قىرىقبول مەن اقباتا
قارىقبول تاقاۋدا ونعا شىققان. ساباق بىتكەن سوڭ يەن تاۋدا، شالعىندى جايلاۋدا وتىرعان ۇيىنە كەلگەن. اينالا قۇلاققا ۇرعان تاناداي تىم-تىرىس. كوكەسى قۇلىن بايلايدى، اپاسى بيە ساۋادى. ءبىر اي ءوتتى مە، وتپەدى مە، شۋلى مەكتەپتى، قۇربىلارىن قاتتى ساعىندى. اسىرەسە ءبىر پارتادا قاتار وتىرعان تۇلىمى جەلپىلدەگەن، اقۇرپەك اقباتانى كوپ ويلايدى. كەيىنگى كەزدە قيت ەتسە شىرت ەتە قالاتىن شىكامشىل مىنەز تاپتى.
كەشە كەشكىسىن اپاسىنا وكپەلەپ تاماعىن ىشپەي ەرتە جاتىپ قالعان. ءتۇس كورىپتى. ءداپ وڭىندەگىدەي تەگى.
تاعى دا اپاسى بۋىن بۇرقىراتىپ جاس ەت اسىپتى. اعاش تاباققا سالىپ، گۇلدى داستارقان جايىپ، الدىنا تارتادى كەلىپ. «ال، قانەكەي، ءدامدى بولسىن دەپ قىستان قالعان ءسۇرى مەن جاس ەتتى قوسىپ اقتاماق ەتىپ استىم»، — دەيدى. بۇل كوكەڭ ەتتەن شىعىپ جۇرگەن. موينىن ىشىنە تىعىپ تىرس ەتىپ ۇندەمەيدى. «ءداۋ بولامىن دەسەڭ ەت جەۋىڭ كەرەك، ال، قانەكەي»، — دەيدى ەپەلەكتەپ. بۇل كوكەڭ باسباعىپ قولىن ارەڭ-ارەڭ سوزادى، بىرەر شوكىم شۇقۋدان اسپايدى. «وشاققا ءتونىپ، ىستىق كۇنگە قاقتالىپ بەينەتتەنىپ اسقانىمدا كىرجيىپ، تەتكىپ وتىرعانىڭ مىناۋ»، — دەپ رەنجىدى اپاسى. «اي، بۇل تۇرىڭمەن پالۋان بولماسسىڭ، اي، ادام بولماسسىڭ!» — دەپ كەييدى سوسىن.
كەشكىلىكتە وسىعان ۇقساس داي-داي وقيعا بولعان ەدى. اناسى شاۋكيىپ ازىپ كەتتىڭ، ۇشىنعان كىسىدەي ەت جەمەيسىڭ، قىمىز ىشپەيسىڭ دەپ ۇرىسقان. بۇل كوكەڭ باسى ءبىر جاعىنا قيسايىپ، ۇيەمە تاباق استان تاتىپ الماعان. اش جاتقان.
ەرتەڭگىسىن شىرت ۇيقىدان ويانىپ جاتىپ ويلاعان.
قىمىز ىشپەي، ەت جەمەي-اق پالۋان بولۋعا بولماس پە ەكەن دەپ. قاتقان نان كەمىرىپ، تاۋ جۋا تەرىپ ءجۇرىپ-اق ادام بولسام قانەكەي دەپ. ويتەتىن دە ءجونى بار.
تاۋ اراسىندا جايلاۋدا وتىرعان جالعىز ءۇيلى جىلقىشىنىڭ قورەگى ەكى-اق نارسە. ءبىرى — كۇنارا اسىلاتىن ۇيەمە تاباق ەت تە، ەكىنشىسى — كۇرەڭ قاۋاقتا كوبىگى شىتىرلاعان سارى قىمىز. مايى ءتۇرىلىپ، جۇرەگىڭدى كوتەرىپ كىلكىپ تۇرعان سەمىز ەتتى قالاي اساي بەرمەكسىڭ؟ بىرقىراپ اشىپ، كوزدەن پىرت-پىرت جاس شىعارعان سەرى قىمىزدى قالاي سىمىرەرسىڭ؟ وبالىنا نە كەرەك، اۋەلگىدە كىشكەنتاي قارىقبول دا ەرەسەكتەردەن قالىسپاي ەتتى نارىن ەتىپ تە، ۇرىمدەي دە سوققان، شىتىناپ تۇرعان شادىر قىمىزدى قىلعىنا جۇتقان. كەيىنگى كەزدە قاراعىسى كەلمەيدى.
سودان داستارقان باسىندا داي-داي جانجال تۋادى.
