جارىق كۆانتتارى تۋرالى پلانك گيپوتەزاسى. پلانك فورمۋلاسى
ساباقتىڭ تاقىرىبى: جارىق كۆانتتارى تۋرالى پلانك گيپوتەزاسى. پلانك فورمۋلاسى (9 سىنىپ)
ساباقتىڭ ماقساتى:
1) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا جارىق كۆانتى تۋرالى پلانك گيپوتەزاسىن ءتۇسىندىرۋ، جارىقتىڭ الاتىن ورنى تۋرالى وزىندىك وي قورىتۋ، پلانك فورمۋلاسىنا ەسەپتەر شىعارتۋ؛
2) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىمەن، توپپەن جۇمىس ىستەۋىن نەگىزگە الا وتىرىپ، ءارتۇرلى تاپسىرمالار ارقىلى ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، ەسەپ شىعارۋ بىلىكتىلىكتەرىن دامىتۋ، ىزدەنۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ؛
3) تاربيەلىك: وقۋشىلاردىڭ العان بىلىمدەرىن تياناقتاي وتىرىپ، تاپقىرلىققا، ىزدەنىپ شەشىم قابىلداۋعا، اۋىزبىرشىلىككە، ويىن جيناقتاي بىلۋگە، بىرىنە - ءبىرى كومەكتەسۋگە باۋلۋ، ەڭبەكسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: جەكە، توپپەن جۇمىس
وقىتۋ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ ستراتەگياسى.
ءپانارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، گەومەتريا، جاراتىلىستانۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، پرەزەنتاسيالار، ۇلەستىرمەلى ماتەريالدار، باعالاۋ پاراقتارى
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. «سالەم - ءسوزدىڭ اناسى»( ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى).
ءىى.«قايتالاۋ - وقۋ اناسى»(ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ)
ءىىى. «بىلگەنگە - مارجان» (جاڭا ساباق)
ءىV. «سەن وقىساڭ، مەن توقىعام» (جاڭا ساباقتى بەكىتۋ)
V. قورىتىندىلاۋ.
Vءى. «جاقسى باعا - وقۋ ناتيجەسى» (باعالاۋ كەزەڭى)
Vءىى. «ۇيرەنگەندى ورىنداپ جاتتىعايىق» (ۇيگە تاپسىرما)
ءى. «سالەم - ءسوزدىڭ اناسى»( ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى).
ا) سالەمدەسۋ
ءا) وقۋشىلاردىڭ ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ
ب) وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى.«قايتالاۋ - وقۋ اناسى» (ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ)
فيزيكالىق ديكتانت
1. قىزعان دەنەلەردىڭ ساۋلە شىعارىپ، ەلەكتروماگنيتتىك ەنەرگيا تاراتۋىن جىلۋلىق ساۋلەلەنۋ دەپ اتالادى.
2. جىلۋلىق ساۋلەلەر ەلەكتروماگنيتتىك تولقىندار قاتارىنا جاتادى.
3. وزىنە تۇسكەن ءارتۇرلى جيىلىكتەگى ساۋلەلەردىڭ ەنەرگياسىن تولىق جۇتىپ الاتىن دەنەنى ابسوليۋت قارا دەنە دەپ اتايدى.
4. جىلۋلىق ساۋلەلەنۋ قۇبىلىسى تەك قىزعان دەنەلەردە عانا ەمەس، سالقىن دەنەلەر دە ورىن الادى.
5. جىلۋلىق ساۋلەلەر تەك جيىلىكتەرىنە نەمەسە تولقىن ۇزىندىقتارىنا قاراي اجىرايدى.
ءىىى. «بىلگەنگە مارجان» (جاڭا ساباق)
ماكس پلانك جىلۋلىق ساۋلەلەردىڭ ەكسپەريمەنتتىك ناتيجەسىن تۇسىندىرۋدەگى تىعىرىقتان شىعۋ جولىن تاپتى.
