جانقۇمارى
كەشەگى كۇڭگىرت زاماندا ويدا قالعان قارا قالماقتىڭ حانى التاي تاۋىنىڭ ارعى قاباعىندا جاتقان قوڭتايشىعا قالتان شەرىنگە ەلدە جوق سۇلۋ قىزىق — قاسىنا وتىز توعىز قىز قوسىپ اتتاندىرادى. ارالارىندا ۋادەسى بولعان با دەيمىز. بويجەتكەننىڭ ەسىمى توشايىن. توشايىن ارۋ سول كەزدىڭ ءسوز ىعىتىمەن سويلەگەندە «التى ايشىلىق جول شالىپ»، باتىستاعى ون سان ويماۋىت، توعىز سان تورعاۋىت ەلىنەن جەر تۇبىندەگى شىعىستا جاتقان قۇبا قالماق جۇرتىنا ەكى— ءۇش اي ءجۇرىپ جەتەدى ەكەن. جەر شالعاي، جول ءقاۋىپتى. جولاۋشىنى، كەرۋەندى تورىعان ىزعىپ جۇرگەن زاماننىڭ بورىلەرى ءار قيىردان شوشاڭ ەتىپ شىعا كەلەدى. وندايدا ءپاتۋاعا شاقىرار جۇرەكتى شەشەن، قاسقايىپ قارسى تۇرار بىلەكتى مەرگەن بولار ما دەيسىڭ. وكىنگەننەن نە پايدا!
قىزعالداقتاي قىرىق قىز عانا. ءبىرى — كورىپكەل، كەلەسىسى — ءتاۋىپ، ءۇشىنشىسى — شولعىنشىسى، ءتورتىنشىسى — اسپاز دەگەندەي، ورتاسىنا ارۋ توشايىندى الىپ كۇن جۇرەدى... ءتۇن جۇرەدى... ەسكى اي تولىپ باتىپ، جاڭا اي جىڭىشكەرەدى. تاقىمى اشىپ، بەلى سىرەسەدى. سۇيەنەرى — دالا ءپىرى دەسەدى. ات باسىن كوپ ىرىكپەي سابىلعان جولاۋشىلار سارى دالانىڭ كىندىگىن باسىپ كولدەنەڭ سۇلاپ جاتقان بوقتىكەنت تاۋىنا ىلىككەندە سوڭدارىنان سارى كۇزدىڭ سۇمەلەگى قۋىپ جەتەدى.
تاۋ اڭعارىنا كىرگەندە جاپالاقتاپ قار جاۋادى. ەرتەسىنە تاڭ الاكەۋىمنەن اتقا ەر سالعان كەزدە قار تىزەلىككە جەتىپ توشايىن سۇرىنەدى. ءارى قاراي ءجۇرۋ قيىنداپ، قىرىق قىز امالسىز وشارىلىپ، جاۋتەڭ— جاۋتەڭ الاپتى سۇزەدى. قاپالىق كەمىرىپ تۇڭىلەدى.
قىستىڭ بەتى ۇشىنىپ كورىندى. سوڭىنان سۋماڭداپ ىزعىرىعى جەتەدى. توشايىن قىزدارعا قاراتىپ ءپاتۋا سويلەيدى.
— ارۋلار، تاۋ اڭعارىنان تاسبولات تام سالىپ قىستاپ شىعامىز. جول الىس، قىس ءقاۋىپ. جۇرە بەرسەك — ءبىر— ءبىر مىقتىڭ ءۇيى — وماقاعا اينالىپ قاتىپ قالامىز. قىزدار شۋ ەتە تۇسكەن.
ءبىرازى بەتىن باسىپ، ات جالىن قۇشىپ ءۇنسىز ۇگىتىلگەنى. داۋىس شىعارىپ جىلاۋعا ەش باتپايدى. ءجاۋدىر كوزدەر جاۋتاڭ قاعادى. الىس جولعا شالدىققان كولىك جەر تارپىپ تىپىرشيدى.
قىرىق قىز كولىككە شىدەر سالىپ، وشاق ارشىپ، وت جاعىپ، تاس تاسىپ، تاسبولات تام سالىپ الۋعا جاپاتارماعاي كىرىسەدى. كوڭىلدەگى كۇدىك ەش جۋىمايدى. تەز شارشايدى. تالتىرەك قاعىپ مايماڭدايدى. وسى مەزەت قۇداي قاراسىپ، ءتاڭىر جەبەپ كوكتەن تۇسكەندەي، يا بولماسا جەردەن ءونىپ شىققانداي اڭشى جىگىت ساپ ەتە تۇسەدى. العاشقىدا ارۋلار ءۇرپيىسىپ قالادى. ءبىرازداسىن بويى ۇيرەنىپ، تىلگە كەلىپ، ءتۇسىنىسىپ، ءمان— جايعا قانىعادى.