كىشكەنتاي قارىقبول قورعاسىنداي تاڭعى اۋانى تەرەڭ-تەرەڭ جۇتىپ جاتىپ قيالداعان. اتتەڭ ءسولى سورعالاپ، ءيىسى تاناۋ جارعان سىر قاۋىنى بولسا دەپ. بىلتىر اپاسى ەكەۋى ديقان اتاعا قىدىرىپ بارعاندا باقشادان ەركىن ءۇزىپ جەگەن. ەرتەڭگىسىن دە، تۇستە دە، كەشكە دە شىرەگە قارىن شەرميتكەن. ءىشى الاۋ اتقان سۋلى قاربىزى كەرەمەت ەدى. اتىز بويى ساباعىنان يىلگەن قىپ-قىزىل پوميدور بولاتىن. پالەك اراسىنا بۇعىنعان قول باسىنداي كوگىلدىر قياردى ءۇزىپ الىپ كۇرتىلدەتە شاينايتىن.
ەرتەڭگىسىن ۇيقىدان اتاسىنىڭ كەتپەن شىڭىلى وياتاتىن. بۇل كەرىلىپ-سوزىلىپ، جالاڭاياق، جالاڭباس سىرتقا شىعاتىن. باشپايىن شىققا شىلايتىن.
— بالام، باقشادان اڭگەلەك ءۇزىپ جە، — دەيتىن اتاسى. ءوزى بۇرقىلداتىپ جەر شاۋىپ جاتادى ىلعي. — ەڭ قىزىعى پىسكەن قاۋىندى ءوز قولىڭمەن تاڭداپ ۇزگەن عوي. ءقازىر شىرىنى تولىپ، ءسولىن جيعان كەز. تاڭەرتەڭگى ۇزگەن داقىل سالقىن بولادى. ءىشىڭنىڭ ىستىعىن شىعارادى.
شىندىعىندا اتا ۇيىندە اپتا جۇرگەندە قارىقبول تورلاما اڭگەلەكتەي دومالانىپ اجەپتەۋىر ديلانىپ قالعان. اسىرەسە، جاپ-جاسىل پالەك اراسىنان ءيىسى بۇرقىراعان سارى الا قاۋىندى قولمەن ۇزگەنى ەستەن كەتپەس. بىلقىلداپ پىسكەن ءسولدى اڭگەلەككە سىر ەتكىزىپ كەزدىك سالعانى ءومىر بويى ۇمىتىلماس. اتاسىنىڭ كەتپەن شىڭىلى شە؟ تاڭعى شىق شە؟
وي تۇبىنەن وي تەرىپ جاتىپ اڭعارماپتى. تۇندە بۇل ۇيىقتاپ جاتقان كەزدە قىر اسىپ، تاۋ كەزىپ جوق قاراپ كەتكەن كوكەسى كەلگەن سەكىلدى. ەسىك جاقتا اپاسىمەن كۇڭگىر-كۇڭگىر سويلەسەدى.
— جوعالعان ساياقتى قاراپ ءجۇرىپ قىساڭداعى قۇرباننىڭ باۋىنا سوعىپ ەدىم، — دەيدى كوكەسى. — سارى ورىگى بيىل سالعان-اق ەكەن. مالىنىپ تۇر. الدىندا عانا قاتتى جەل تۇرىپ، ءبىراز ورىكتى اعاش باسىنان توگىپ كەتىپتى. وبالداعى-اي، جەردە پىرداي بولىپ شاشىلىپ جاتىر. ەرىنبەي اتتان ءتۇسىپ قارىقبولعا ءبىر دورباسىن جيناپ الدىم.
— اۋىرىپ ءجۇر مە، ەت جەمەيدى، قىمىز ىشپەيدى، — دەيدى اپاسى.
— اتتەڭ قۇرباننىڭ باۋى تىم الىستا، ايتپەسە مىنگەستىرىپ اپارىپ ورىك تەرگىزەر ەدىم، — دەيدى كوكەسى.
— بەستى قىمىزدىڭ اشۋى قايتسىن دەپ بۇلاققا قويدىم، — دەيدى اپاسى.
— ورىك جەپ، ءتىسىنىڭ قىشۋىن باسسىن ەندەشە.
— ۇيدە جاس ەت تاۋسىلدى، توقتىنى سويماساق.
قارىقبول باسىن جاستىقتان جۇلىپ الدى. كوكەسى مەن اپاسى توڭازىعان ەتپەن سارىلىك شايىن ءىشىپ وتىر ەكەن. مۇنىڭ كوزى بوساعادا ءبۇيىرى تومپايعان دوربادا. تاباققا تەلمەڭدەگەن جوق. ورنىنان لىپ ەتىپ كوتەرىلىپ، توقىما الاشا دورباعا جەتىپ بارعانىن ءوزى دە سەزبەي قالدى. جانارى جىپىلىقتاپ كەتتى. بۇلدىرىقتىڭ جۇمىرتقاسىنداي سارىالا ورىك دوربانىڭ كەمەرىنەن كەلىپ شۇپىرلەپ تۇر-اۋ، شۇپىرلەپ تۇر. ءيىسى تاناۋ قىتىقتاپ، تىنىستى اشادى. تاۋ ورىگىنىڭ قىشقىلتىم جۇپار ءاتىرى بولاتىنىن بۇرىن سەزبەپتى، تەگى. ۋىستاپ الىپ اۋزىنا اپارعانىن بىلەدى.
