جاقتى، جاقسىز سويلەمدەر
جاقتى، جاقسىز سويلەمدەر
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) وقۋشىلارعا جاقتى، جاقسىز سويلەم تۋرالى تۇسىنىكتى تىلمەن وقۋشىلاردى قاتىستىرا وتىرىپ جان - جاقتى مالىمەت بەرۋ؛
ءا) سويلەمنىڭ تۇرلەرىن تۇسىندىرە وتىرىپ ۇجىمدىق، دەڭگەيلىك تاپسىرمالار ارقىلى وقۋشىلارعا قازاق ەتيكاسىنا ءتان قاسيەتتەرىن دامىتۋ؛
ب) وقۋشىلاردىڭ بەلسەندى ويلاۋ قابىلەتتەرىن جانداندىرىپ، ساۋاتتى جازۋ، وقۋ داعدىلارىن جەتىلدىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: وي قوزعاۋ، سۇراق - جاۋاپ، ءتىل دامىتۋ، توپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: پلاكات، كەسپە قاعازدار، قوسىمشا ماتەريالدار.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، ورىس ءتىلى، اعىلشىن ءتىلى، دەنەشىنىقتىرۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ. سىنىپتىڭ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ. وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءا) ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى سۇرايمىن. وقۋشىلارعا وتكەن ساباقتى قالاي مەڭگەرگەنىن بايقاۋ ءۇشىن بىرنەشە سۇراقتار قويامىن.
ب) جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
1 - ارەكەت
قيىلعان سويلەمدەردى قۇراستىرۋ ارقىلى توپقا ءبولۋ.
باعالاۋ بەتشەسىن تاراتۋ.
توپ باسشىسىن سايلاۋ.
2 - ارەكەت
«سۇراقتار بانكاسى»
وتكەن تاقىرىپتار بويىنشا سۇراق قويادى جانە ءۇي جۇمىسى (94 – بەت، 76 – جاتتىعۋ) بويىنشا ىزدەنىمدىلىك دەڭگەيدى پىسىقتايدى.
3 - ارەكەت
باقىلاۋ نەمەسە تەست ءادىسى:
بۇل ءادىس وقۋشىلاردىڭ تاقىرىپقا سايكەس ماعلۇماتتاردى ءبىلۋ دەڭگەيىن نەمەسە ولاردىڭ تاقىرىپقا كوزقاراسىن انىقتاۋعا كومەكتەسەدى. قاتىسۋشىلار جاۋاپتارىنىڭ نۇسقاسىن ءتيىستى باعانالارعا («دۇرىس»، «دۇرىس ەمەس»، «كەلىسەمىن»، «كەلىسپەيمىن»، «بىلمەيمىن») بەلگىلەيدى.
1. وداعاي سويلەم قاتىسقان لەپتى سويلەمدى تاپ.
ا) ويپىرىم - اي، بالاڭنىڭ مىنەزى قانداي جامان ەدى.
ۆ) كورسەتپە كوز جاسىڭدى. س) ءجۇر، جارىسايىق
د) بالام، ءجونىڭدى ايتشى ە) امال نەشىك، پەشەنەمە جازعانى وسى بولدى.
2. سۇراۋلىق شىلاۋ ارقىلى جاسالعان سۇراۋلى سويلەمدى تاپ.
ا) ول كىسى قايدا تۇرادى. ۆ) نەگە ۇندەمەيسىز، اجە، بارامىز با؟
س) ول جەرگە نەگە وتىراسىڭ. د) ويباي، سەن بىلاي تۇر ە) مەن كۇنى بويى جۇمىستا بولدىم عوي.
3. بۇيرىقتى سويلەمدى تاپ.
ا) سەن مەنەن اۋلاق ءجۇر ۆ) بىرەۋ كوپ ءۇشىن، كوپ بىرەۋ ءۇشىن.
س) جەرىمىز ءبىزدىڭ نەتكەن باي. د) سۇيىندىك جىگىتتەرى ون شاقتى كۇندە ومبىعا كەلىپ قالدى.