ول 1900 جىلى « ساۋلەلىك ەنەرگيا ۇزدىكسىز شىعادى» دەگەن كلاسسيكالىق فيزيكا تۇسىنىگىنە قايشى كەلەتىن باتىل گيپوتەزا ۇسىندى:
ابسوليۋت قارا دەنە جىلۋلىق ساۋلەلەردى ۇزدىكسىز شىعارا دا، جۇتا دا المايدى؛ ولار تەك ۇزىكتى ۇلەس - كۆانت تۇرىندە عانا شىعارادى نەمەسە جۇتادى. ساۋلە ارقىلى تارايتىن نەمەسە جۇتىلاتىن ءبىر ۇلەس ەنەرگيا كۆانت دەپ اتالادى.
كۆانت لاتىنشا guantum –«مولشەر»، ياعني «ۇلەس» دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسىن بەرەدى.
م. پلانك دەنەنىڭ ۇزىكتى شىعاراتىن نەمەسە جۇتاتىن ءبىر ۇلەس ەنەرگياسى ءۇشىن
E=hv
E - ەڭ كىشى ەنەرگيا ۇلەسى
v - ساۋلەنىڭ جيىلىگى
h - پلانك تۇراقتىسى:
h=6، 62*10 - 34 دج•س
سونىمەن، ساۋلە شىعاراتىن نەمەسە جۇتاتىن دەنە ءوزىنىڭ ەنەرگياسىن ۇزىكتى تۇردە: 1ە، 2ە، 3ە، nە شاماسىنا وزگەرتەدى.
دەنەنىڭ ەنەرگياسى ءبىر كۆانتقا ءبۇتىن n سانىنا ەسەلەنىپ قانا وزگەرەدى:
En= nە= nhv
n - ەلەكتروماگنيتتىك ساۋلە ەنەرگياسىن تاسيتىن فوتوندار سانى ( فوتون - تىنىشتىق ماسساسى نولگە تەڭ ەلەمەنتار بولشەك)؛
ە - ءاربىر فوتونعا تيەسىلى ەڭ كىشى ءبىر ۇلەس ەنەرگيا، ياعني ءبىر ۇلەس ەنەرگيا، ياعني ءبىر كۆانت
كلاسسيكالىق تەوريا بويىنشا، ەنەرگيا ۇزدىكسىز وزگەرەدى جانە نولدەن باستاپ شەكسىزدىككە دەيىن كەز كەلگەن ءماندى قابىلداي الادى.
پلانك كەرىسىنشە، ەنەرگيانىڭ ۇزىكتى وزگەرەتىنىن جانە بەلگىلى ءبىر ناقتىلى ماندەردى قابىلدايتىنىن بولجادى.
پلانكتىڭ عىلىمي بولجامى ابسوليۋت قارا دەنەنىڭ تاجىريبەدە بايقالعان جىلۋلىق ساۋلەلەنۋ قۇبىلىسىن ءتۇسىندىرىپ بەردى. پلانك گيپوتەزاسى نەگىزىندە سالىنعان ە (λ) 2 - قيسىق ەكسپەريمەنت جۇزىندە الىنعان 1 - قيسىقپەن دالمە - ءدال كەلەدى.
پلانك گيپوتەزاسى قازىرگى فيزيكا دەپ اتالاتىن جاڭا كۆانتتىق فيزيكانىڭ نەگىزىن قالاۋعا زور كومەگىن تيگىزدى.
ءىV.«سەن وقىساڭ، مەن توقىعام» (جاڭا ساباقتى بەكىتۋ)
فيزيكالىق سوزدىك
گيپوتەزا - بولجام
ديسكرەتتى - ۇزىكتى
كۆانت - مولشەر، ۇلەس، ءبىر ۇلەس ەنەرگيا
فوتون - تىنىشتىق ماسساسى نولگە تەڭ ەلەمەنتار بولشەك
كىم جۇيرىك؟
بىلگەننىڭ ۇستىنە بىلە بەرەيىك!
ەسەپتەر شىعارىپ ۇيرەنەيىك!
تاقىرىپ بويىنشا ءبىلىمدى جاتتىعۋ ەسەپتەرىن شىعارۋ بارىسىندا دامىتۋ، ءۇش توپقا ورتاق ەسەپتەر بەرىلەدى، ءۇش توپ جارىسا وتىرىپ تاقتاعا شىعىپ ورىندايدى.