— سىرتىنداعى شاڭىن جۋىپ جە، — دەپتى اپاسى.
— سۇيەگىن جۇتىپ قويما، قالتاڭا جيناي بەر، ورىك تاۋسىلعان سوڭ شاعىپ جەيسىڭ، — دەپ داۋىستاپتى كوكەسى.
ۋىلجىپ پىسكەن تاۋ ورىگى ءتىل ۇيىرگەن ءتاتتى بولادى ەكەن. تۇسكە دەيىن ۇيگە كىرىپ-شىعىپ دوربانى ورتالاعانىن بىلەدى. كەشكە دەيىن ۇيگە كىرىپ-شىعىپ دوربانىڭ ءتۇبى كورىنگەنىن بىلەدى. بىقىرىپ اشىعان بەستى قىمىزدى اۋىزعا العان جوق. بۋى بۇرقىراعان جاس ەتكە قايرىلعىسى كەلمەدى. بۇلاق باسىنا بىرنەشە مارتە بارىپ، تاستاي سۋىنان قوس ۋىستاپ ءشول قاندىرىپ قايتتى. ايتەۋىر ۇيقىعا باس قويار الدىندا سوڭعى قالعان ەكى ورىكتى جاستىعىنىڭ استىنا تىقتى. ءۇي ىرگەسىندە ورىك سۇيەگى ۇيمەك بولىپ ءۇيىلىپ قالدى. كوكەسىنە العىس ايتۋدى ۇمىتىپتى.
ەرتەسىنە سالدىر-گۇلدىر، دابىر-دۇبىر دىبىستان ويانىپ كوزىن اشسا — ىلديدان قىمىز الىپ كەتۋگە بەيسەنبى ارباكەش كەلىپتى. ىلديدا شوپشىلەر كۇنگە قاقتالىپ قاتالاپ شولگە ۇرىندى دەيدى. قارىقبولمەن ويناسىن دەپ قىزىمدى ەرتىپ كەلدىم دەيدى. اقباتا ەكەۋى بيىل ۇشىنشىدەن تورتىنشىگە كوشكەن.
بەيسەنبى ارباكەشتىڭ اۋزىندا تىنىم بولمايدى. ىلديدا جەر جارعاقشا تىرىسىپ، جۋسان كۇيىپ ءبىتتى دەيدى. قۇدىقتىڭ سۋى جىلداعىدان كوپ ورتايعان. ديقان شالداردىڭ قاۋىن-قاربىزىن اڭىزاق جەل ۇرىپ كوتەرىپ كەتتى: اۋىلدىڭ شاڭى اسپانعا شىعادى.
جارتى قاۋاق سارى قىمىزدى جالعىز قاتقان قۇرتپەن ءبىر ءوزى تاۋىسسىن. بوي-بوي بولىپ تەرلەسىن. انە-مىنە دەگەنشە باسى دومالاڭداپ ۇيىقتاپ كەتسىن.
— كوكەم شارشاپ ءجۇر، — دەيدى اقباتا جىلىمشى ۇنمەن. — شوپشىلەردىڭ ءشولىن قاندىرامىن دەۋمەن ابدەن تيتىقتادى. سويلەپ وتىرىپ ۇيىقتاپ كەتەتىن بولىپ ءجۇر. اربا ايداپ بارا جاتىپ ۇيىقتاپ قالماسا جارار دەپ اپام ۋايىمدايدى.
اقباتانىڭ كىسى قارا بولىپ ۇيىنە قىدىرىپ كەلگەنىنە قارىقبول قاتتى قۋاندى. جاستىعىنىڭ استىنا تىعىپ قويعان ەكى ورىكتىڭ ءبىرىن بەردى. دالادان اعاش بۇتايتىن جاڭعىرىق دوڭبەكتى اكەلدى. كوكەسىنىڭ قازىق ۇشتايتىن شاپپا شوتىن الدى.
— ورىك سۇيەگىن شاعامىز، — دەيدى قارىقبول. جاڭعىرىق پەن شاپپا شوتتىڭ شۇيدەسىن وڭتايلاپ. — سەن شاعىلعان ءداندى جيناي بەر، مەن ۇرىپ جارا بەرەيىن.
اۋەلگىدە شوتتىڭ شۇيدەسىن ساۋساق باسىنداي شاعىن ورىك سۇيەگىنە ءدال تيگىزە الماي ءبىراز اۋرەلەنگەن. بارا-بارا قولى ۇيرەندى. سارت ۇرىپ، شىرت شاعىپ ارشىلعان ءداندى اقباتانىڭ ەتەگىنە تاستاي بەردى. اپ-ساتتە اپپاق ءدان ءۇيىلىپ قالدى. ەڭ سوڭىنان ءبولىپ جەيمىز دەسكەن. وسى مەزەت قورىلداپ ۇيىقتاپ جاتقان ارباكەش باسىن وقىس كوتەرىپ الدى. جانارى كىرتيىپ قالىپتى.