ە) ءقازىر قاي جەردە تۇراسىز.
باقىلاۋ نەمەسە تەست ءادىسى:
1. جاي سويلەمنىڭ ەرەجەسىن تابىڭىز.
ا) ءبىر عانا ويدى بىلدىرەدى، ءبىر ينتوناسيامەن ايتىلادى
ۆ) ەكى نەمەسە ودان كوپ جاي سويلەمنەن تۇرادى
س) كۇردەلى ويدى بىلدىرەدى
د) دىبىستاردىڭ جازۋداعى تاڭباسى
ە) ادامنىڭ ءار ءتۇرلى كوڭىل كۇيىن ءبىلدىرۋ
2. ايتىلۋ ماقساتىنا قاراي سويلەم اتاۋىن تابىڭىز.
ا) جالاڭ سويلەم
ۆ) قۇرمالاس سويلەم
س) جايىلما سويلەم
د) بۇيرىقتى سويلەم
ە) جاي سويلەم
3. جاي سويلەمنىڭ تۇرلەرىن انىقتاڭىز.
ا) جاقتى سويلەم
ۆ) سالالاس سويلەم
س) قۇرمالاس سويلەم
د) جاي سويلەم
جاڭا ساباق: جاقتى سويلەم دەگەنىمىز - باستاۋىش مەن بايانداۋىشى قيىسا بايلانىسقان جاي سويلەمنىڭ ءبىر ءتۇرى.
جاقتى سويلەمنىڭ باستاۋىشى بار نەمەسە باستاۋىشى جاسىرىن تۇرعان، سويلەمنىڭ بايانداۋىشى ارقىلى باستاۋىشىن تابۋعا بولاتىن سويلەم.
مىسالى: جاستار - ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز.
قۇرىلىسىنا قاراي: جاي سويلەم، سەبەبى تياناقتى ويدى ءبىلدىرىپ تۇر.
باستاۋىشى بار، بولاشاعىمىز كىم؟ جاستار
جاقتى سويلەم، باستاۋىشى مەن بايانداۋىشى ءبىر – بىرىمەن قيىسا بايلانىسىپ تۇر.
جاقسىز سويلەم
سويلەمدەگى ايتىلار وي باستاۋىشتان باسقا سويلەم مۇشەلەرى ارقىلى بەرىلەتىن جاي سويلەمنىڭ ءتۇرى.
جاقسىز سويلەمنىڭ باستاۋىشى بولمايدى، ونىڭ جوق ەكەنىن سول سويلەمنىڭ بايانداۋىشىنان بىلىنەدى.
جاقسىز سويلەمنىڭ جاسالۋ جولدارى
▪ - قى،- عى،- كى،- گى جۇرناقتارى قالاۋ رايلى ەتىستىكتەن بولادى. مىسال: ابايدىڭ ۇعىنا تۇسكىسى كەلدى
▪ بارىس سەپتىك جالعاۋى تۇيىق ەتىستىكتەن سوڭ بول، جارا، تۋرا، كەل دەگەن كومەكشى ەتىستىكتەردىڭ كەلۋى ارقىلى جاسالادى. مىسال: ەندى سىزگە ايتۋعا تۋرا كەلدى.
▪ اتاۋ نەمەسە بارىس سەپتىك تۇلعالى تۇيىق ەتىستىكتەن سوڭ كەرەك، ءجون، مۇمكىن دەگەن بەيتاراپ سوزدەردىڭ تىركەسىپ كەلۋى ارقىلى جاسالادى. مىسال: ءبىزدىڭ اشىق سويلەسۋىمىز كەرەك.
▪ - ىپ،- ءىپ،- پ جۇرناقتارى كوسەمشەدەن كەيىن بول دەگەن كومەكشى ەتىستىكتىڭ بولىمسىز تۇلعادا كەلۋى ارقىلى جاسالادى. مىسال: نەنى ايتىپ وتىرعانىن ءتۇسىنىپ بولمايدى
▪ قۇرامىندا باستاۋىش تۇلعالى ءسوزى بار يديومدار جاقسىز سويلەم بولادى. مىسال: ەندى ءبىرازدان كەيىن كوز بايلانۋعا اينالادى.