№1
فوتوننىڭ ەنەرگياسى 2، 8*10 - 19 دج. ەلەكتروماگنيتتىك تولقىن ۇزىندىعى قانداي؟
№2
قۋاتى 100 ۆت جارىق كوزى 1 سەكۋندتا 5*1020 فوتون شىعارادى. ساۋلەنىڭ ورتاشا تولقىن ۇزىندىعى قانداي؟
№3
قانداي ەلەكتروماگنيتتىك تولقىن ۇزىندىعىندا فوتون ەنەرگياسى 9، 93*10 - 9 دج - گە تەڭ؟
V. قورىتىندىلاۋ.
«پلانك كوزىمەن...» شاعىن ەسسە جازۋ.
Vءى. «جاقسى باعا - وقۋ ناتيجەسى» (باعالاۋ كەزەڭى)
(بۇل كەزەڭدە ءۇش توپ باعالاۋ پاراعىنا وزدەرى ءبىرىن - ءبىرى باعالايدى.)
وقۋشىنىڭ اتى - ءجونى «قايتالاۋ - وقۋ اناسى»(ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ) «كوپ بىلگەن ۇتادى» (ءۇي تاپسىرماسىن قورىتىندىلاۋ) «بىلگەنگە - مارجان» (جاڭا ساباق)
«سەن وقىساڭ، مەن توقىعام» (جاڭا ساباقتى بەكىتۋ) Vءى. قورىتىندىلاۋ.
جالپى باعاسى
Vءىى. «ۇيرەنگەندى ورىنداپ جاتتىعايىق» (ۇيگە تاپسىرما)
1. §48 وقۋ. 38 - جاتتىعۋ (2)
2. شىعارماشىلىق تاپسىرما:
ا) ماكس پلانك تۋرالى ءمانجازبا
ءا) تاقىرىپقا ءسوزقۋما، ءسوزجۇمباق دايىنداپ كەلۋ
ساباقتىڭ ماقساتى:
1) بىلىمدىلىك: وقۋشىلارعا جارىق كۆانتى تۋرالى پلانك گيپوتەزاسىن ءتۇسىندىرۋ، جارىقتىڭ الاتىن ورنى تۋرالى وزىندىك وي قورىتۋ، پلانك فورمۋلاسىنا ەسەپتەر شىعارتۋ؛
2) دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ءوز بەتىمەن، توپپەن جۇمىس ىستەۋىن نەگىزگە الا وتىرىپ، ءارتۇرلى تاپسىرمالار ارقىلى ويلاۋ قابىلەتتەرىن دامىتۋ، ەسەپ شىعارۋ بىلىكتىلىكتەرىن دامىتۋ، ىزدەنۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋ؛
3) تاربيەلىك: وقۋشىلاردىڭ العان بىلىمدەرىن تياناقتاي وتىرىپ، تاپقىرلىققا، ىزدەنىپ شەشىم قابىلداۋعا، اۋىزبىرشىلىككە، ويىن جيناقتاي بىلۋگە، بىرىنە - ءبىرى كومەكتەسۋگە باۋلۋ، ەڭبەكسۇيگىشتىككە تاربيەلەۋ.
ساباقتىڭ ءادىسى: جەكە، توپپەن جۇمىس
وقىتۋ ءادىسى: تۇسىندىرمەلى، سىن تۇرعىسىنان ويلاۋ ستراتەگياسى.
ءپانارالىق بايلانىس: ماتەماتيكا، گەومەتريا، جاراتىلىستانۋ
ساباقتىڭ كورنەكىلىگى: ينتەراكتيۆتى تاقتا، پرەزەنتاسيالار، ۇلەستىرمەلى ماتەريالدار، باعالاۋ پاراقتارى
ساباقتىڭ بارىسى:
ءى. «سالەم - ءسوزدىڭ اناسى»( ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى).
ءىى.«قايتالاۋ - وقۋ اناسى»(ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ)
ءىىى. «بىلگەنگە - مارجان» (جاڭا ساباق)
ءىV. «سەن وقىساڭ، مەن توقىعام» (جاڭا ساباقتى بەكىتۋ)
V. قورىتىندىلاۋ.
Vءى. «جاقسى باعا - وقۋ ناتيجەسى» (باعالاۋ كەزەڭى)
Vءىى. «ۇيرەنگەندى ورىنداپ جاتتىعايىق» (ۇيگە تاپسىرما)
ءى. «سالەم - ءسوزدىڭ اناسى»( ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى).