— وي، توبا-ا-ا-ي، قوي ۇستىنە بوزتورعاي جۇمىرتقالاعان توقشىلىق زاماندا، قىمىز بەن ەت تۇرعاندا جابايى ورىكتىڭ ءدانىن شاعىپ جەدى دەگەن نە سۇمدىق! — دەدى.
تاعى دا قاۋاقتان قىمىز قۇيىپ ءىشتى. تەرىن ءسۇرتىندى. سوسىن: «كۇن قايتقان سوڭ جۇرەمىن»، — دەدى دە قىلجيا قۇلاپ زاماتىندا قور ەتە ءتۇستى. ويانۋى قانداي وقىس بولسا، ۇيىقتاۋى دا سونداي تەز. قارىقبول كىدىرىپ قالعان شاپپا شوتىن شوشاڭداتىپ جوعارىلى-تومەن سىلتەدى-اي. ارى-بەرىدەن ماڭايىن ورىك سۇيەگى تۇگەلدەي جاۋىپ كەتتى. شەكەسى شىپ-شىپ تەرلەپ، كوزىندە ۇساق ۇشقىن وينادى. ارباكەش ەكىنشى مارتە ويانعان كەزدە بارىپ بۇلار بارشا ورىك سۇيەگىن شاعىپ بىتىرگەن. اقباتا ورىك ءدانىن سىرلى زەرەنگە سالدى، سۇيەكتى سىرتقا سىپىردى. قارىقبول جاڭعىرىق پەن شاپپا شوتتى بۇرىنعى ورنىنا اپارىپ قويدى. ارباكەش تۇرىپ ارباڭداپ بارىپ قاۋاقتان قىمىز قۇيىپ ءىشتى.
— تىقىر قىمىزدى ىشە-ىشە ءتىسىم ساقىرلاپ كەتتى، اكەلىڭدەرشى، اۋزىمنىڭ ءدامىن الايىن، باتامدى بەرەيىن، — دەپ ورىك دانىنە قول سوزدى. كوزى بۇرىشتانىپ، شاڭىراققا اڭتارىلدى.
— ءتاتتى ەكەن، — دەيدى تامسانىپ.
وسى مەزەت باقىراشتى قارىنا ءىلىپ قارىقبولدىڭ اپاسى كىرگەن. ورتايىپ قالعان قاۋاقتى كورىپ باسىن شايقادى، قاتتى تاڭىرقادى. ىدىستاردى سالدىراتىپ، شوپشىلەرگە سۋسىن قوتارا باستادى.
— كەلىن، باتامدى بەرەيىن، قۇنان قىمىزدان جانتورسىعىما بولەكتەپ قۇيشى، فلياگتەگى اشىپ كەتەدى، — دەيدى ارباكەش.
شي ەسىكتەن تازى تۇمسىعىن قىلتيتتى.
— كەلىن، اقباتانى كەلەر كەلگەنىمە دەيىن قالدىرىپ كەتەمىن، باس-كوز بول، باتامدى بەرەمىن، — دەيدى.
قارىقبول مەن اقباتا ءتىزىلىپ سىرتقا شىققان. تابان استىنداعى كوك مايسا بىلق-بىلق ەتەدى. باستاۋى بار دوڭگەلەك ساز جارىسىپ ويناۋعا ادەيى جاسالعانداي ەدى. سىنىقشى الاقانىنداي مايدا سامال ەستى. ەكى بالا قۇراق ۇشىپ قۇلدىراڭداپ جۇگىرە جونەلگەن. الدا قارىقبول، ارتتا اقباتا جەلكىلدەيدى. شىنداپ جۇگىرسە تازىعا ىلەسە الاتىن قارىقبول بۇل جولى ونشالىق شىعانداپ قارا ءۇزىپ كەتپەدى. سوڭىنداعى ءجۇزى دۋ-دۋ قىزارىپ ەنتىككەن اقباتاعا قايرىلا بەردى. جالتاقتاپ كەلە جاتىپ بۇلاق ەرنەۋىنەن دومالاپ كەتە جازداپتى. كوكەسى كاۋسارعا ات سۋارىپ تۇر ەكەن. قۇلاپارە شاپقىلاعان بۇلارعا كوزىنىڭ يتىمەن قارادى.
— مالدى ۇركىتىپ قۇر بوسقا شاپقىلاعانشا قىساڭعا بارىپ شيە تەرىپ قايتساڭدارشى. كەشە كوردىم، تاۋ شيە ءپىسىپتى.
