InfoHub Logo

كۇنى:
سىنىپ: 8
ساباقتىڭ تاقىرىبى: § 50 حيميالىق ەلەمەنتتەردىڭ جىكتەلۋى. امفوتەرلى قوسىلىستار. § 51 ەلەمەنتتەردىڭ تابيعي ۇيالاستارى جانە ولاردىڭ قاسيەتتەرى.
ساباقتىڭ ماقساتى:
بىلىمدىلىك: ەلەمەنتتەردى العاشقى توپقا ءبولۋ، ۇقساستىقتارى مەن ايىرماشىلىقتارى ارقىلى ولاردى سىلتىلىك مەتالدار، گالوگەندەر، حالكوگەندەر جانە سالعىرت (ينەرتتى) گازدارعا توپتاستىرۋ. وسى توپتارداعى ەلەمەنتتەردىڭ فيزيكالىق جانە حيميالىق قاسيەتتەرىنىڭ سالىستىرمالى اتومدىق ماسساعا تاۋەلدى ەكەنىن ءتۇسىندىرۋ.
دامىتۋشىلىق: وقۋشىلاردىڭ ءىس ارەكەتىن، تانىمدىق بىلىكتەرىن جاڭا ءبىلىمدى ءوز بەلسەندىلىكتەرىمەن دامىتۋ.
تاربيەلىك: وقۋشىلاردى ادامگەرشىلىككە، ۇقىپتىلىققا تاربيەلەۋ. ءوز بەتىمەن جۇمىستانۋىن، ىزدەنىمپازدىعىن قالىپتاستىرۋ.
كورنەكىلىك: ينتەراكتيۆتى تاقتا، پەريودتىق جۇيە، فليپچارت، كارتوچكالار، جۇمىس كارتاسى، پلاكاتتار.
ساباقتىڭ ءتيپى: ارالاس ساباق
ساباقتىڭ ءادىس - تاسىلدەرى: دەڭگەيلەپ وقىتۋ تەحنولوگياسىنىڭ ەلەمەنتتەرى، سينكۆەين ستراتەگياسى

ساباقتىڭ بارىسى:
1. ۇيىمداستىرۋ
2. وتىلگەن تاقىرىپتاردى قايتالاۋ
3. جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ
4. جاڭا تاقىرىپتى بەكىتۋ
5. ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
6. باعالاۋ
ۇيىمداستىرۋ كەزەڭى
- ساباقتا قالىپتى جۇمىس ىستەۋگە مۇمكىندىك جاساۋ؛
- وقۋشىلاردى پسيحولوگيالىق دايىنداۋ.
- وقۋشىلاردىڭ ساباققا دايىندىعىن تەكسەرۋ. وقۋشىلاردىڭ كوڭىلىن ساباققا اۋدارۋ. ساباقتىڭ جالپى ماقساتىن اشۋ، ونى وتكىزۋ جوسپارىن كورسەتۋ.
«مەنىڭ كوڭىل - كۇيىم»
ساباققا دەيىن --------------------- ساباقتان كەيىن

جاقسى --------- ورتاشا ------------- كوڭىل - كۇيىم جوق
(ءار وقۋشىعا تاراتىلادى.)
ساباقتىڭ جوسپارى:
1. بەيورگانيكالىق قوسىلىستاردىڭ ماڭىزدى كلاسستارىن قايتالاۋ.
2. حيميالىق ەلەمەنتتەردى جىكتەۋ جانە ەكىدايلى ەلەمەنتتەردىڭ قاسيەتتەرىمەن تانىسۋ.
3. سىلتىلىك مەتالدار مەن گالوگەندەردى سالىستىرۋ.
4. جاتتىقتىرعىش تاپسىرمالاردى ورىنداۋ.
5. قورىتىندىلاۋ، باعالاۋ جانە ءۇي تاپسىرماسىن الۋ.
وتىلگەن تاقىرىپتى قايتالاۋ
«قايتالاۋ – وقۋ اناسى»
1. اعاش سالۋ. بۇتاقتارىنا ماڭىزدى قوسىلىستاردىڭ 4 كلاسىن جازىپ، جاپىراقتارمەن جىكتەۋ. (فليپچارتتىڭ 4 - ءشى بەتى)