7 - ارەكەت
سەمانتيكالىق كارتامەن جۇمىس
سويلەمدەردى جاقتى، جاقسىز تۇرلەرىنە قاراي اجىراتۋ
سويلەمدەر -------------------------------------------------------------- جاقتى -------- جاقسىز
بۇل كەزدە توعاي دا كەمەلىنە كەلىپ تولىقسىپ تۇرادى.
ءار جۇمىستى ءوز ۋاقىتىندا بىتىرگەن ءجون.
قايساردىڭ شەشەسى بادەن اپاي – شالقىپ سويلەيتىن ادام.
بۇل جۇمىستى وعان تاپسىرۋعا بولادى.
بىلتىر جازدا اۋىلعا باردىم
تاپسىرماعا تياناقتى دايىندالۋ كەرەك.
ءبىر كەزدە قاسقا اتتى قالت توقتادى.
بىزگە شىندىقتى ايتۋعا تۋرا كەلدى.
ءتۇنى بويى اق جاۋىن سىركىرەپ تۇردى.
بولعان جايدى جاسىرماي ايتىپ بەرۋى مۇمكىن
6 قالپاق ءادىسى. كىتاپپەن جۇمىس (وقۋلىق بويىنشا بەرىلگەن جاتتىعۋلاردى ورىنداتۋ)
وقۋشىلىق دەڭگەي.
93 بەت. 73 – جاتتىعۋ (جۋكاش ا.، مۋراتوۆ ە.)
93 بەت. 74 - جاتتىعۋ (الجانوۆ ق.، دوسۋمبەكوۆ. و.)
الگوريتمدىك دەڭگەي.
94 بەت. تاپسىرما (فرازەولوگيزمدەر)
كاجىگالييەۆا س.، سەكسەمباي ا.
ىزدەنىمدىلىك دەڭگەي.
94 بەت. 75 – جاتتىعۋ. عالامتور جەلىسىندەگى اقپاراتتارعا سۇيەنىپ رەسپۋبليكاداعى جاستاردى قولداۋ باعىتىندا جۇرگىزىلىپ جاتقان مەملەكەتتىك باعدارلامالارعا قىسقاشا شولۋ جاساڭدار (300 - 400 ءسوز كولەمىندە). ءماتىن ىشىندە جاقسىز سويلەمدەر بولسىن. نۋرگالييەۆ ا.، ۋتەمۋراتوۆ ا.
9 - ارەكەت. پوستەر قورعاۋ
«ليريكالىق شەگىنىس». ولەڭدى قارا سوزگە اينالدىرۋ، جاقتى سويلەمدى تابۋ.
جۇرەگىمنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلا،
مەن ءبىر جۇمباق اداممىن، ونى دا ويلا،
سوقتىقپالى، سوقپاقسىز جەردە ءوستىم،
مىڭمەن جالعىز الىستىم، كىنا قويما.
باعالاۋ
اقمولا وبلىسى، كوكشەتاۋ قالاسى،
№22 نەگىزگى جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
ارگۋنبايەۆا اراي سايران قىزى
ۆورد نۇسقاسىن جۇكتەۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
ا) وقۋشىلارعا جاقتى، جاقسىز سويلەم تۋرالى تۇسىنىكتى تىلمەن وقۋشىلاردى قاتىستىرا وتىرىپ جان - جاقتى مالىمەت بەرۋ؛
ءا) سويلەمنىڭ تۇرلەرىن تۇسىندىرە وتىرىپ ۇجىمدىق، دەڭگەيلىك تاپسىرمالار ارقىلى وقۋشىلارعا قازاق ەتيكاسىنا ءتان قاسيەتتەرىن دامىتۋ؛
ب) وقۋشىلاردىڭ بەلسەندى ويلاۋ قابىلەتتەرىن جانداندىرىپ، ساۋاتتى جازۋ، وقۋ داعدىلارىن جەتىلدىرۋ.