اڭشى جىگىت يىعىنان جاراعىن سىپىرىپ، بىلەگىن ءتۇرىنىپ، تاس قالاۋعا كىرىسىپ كەتەدى. كۇنى بويى تام سوعادى، قىزارىپ باتقان كۇنگە ىلەسە اڭ قاعۋعا شىعادى. اتقانى قاتە كەتپەيتىن قول مەرگەن، ەل جاتا ءبىر كيىكتى ارقالاپ بۋى بۇرقىراپ كەلىپ تۇرادى.
ءوستىپ ءجۇرىپ توشايىن ارۋعا ىنتىق بوپ قالادى. بويجەتكەن ىڭعاي تانىتادى. قىتىمىر قىستىڭ كەشىندە تونمەن قىمتاپ جىلىتام، سۋىقتان قورعانام دەپ جۇرگەندە جاقىنداسىپ جۇپتاسادى.
قىس كەتىپ، كۇن جىلىنا قىرىق قىز قايىرا اتقا قونادى. ىنتىعىمەن قالىپ قويۋعا قيىر شەتتەگى جولىن توسىپ، قاس قاقپاي اڭدىپ وتىرعان قالدان شەرىننىڭ قاھارىنان قورقادى. قيماي قوشتاسادى. كۇن جورتادى، ءتۇن جورتادى. سارى ارقانىڭ جىلى جاۋىنى قىزداردىڭ سوڭىنان سۇركىل سالىپ قۋىپ وتىرادى. ىعىسقان ىزعىرىق جەلدەن قوڭىرقاي تارتادى.
قوڭتايشى قۋانا قارسى الادى. توشايىننىڭ ءمولت جانارىن، قانى تامعان بەت اجارىن كورىپ تالىپ قالادى. ىنتىعى باسىلماي ارنايى تىككەن اق وتاۋعا ەنگىزىپ وڭاشالايدى. دۇنيە اۋعانشا قۇشاعىنان شىعارعىسى جوق ەدى.
قىز ەكىقابات بوپ شىعادى. قوڭتايشى قالدان شەرىن بەلىن باسىپ كيرەلەڭ قاعىپ، توسەك جيەگىندە ءۇنسىز وشارىلىپ ۇزاق وتىرادى. ۇستارامەن قىرعىزعان ۇلكەن باسىنان شىپ— شىپ تەر شىعادى. الاقانىمەن كوسىپ سىيپايدى. اق توسەكتىڭ استىنا قول جۇگىرتىپ، تاماعىن كەنەپ گۇر ەتەدى.
— جانقۇمارىم قايدا؟ — دەيدى.
اق جامىلعى استىندا قور بولىپ جاتقان توشايىن ارۋ سىرىن بۇركەپ نەعىلادى. بولار ءىس بولىپ قالسا قايتەدى ەندى.
— ءۇش ايشىلىق اۋىر جولدا جانقۇمارىڭ جان ساقتاۋدىڭ امالىنا جاراپ كەتتى.
مىنا ءسوزدى ەستىگەن قوڭتايشى يىعىن ءزىل قاراتاس باسقانداي ەڭسەسى ەزىلىپ وتىرىپ قالدى. ءبىرازعا دەيىن تاپجىلمادى.
— اكەڭ جولعا سالىپ بەرگەن التىن جامبى، كۇمىس تايتۇياق قايدا؟
سىرتتان جىلقى ءدۇبىرى ەستىلىپ ەلەڭ ەتكىزدى.
— التىن جامبى، كۇمىس تايتۇياقتى الىس جولعا ازىق قىپ قۇرتتىق. كەڭ دالانىڭ پەيىلى قۋشيا ءتۇسىپتى. جول باعاتىن ۇرى— قارىدان قاشساق تا، تىڭ كولىككە تاقىم اۋىستىرساق تا قياق مۇرت، جانارى وتكىر قازاق قيىلىپ قاراپ ءولىپ— وشەدى. قۇتىلىپ شىعۋ وڭاي بولمادى. ايتسە— داعى ساعان دەگەن جانقۇمارىڭ بويىمدا، قوڭتايشى!
— اتتەگەن— اي! — دەپ قوڭتايشى شەكەسىنەن قارايدى. كوكىرەك جارا كۇرسىنەدى. كوكىرەك جارا كۇرسىنگەندە سىرتتاعى يت ءۇرىپ، قاڭتارداعى سايگۇلىك كىسىنەپ، وردانىڭ ماڭايى تولايىم ۋ دا شۋ بولىپ جەلپىلدەپ جونەلدى.