وكسيد تۇز قىشقىل نەگىز
كۇردەلى زات
2. دەڭگەيلىك تاپسىرمالار: (فليپچارتتىڭ 5 - ءشى بەتى)
1 - دەڭگەي
Kون - تىڭ مولەكۋلالىق ماسساسىن تابىڭىز. (56)
2 - دەڭگەي
H2SO4 - ءتىڭ قۇرامىنداعى كۇكىرتتىڭ ماسسالىق ۇلەسىن تابىڭىز.(33)
3 - دەڭگەي
ماسساسى 10 گ كالسيي سۋمەن ارەكەتتەسكەندە، سۋتەكتىڭ قانشا ءمولى بولىنەدى؟(0، 25 مول)
كەيبىر وقۋشىلارعا رەبۋستار تاراتىلادى.
جاڭا تاقىرىپتى ءتۇسىندىرۋ
«جۇرمەيسىڭ مۇنى بىلسەڭ قاتە باسىپ،
اتومدار جۇمباقتارىن تۇرادى اشىپ.
بار ەلەمەنت تاڭباسى وسىندا تۇر،
ساپ قۇراپ، ماسساعا ساي قاتارلاسىپ»، - دەمەكشى الدا بىرنەشە ساباقتىڭ بارىسىندا سىزدەر تابيعاتتىڭ ەڭ باستى زاڭى پەريود زاڭىن قاراستىراتىن بولاسىزدار. بۇگىن ۇلكەن تاراۋدى باستايمىز.
19 عاسىردىڭ ورتاسىندا ەلەمەنتتەردى مەتالدارعا جانە بەيمەتالدارعا ءبولىپ، ولارعا ءتان قاسيەتتەر انىقتالا باستادى. ەلەمەنتتەردى جىكتەۋ نەگىزىندە فيزيكالىق جانە حيميالىق قاسيەتتەرىن ناقتىلاۋعا مۇمكىندىك تۋدى. (فليپچارتتىڭ 6 - شى بەتى، وقۋشىلار رۋچكامەن قاسيەتتەرىن ءتيىستى مەتالل نەمەسە بەيمەتالعا اپارىپ قويادى.)
مەتالدار --------------------- بەيمەتالدار
سوزىلعىش -------------------- ءارتۇرلى اگرەگاتتىق كۇيى بار
سەرپىمدى ----------------------- ءتۇسى ءارتۇرلى
مەتالدىق جىلتىرى بار ----------------- قاسيەتتەرى ءارتۇرلى
جىلۋدى جاقسى وتكىزەتىن ---------------- ورتاق قاسيەتتەرى بولمايدى
ەلەكتر توعىن جاقسى وتكىزەتىن
تيپتىك نەمەسە ناعىز مەتالدارعا نەگىزدىك وكسيدتەر، وعان نەگىزدەر سايكەس كەلەدى. (فليپچارت 8، 9 - شى بەتتەرى، سيقىرلى لۋپامەن جاۋاپتارى كورسەتىلەدى)
4Na+و2=2Nا2و نەگىزدىك وكسيد
Na2و+ن2و=2Nاون گيدروكسيد
ال تيپتىك نەمەسە ناعىز بەيمەتالدار تۇزەتىن قىشقىلدىق وكسيدتەر سۋدا ەرىسە قىشقىلعا اينالادى:
4N+5O2=2N2O5 قىشقىلدىق وكسيد
N2O5+H2O=2HNO3 قىشقىل
ناعىز مەتالدىڭ گيدروكسيدى قىشقىلدارمەن ارەكەتتەسەدى، ال سىلتىمەن ارەكەتتەسپەيدى، ال ناعىز بەيمەتالدان تۇزىلگەن قىشقىل سىلتىلەرمەن ارەكەتتەسەدى، ءبىراق قىشقىلدارمەن ارەكەتتەسپەيدى.
مىرىشتىڭ تۇز قىشقىلىمەن جانە سىلتىمەن ارەكەتتەسۋى بەينەلەنگەن ۆيدەو روليك كورسەتىلەدى. رەاكسيا تەڭدەۋى جازىلادى.
Zn+2HCl=ZnCl2+H2↑
Zn+2NaOH=Na2ZnO2+H2↑
پروبلەمالىق سۇراق قويىلادى:
- مىرىش مەتال ما، الدە بەيمەتال ما؟
ياعني، حيميالىق ەلەمەنتتەردى بۇلاي ەكى توپقا ءبولىپ جىكتەۋ جەتكىلىكسىز، سەبەبى، ەكى جاقتى ءارى مەتالدىق، ءارى بەيمەتالدىق قاسيەت كورسەتەتىن ەكىدايلى حيميالىق ەلەمەنتتەر دە بار. ونداي حيميالىق ەلەمەنتتەرگە بەريليي، اليۋمينيي، مىرىش تاعى باسقالارى جاتادى. ەكىدايلى ەلەمەنتتەردىڭ وكسيدتەرى مەن گيدروكسيدتەرى دە ەكى جاقتى قاسيەت كورسەتەدى. بۇل قاسيەت مەتالدان بەيمەتالعا اۋىساتىن وتپەلى ەلەمەنتكە ءتان.
وسىنداي ەكىدايلى ەلەمەنتتەردىڭ وكسيدتەرى قىشقىلمەن ارەكەتتەسىپ نەگىزدىك قاسيەت كورسەتسە، نەگىزبەن ارەكەتتەسىپ قىشقىلدىق قاسيەت كورسەتەدى. مىسالى:
Znو+2HCl=ZnCl2+H2و مىرىش ءحلوريدى
Znو+2 KOH = K2ZnO2+H2و كاليي سينكاتى
ال ولاردىڭ گيدروكسيدتەرى قىشقىلمەن ارەكەتتەسىپ، نەگىزدىك قاسيەت كورسەتسە، سىلتىمەن ارەكەتتەسىپ، قىشقىلعا ءتان قاسيەت كورسەتەدى.
مىسالى:
Zn(ون) 2+2HCl=ZnCl2+2H2و مىرىش ءحلوريدى
Zn (ون) 2+2NaOH= Na2ZnO2+2H2و ناتريي سينكاتى
سونىمەن مەتالل كۇيدەگى مىرىش، ونىڭ وكسيدى مەن گيدروكسيدى ەكى جاقتى قاسيەت كورسەتەتىن ەكىدايلى زاتتارعا جاتادى.
قىشقىلمەن دە، سىلتىمەن دە ارەكەتتەسەتىن زاتتار ەكىدايلى (امفوتەرلى) دەپ اتالادى.
كەستەنى تولتىرۋ: (فليپچارتتىڭ 12 - ءشى بەتى)
قوسىلىستار
نەگىزدەر ەكىدايلى گيدروكسيدتەر قىشقىلدار
1. قىشقىلمەن ارەكەتتەسۋى.
2. نەگىزبەن ارەكەتتەسۋى. +
حيميالىق ەلەمەنتتەردى ءارى قاراي جىكتەۋ، كەيبىر ەلەمەنتتەرگە ءتان كوپتەگەن ورتاق قاسيەتى بار تابيعي توپتاردى اشۋعا الىپ كەلدى:
1. سىلتىلىك مەتالدار توبى: Li، Na، K، Rb، Cs. بۇل مەتالدار سۋمەن ارەكەتتەسكەندە ءسىلتى تۇزەدى، سوندىقتان سىلتىلىك مەتالدار دەپ اتالادى. سىلتىلىك مەتالدارعا ءتان كوپتەگەن ورتاق قاسيەتتەر بار. سىلتىلىك مەتالدار جۇمساق، اۋاداعى وتتەك اسەتىنەن تەز توتىعادى. سوندىقتان سىلتىلىك مەتالداردى كەروسين استىندا ساقتايدى. سىلتىلىك مەتالدار اسا بەلسەندى بولادى. سۋمەن شابىتتى ارەكەتتەسىپ، ءسىلتى مەن سۋتەك گازىن بولەدى. سىلتىلىك مەتالدار فيزيكالىق جانە حيميالىق قاسيەتتەرى ۇقساس ناعىز مەتالدارعا ءتان – جاي زاتتار جانە جالپى فورمۋلاسى R2O سايكەس كەلەتىن نەگىزدىك وكسيدتەر، ROHسايكەس كەلەتىن سىلتىلەر تۇزەدى.