قاراتاۋدىڭ كۇنگەي بەتىندە جابايى شيە بۇرالىپ شىعاتىن. ءساۋىردىڭ باسىندا گۇلىن توگىپ، شىلدەگە جەتپەي القىزىل شيە تۇنىپ پىسەتىن. ءۇپ ەتكەن جەلدەن ساۋ-ساۋ توگىلەدى سودان. ارقار، كيىك قوزىعاسى جايىلادى، قۇس شوقىپ جەيدى. ايتەۋىر تابيعات نەسىبەسىن ەركىن ەمىزىكتەپ تاۋىسىپ تىنادى. شىندىعىندا-اۋ سەبەپتى-سەبەپسىز دالاقتاپ جۇگىرە بەرگەنشە شيەگە شىعىپ قايتپاس پا.
ەرتەسىنە تاڭ الاكەۋىمنەن قارىقبول مەن اقباتا ءبۋىنىپ-تۇيىنىپ جولعا شىقتى. قولدارىندا تاماق وراعان تۇيىنشەك، شيە تەرەتىن قاۋاشاق قۇتىسى بار. كۇن قىزعانشا قولات-قولات قارا ادىرعا اياق ىلىكتىرسە، تۇسكە دەيىن شيە تەرمەكشى. اپتاپ باسىلعانشا تاس كولەڭكەسىندە وتىرىپ دامىلدايدى. كەشكى سالقىنمەن اۋىلعان قايتىپ كەلەدى. كوكەسىنىڭ قۇلاققا قۇيعان جول سىلتەۋى وسىلاي. «قورىقساڭدار ءيتتى ەرتىپ الىڭدار»، — دەگەن سوڭ ءاقتوس تازىنى كا-كا-كالەپ سوڭدارىنا ىلەستىرە شىقتى. كوتەرىلگەن كۇن استىندا تيتىمدەي-تيتىمدەي بولىپ ەكى بالا قىر اسىپ كەتە باردى.
ءيىسشىل تازى اۋەلگىدە اڭعا شىقتىم دەپ ويلادى ما، ارسالاڭداپ جۇگىرىپ قىر اسىپ قۇلدىراڭدادى-اي. بىرەر مارتە الدارىن كەسىپ قۇيعىتىپ ءوتتى. اقىرىندا ىلەسە شىققانى ساياتشىل كانىگى اڭشى ەمەس، توباناياق، قىسقا ادىم بالالار ەكەنىن بىلگەن سوڭ مۇتتەم تۇمسىعى سالبىراپ ءتۇسىپ كەتتى.
ەندى سالپاڭ قۇلاعى قىلجيىپ ونبەس ميمىرت اياڭعا باستى. يت تۇمسىعىمەن ەمەس، اۋزىمەن دەمالادى دەگەن راس ەكەن؛ ءتىلىن سالاقتاتىپ، ءبۇيىرىن سوعىپ بولدىرىپ قالدى. كۇن شەكەنى شىجعىرا تۇسكەن. ادىردىڭ قىر ارقاسىمەن يرەك ساعىم بۇلىڭدادى.
قارىقبول ىستىققا شىداي الماي جەيدەسىن شەشىپ قولىنا العان. قالايى قاۋاشاقتىڭ ءوزى قورعاسىن قۇيعانداي ءزىل تارتتى. باتەڭكەسىن شەشىپ جۇرۋگە شوڭگە مەن قيىرشىق تاستان قورقادى. ءبىرازداسىن جالعىزاياق سۇرلەۋ سۇيىلىپ قارا شاتقال ىشىنە ءسىڭدى. ەكەۋى دە ەلسىزدە جالتاقتاپ ەلەگزي باستاعان. ءاقتوس تازى تۇمسىعىن جەرگە سالىپ تۇكتى سەزەر ەمەس. ەرتىپ شىققانى مەدەت بولدى ايتەۋىر.
قىساڭنىڭ ەكى بەتى جالتىراعان قارا سۇر قاقپاقىل تاس. وزەكشەدە شاعىن وزەن اعىپ جاتىر. جارقاباقتا، تاس اراسىندا بۇعىنعان ايۋداي دوڭكيىپ شيە بۇتاسى قاراۋىتادى. قاسىنا تاقالعانى سول، جانارى بوتالاپ جۇرە بەرگەنى.
مولدىرەگەن القىزىل شيە بۇتاققا سىيمايدى-اۋ، سىيمايدى. ءبىرازىن قۇس شوقىپتى، ءبىرازى توگىلىپتى، ساباقتا سامساپ قالعاننىڭ ءوزى جەتەرلىك.
قارىقبول قولىن سالىپ بەرگەن. الاقانى اپ-ساتتە تولىپ شىعا كەلدى. اۋزىنا تالقانشا قۇيدى كەپ، ءسولدى شىرىنىن جۇتتى كەپ.
— انا شيەنى قاراشى! — دەدى اقباتا قاتتى تاڭىرقاپ ساۋساعىن شوشايتىپ.
