InfoHub Logo

جاپىراق — جوعارى ساتىداعى وسىمدىكتەردىڭ فوتوسينتەز، گاز الماسۋ، بۋلاندىرۋ، قور جيناۋ، كوبەيۋ قىزمەتتەرىن اتقاراتىن ءوسۋ مۇشەسى. ول نەگىزگى وركەننىڭ جاناما بۇتاقتارىنىڭ قىسقارۋىنان پايدا بولادى. جاپىراقتىڭ ءپىشىنى ءار ءتۇرلى كەلەدى؛ سىرتقى قۇرىلىسى — جاپىراق تاقتاسىنان (الاقانىنان) جانە ساعاقتان تۇرادى. جاپىراقتىڭ كەڭەيگەن جەرى — تاقتاسى، ال ساباققا بەكىنەتىن جىڭىشكە بولىگى — ساعاعى دەپ اتالادى. ساعاقسىز جاپىراقتار دا بولادى.  ساباق بۋىنىنان تارماقتالعان ساعاقتى ءبىر جاپىراق ءوسىپ شىقسا — جاي جاپىراق دەپ اتالادى. ءبىر ساعاققا بىرنەشە جاپىراق ورنالاسسا — كۇردەلى جاپىراق دەپ اتالادى. جاپىراق تاقتاسىنىڭ اناتوميالىق قۇرىلىمى — ونىڭ قانداي قىزمەت اتقاراتىنىن انىقتايدى. جاپىراق تاقتاسىن ەكى جاعىنان دا جۇقا قابىقشامەن قاپتالعان ەپيدەرميس جاۋىپ جاتادى. ەپيدەرميستىڭ استىندا بورپىلداق ۇلپا — مەزوفيلل ورنالاسادى. سونىمەن قاتار بۇل ۇلپانىڭ كلەتكالارىندا فوتوسينتەزگە جانە وسىمدىكتىڭ تىنىس الۋىنا قاتىساتىن حلورەنحيما بار.

جاپىراققا بەرىكتىلىك، سەرپىمدىلىك قاسيەت بەرەتىن، ونىڭ «قاڭقاسىن» تۇزەتىن تالشىقتار جاپىراق جۇيكەسىن قۇرايدى. ونىڭ قۇرامىندا ءار ءتۇرلى كلەتكالاردان تۇراتىن نەگىزگى وتكىزگىش ۇلپا — كسيلەما؛ وسىمدىكتە ورگانيكالىق زاتتاردى تاسيتىن جانە وسىمدىكتىڭ ارنايى مۇشەلەرىندە (جەر استى تامىرىندا، ءوسۋ نۇكتەسىندە، جەمىسى مەن دانىندە، ت.ب. قور جيناۋتا قاتىساتىن تۇتىكتى-تالشىقتى كۇردەلى ۇلپا — فلوەما بولادى. جاپىراق ساعاعىنان تاقتاسىنا قاراي جالعاسىپ جاتقان وتكىزگىش شوقتار — ورتالىق جۇيكە دەپ اتالادى.

وسىمدىك جاپىراعى بەلگىلى ءبىر زاڭدىلىقپەن ورنالاسادى:

1) كەزەكتەسىپ ورنالاسۋ — ساباقتىڭ ءار بۋىنىندا دارا جاپىراق كەزەك-كەزەك شىعادى؛

2) قاراما-قارسى ورنالاسۋ — ساباقتىڭ ءار بۋىنىنان ەكى جاپىراق بىر-بىرىنە قاراما-قارسى ءوسىپ شىعادى دا، ۇستىڭگى جاپىراقتار تومەنگىلەرىن كولەڭكەلەمەيدى (ۇيەڭكى قالامپىر، جالبىز، سيرەن، ت.ب.)؛

3) توپتانىپ ورنالاسۋ — ساباقتىڭ ءبىر بۋىنىندا ءۇش نە ودان دا كوپ جاپىراقتىڭ بولۋى (سارىاعاش، قارعاكوز، ت.ب.).

جاپىراق الدىمەن ۇشىنان ءوسىپ جەتىلەدى، 31-40 كۇننەن كەيىن ءوسۋى توقتالادى. جاپىراقتىڭ تىرشىلىك ەتۋ ۇزاقتىعى بىرنەشە ايدان 15 جىلعا دەيىن سوزىلادى. جاپىراقتىڭ ءتۇسۋى — وسىمدىكتىڭ ەۆوليۋسيالىق دامۋىندا ءار ءتۇرلى قولايسى جاعدايعا بەيىمدەلۋى، ياعني كۇزدە كۇن سۋىتىپ توپىراق قۇرعاعان كەزدە تامىردان وسىمدىكتىڭ بويىنا كەلەتىن ىلعالدىڭ جەتىسپەۋشىلىگىن ازايتادى جانە قىستا قالىڭ قار جاۋعاندا وسىمدىك بۇتاعىنىڭ سىنىپ كەتۋىنەن ساقتايدى. كۇزدە كۇن سۋىتىپ توپىراق قۇرعاعان كەزدە جاپىراقتاعى فوتوسينتەز پروسەسى بىرتە-بىرتە ازايادى. جاپىراق پەن سابا اراسىنداعى زات الماسۋ توقتايدى. جاپىراق ساعاعى تۇبىندەگى كلەتكالار ىدىراپ، اجىراۋ قاباتى پايدا بولادى. بۇل كەزدە جاپىراق ساباققا ارەڭ ىلىنىگەن ءوزىنىڭ سالماعىنان، جەل، جاۋىن اسەرىنەن ءۇزىلى تۇسەدى. كوپتەگەن وسىمدىكتەردىڭ (سالات، كاپۋستا، پياز، اسكوك، قىمىزدىق، ت.ب.) جاپىراقتارى تاعام، ال كەيبىر وسىمدىكتەردىڭ جاپىراعى — مال ازىعى رەتىندە پايدالانىلادى. جاپىراقتان ەفير مايى الىنىپ، مەديسينادا پايدالانىلادى.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

كۇزگى جاپىراقتار

كۇزدە جاپىراقتار نەلىكتەن ءتۇسىن وزگەرتەدى؟ جاپىراقتار نە ءۇشىن كۇزدە سارعايادى؟

---