2. سىلتىلىك جەر مەتالدار. ولارعا:
3. گالوگەندەر. («گالوگەن» ءسوزى تۋعىزۋشى دەگەن ماعىنا بەرەدى). گالوگەندەرگە جاتاتىندار: فتور، حلور، بروم، يود. بۇلار وسى اتتاس قۇرامى ەكى اتومنان تۇراتىن جاي زاتتار: F2، Cl2، Br2، I2 تۇزەدى. فتور مەن حلور وتكىر ءيىستى گازدار. بروم سۇيىق، يود قاتتى زات. بارلىق گالوگەندەر ۋلى. بروم مەن يودتى اۋزى بەرىك جابىلاتىن ىدىستا ساقتايدى. گالوگەندەر قاتىناساتىن تاجىريبە تەك قانا تارتپا شكافتا جاسالادى. گالوگەندەر وتە بەلسەندى تيپتىك بەيمەتالدار توبىن قۇرايدى. گالوگەندەردىڭ جوعارى وتتەكتى قوسىلىستارىنداعى ۆالەنتتىگى VII. ءبارى دە ۇشقىش سۋتەكتى قوسىلىس تۇزەدى، وندا ءى ۆالەنتتى كورسەتەدى. گالوگەندەر مەتالدارمەن ارەكەتتەسىپ، فتوريدتەر، حلوريدتەر، بروميدتەر، يوديدتەر دەپ اتالاتىن تۇزدار تۇزەدى. مىسالى، ناترييمەن NaF، NaCl، NaBr، NaI.
4. حالكوگەندەر:
5. سالعىرت گازدار.
حيميالىق قاسيەتتەرىندە ۇقساستىق بولۋىنا وراي بىرىككەن حيميالىق ەلەمەنتتەر توبى – ۇقساس ەلەمەنتتەر نەمەسە تابيعي ۇيالاستار توبى دەپ اتالادى.
وقۋشىلار سىلتىلىك مەتالدار مەن گالوگەندەردى سالىستىرىپ، سيپاتتاما بەرەدى:

