جاڭبىرلى جاز
اۋدان ورتالىعىنداعى اۋرۋحانانىڭ تراۆموتولوگيا بولىمىنە كوكەناي مەن باقان جەكسەنبى كۇنى ءتۇس اۋا جەتكىزىلدى. دەمالىس كۇنى قاي دارىگەر بالنىستە بولۋشى ەدى؟ ءارى ناۋقان — قىس قىرقا سىرتىندا قىلپىتىپ قىلىشىن قايراپ جاتىر. ەكى ناۋقاس ەرىكسىز دۇيسەنبىنى كۇتەدى. كوكەنايدىڭ «جاسىل وراق» كامپانياسىنىڭ سوڭى بىردەڭەگە ۇرىندىراتىنىن قۇرعىر ءىشى سەزگەن باقان — اتتەڭ، ءتىلى بولسا جاقسىلاپ ءبىر سىبار ەدى — “اتامانىن” كوزبەن اتىپ، ىزبارلانىپ جاتىر. اناۋ وكپەلەگەن كىسىشە بۇعان جەلكەسىن بەرىپ توڭ-تورىس...
* * *
كوكەنايدىڭ وتباسىنداعى ناۋقاندىق «كاسىپوداق جيىلىسى» بيىل جىلداعىدان ەرتەرەك، ءارى كورىنەۋ جايما-شۋاق اتموسفەرادا ءوتتى. «كاسىپوداق جيىلىسىنىڭ» كۇن تارتىبىندەگى نەگىزگى ءام جالقى ماسەلە — «جاسىل وراق — 199...» ناۋقانى. “وداق ءتورايىمى” كوكەنايدىڭ كەمپوشكەسى ءرازيا كۇيەۋى مەنى ىنىسىنە (كاسىپوداق مۇشەلەرى) بىلتىرعى، ودان ارعى جىلدارعا شولۋ جاساپ، شۇيلىگىپ ءوتىپ، بيىلعى جىلعى جالپى شىعىندار مەن دايىندىق ماسەلەسى تۋرالى حابارلاما جاسادى. تۋرا ارتىق-كەمسىز ەكى اپتاعا سوزىلاتىن كامپانياعا 2 توقتى، جارتى موشەك ۇن، 1 كەلى ءشاي، 3 كەلى قانت، 1 پاشكى تۇز، سالەركەگە 8000 تەڭگە (سالەركە ۋداي قىمبات!)، تراكتىردىڭ ماي-پاي، ونى-پۇنىسىنا پليۋس 200 تەڭگە، 200 گر. كامپيت، تۋرا سونشا ءپىشينا، ايران، دەگەندەي 7 پاشكە «پولەت»، سپيرت (سپيرت وت-تە از!)، 10 پاشكە سىرىڭكە بولىنەدى.
— كەمپىر، ءسپىرت بولگەنىڭ جاقسىلىقتىڭ نىشانى ەكەن...
— ادىرەم، ساعان بەرەيىن دەپ وتىرمىن. «بەرەكەلى بولسىن» دەپ كورشى ماڭايدىڭ ىشكىشتەرى كەلمەي مە؟ ءوزىڭ-اق ەرتىپ اكەلەرسىڭ...
— باسە، نەعىپ ءيىي قالدى دەسەم، كامپيت-پىشينا جەگىزبەكسىڭ عوي، بيونەر كەزدەگىدەي...
— ادىرەم...
— ءبىراجولا ءسالات-مانتى قوسپادىڭ با؟..
— جارايدى، ول كىرمەيدى سمەتاعا... بوسسىڭدار، ەرتەڭ ەرتەمەن تۇرىپ، تىراكتىر ءزابايت ەت، قوسقا شەيىن جەتەرلىك سالەركە بار. سوسىن 8000 تەڭگەنى تۋرا ءشوپ شاۋىپ بىتكەن كۇنى الاسىڭ، تاسۋعا. قالعان بىرودۋكتىڭ دايىن. شالعى شىڭداۋلى، كيىم جۋۋلى. وتبوي، جاتىڭدار.
— قۇپ بولادى، ءتابارىش..، ءتابارىش ءبىراپسويۇز. قىز دايىن بولسا، ءبىز دايىن.
— قىزشىلىن...
جيىلىس سونىمەن تارقاعان. تاۋىق شاقىرا باستاعاننان-اق تىراكتىردى «ءزابايت» ەتكەن ەكەۋ تەلەجكانى تىركەپ اپ، ەكى اپتالىق تاماقتارىن تيەپ اپ، تارتىپ بەرگەن. ارشالى سايداعى شابىندىق اجەپتاۋىر جەر. وعان ەكەۋى قالاي جەتىپ، قالاي قوس تىگىپ، ءبىر توقتىنى قۇبىلاعا قاراتىپ شالىپ جىبەرىپ، ءبىرىن قازىققا ارقانداپ، ت.ب. ويتكەن-بۇيتكەنىن تىزە بەرسە كوپ. ءسوز شىعىن. اۋپىرىممەن جەتى كۇن وتكەن...
