ءسىز بارماعان ءبىر قىستاق
...وسى دالاداعى قاپتاعان تاۋ-توبەنىڭ ايتەۋىر ءبىر بوكتەرىندە ءسىز بارماعان ءبىر قىستاق جاتىر. كادىمگى حرۋششيەۆتىڭ تۇسىندا قىزىل كىرپىشتەن ءورىلىپ، قالانعان شاتىرلى باراق ءۇي، باز قورا، كوكتەمىندە كوڭنىڭ ءيىسى مۇڭكىگەن شارباق، شوق ءشيدىڭ تۋ بىتكەن تۇسىنان قازىلىپ، قىناسىز تاسپەن شەگەندەلگەن تۇششى قۇدىق. ەكى باستى باراقتىڭ ءبىر باسى — فەرمەر مىرزانىڭ ورداسى، سىرتىنىڭ سىلاعى كوشكەن ەكىنشى بولىگىنە كۇزەم ءجۇن مەن جاباعى ءجۇن، تۋلاق-تەرى كىرىپ العان. تاۋ قولتىعىندا ۇيلىققان توپ تەرەكتىڭ ۇشار باسىنان الا قارعا قارق ەتسە، ماۋباس توبەت ىرگەنىڭ ماي توپىراعىن بۇرق ەتكىزىپ، ءۇش-تورت قارعىپ، ءارى بارىپ، كەرى قايتادى. ەسكى جولدى تومەن قۇلديلاتقان قوتىر قايقاڭنان بەرى قادالعان جەتى-سەگىز باعاننىڭ كىسى بويى جەتەر تۇسىنا دەيىن قوڭىر بوياۋىن كوشىرىپ، سۇيكەنگەن تانا-تورپاق، قاقپاعى قاڭتارىلعان قۇدىققا دوعارىلعان ارىق-تىرىق قاۋعاساپ، باراق ءۇيدىڭ تىقىر جەلكەسىنە تىك شانشىلعان سىرىق-انتەننانىڭ جەل شايقاعان تەڭسەلى بولماسا، بۇل ماڭايدا وزگە قىبىر ەتكەن تىرلىك نىشانى جوق. ايتپاقشى، ءۇي ورنىنداي توبەسى تايپاق بىتكەن توبەشىكتىڭ كىندىگىنەن كوتەرىلگەن وبا-تاستىڭ تاپال كولەڭكەسىندە زەرىككەن قويشى بالا وتىر. ەندەشە، تاۋ استىندا تۇپ-تۋرا ءجۇز نەمەسە ەكى جۇزگە تارتا قوي كوك ءشوپتى بىرت-بىرت جۇلىپ، جايىلىپ ءجۇر دەڭىز. قويشى بالاعا قوسارلاسقان شابدار شولاق يەگىن اۋىزدىعىمەن قاسىپ، كەلتە موينىن تۇقىرتىپ، قوڭىر توپىراقتى پىس-پىس يىسكەيدى. توپ تەرەكتەن تاعى دا الا قارعا قارقىلدايدى، ماۋباس توبەت تە ءوز مىندەتىنە ادال. ال، تورگى ۇيدە ورالحان اعامنىڭ اڭگىمەسىنەن كوشىپ كەلگەن كۇيدە توسەك استىنداعى ساندىقتى اشىپ، «اناۋ جىلى قاينىسىنىڭ قۇداسى كيگىزگەن»، «تۇنەۋكۇنى ورتالىقتاعى ابىسىنى بەرىپ جىبەرگەن»، «ءوزى العالى ءۇش كيىپ، قىسقارىپ قالعان» كويلەك-جاۋلىقتىڭ ءنافتالينىن يىسكەپ، سول قالپىندا ۇيقىعا تۇتقىنداۋلى بايبىشە قورىلدايدى. قۇداي-اۋ، بۇل نەتكەن مارعاۋ تىرلىك؟!