— بەۋ، بەۋ دۇنيە— اي، قۋشيعاننان قۋشيىپ قۇيتاقانداي جانقۇمارىنا جالتاقتاتقان!
— كوكىرەك جارا كۇرسىنە بەرمەي، امان— ەسەن جەتكەنىمە قۋان، ءپىرىم! — دەيدى تۇنگى تىرشىلىكتەن تالىقسىپ جاتقان توشايىن ارۋ. قوڭتايشى توڭكەرىلە بۇرىلىپ الاكوزدەنە قادالادى. ارۋ بويجەتكەننىڭ ءسوز تاپقىشتىعىنا، قانى تامعان ديدارىنا ءىشى قىز— قىز قاينايدى. ەڭسەرىلە ءتۇسىپ قالت توسىلادى.
— تورعاۋىتىڭا بەرەسىڭ بە مەنى؟ — دەيدى توشايىن ارۋ كوكىرەكتەگى كۇدىگىن جاسىرا الماي.
و زاماندا قالماق سالتى بويىنشا قوڭتايشى ەكى قاتىن المايدى ەكەن. ەكى قاتىن السا — توقال مەن بايبىشەدەن تۋعاندار كەيىنشە ءبىر— بىرىمەن قىرقىسىپ، ەل ءىشى بۇلىنەدى دەپ. ەل بىرلىگىنە سىنا تۇسەدى دەپ قورقاتىن كورىنەدى، ءاردايىم سالتتى ساقتاپ ۇيرەنەدى. ەكى وتتىڭ ورتاسىندا قالعان قالدان شەرىن عانا. ارۋ بويجەتكەندى ەڭ سەنىمدى نوكەرىنە سىيلاي سالايىن دەسە — الىپ— جۇلىپ ىڭدىنىن كەپتىرىپ بارا جاتقان — ىستىق بۇلاقتى قيمايدى؛ ءوزى الايىن دەسە — قالماق سالتىن سىيلايدى. قايتپەك كەرەك؟ بوزتورعاي شىرىلى سەمىپ، كۇن تۇسكە تىرمىسقانشا قاماۋ تەرگە ءتۇسىپ، وي تۇبىنەن وي سۇزەدى. قيالى مەن ارعى— بەرگىنى بولجاپ كەزەدى. ءبىرازداسىن بارىپ اۋىر تۇستەن شوشىپ ويانعان كىسىدەي باسىن كوتەرىپ، جانارىن باعجاڭ ەتىكزەدى.
— وزىمە بۇيىراسىڭ ەندى!
— سالتتى بۇزدىڭ دەپ باس تورعاۋىتىڭ توبەڭدى تەسىپ جۇرمەسىن، ءپىرىم!
— توبە تۇگىلى وزگە جەر دە تەسىلىپ ءبىتتى. اڭدىعان اجال الىپ جىقپاسا — و عىپ، بۇ عىپ بىردەمە ەتىپ كۇنەلتەرمىز. ولاردىكى ولجا عوي. ءمولت تامعان جاۋدىر جانارىنا سۇڭگىدىم!
قاھارلى قوڭتايشىنى اتىپ جىق — مەيلى، جاتىپ جىق — مەيلى؛ ءسوز — سۇيەكتەن ءوتىپ، تاستى تەسەدى. جەرتاڭىرىسىپ قونجيعان قوڭتايشىنىڭ بەتى بەرى قارادى، ءىشى جىلىدى. ەتىنەن ەت كەسىپ العانداي كەپكە ءتۇسىپ، ارۋ بويجەتكەنگە قايىرا شۇيلىكتى. ەكى بۇكتەلگەن مەزەتتە دۇنيە توڭكەرىلدى. توڭكەرىلمەسە دە — توڭكەرىلىپ كەتكەندەي سەزىلدى. سەمىز قوڭتايشى كوپ ۇزاماي سىرتقا قاعىپ سالعان كونتۋلاققا اينالىپتى دەسەدى. باياعىدان قالعان كونە ءسوز وسى!
You Might Also Like
-
شىعىس ەرتەگىسىنىڭ جاۋھارى «مىڭ ءبىر ءتۇندى» بىلمەيتىن كىسى كەم دە كەم. سول «مىڭ ءبىر ءتۇندى» ەلەستەتىپ وتىرىپ ۇلى بالزاك «سايقالدىڭ جۇلدىزدى شاعى مەن قايىرشىلىق ءحالىن&raq...
-
ءوز توپشىلاۋىم بويىنشا، ادامنىڭ قاي مىنەزى قاسيەتتى بولسا، سول مىنەزى ءمىنى دە بولادى.
