جاس قاتىن
اۋرۋحاناعا ناۋرىز مەيرامىنىڭ الدىندا ءتۇستىم. امالسىزدان، جانعا قاتتى باتقاندىقتان، ارينە. ايتپەسە، ءوزىمىز وزگەشە سانايتىن جاڭا جىلىمىزدىڭ قارساڭىندا، كۇنىمىز تۇنىڭىزبەن، جارىعىمىز قاراڭعىڭىزبەن تەڭەسەر تۇستا ءتورت قاباتتى، تۇنەرىڭكى ءۇيدى ساعىنىپ قالدى دەيسىز بە؟!
سۇلەسوقتانعان سەلقوستىق ءتورت قاباتىڭىزدى تۇگەل قابىزداعانىن سەزىنگەندە، بارىنەن بەزىنگىڭ بار. الايدا، اۋىرماقتىڭ ازابى اجداھانىڭ الدىنا دا اپارار. جارىم-جارتىلاي اقىلى، جارىم-جارتىلاي تەگىن حاقىلى تارتىپتەرىمەن تەكسەرىستى. باسىمىزدان باستاپ بەلىمىزگە دەيىن بىرنەشە دەرتتىڭ بەلگىلەرى مەنمۇندالاپ، تومەنىرەكتەن تاعىسىن-تاعىلارى تابىلدى.
ءبىر بولمەدە بەس-التى ادامنان جاتادى ەكەن. ۇشەۋلىگىنە تاپ بولعانىما شۇكىرشىلىك. سىرقاتحانامىزدىڭ سىرتى عانا سۇرقاي ەمەس، ىشىندەگى ىركىلىستەرى دە ىركەس-تىركەس. جاساۋلارى جۇدەگەن، جابدىقتارى جاداعان. ءبىرىن جاماسا، ەكىنشىسى جىرتىلار. ءۇشىنشىسىن جاسقاسا، ءتورتىنشىسى سەتىنەر. قۇددى مىنا مەنىڭ كەسەلدەرىم مەن كىناراتتارىمداي.
بۇرىندارى دا جاتقانمىن. ايىققانداي بوپ شىعاتىن ەم. بىر-ەكى اۋرۋدىڭ بەتى قايتقانداي كورىنەتىن. قانشاما قات-قابات كەسەپاتتاردىڭ قۇپيالانىپ قاپ قويا بەرەتىنىن ءىشىڭ قالتىراي سەزدىرسە-داعى، قالتا شىركىنىڭ شۇرىق تەسىك.
اق جەلەڭدى ابزال جان اتالاتىنداردى دا كىنالاي المايسىڭ. بىرەن-ساراندارى بولماسا، باسىم كوپشىلىگى تىم ۇزاققا سوزىلعان وتپەلى كەزەڭدە ولەرمەندىكتەن ولەۋسىرەگەن. سانالارى سانسىراعان. وزدەرىنىڭ دە جاراعا اينالعان جادىلارى ەم تىلەيتىن بۇل جازعاندار الدارىنا كەپ، ءدارۋ كۇتىپ، داۋا دامەتكەن دەرتتىلەردىڭ جاۋتاڭداعانىن نەعىلسىن. نەمقۇرايدى قابىلداپ، ناۋمەز قاراۋدىڭ ءتۇپ-تامىرىن تەرەڭنەن ىزدەپ جاتقان ەشكىم جوق. دارىگەرلەرىڭىزدىڭ وزدەرى الاساپىراننىڭ زارارلارىنان زاپىراندانعان تىرشىلىك تەڭىزىنىڭ جان ساقتايتىنداي جاعالاۋلارىنا جەتە الماي، جانتالاسۋمەن الەك. ولشەمدەردىڭ كۇللىسى ورشەلەنگەن كەزەڭ ءدا.
مەيىرىمنىڭ سارقىتتارى مەدبيكەلەردىڭ ميىعى مەن كەيبىر دارىگەرلەردىڭ كۇرسىنىسىندە عانا ساقتالىڭقىراپ تۇرعانداي.
ءقادىردان وقىرمان، شاھارىمىزداعى ءتورت قاباتتى، تۇنەرىڭكى سىرقاتحانامىزدىڭ سىرتى مەن ءىشىن ءبىرازىراق بەينەلەپ، سىپىرا سيپاتتاعاندايمىز. ەمدەيتىندەر حاقىندا حاباردارسىز. جاساۋ-جابدىقتار جاعىنا ءھام نازارىڭىزدى جىعىپ وتكەندەيمىز. ەندى تىكەلەي وزىمىزگە كوشپەگىمىز ءجون شىعار. ءبىزدى بىلەسىزدەر. جاسىرىپ-جاباتىنداي دانەڭەمىز جوق. ءبىزدىڭ باسىمىزدىعى كەپ، بويىمىزداعى دەرت اتاۋلى باسىم بولىگىڭىزگە ءتان. جانىڭىزدىڭ جادىراماۋ جاعدايى، ءتانىڭىزدىڭ سەرگەكتەنبەۋ سەبەبى نەدەن دەيسىز، ايتپەسە. ءسىز سەكىلدى ءبىز-داعى جورگەگىمىزدە جاۋراپ، بەسىگىمىزدە توڭدىق. باستاۋىش مەكتەپتەردەن باستاپ پەستيسيدتەردى قىلعىتا جۇتىپ، گەربيسيدتەرمەن تەرەڭ تىنىستادىق. ماقتا شابىعىندا تالىقسىپ قۇلاپ، «اق التىن» جيناۋ ناۋقانىندا بۇيرەگىمىز ءىسىنىپ، باۋىرىمىز سارعايعان. قىسقا قاراتا قۋىعىمىز تۇتىلىپ، ءبىر توقسان بويى وقي الماي قالاتىنبىز. سوندا دا ستۋدەنتتىكتى يتجاندىلىقپەن يەلەنەتىنبىز. الىمىزگە قاراماي، اسكەرگە دە بارىپ قايتاتىن ەك.