سىلتىلىك مەتالدار مەن گالوگەندەردىڭ قاسيەتتەرىن سالىستىرعاندا قاراما – قايشى زاڭدىلىق بايقالادى. شىنىندا، العاشقىسى – ناعىز مەتالدار، ال كەيىنگىسى – ناعىز بەيمەتالدار توبىن قۇرايدى. ءارقايسىسىندا وزىنە ءتان زاڭدىلىق بار. ماسەلەن، سىلتىلىك مەتالداردىڭ اتومدىق ماسسالارى ارتقان سايىن مەتالدىق قاسيەتى كۇشەيەدى، ال گالوگەندەردە بەيمەتالدىق قاسيەت السىرەيدى.

جاڭا تاقىرىپتى بەكىتۋ.
1. اينالىمدى جۇزەگە اسىرۋ
1 - نۇسقا. BeO → Be(NO3) 2 → Be(OH) 2 → K2BeO2
2 - نۇسقا. KAIO2 →AI(OH) 3→ AI2O3→NaAIO2
2. تەست جۇمىسى
1. مەتالدىڭ تاڭباسىن كورسەتىڭىز: ا) O ءا) Si ب) Na ۆ) Cl
2. نەگىزدىك وكسيدتى سۋمەن ارەكەتتەستىرگەندە تۇزىلەدى:
ا) سۋتەك ءا) قىشقىل ب) نەگىز ۆ) تۇز
3. سۋتەكتىڭ اتومدىق ماسساسى: ا) 1 ءا) 2 ب) 3 ۆ) 4
4. بەيمەتالدى كورسەتىڭىز: ا) Li ءا) Mg ب) Zn ۆ) H
5. سىلتىلىك مەتالداردىڭ ۆالەنتتىلىگى: ا) 1 ءا) 2 ب) 3 ۆ) 4
6. نەون قاي تابيعي ۇيالاس توپقا جاتادى؟ ا) سىلتىلىك جەر مەتالدارىنا ءا) گالوگەندەرگە ب) سالعىرت گازدارعا ۆ) سىلتىلىك مەتالدارعا
7. قىشقىلمەن دە سىلتىمەن دە ارەكەتتەسەتىن ەلەمەنت: ا) Al ءا) Mg ب) C ۆ) Cu
8. Be (ون) 2+2KOH رەاكسياسىندا قانداي زاتتار تۇزىلەدى؟ ا) ZnO2+2H2و
ءا) ۆەO2+2H2 ب) Na2ZnO2+2H2و ۆ) ك2ۆەO2+2H2و
3. سينكۆەين ستراتەگياسى (بۇگىنگى تاقىرىپقا قاتىستى بەس جولدى ولەڭ)
4. ساباقتان كەيىنگى كوڭىل كۇيى.

ۇيگە تاپسىرما بەرۋ
§50، §51 1 - 4 اۋىزشا، 5 - 6 جازباشا
باعالاۋ.