ساباقتىڭ ءتۇرى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىسى: وي قوزعاۋ، سۇراق - جاۋاپ، ءتىل دامىتۋ، توپتاستىرۋ.
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: پلاكات، كەسپە قاعازدار، قوسىمشا ماتەريالدار.
ءپانارالىق بايلانىس: ادەبيەت، ورىس ءتىلى، اعىلشىن ءتىلى، دەنەشىنىقتىرۋ.
ساباقتىڭ بارىسى:
ا) ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى:
وقۋشىلارمەن امانداسۋ، تۇگەلدەۋ، وقۋ قۇرالدارىن تەكسەرۋ. سىنىپتىڭ تازالىعىنا كوڭىل ءبولۋ. وقۋشىلاردىڭ زەيىنىن ساباققا اۋدارۋ.
ءا) ءۇي تاپسىرماسىن پىسىقتاۋ:
ۇيگە بەرىلگەن تاپسىرمانى سۇرايمىن. وقۋشىلارعا وتكەن ساباقتى قالاي مەڭگەرگەنىن بايقاۋ ءۇشىن بىرنەشە سۇراقتار قويامىن.
ب) جاڭا ساباقتى ءتۇسىندىرۋ.
1 - ارەكەت
قيىلعان سويلەمدەردى قۇراستىرۋ ارقىلى توپقا ءبولۋ.
باعالاۋ بەتشەسىن تاراتۋ.
توپ باسشىسىن سايلاۋ.
2 - ارەكەت
«سۇراقتار بانكاسى»
وتكەن تاقىرىپتار بويىنشا سۇراق قويادى جانە ءۇي جۇمىسى (94 – بەت، 76 – جاتتىعۋ) بويىنشا ىزدەنىمدىلىك دەڭگەيدى پىسىقتايدى.
3 - ارەكەت
باقىلاۋ نەمەسە تەست ءادىسى:
بۇل ءادىس وقۋشىلاردىڭ تاقىرىپقا سايكەس ماعلۇماتتاردى ءبىلۋ دەڭگەيىن نەمەسە ولاردىڭ تاقىرىپقا كوزقاراسىن انىقتاۋعا كومەكتەسەدى. قاتىسۋشىلار جاۋاپتارىنىڭ نۇسقاسىن ءتيىستى باعانالارعا («دۇرىس»، «دۇرىس ەمەس»، «كەلىسەمىن»، «كەلىسپەيمىن»، «بىلمەيمىن») بەلگىلەيدى.
1. وداعاي سويلەم قاتىسقان لەپتى سويلەمدى تاپ.
ا) ويپىرىم - اي، بالاڭنىڭ مىنەزى قانداي جامان ەدى.
ۆ) كورسەتپە كوز جاسىڭدى. س) ءجۇر، جارىسايىق
د) بالام، ءجونىڭدى ايتشى ە) امال نەشىك، پەشەنەمە جازعانى وسى بولدى.
2. سۇراۋلىق شىلاۋ ارقىلى جاسالعان سۇراۋلى سويلەمدى تاپ.
ا) ول كىسى قايدا تۇرادى. ۆ) نەگە ۇندەمەيسىز، اجە، بارامىز با؟
س) ول جەرگە نەگە وتىراسىڭ. د) ويباي، سەن بىلاي تۇر ە) مەن كۇنى بويى جۇمىستا بولدىم عوي.
3. بۇيرىقتى سويلەمدى تاپ.
ا) سەن مەنەن اۋلاق ءجۇر ۆ) بىرەۋ كوپ ءۇشىن، كوپ بىرەۋ ءۇشىن.
س) جەرىمىز ءبىزدىڭ نەتكەن باي. د) سۇيىندىك جىگىتتەرى ون شاقتى كۇندە ومبىعا كەلىپ قالدى.
ە) ءقازىر قاي جەردە تۇراسىز.
باقىلاۋ نەمەسە تەست ءادىسى:
1. جاي سويلەمنىڭ ەرەجەسىن تابىڭىز.
