تۋعان جەرىڭ قۇلپىرعاندا،
تۋعان ەلىڭ بوستاندىعىن قۇرعاندا!
اقىندى ءولدى دەۋگە بولاما ەكەن،
ارتىندا ونى سۇيگەن ەلى بار دا،
ارتىندا ءوزى سەنگەن جاستار وسكەن،
ارتىندا ولمەيتۇعىن ءسوز قالعاندا.
ساباقتىڭ تاقىرىبى: “ماعجان - جانى نازىك، سىرشىل اقىن”
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) بىلىمدىلىك: م. جۇمابايەۆتىڭ ءومىر جولى مەن جازۋشىلىق قىزمەتىنەن ماعلۇمات بەرۋ.
ءا) دامىتۋشىلىق: شاكىرتتەردى وزىندىك ىزدەنىس جۇمىستارىنا باۋلۋ، وي - ءورىسىن، رۋحاني جان دۇنيەسىن بايىتىپ، سويلەۋ ماشىقتارىن جەتىلدىرۋ.
ب) تاربيەلىك: ەلجاندىلىققا، ادامگەرشىلىككە، ءتىلىمىزدى قۇرمەتتەۋگە، ادەبيەتتى سۇيۋگە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: شىعارماشىلىق، زەرتتەۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: عىلىمي - كونفەرەنسيا.
ءپان ارالىق بايلانىس: تاريح، گەوگرافيا، ورىس ادەبيەتى، تەاتر، ونەر.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: پورترەت، اقىن جايلى ۇلىلاردىڭ سوزدەرى، كىتاپتار، گازەت - جۋرنالدار، سلايدتار.
ساباقتىڭ بارىسى:
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
ءمۇعالىمنىڭ كىرىسپە ءسوزى.
- ءبىزدىڭ عىلىمي - كونفەرەنسيا ساباعىنا ماعجان اقىننىڭ كوزىن كورگەن زامانداستارى، قالامداس دوستارى كەلىپ وتىر. كونفەرەنسياعا كەلگەن قوناقتارمەن (11 - سىنىپ وقۋشىلارىمەن) تانىستىرادى.
ولار:
م. جۇمابايەۆ بەينەسىندەگى وقۋشى.
جۇرگىزۋشى.
ادەبيەتشى، عالىم – م. اۋەزوۆ بەينەسىندەگى وقۋشى.
م. گوركيي – ورىستىڭ كلاسسيك جازۋشىسى.
س. قوجانوۆ – قوعام قايراتكەرى.
م. جۇمابايەۆتىڭ زايىبى – زىليحا جۇمابايەۆا.
باشقۇرتستاننىڭ حالىق اقىنى – ءسايفي قۇداش.
ج. شانين اتىنداعى تەاتردان كەلگەن حالىق ءارتىسى.
الدىن الا وقۋشىلارعا م. جۇمابايەۆتىڭ ءومىر جولى مەن شىعارماشىلىق قىزمەتى، ونىڭ زامانداستارى مەن قالامداس دوستارى جايلى دەرەكتەردى جيناۋ سەكىلدى تاپسىرمالار بەرىلەدى.
م. جۇمابايەۆ كىم، ول قانداي اقىن؟
م. جۇمابايەۆتىڭ ءومىرى مەن بالالىق، جاستىق شاعى.
شىعارماشىلىعىنىڭ باستالۋى.
اقىندىق جولى.
قوعامدىق قىزمەتى.
مەن ولمەيمىن، مەنىكى دە ولمەيدى،
نادان ادام ءولىم جوعىن بىلمەيدى.
ءوزىم – پاتشا، ءوزىم – قازى، ءوزىم – بي،
قانداي ەسسىز نە قىلدىڭ دەپ تەرگەيدى؟
ماعجان بەكەن ۇلى جۇمابايەۆ 1893 جىلدىڭ 25 ماۋسىمىندا بۇرىنعى اقمولا گۋبەرنياسى اقمولا ۋەزىندەگى پولۋدەن بولىسىندا (قازىرگى سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى بۋلايەۆ اۋدانى ماعجان اتىنداعى اۋىلدا) بەلگىلى، تەكتى، اۋقاتتى وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ءتورت جاسىندا اۋىل مۇعالىمىنەن ساۋات اشىپ، حات تانيدى، ال 1905 جىلى قىزىلجارداعى مەدرەسەگە وقۋعا تۇسەدى. بۇل مەدرەسەدە اراب، پارسى، تۇرىك تىلدەرىن ەركىن يگەرىپ، مەدرەسەنى 1910 جىلى جاقسى ۇلگەرىممەن بىتىرەدى.
بۇدان كەيىن ۋفاداعى «عاليا» مەدرەسەسىندە، ومبىداعى مۇعالىمدەر سەمينارياسىندا وقيدى.
* “الاش”پارتياسىن قۇرۋعا قاتىسادى. * “بوستاندىق تۋى” گازەتىندە رەداكتور قىزمەتىن اتقارادى.