* * *
«جاتىر ەدىم جايلاۋدا پىشەن شاۋىپ-اي،
اق كويلەگىم سۋ بولدى جاڭبىر جاۋىپ-اي...»
توپەلەپ وتكەن كوپ تامشى كونەتوز اق كويلەگىن دەنەسىنە جاپسىرىپ كەتكەن كوكەناي شەشىپ، سىعىپ كيۋگە ەرىنىپ، ىڭىرسىپ اۋەن توگىپ، ىسقىرىپ وتىر. «قايران، قازاقتىڭ اندەرى-اي، تۋرا ماعان ارنالعان. ءبىراق، وسىنىڭ ىلعي ارعى جاعىن ەسكە تۇسىرە الماي قور بولام. قويشى. ءشوپتى ايتسايشى. مىنا جاۋىن اينالىپ كەلە بەرسە، ءشوپتى سۋ عىپ اۋىرلاتىپ جىبەرەدى-اۋ. وندا پلان بۇزىلادى».
— ءاي، پاحان، مەندە ينتەرەسنەيشىي ءبىر يدەيا بار. ايتايىن با؟ تۋرا توبەڭنەن تومەن قاراي التىن قۇيعانداي توگىپ جىبەرەيىن بە؟ ەھ، شىركىن..!
— نە بوپ قالدى؟ جاپان تۇزدە قاڭعىعان نە يدەيا ول؟..
— ايتايىن با؟ ايتىپ كەپ جىبەرەيىن بە؟..
— ايتسايشى ەندى، ۇزدىكتىرمەي. قىزىن بۇلداعان قۇداعيشا...
— ول بىلاي. ءما، اۋەلى كۇبىڭدى ىستاپ ال (قالتاسىنان الىپ تەمەكى ۇسىندى). ول بىلاي. جەلدىرتىپ جەتى كۇن ءوتتى. شابىندىقتى ءپاشتي بىتتىك. جالپى، سەن مالادەسسىڭ، تۋرا اتماشينەدەن كەم ەمەسسىڭ...
— ءجا، كوپشىك قويماي. يدەيا؟!
— ەندى ەكى-ۇش كۇننەن سوڭ ءشوپ تاسۋ ءۇشىن سالەركەگە اقشا الامىز. 8000 تەڭگە! ءبىز ءبىراپسويۇزدىڭ شەشىمىمەن سەنبى كۇنى سوڭعى رەيس — ونىنشى رەيستى جاساپ ءبىتۋىمىز كەرەك. ول اپاڭ جۇما كۇنى قالاعا بالالاردىڭ ساباق كيىمىن اكەلۋگە كەتەدى. سول كەزدە ءبىز ون رەيستىڭ ورنىنا جەتى نە سەگىز رەيس جاساپ، قالعان اقشاعا گولايت ەتۋىمىز كەرەك. ءتۇسىندىڭ بە؟
— ۆوت، ماسەلە قايدا! سودان؟!
— سودانى نەسى-وۋ! ءبىر رەيسكە سالەركە — 800 تەڭگە. ەكى رەيس 1600 تەڭگە. 1600 تەڭگە ءليترىن 400 تەڭگەدەن العاننىڭ وزىندە سپيرت. جەتە مە ساعان! جەتە مە اپاڭ كەلگەنشە ەكى كۇن بۋرا بولۋعا؟
باقان ورنىنان قالاي قارعىپ تۇرعانىن بىلمەي قالدى.
— جەتەدى. جەتپەك تۇگىلى اسىپ كەتەدى! سەنىڭ باسىڭ باس-ەي. قايدان ءبارىن ويلاي بەرەسىڭ، ا؟!
— ويناما، جامان جەزدەڭمەن. ەھ، شىركىن، سوسىن ءبىر گولايتتاساق، ءا! كورشى اۋىلدىڭ براكونەرلەرىنە بارىپ قايتساق، موتوسيكلمەن. ءبىراق، ول ءۇشىن ەڭبەك ەتۋ كەرەك. كۇننىڭ جاۋماۋىن تىلە، سوندا مەن جاۋام، سەل عىپ جىبەرەم. سىلقيتىپ تۇرىپ، ون رەيستىڭ ءشوبىن سەگىز رەيسكە سىيدىرىپ تيەۋ كەرەك. ءشوپتىڭ سۋلانباۋىن تىلە. يسكۋسستۆو ترەبۋەت جەرتۆ! ءوزىڭدى، تراكتىردى اياما. ۆو، سوندا. «اۋىلىڭ سەنىڭ ىرگەلى، ءشايى كويلەگىڭ بۇرمەلى...»