پالەگىنەن تىرىسقاق پالەكەتپىز عوي. پاتەردەن-پاتەرگە كوشىپ ءجۇرىپ تە، ءار بەسجىلدىقتا ءبىر-بىر توسبەلگىمەن ماراپاتتالاتىنبىز. سونىمەن قاتار، بەسجىلدىق سايىن ءبىر-بىر كەسەپاتتى كەسەلگە تىرمىشتاي بۋىلادى ەكەنبىز ءدا. ءبارىبىر، ءبىراق تىرلىكتەن تۇڭىلمەگەنبىز، پانيدەن بەزىنبەگەنبىز. جالاڭبۇت كۇيدە بەلسەندىك. ۋرالاعان ۇراندارعا ەرىپ، وكپەمىزبەن قابىندىق. جۇرەگىمىزدى قولعا ۋىستاي كوتەرىپ، جالاۋلاتا قاعىندىق. ءزىلماۋىر سالماقتارعا ارقامىزدى اياماي توسىپ، اش-جالاڭاشتىعىمىزعا تىراشتانا ماقتاندىق.
ءجونسىز جوسپارلار مەن جوسىقسىز مىندەتتەمەلەردى ەسەلەي جۇزەگە اسىرىپ، ەنتىكپەگە ۇرىندىق. جاقىبايلىق جاپپاي جارىستاردا وزىپ قانا جىعىلدىق.
كەدەيلىك جارىسىنىڭ عاسىرى ەكەن ءدا ول كەزەڭ.
الدىمىزدا بايلىق باسەكەسى كيللەردەيىن بۇت كەرە كەكجيىپ كۇتىپ تۇرارىن بىلمەپپىز ءدا.
زارداپتاردان زارلانامىز ءسىز بەن ءبىز.
زارىعىپ كۇتكەن، زورىعىپ جەتكەن مىنا زامانىڭىزدىڭ دا زارارى عانا بۇيىرعان ءبىز بەن سىزگە.
جۇڭگو بارىپ ەمدەلمەككە ەپ كانە؟!
المانيا اسپاققا جاياۋلى تاڭىڭ ايىرىلار، قاياۋلى كوڭىلىڭ جىرتىلار.
تۇركيانىڭ توبەسى دە كورىنبەس.
الماتىڭ مەن استاناڭ دا بۇلدىرار.
ءسىز بەن بىزگە ءوزىمىزدىڭ ءتورت قاباتتى، تۇنەرىڭكى سىرقاتحانا سىرالعى.
كەشىر ءبىزدى، قاراپايىم، قوڭىرقاي دا سۇرقاي ءۇي.
اينالايىن، اق جەلەڭدى ابزال جاندار، تۇسىنەمىز سىزدەردى. كۇندىز-تۇنى تىنىم تاپپاي، ارپالىسىپ باعاسىڭدار سىرقاتتىڭ سان تۇرىمەن. كۇن ارتىنان كۇن كەلەر. ءتۇن سوڭىنان ءتۇن جەتەر. ولاي-بىلاي قاراماققا قاۋقارلارىڭىز قالماي، ايلار مەن جىلداردىڭ اپتىعا ءوتىپ ۇلگەرگەنىن بايقاماي، كەنەت باس كوتەرىپ، اينالا-توڭىرەككە كوز تاستاعان تۇستارىڭىزدا شە، وگەي تارتقان ءوز اسپاندارىڭىز الايىپ تۇرار توبەدەن.
الالايتىن اعىستار الارىپ ەڭسە تۇسىرەر.
قۇنىققان ابدەن قۇبىلىس تۇقىرتار تەكسىز تەبىنىپ.
دەمىمەن ىسىپ-كەبىنىپ.
زاۋلىمدەر ءتونىپ زارلەنەر...
«ناۋرىزدارىڭ قۇتتى بولسىن، بالدار-ەي!» — دەگەن داۋىس جەتتى قۇلاققا. ۋايىمعا بۋلىققان شالا ۇيقىدان شوشىپ ويانعانداي كوزىمدى اشسام، اۋرۋحانانىڭ جارىتىمسىز جاستىعى سۋلانىپ قالعان ەكەن. توردەگى شال توسەگىندە تۇرەگەپ وتىر. ءۇشىنشىمىز ۇيىنە سۇرانىپ كەتكەن.