ا) سالەمدەسۋ
ءا) وقۋشىلاردىڭ ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ
ب) وقۋشىلاردىڭ نازارىن ساباققا اۋدارۋ.
ءىى.«قايتالاۋ - وقۋ اناسى» (ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ)
فيزيكالىق ديكتانت
1. قىزعان دەنەلەردىڭ ساۋلە شىعارىپ، ەلەكتروماگنيتتىك ەنەرگيا تاراتۋىن جىلۋلىق ساۋلەلەنۋ دەپ اتالادى.
2. جىلۋلىق ساۋلەلەر ەلەكتروماگنيتتىك تولقىندار قاتارىنا جاتادى.
3. وزىنە تۇسكەن ءارتۇرلى جيىلىكتەگى ساۋلەلەردىڭ ەنەرگياسىن تولىق جۇتىپ الاتىن دەنەنى ابسوليۋت قارا دەنە دەپ اتايدى.
4. جىلۋلىق ساۋلەلەنۋ قۇبىلىسى تەك قىزعان دەنەلەردە عانا ەمەس، سالقىن دەنەلەر دە ورىن الادى.
5. جىلۋلىق ساۋلەلەر تەك جيىلىكتەرىنە نەمەسە تولقىن ۇزىندىقتارىنا قاراي اجىرايدى.
ءىىى. «بىلگەنگە مارجان» (جاڭا ساباق)
ماكس پلانك جىلۋلىق ساۋلەلەردىڭ ەكسپەريمەنتتىك ناتيجەسىن تۇسىندىرۋدەگى تىعىرىقتان شىعۋ جولىن تاپتى.
ول 1900 جىلى « ساۋلەلىك ەنەرگيا ۇزدىكسىز شىعادى» دەگەن كلاسسيكالىق فيزيكا تۇسىنىگىنە قايشى كەلەتىن باتىل گيپوتەزا ۇسىندى:
ابسوليۋت قارا دەنە جىلۋلىق ساۋلەلەردى ۇزدىكسىز شىعارا دا، جۇتا دا المايدى؛ ولار تەك ۇزىكتى ۇلەس - كۆانت تۇرىندە عانا شىعارادى نەمەسە جۇتادى. ساۋلە ارقىلى تارايتىن نەمەسە جۇتىلاتىن ءبىر ۇلەس ەنەرگيا كۆانت دەپ اتالادى.
كۆانت لاتىنشا guantum –«مولشەر»، ياعني «ۇلەس» دەگەن ءسوزدىڭ ماعىناسىن بەرەدى.
م. پلانك دەنەنىڭ ۇزىكتى شىعاراتىن نەمەسە جۇتاتىن ءبىر ۇلەس ەنەرگياسى ءۇشىن
E=hv
E - ەڭ كىشى ەنەرگيا ۇلەسى
v - ساۋلەنىڭ جيىلىگى
h - پلانك تۇراقتىسى:
h=6، 62*10 - 34 دج•س
سونىمەن، ساۋلە شىعاراتىن نەمەسە جۇتاتىن دەنە ءوزىنىڭ ەنەرگياسىن ۇزىكتى تۇردە: 1ە، 2ە، 3ە، nە شاماسىنا وزگەرتەدى.
دەنەنىڭ ەنەرگياسى ءبىر كۆانتقا ءبۇتىن n سانىنا ەسەلەنىپ قانا وزگەرەدى:
En= nە= nhv
n - ەلەكتروماگنيتتىك ساۋلە ەنەرگياسىن تاسيتىن فوتوندار سانى ( فوتون - تىنىشتىق ماسساسى نولگە تەڭ ەلەمەنتار بولشەك)؛
ە - ءاربىر فوتونعا تيەسىلى ەڭ كىشى ءبىر ۇلەس ەنەرگيا، ياعني ءبىر ۇلەس ەنەرگيا، ياعني ءبىر كۆانت
كلاسسيكالىق تەوريا بويىنشا، ەنەرگيا ۇزدىكسىز وزگەرەدى جانە نولدەن باستاپ شەكسىزدىككە دەيىن كەز كەلگەن ءماندى قابىلداي الادى.