ەكى كۇنگى تاماق ىشىلمەي قالدى. ەكى كۇن بويى ەكى ءشوپشى قوسقا وت تا جاققان جوق. قولعا اتتاي 8000 تەڭگە تۇسەتىن اتتى كۇندى كۇتكەن. جاي كۇتكەن جوق، ءشوپتى شومەلەلەپ، ءتايت دەسە تۇرا قاشۋعا دايىن وتىردى. ...اۋپىرىممەن ەكى كۇن ءوتتى. جاڭبىر جاۋمادى. ءۇش كۇننەن سوڭ كاسىپوداق ءتورايىمى قالاعا كەتپەك. اقشا كاسسىدەن شىقتى. سودان نە كەرەك، ەكەۋى ءشوپتى سىلقيتا، تەلەجكانىڭ رەسسورىن قايقيتا تيەپ، ءۇش كۇندە اۋىلعا التى قاتىنادى. ءبارى ويداعىداي. كوكەنايدىڭ جوباسىنشا ەندى ەكى رەيستىك ءشوپ قالدى. ءرازيا دا قالاعا كەتتى. «دەمالىس كۇنى ءتۇس اۋا كەلەم، اماندىق بولسا. ءشوبىڭدى ءبىتىرىپ، ەتىڭدى اسىپ، دايىن وتىر».
ءوز ەسەبى تۇگەل كوكەناي ونى ۇعىپ جاتقان جوق...
* * *
جۇما كۇنى كەشتەتىپ، ارشالى سايمەن كەلەسى جازعا دەيىن قوشتاسقان ەكى ءشوپشى كوكەڭ قوراسىنىڭ توبەسىنە شوشايتا مايالاپ، الا سيىردىڭ ءناپاقاسىن ءۇيىپ بىتە سالا، جاقسىلاپ شاڭباسار ۇيىمداستىرىپ، ۇيقىعا كەتكەن. سودان سەنبى كۇنى تاڭ بوزارا شولىركەپ ويانعان كوكەناي باقاندى جۇلقىلاپ تۇرعىزىپ اپ، موتوسيكلدى اۋىل سىرتىنا يتەرىپ اپارىپ، «كورشى اۋىل، قايداسىڭ، ءايت، ءشۇۋ» دەپ تارتىپ وتىردى. ايتىپ-ايتپاي نە كەرەك، سول كۇنى ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا شەيىن قوڭىراتتىڭ قالىڭ ءيتىن ابالاتقان ەكى سەرى الدەبىر دوستارىنىڭ سەنەگىندەگى ۇستەل باسىنا تۇنەپ شىقتى. تاڭ اتا تاعى شولىركەپ ويانعان كوكەناي «ءيجدىڭ» بورداچەگىندە قالعان 300 گر. ءسپىرتتى اكەپ، بىرگە سۇلاعان بەس ءبورىنى وياتىپ، باس جازىپ الىپ، «اۋىل، قايداسىڭ» دەپ اتتىڭ باسىن ەلگە بۇرعان.
«قوش بول، قالقام، كورگەنشە،
قايتا اينالىپ كەلگەنشە...»
كۇن جەكسەنبى. تۇسكە شەيىن كۇن دە ورتەنىپ، موتوسيكل قايتا-قايتا قىزىپ، ءجۇرىس ونبەي قويدى.
— وي، يتاياق، نە پودۆەدي مەنيا!
— ەسەگىڭە مىنگەنشە، جاياۋ كەتەم.
— قوي، ەي، پاحان، كەمەدەگىنىڭ جانى ءبىر. ءسال شىدا، انە، قاراشى، بۇلت اينالايىن دەدى. قۇرىعاندا شىبىشتىڭ كىشاسىندەي سىركىرەتەدى.
— راس-اۋ، ءا؟!
موتوسيكلدىڭ «قانى» جانە ءبىر كوتەرىلىپ سۋىي بەرە باداناداي ءىرى تامشىلار جەتتى جەرگە.
— ءيا، ءسات. جولىمىزدى وڭعارا كور. ءبىراپسويۇزدىڭ قاھارىنا قالدىرا كورمە. كەتتىك.
— داۆاي، تارت. ءتۇس بوپ قالدى.
— ەي، جاتىر ەدىم جايلاۋدا پىشەن شاۋىپ-ەي،
اق كويلەگىم سۋ بولدى جاڭبىر جاۋىپ-اۋ...