ارىدە، دوڭبەك تاستىڭ كۇنشۋاعىنا شىققان قالىڭ شيەنى جاڭا شالعان. ونىڭ قاسىندا مىنا تاڭىرقاپ تۇرعاندارى انشەيىن-اق ويىنشىق ەكەن. سۇرىنە-قابىنا سولاي بەتتەگەن. الگىنىڭ شيەسى مولدىرەگەن ۋاق بولسا، مۇنىڭ جەمىسى قارا قوشقىل باداناداي ءىرى، سۇيەكتى. قارىقبول العاشقى ۋىسىن اۋىزعا توعىتقانى سول — قاپەلىمدە شاشالىپ قالدى. پىرت-پىرت جارىلعان ءسولدى شيە تاڭدايعا تەپتى. ءتىل ۇيىرەر ءتاتتى، ءاتىر ءيىسى تاناۋ قىتىقتايدى. ساۋساق باسىنا قان قىزىل بوياۋ جۇقتى.
ءبىر مەزەتتە قارىقبول شيە اراسىنان باسىن كوتەرىپ قارايدى: الاۋ كۇن ارقاعا ويىسىپتى. جەر دۇنيەگە قويۋ ءسولى تامىپ تۇرعانداي.
تاعى بۇرىلىپ قارايدى: اقباتانىڭ ەرنى شيەدەن ەش اۋمايدى.
جاڭا بايقادى: قىز قالايى قاۋاشاققا ۋىلجىپ پىسكەن جەمىستى لىقا تولتىرىپتى.
اقباتا شيە تەرىپ جۇرسە، بۇل كوكەڭنىڭ ەكى قولى دامىلسىز اۋزىنا جۇگىرىپتى. ۇيالعانىنان بۇتا اراسىنان بۇعىنا بەردى.
— بەتىڭە شيەنىڭ بوياۋى جۇعىپ قالىپتى، — دەيدى اقباتا. — ءوڭىرىڭ، يىعىڭ سولايىمەن قىپ-قىزىل. وزەنگە بارىپ جۋىنايىق.
باسە-اۋ دەسىپ دومالاڭداي جۇگىرىپ ىلديداعى وزەنگە تۇسكەن. ءاقتوس تازى اعىنعا كوسىلىپ جاتىپ الىپتى. ءمولدىر اعىس قاق جارىلىپ قايماقشي اعادى. ارەدىك سۋ بەتىنەن جالاپ-جالاپ الادى. قيىرشىق جاعاعا جەتە بەرە قارىقبول دا ەتبەتتەي باس قويعان.
اقباتا كىدىرتتى.
— تازىنىڭ الدىنان وتەيىك، يت جالاعان سۋ ارام بولادى، — دەيدى.
اقباتانىڭ كوكەسى تىم تاقۋا، سونىڭ ۇيرەتكەنى. اقباتانىڭ قاشانعى ادەتى — ءتالىم مەن تارتىپكە باۋلىپ بىتەدى. اقباتانىڭ قاسىنا تاقاپ كەتسەڭ-اق، تابالدىرىقتى باسىپ تۇرما، ءۇيدى اينالىپ جۇگىرمە، ۇلكەن كىسىنىڭ الدىن كەسپە، باسىڭدى تاباققا سالما، اۋزىڭدى اشىپ ەسىنەمە — ءبارى ارباكەشتىڭ ايتقاندارى. ايتپەسە ەكەۋى تۇيدەي قۇرداس، بۇل نەگە سونداي ءتالىم-تارتىپتى ەسىندە تۇتىپ تۇرا المايدى؟ ىلعي كولەڭكەسىن قۋىپ ءۇيدى اينالىپ جۇگىرگىسى كەلەدى، ىلعي داستارقاننىڭ تورىنە قول سوزىپ بىتەدى.
امال جوق، اعىستىڭ باس جاعىنان بارىپ سۋسىنىن قاندىرعان.
تۇيىنشەكتى شەشىپ ورتاعا شۇبەرەك جايىپ، نان تۋراپ، ىرىمشىك توكتى. اشەيىندە قاتىپ قالىپتى دەپ قايرىلىپ قارامايتىن تابا نان ءتىل ءۇيىرىپ بارادى. ىرىمشىكتەن دە تۇك ارتىلاتىن ەمەس. ەكى مارتە ەڭبەكتەپ بارىپ سۋ ءىشىپ ورالدى. كۇن ەكىندىگە ويىسقان سەكىلدى. قىرات-كەزەڭ شۇبالعىداي شيراتىلعان ساعىمنان ارىلىپتى. الدەبىر شىقىلىقتاعان اق قانات قۇس ءداپ جەلكەسىنە قونىپ الىپ كەتەر ەمەس.
— كوكەم انەۋكۇنى تاۋدىڭ ارعى جاعىنان ءبىر دوربا ورىك اكەلگەن. اتتەڭ اتىم جوق، جول بىلمەيمىن، ايتپەسە ورىك تەرىپ قايتار ەدىك.