پلانك كەرىسىنشە، ەنەرگيانىڭ ۇزىكتى وزگەرەتىنىن جانە بەلگىلى ءبىر ناقتىلى ماندەردى قابىلدايتىنىن بولجادى.
پلانكتىڭ عىلىمي بولجامى ابسوليۋت قارا دەنەنىڭ تاجىريبەدە بايقالعان جىلۋلىق ساۋلەلەنۋ قۇبىلىسىن ءتۇسىندىرىپ بەردى. پلانك گيپوتەزاسى نەگىزىندە سالىنعان ە (λ) 2 - قيسىق ەكسپەريمەنت جۇزىندە الىنعان 1 - قيسىقپەن دالمە - ءدال كەلەدى.
پلانك گيپوتەزاسى قازىرگى فيزيكا دەپ اتالاتىن جاڭا كۆانتتىق فيزيكانىڭ نەگىزىن قالاۋعا زور كومەگىن تيگىزدى.
ءىV.«سەن وقىساڭ، مەن توقىعام» (جاڭا ساباقتى بەكىتۋ)
فيزيكالىق سوزدىك
گيپوتەزا - بولجام
ديسكرەتتى - ۇزىكتى
كۆانت - مولشەر، ۇلەس، ءبىر ۇلەس ەنەرگيا
فوتون - تىنىشتىق ماسساسى نولگە تەڭ ەلەمەنتار بولشەك
كىم جۇيرىك؟
بىلگەننىڭ ۇستىنە بىلە بەرەيىك!
ەسەپتەر شىعارىپ ۇيرەنەيىك!
تاقىرىپ بويىنشا ءبىلىمدى جاتتىعۋ ەسەپتەرىن شىعارۋ بارىسىندا دامىتۋ، ءۇش توپقا ورتاق ەسەپتەر بەرىلەدى، ءۇش توپ جارىسا وتىرىپ تاقتاعا شىعىپ ورىندايدى.
№1
فوتوننىڭ ەنەرگياسى 2، 8*10 - 19 دج. ەلەكتروماگنيتتىك تولقىن ۇزىندىعى قانداي؟
№2
قۋاتى 100 ۆت جارىق كوزى 1 سەكۋندتا 5*1020 فوتون شىعارادى. ساۋلەنىڭ ورتاشا تولقىن ۇزىندىعى قانداي؟
№3
قانداي ەلەكتروماگنيتتىك تولقىن ۇزىندىعىندا فوتون ەنەرگياسى 9، 93*10 - 9 دج - گە تەڭ؟
V. قورىتىندىلاۋ.
«پلانك كوزىمەن...» شاعىن ەسسە جازۋ.
Vءى. «جاقسى باعا - وقۋ ناتيجەسى» (باعالاۋ كەزەڭى)
(بۇل كەزەڭدە ءۇش توپ باعالاۋ پاراعىنا وزدەرى ءبىرىن - ءبىرى باعالايدى.)
وقۋشىنىڭ اتى - ءجونى «قايتالاۋ - وقۋ اناسى»(ءۇي تاپسىرماسىن سۇراۋ) «كوپ بىلگەن ۇتادى» (ءۇي تاپسىرماسىن قورىتىندىلاۋ) «بىلگەنگە - مارجان» (جاڭا ساباق)
«سەن وقىساڭ، مەن توقىعام» (جاڭا ساباقتى بەكىتۋ) Vءى. قورىتىندىلاۋ.
جالپى باعاسى
Vءىى. «ۇيرەنگەندى ورىنداپ جاتتىعايىق» (ۇيگە تاپسىرما)
1. §48 وقۋ. 38 - جاتتىعۋ (2)
2. شىعارماشىلىق تاپسىرما:
ا) ماكس پلانك تۋرالى ءمانجازبا
ءا) تاقىرىپقا ءسوزقۋما، ءسوزجۇمباق دايىنداپ كەلۋ
You Might Also Like
-
ساباقتىڭ تاقىرىبى: § 50 حيميالىق ەلەمەنتتەردىڭ جىكتەلۋى. امفوتەرلى قوسىلىستار. § 51 ەلەمەنتتەردىڭ تابيعي ۇيالاستارى جانە ولاردىڭ قاسيەتتەرى.