— دالشە؟..
— ارعى جاعىن ۇمىتىپ قالىپپىن. ىلعي ەسىمە تۇسىرە المايمىن.
— سەن قۇدا شىعارىپ سالعانعا جەتە الماي، ماس بوپ قالاسىڭ عوي، پوستوياننو.
— ۆوزموجنو...
وزەن جاعالاي بىتكەن قالىڭ شيلەۋىت اراسىنداعى جالعىز اياق جولمەن توتەسىنەن تارتىپ كەلە جاتقان موتوسيكلدەگى قوس قىران كەنەت وڭ قاپتالداعى وزەنگە قاراپ اڭىرىپ قالدى. «اپىر-اۋ، بۇ نەعىلعان ءپلاج؟!» وزەننىڭ تال-بۇتاسى سيرەگەن قۇمداۋىت جاعالاۋىندا ءبىر توپ قىز-كەلىنشەك سۋعا ءتۇسىپ جاتىر ەكەن. جاڭبىر سىركىرەسە دە، كۇندى بۇلت قۇشپاعان. جازدىڭ سوڭعى قىزىعىن سارقىپ العىسى كەلمەگەن بەيمارال، ءمولدىر، بەيقام، شادىمان ءسات. توپتى ارۋ جايداق وزەندە سۋ شاشىسىپ، دالانىڭ دارقان تىنىشتىعىن ماز-مەيرام كارناۆالعا اينالدىرىپ جىبەرگەن.
— ءماسساعان، قىزدار، ە-ھەي!
— ايدالادا نەعىلعان قىزدار-ەي؟!.
— پا، شىركىن! جاتىر ەدىم جايلاۋدا پىشەن شاۋىپ-ەي،
اق كويلەگىم سۋ بولدى جاڭبىر جاۋىپ-وۋ...
كەنەت تاسپاداي سيىر سوقپاقتا لەكىتىپ كەلە جاتقان قوساياق «ءيجدىڭ» دوڭعالاقتارى كوكتەن كەپ ۇشتى دا كەتتى. ەكى كوزى قىزداردا بوپ جولدى ويلاماعان كوكەناي بۇل ماڭدا ەسكى توعانداردىڭ سورابى بارىن تارس ۇمىتىپتى. وڭ قاناتتاعى وزەنگە قاراپ اندەتە «ۇشىپ» بارا جاتقان كوكەنايدىڭ ەسىنە ولەڭنىڭ جالعاسى ساق ەتە قالدى:
...سەن ەسىمە تۇسكەندە، بەۋ قاراعىم-اي،
اق بوز اتتان جىعىلدىم ەسىم اۋىپ-اي! «تۋرا ماعان ارنالعان ولەڭ!» كەلەسى ساتتە دۇنيە بۇلدىر تارتا بەردى.
* * *
ەكى سەرى ەستەرىن «گاز-63ء-تىڭ» بورتىندا، قالىڭ قىزدىڭ ورتاسىندا جيدى. ەكەۋىنىڭ دە سويلەۋگە جاعدايلارى كەلمەي، باستارى وزەن جاققا قاراي قيسايىپ، جاقتارى قارىسىپ قالعان. الگىندە بۇلار اۋدارىلعاندا كورىپ قالعان قىزدار جىلدام ماشينالارىن جەتكىزىپ، اۋدان ورتالىعىنا ءبىر-اق تارتقان. بۇلار الدە، الماتى، الدە، جەزقازعاننان كەلگەن ورتالىق قازاقستان ارحەولوگيالىق ەكسپەديسياسىنىڭ مۇشەلەرى ەكەن.
دۇيسەنبى كۇنى ءبالنىستىڭ بار دارىگەرى، كوكەمايدىڭ كەمپوشكەسى، كورشى-قولاڭ ءبارى جيىلىپ، ەكى ءشوپشىنىڭ باسى بىردەي نەگە وڭعا قاراپ قيسايىپ قالعانىن بىلمەي دال بولدى...
You Might Also Like
-
كوگدا ۋجە وچەن دالەكو ۋيدەش پو جيزنەننومۋ پۋتي، تو زامەچاەش، چتو پوپال نە نا تۋ دوروگۋ.
-
لاگەردەگى كۇندەر جاڭالىققا تولى بولاتىن. سوندىقتان دا بولار، تاڭەرتەڭگى دابىلدىڭ ۇنىمەن ۇيقىڭنان تۇرعان بەتتە «بۇگىن نە وزگەرەدى ەكەن؟!» دەپ ءبىر ەسىنەيسىڭ دە، تاپىشكەڭدى تىرپىلداتا ءسۇي...