— كوكەمنىڭ ارباسىنا ءمىنىپ جول جۇرگەن سونداي قىزىق، — دەيدى اقباتا. — شالقاڭنان جاتىپ قاراساڭ بۇلتتار قاپتاي ءجۇزىپ ىلەسىپ كەلە جاتقانداي. قۇستىڭ نەتۇرلىسى زەڭگىر كوكتە قاناتىن دالپىلداتىپ ۇشىپ وتەدى. جول جيەگى شىرىلداعان شەكشەك، شىلدەلىك، شەگىرتكە. تۇندە سامساعان جۇلدىز ءدال بەتىڭە كەلىپ ءتونىپ تۇرعانداي. اتتەڭ كوكەم قالعىپ-مۇلگىپ سونىڭ ءبىرىن دە بايقامايدى.
— جاز بويى جايلاۋدا قالساڭشى، اقباتا. قوسىلىپ شيە تەرەمىز، قۇلىن سۋارامىز، سۋعا تۇسەمىز.
— اپام ءۇي شارۋاسىنا قولقابىس ەتەسىڭ دەپ رۇقسات ەتپەيدى. ەكى كۇنگە ازەر جىبەرگەن.
— جالعىز ۇيگە جايلاۋ مۇتتەم كوڭىلسىز. بەس-التى كىتاپتىڭ ءبارىن وقىپ شىقتىم، توقتى كوپ تارتادى دەپ كوكەم راديونى سيرەك سويلەتەدى. وينايتىن بالا جوق. كەي-كەيدە ىلديعا قاشىپ كەتكىڭ كەلەدى.
— ىلديدا قۇجىناعان ماشينا، كىلكىگەن شاڭ، — دەيدى اقباتا.
قارىقبول جانە ەڭبەكتەپ بارىپ قيىرشىق ەرنەككە جاتا كەتىپ ءشول باسىپ قايتتى. سوڭعى بارعانىندا بايقادى — وزەن سۋى جىلىپ كەتىپتى. قارىن شەرميتكەنى بولماسا جارىتىپ ءشول قايتپادى. قايتا تەرگە مالشىنىپ، تاڭدايى كەۋىپ ابىرجي ءتۇستى. تاڭقالعانى — اقباتا ماڭدايى ءجىپسىپ بۋسانعانى بولماسا ەش الەكتەنەتىن ەمەس. بۇلاردىڭ وتىرعان جەرى ۇيىسقان دولانا اعاشىنىڭ كولەڭكەسى ەدى: سونا ما، شىركەي مە، قاپتاي ۇشىپ مازانى الىپ بارادى. اقىر سوڭىندا ءۇستى-باستارىن سابالاپ تۇرىپ كەتتى.
قارىقبول ويلاعان: ءبىر قۇتى شيەمىز بار، جولازىقتى جەپ بىتىردىك، ەندى ۇيگە قايتاتىن شىعارمىز دەپ.
اقباتا تاماقتان بوساعان ورامالعا شيە ءتۇيىپ الايىق دەگەندى ايتتى.
تاعى دا القىزىل مارجانعا الاقان توسىپ، اۋىز تولتىردى. اپ-ساتتە ورامالعا قانقىزىل بوياۋ ءسىڭدى. جانە دە اقباتانىڭ اق سۇيرىك ساۋساقتارى لىپ-لىپ ەتىپ، بۇتا-بۇتانى قۋالاي جىلجىدى. بەينە شيەنى اينالا قالىقتاپ ويناعان اق كوبەلەك سەكىلدى. جاسىل جاپىراق اراسىنان اق كوبەلەك ۇشىپ شىقتى. ءاقتوس تازى تۇمسىق تاستىڭ ارعى جاعىنان بارقىلداي ءۇردى. بۇل ەكەۋى بۇتا اراسىنان ۇدەرىپ شىقتى.
— قايتايىق، — دەدى اقباتا. كوزىندە ۇرەي. قاۋاشاق قۇتىنى قارىقبولعا بەردى، شيە تۇيگەن ورامالدى ءوزى الدى. جىلىمشى وزەننەن شالپىلداتىپ كەشىپ ءوتتى.
شىندىعىندا كۇن تاۋ بوكتەرىنە ەڭكەيىپ قالىپتى. قارسى قاباققا شىققان مەزەتتە ءۇيىرىلىپ تۇرىپ كاكاكالەپ تازىنى شاقىردى. اۋەلگىدە ەش دىبىس بولماعان. قاراكولەڭكە تارتىپ قۋشيىپ بارا جاتقان تاۋ ىشىنەن الدەبىر ايداھار جۇتىپ قويعانداي ما. زاڭعار قۇزدان ىزىم-عايىپ قۇلاعانداي ما.