سالدەن سوڭ قوتىر قايقاڭنىڭ ا-ارعى جاعىنان كارى «موسكۆيچتىڭ»، «ى-ى-ى» دەپ ىشقىنعان «53ء-تىڭ» ءۇنى شىعادى. قويشى بالا، شابدار شولاق، ماڭ توبەت پەن الا قارعا، ءتىپتى، تورگى ۇيدەگى بايبىشە دە ەلەڭ-ەلەڭ ەتىسىپ، ءتىرىلىپ سالا بەرەدى. ايدالاداعى اۋىل اپ-ساتتە ابىر-سابىر يۋ-قيۋ بوپ كەتەدى. تايپاق توبەدەن قويشىەكەڭ قۇلديلاپ، بايبىشە كۇركەدەگى پەشتىڭ كۇيەسىن بىلەگىنە شەيىن جاعىپ الادى. ماڭ توبەتىڭىز ەندىگى قايقاڭنىڭ جوتاسىندا جورعالاعان شىعار. قايقاڭنان، قارا جولدان شاڭ شىعادى. مىجىرايعان كۇركەنىڭ تەسىك اتاۋلىسى كوك جىبەك (جىبەگى دە قۇرىعان ەكەن) ءتۇتىندى ەسىپ كەتەدى. ونى، قايدان كەلگەنى بەلگىسىز، ءبىر سامال پارشالاپ جاتىر. قارا شاينەك تومپاڭداپ پەشكە ءمىنىپ، «ىز» ەتە قالعاندا، ەسىك الدىنا ەكى كولىك توقتايدى. بازارعا اپارعان مالى ءوتىپ، تيىن-تەبەنگە «جارتى قازاقستاندى كوشىرىپ اكەلگەن» وتاعاسى شۇباتىلعان شاڭ سەيىلمەيىنشە كابەڭكەدە بۇگەجەكتەپ، الدەنەنى شۇقىلاپ، تۇسپەي قويادى. ساسكەگە اۋىسقان كۇندى بۇلتيعان بۇلت قۇشسا دا، كوزىن كولەگەيلەگەن بايبىشە كۇركەنىڭ ەسىگىنە سۇيەنىپ، كەرىسىنشە، ەسىكتى يىعىنا سۇيەپ، شاڭنىڭ ۇستىنەن باسىن قىلتيتادى.
ءي-يا، امانسىڭدار ما؟
ات-كولىك امان با؟
حالدارىڭ قالاي؟
قالاي بارىپ قايتتىڭدار؟
مال-جان امان با؟
ماشينەلەرىڭ بۇزىلعاننان ساۋ ما؟
يت-قۇس مازالاعان جوق پا؟
شارشادىڭدار ما؟
نە جاڭالىق بار؟
وزدەرىڭدە نە جاڭالىق بار؟ — سەكىلدى جاۋابى جوق، جوق بولسا دا تۇسىنىكتى ساۋالداردىڭ باسىن ءبىر قايتارعان سوڭ، بارلىعى ەكى ماشيناعا، ودان سوڭ ۇيگە قاراي اياڭدايدى. اۋەلى بايبىشە ەسىك اشۋى كەرەك، ودان سوڭ قوجايىن كىرەدى، قويشى بالا قوجايىننىڭ ساپتاما ەتىگىن مىقشىڭداپ شەشۋى كەرەك، فەرمەر تورت-بەس رەت احىلاپ-ۇحىلەپ بىتە بەرگەندە ەكىنشى كولىكتەگى ءنان سومكەلەردى ەسىككە ازەر سىيعىزىپ، ۇلكەن ۇل كىرۋى كەرەك. مۇنان سوڭ قالانىڭ لەبىن الا كەلگەن الا سومكەنىڭ «ىشەك-قارىنى» اقتارىلىپ تۇسەدى. تورت-بەس بولەك شاي، ارزان كامپيت-پىشينا، ءبىر بۇرىشتان قىتايدىڭ جىلتىر ساعاتى شىعا ما-اۋ (ونى قايتەيىن دەپ ءجۇر ەكەن؟!). جەتىلىك شامنىڭ ەكى-ۇش مەتر بىلتەسى، ونشاقتى پاشكى «پولەت»، «كولانىڭ» قۇتىلارىندا ەزىلمەگەن تەحن. سپيرت جاتادى. مۇنىڭ ءبارى قايدان، قالاي، قانشاعا الىنعانى، نەگە كەرەكتىگى ساراپقا تۇسكەن سوڭ، بۇرىشتاعى ەسكى شابادانعا اتتانادى. كەلەسى سومكەدەن ەكى-ۇش كەرزى ەتىك، تاعى دا قىتايدىڭ تاپىشكەسى ءيىسىن اڭقىتىپ شىققان سوڭ، ءبىر بۇرىشتان بايبىشەگە ارنالعان كويلەك-جاۋلىق قىلاڭ بەرەدى. بايبىشە ونى جىمىڭ-جىمىڭ ەتىپ، تەكسەرىپ بىتە سالا «نافتالين الەمىنە» باعىشتايدى. ەندى كۇركەدە قالعان قارا شاينەك ەسكە تۇسەدى، ول، بولسا-بولماسا، بۇرق-سارق اشۋعا مىنگەن. قويشى بالا تاۋدان اسىپ، ۇساق مالدى بوقتاپ-سىباپ ساناپ اكەلەدى. ۇلكەن ۇل مەن بايبىشە باز قورادا بەس سيىردىڭ جەلىنىن قاقتاۋعا كىرىسكەن. ماڭ توبەت جاعى ايىرىلىپ كەتكەنشە ەسىنەپ، بۇگىن ءتۇننىڭ مازاسىز بولاتىنىن ويلاپ، سىڭق ەتىپ قىڭسىلاپ قويادى.