* 1922 جىلى تاشكەنتكە كەلەدى
* “شولپان”، “سانا” جۋرنالدارىندا، “اق جول” گازەتىندە قىزمەت ەتەدى، بىرنەشە شىعارمالارى جارىق كورەدى.
1923 - 27 جىلدارى ماعجان ماسكەۋدەگى جوعارى ادەبيەت – كوركەمونەر ينستيتۋتىندا وقيدى. وسى جىلدارى ول ورىس، باتىس ەۋروپا ادەبيەتىن تەرەڭ زەرتتەپ وقيدى
1929 جىلى «القا» دەگەن جاسىرىن ۇيىم قۇردى دەگەن ايىپتاۋمەن 10 جىلعا سوتتالدى.
1936 جىلى ورىس جازۋشىسى م. گوركيي جانە ە. پەشكوۆانىڭ ارالاسۋىمەن از عانا ۋاقىتقا بوستاندىق الادى، ءبىراق 1937 جىلى قايتا قاماۋعا الىنىپ، 1938 جىلى اقىن عۇمىرى ماڭگىلىككە ۇزىلەدى.
كوپتەگەن ولەڭدەر، اۋدارمالار، اڭگىمەلەرى، پوەمالارى
“مەن جاستارعا سەنەمىن”، “مەن كىم؟”، “اناما”، “قازاق ءتىلى”،
“تۇركىستان” ت. ب. ولەڭدەرى
“ەرتەگى”، “قورقىت”، “باتىر بايان”، “قويلىبايدىڭ قوبىزى”
ماعجاندى سۇيەمىن، ونىڭ ەۋروپالىعىن، جارقىراعان اشەكەيىن سۇيەمىن.
قازاق جايلاۋى جاراسقان ارقا قىزىن كورىپ سەزگەندەي بولامىن. ماعجان – كۋلتۋراسى زور اقىن.
اباي – اقىلدىڭ اقىنى، ال ماعجان – اقىننىڭ اقىنى، سوندىقتان ءبىز ماعجاننان ۇيرەنۋىمىز كەرەك.
مۇحتار ومارحان ۇلى اۋەزوۆ، ۇلى جازۋشى ماعجان سىندى حالقىنىڭ ءبىرتۋار ازاماتىنا قينالعاندا سۇيەنىش بولا بىلگەن ادال جارى – زىليحا جۇمابايەۆا بولاتىن.
ماعجان جايلى اعىلشىن اقىنى اگاتا كريستي حانىمدى تىڭدايىق. (اۋدارماشى ارقىلى).
- مەن شىعىس پوەزياسىن جوعارى باعالايمىن. ويتكەنى شىعىس پوەزياسى حالقى سياقتى مول تىنىستى، كەڭ قۇلاشتى، سوزدەرى ساف اياتىنداي.
اباي ولەڭدەرىن وقي وتىرىپ، وزىمە كوپ نارسەنى قابىل الدىم، ال ماعجان پوەزياسىنان ونىڭ حالقى، تۋعان جەرى تۋرالى كوپ نارسەلەر ءبىلدىم.
ارىستانداي ايباتتى،
جولبارىستاي قايراتتى –
قىرىنداي كۇشتى قاناتتى،
مەن جاستارعا سەنەمىن.
كوزدەرىندە وت وينار،
سوزدەرىندە جالىن بار.
جاننان قىمبات ولارعا ار،
مەن جاستارعا سەنەمىن.
مەن سەنەمىن جاستارعا،
الاش اتىن اسپانعا.
شىعارار ولار ءبىر تاڭدا،
مەن جاستارعا سەنەمىن!
ماعجان جۇمابايەۆ “مەن جاستارعا سەنەمىن”
جۇرگىزۋشى: اقىن كەلەشەك جاستارعا كوپ ءۇمىت ارتقانىن بايقاپ وتىرعانىمىزداي، ماعجان پوەزياسىن ءسۇيىپ، ونىڭ مۇراسىن باعالاي ءبىلۋ – ءبىزدىڭ باستى پارىزىمىز.
بۇگىنگى كونفەرەنسيا ساباعىنان ۇيرەنگەنىمىز كوپ، دەگەنمەن ۇيرەنەرىمىز ءالى الدا.
اقىنىم، سەن ولمەيسىڭ بۇل جالعاندا،
اقىنىم، سەن ولمەيسىڭ، ءبىز تۇرعاندا.
كوركەيىپ تۋعان جەرىڭ قۇلپىرعاندا،
تۋعان ەلىڭ بوستاندىعىن قۇرعاندا!
اقىندى ءولدى دەۋگە بولاما ەكەن،
ارتىندا ونى سۇيگەن ەلى بار دا،
ارتىندا ءوزى سەنگەن جاستار وسكەن،
ارتىندا ولمەيتۇعىن ءسوز قالعاندا.
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
№42 حامزا اتىنداعى جالپى ورتا مەكتەپ