ا) ءبىر عانا ويدى بىلدىرەدى، ءبىر ينتوناسيامەن ايتىلادى
ۆ) ەكى نەمەسە ودان كوپ جاي سويلەمنەن تۇرادى
س) كۇردەلى ويدى بىلدىرەدى
د) دىبىستاردىڭ جازۋداعى تاڭباسى
ە) ادامنىڭ ءار ءتۇرلى كوڭىل كۇيىن ءبىلدىرۋ
2. ايتىلۋ ماقساتىنا قاراي سويلەم اتاۋىن تابىڭىز.
ا) جالاڭ سويلەم
ۆ) قۇرمالاس سويلەم
س) جايىلما سويلەم
د) بۇيرىقتى سويلەم
ە) جاي سويلەم
3. جاي سويلەمنىڭ تۇرلەرىن انىقتاڭىز.
ا) جاقتى سويلەم
ۆ) سالالاس سويلەم
س) قۇرمالاس سويلەم
د) جاي سويلەم
جاڭا ساباق: جاقتى سويلەم دەگەنىمىز - باستاۋىش مەن بايانداۋىشى قيىسا بايلانىسقان جاي سويلەمنىڭ ءبىر ءتۇرى.
جاقتى سويلەمنىڭ باستاۋىشى بار نەمەسە باستاۋىشى جاسىرىن تۇرعان، سويلەمنىڭ بايانداۋىشى ارقىلى باستاۋىشىن تابۋعا بولاتىن سويلەم.
مىسالى: جاستار - ءبىزدىڭ بولاشاعىمىز.
قۇرىلىسىنا قاراي: جاي سويلەم، سەبەبى تياناقتى ويدى ءبىلدىرىپ تۇر.
باستاۋىشى بار، بولاشاعىمىز كىم؟ جاستار
جاقتى سويلەم، باستاۋىشى مەن بايانداۋىشى ءبىر – بىرىمەن قيىسا بايلانىسىپ تۇر.
جاقسىز سويلەم
سويلەمدەگى ايتىلار وي باستاۋىشتان باسقا سويلەم مۇشەلەرى ارقىلى بەرىلەتىن جاي سويلەمنىڭ ءتۇرى.
جاقسىز سويلەمنىڭ باستاۋىشى بولمايدى، ونىڭ جوق ەكەنىن سول سويلەمنىڭ بايانداۋىشىنان بىلىنەدى.
جاقسىز سويلەمنىڭ جاسالۋ جولدارى
▪ - قى،- عى،- كى،- گى جۇرناقتارى قالاۋ رايلى ەتىستىكتەن بولادى. مىسال: ابايدىڭ ۇعىنا تۇسكىسى كەلدى
▪ بارىس سەپتىك جالعاۋى تۇيىق ەتىستىكتەن سوڭ بول، جارا، تۋرا، كەل دەگەن كومەكشى ەتىستىكتەردىڭ كەلۋى ارقىلى جاسالادى. مىسال: ەندى سىزگە ايتۋعا تۋرا كەلدى.
▪ اتاۋ نەمەسە بارىس سەپتىك تۇلعالى تۇيىق ەتىستىكتەن سوڭ كەرەك، ءجون، مۇمكىن دەگەن بەيتاراپ سوزدەردىڭ تىركەسىپ كەلۋى ارقىلى جاسالادى. مىسال: ءبىزدىڭ اشىق سويلەسۋىمىز كەرەك.
▪ - ىپ،- ءىپ،- پ جۇرناقتارى كوسەمشەدەن كەيىن بول دەگەن كومەكشى ەتىستىكتىڭ بولىمسىز تۇلعادا كەلۋى ارقىلى جاسالادى. مىسال: نەنى ايتىپ وتىرعانىن ءتۇسىنىپ بولمايدى
▪ قۇرامىندا باستاۋىش تۇلعالى ءسوزى بار يديومدار جاقسىز سويلەم بولادى. مىسال: ەندى ءبىرازدان كەيىن كوز بايلانۋعا اينالادى.