راس، بۇگىنگى كەشتەن ءتۇننىڭ ءبىر ۋاعىنا دەيىن قىستاقتى مازاسىزدىق جايلاپ الادى. فەرمەر كوكەڭ باز قورانى ەكى-ۇش اينالىپ، شارباقتى ىڭىرسىتا سۇيەنىپ، قويىن ساناپ ىڭىلداپ جۇرەدى. قويشى بالا كولىككە ءمىنىپ، دۇرىلدەتىپ قويادى.
قوي، ەي، قوي!
تورگى ءۇيدىڭ ءتورت ۇيالى تەرەزەسىنەن جەتىلىك شام ىڭىرگە سىعالاعاندا، ماڭ توبەت تە شوق تەرەكتەگى الا قارعاعا ءۇن قوسادى. ونى تۇسىنبەگەن ۇلكەن ۇل مىلتىعىن سيپاپ، شاتىرعا شىعىپ تۇسەدى. سودان جەتىقاراقشى تەمىرقازىقتان شيرەك ورام وزعانشا، ماڭ توبەتتىڭ ارپىلىنا ۇلكەن ۇلدىڭ كەرزى ەتىگىنىڭ تارپىلى ۇندەسىپ، ايرانداي ۇيىعان ءتۇن ءىرىپ كەتەدى. قۇداي-اۋ، بۇل نەتكەن مازاسىز جۇرت؟!
ەرتەسىنە بار تىرلىك قايتادان ءوز قالپىنا اۋىسادى. سول باياعى حرۋششيەۆتىڭ باراعى، باز قورا، كوڭ شارباق، شەگەن قۇدىق، قوي مەن قويشى بالا، فەرمەر مەن بايبىشە، الا قارعا-ماڭ توبەت، ۇيلەنبەگەن ۇلكەن ۇل ايدالادا — «ءتاڭىرىنىڭ نازارىنان تىس قالعان» اۋىلدا عۇمىر كەشىپ جاتا بەرەدى. ول جاققا گازەت-جۋرنال دا بارمايدى، تەلەفون-تەليەۆيزور، راديو-ماگنيتوفون كەلمەستەي بوپ كەتكەن. اندا-ساندا ءبىر سوققان ورتالىقتاعى تۋىستار مەن قاڭعىعان قۇيىن عانا مازالاماسا، بۇل اۋىل جىلىنا ەكى-اق رەت ابىر-سابىر بولادى: كۇزدە جانە كوكتەمدە — فەرمەر قالاعا مال ساتىپ قايتقاندا عانا...
You Might Also Like
-
اڭشى بيىل ەرەك قارتايىپ كەتتى. قارى قالىڭ قىستىڭ قامالىنا تۇتقيىلدان تيگەن كوكتەم كۇنىنىڭ قىزۋىن كوتەرە الماي كۇرت ەرىگەن كۇرتىك قارمەن بىرگە كوبەسى سوگىلىپ، ارناسىن الاساپىران شايقاعان وزەن جاتاعا...