سالدەن سوڭ جاقپار تازى قۇلاپەرەن اتقىپ شىقتى. ءۇستى-باسى مالمانداي، الدەنە جىعىپ سالىپ بالشىققا اۋناتقانداي، ولەسى عىپ تالاعانداي. سول قۇلاعىنىڭ ۇشى ءتىلىنىپتى. ءالسىن-الى قىڭسىلاپ باسىن ەكشەي بەرەدى.
— كۇشىم-كۇشىم، — دەپ اقباتا تازىنىڭ شەكەسىنەن سيپادى.
— تىمىكسىپ ءجۇرىپ ءمالىننىڭ ىنىنە باس سۇققان عوي، وزىنە دە وبال جوق، — دەيدى قارىقبول.
قاراتاۋدىڭ ءمالىنى قارساق سەكىلدى ازۋلى جىرتقىش كەلەدى. ءىنىن تايىز قازادى. كۇندىز مەكەنىندە ۇيىقتاپ جاتادى دا، جورتۋىلعا تۇندە شىعادى. كىسىگە زالالسىز، ايتسە دە ءۇي قويانى، تاۋىق سەكىلدى ماقۇلىقتاردى ۇرلاۋعا ماشىق.
سول مۇندارمەن ايقاسىپ كەلگەن اڭشى يتتىڭ سيقى مىناۋ. كۇن قايتقان سوڭ ءجۇرىس تە جەڭىلدەدى. سۇيىق سۇرلەۋدىڭ شاڭىن بۇرق-بۇرق كوتەرىپ جازىقتان ءوتىپ، قايقاڭعا كوتەرىلگەندە الىستان دوڭگەلەك ساز كوگەردى. ساز ورتاسىندا جىلقىشىنىڭ جالعىز ءۇيى. قارىقبولدىڭ كوكەسى بۇلاردىڭ كەشىگۋىنەن سەكەم الدى ما، بەرگى بەتتەگى شوشاققا شىعىپ باتىسقا كۇن سالا قاراپ تۇر ەكەن. ىركىس-تىركىس قىرعا تىرمىسقان ءۇش قارانى شالدى دا ۇيگە قاراي ادىمدادى. ءاقتوس تازى تۇمسىعىن كوككە ءىلىپ، جىن قۋعانداي القىن-جۇلقىن قۇيعىتا جونەلدى.
تازىدان اشەيىندە قارىقبول دا قالىسپاس ەدى. تابانى قولدىراپ، سانى سىرقىراپ اتتاپ باسۋدىڭ ءوزى مۇڭ بولىپ كەلە جاتقان. ءىلدالدالاپ توتيايىنداي كوكشىل سازدىڭ جيەگىنە ىلىككەن.
الدارىنان اتتىلى كوكەسى شىقتى.
بەتى بال-بۇل جانىپ السىرەگەن اقباتانى ەڭكەيىپ جەردەن ءىلىپ الدىنا مىنگىزدى، قارىقبولدىڭ قولىنان قالايى قاۋاشاقتى الدى. شىمداقتى دۇڭكىلدەتىپ ىلگەرى وزعان. تابانىنا قاتقىل جۋسان باتىپ كىبىرتىكتەپ كەلە جاتقان قارىقبول ماقتا باسقانداي بولدى. بىلقىلداعان شىمداقپەن ءجۇرۋ راقاتتىڭ راقاتى ەندى.
قارىقبول جاۋدىڭ بەتىن قايتارىپ كەلگەن باتىرداي ۇيگە تالتاڭداي باسىپ ەنگەنى سول، اپاسى بايەك بولىپ اينالىپ-تولعاندى-اي، «تاۋ اسىپ، تاس باسىپ كەلگەن ءداۋىم»، — دەيدى. «كۇنسىپ شاۋكيىپ جۇدەپ كەتىپسىڭ»، — دەيدى. «شىمعا باتىرىپ قويعان قاۋاقتان سالقىن قىمىز ىشە عوي»، — دەيدى. بۇرىن بۇل كوكەڭ ماقتاعان سايىن ءىسىنىپ قومپيا بەرەتىن، ماپەلەگەن سايىن شىرەنىپ شالقايا تۇسەتىن. نەگە ەكەنى بەلگىسىز، بۇل جولى قىز الدىندا تومەنشىك تارتىپ ۇيالا بەردى.
اپاسى مەن كوكەسى كەشكى شايدى قاراتاۋدىڭ ۋىلجىپ پىسكەن ءسولدى شيەسىمەن ءىشتى.
قارىقبول بۇگىن دە ادەتتەگىدەي يۋ-قيۋ ءتۇس كورەمىن دەپ ويلاعان: تاڭقالعانى — تاستاي قاتىپ ۇيىقتاپتى.
اربا ۇستىندە تاۋ شيەسىندەي مولدىرەگەن اقباتانى ەرتەسىنە قىر اسقانشا قول بۇلعاپ شىعارىپ سالعان.