7 - ارەكەت
سەمانتيكالىق كارتامەن جۇمىس
سويلەمدەردى جاقتى، جاقسىز تۇرلەرىنە قاراي اجىراتۋ
سويلەمدەر -------------------------------------------------------------- جاقتى -------- جاقسىز
بۇل كەزدە توعاي دا كەمەلىنە كەلىپ تولىقسىپ تۇرادى.
ءار جۇمىستى ءوز ۋاقىتىندا بىتىرگەن ءجون.
قايساردىڭ شەشەسى بادەن اپاي – شالقىپ سويلەيتىن ادام.
بۇل جۇمىستى وعان تاپسىرۋعا بولادى.
بىلتىر جازدا اۋىلعا باردىم
تاپسىرماعا تياناقتى دايىندالۋ كەرەك.
ءبىر كەزدە قاسقا اتتى قالت توقتادى.
بىزگە شىندىقتى ايتۋعا تۋرا كەلدى.
ءتۇنى بويى اق جاۋىن سىركىرەپ تۇردى.
بولعان جايدى جاسىرماي ايتىپ بەرۋى مۇمكىن
6 قالپاق ءادىسى. كىتاپپەن جۇمىس (وقۋلىق بويىنشا بەرىلگەن جاتتىعۋلاردى ورىنداتۋ)
وقۋشىلىق دەڭگەي.
93 بەت. 73 – جاتتىعۋ (جۋكاش ا.، مۋراتوۆ ە.)
93 بەت. 74 - جاتتىعۋ (الجانوۆ ق.، دوسۋمبەكوۆ. و.)
الگوريتمدىك دەڭگەي.
94 بەت. تاپسىرما (فرازەولوگيزمدەر)
كاجىگالييەۆا س.، سەكسەمباي ا.
ىزدەنىمدىلىك دەڭگەي.
94 بەت. 75 – جاتتىعۋ. عالامتور جەلىسىندەگى اقپاراتتارعا سۇيەنىپ رەسپۋبليكاداعى جاستاردى قولداۋ باعىتىندا جۇرگىزىلىپ جاتقان مەملەكەتتىك باعدارلامالارعا قىسقاشا شولۋ جاساڭدار (300 - 400 ءسوز كولەمىندە). ءماتىن ىشىندە جاقسىز سويلەمدەر بولسىن. نۋرگالييەۆ ا.، ۋتەمۋراتوۆ ا.
9 - ارەكەت. پوستەر قورعاۋ
«ليريكالىق شەگىنىس». ولەڭدى قارا سوزگە اينالدىرۋ، جاقتى سويلەمدى تابۋ.
جۇرەگىمنىڭ تۇبىنە تەرەڭ بويلا،
مەن ءبىر جۇمباق اداممىن، ونى دا ويلا،
سوقتىقپالى، سوقپاقسىز جەردە ءوستىم،
مىڭمەن جالعىز الىستىم، كىنا قويما.
باعالاۋ
اقمولا وبلىسى، كوكشەتاۋ قالاسى،
№22 نەگىزگى جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپتىڭ
قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتى ءپانى ءمۇعالىمى
ارگۋنبايەۆا اراي سايران قىزى
ۆورد نۇسقاسىن جۇكتەۋ
نازار اۋدارىڭىز! جاسىرىن ءماتىندى كورۋ ءۇشىن سىزگە سايتقا تىركەلۋ قاجەت.
You Might Also Like
-
جازىق جاقتى نارسەلەردىڭ اكسونومەتريالىق پروەكسيالارى
-
ەلىمىزدىڭ ءاربىر ازاماتى، ەڭ الدىمەن، ءوز حالقىنىڭ ءتىلىن ءبىلۋى كەرەك، سونىمەن قاتار، تۋعان ءتىلىنىڭ اسىل قازىناسىنىڭ ءىنجۋ - مارجانىن تىزە ءبىلۋ، ءوز ءتىلىن زەرتتەي وتىرىپ، ەرەكشەلىكتەرىن انىقتاپ، دامىتا ...