تەرەزەنىڭ ارعى جاعىنداعى تەرەك بۇتاقتارىنىڭ اراسىنان اسپاننىڭ شايداي اشىقتىعى اڭعارىلادى، تاڭىمىزدىڭ تولىق اتىپ ۇلگەرە قويماعانى بىلىنەدى. كوڭىل-كۇيلەر كۇڭگىرتتۇعىن، ءبارىبىر.
«بۇگىن ناۋرىز مەيرامى عوي، سامارقاننىڭ كوك تاسىنا دەيىن ءبۇلدىرشىننىڭ ەڭبەگىندەي بىلقىلداپ ەرىمەي مە؟ قۇتتىقتاپ وتىرمىن، بالدار-ەي، — دەدى قارقالازى قاريا. — جاڭالىق پەن جاقسىلىق كوبىرەك بولعاي...»
«ايتقاندارىڭىز كەلگەي، اقساقال»، — دەدىك ءبىز.
قارقالازى قاريا تاڭەرتەڭگىلىكتە قاتتىراق ەنتىگىپ، كوپكە دەيىن قايتا-قايتا قاقىرىنىپ-تۇكىرىنەدى. ارعى جاعىنان دا اۋرۋ-سىرقاۋى لىقسىپ كەلەتىن شىعار. الايدا شالدىڭ ءوزى دە قاباتتاي قوسىمشالاپ، ادەيىلەپ، ابدەن تازارىپ الماققا تىرىسادى. ءسويتىپ، ساسكە الەتىندە كەلەتىن سۇڭعىلا كەلىنشەگىمەن كەزدەسپەككە ەرتە باستان ازىرلەنەدى. جالعىز شال عانا ەمەس، جاس قاتىندى كورمەككە بۇكىل بولىمشەمىز دايىندالاتىن سياقتى كورىنەدى بىزگە.
ادەتتە قارقالازى قاريا قابىرعاعا سۇيەنىڭكىرەپ، سول قولىنا تاياعىن ءبۇرىپ ۇستاپ، اجەتحانانىڭ وزىنە ازەر بارىپ-قايتىپ جۇرەتىندەي. ول كىسى بىزدەن بىرەر كۇن بۇرىن ءتۇسىپتى. ايتۋىنشا، بۇل اۋرۋحاناعا العاشقى مارتە جاتۋى. كوبىنەسە اسا ءىرى قىزمەتتەگى جالعىز ۇلى الماتىعا الا جونەلىپ، ماسكەۋىڭىزگە ۇشاقپەن قالىقتاتىپ اپارىپ، ايرىقشالاپ قاراتادى ەكەن. بۇل جولى ونداي-وندايعا ءوزى قارسىلىق ءبىلدىرىپتى. ونىڭ ۇستىنە ۇلىنىڭ بوي-باسىنان دا ءبىر ءقاۋىپتى كەسەلدىڭ بەلگىسى بايقالىپ، شەت ەلدەرگە ءالسىن-السىن بارىس-كەلىس جاساپ جاتقانداي. اۋرۋىنا قوسىلىپ، اياعىنا ورالعى، قادامىنا كەدەرگى بولعىسى جوق.
قارقالازى كوكەمىز جاس ماسەلەسىن كوپ اسا ايتا بەرمەيدى. الپىستان اسقان ءبىزدى «بالدار-ەي» دەيدى.
ءقازىر دە: «بالدار-ەي، اناۋ ۇستەلدىڭ ءۇستىن جيناستىرىپ، رەتتەپ قويىڭدار، تازالىق پەن تارتىپكە ەشتەڭە جەتپەيدى، — دەدى بۋىن-بۋىندارى سىرتىلداي توسەگىنەن تۇرىپ. — مەن كوريدورعا شىعا تۇرايىن، تەرەزەنى اشىپ، بولمەنى جەلدەتىپ الىڭدار، ناۋرىزدىڭ اۋاسى نۇر بوپ قۇيىلسىن...»
انە، قالتىلداي قادامداپ، تاياعىن تايانىپ، تارعىل قابىرعانى جاعالاپ، ەسىككە بەتتەدى.
سالدەن سوڭ، ساسكەگە تامان تۇگەل-تامام، مۇقىم-مۇلدە وزگەرىپ، وڭدەنىپ سالا بەرەر.
«بالدار-ەي! — دەيدى ماعان ءوتىنىشتى ۇنمەن ءوزىمسىنىپ. — مىنا تاياقتى تاستايىقشى. ماتراستىڭ استىنان كەشە كەلىنشەگىم كورىپ قويا جازدادى ەمەس پە؟ قۇرتا تۇرشى وسىنىڭ كوزىن».
تاياقتى توزىعى جەتكەن تىك شكاپتىڭ توبەسىنە شىعارىپ، قابىرعاعا تامان ىسىرا يتەرگەنىمە قارقالازى قاريا قاتتى ريزالانىپ، ىڭىلدايدى-اي:
«قۋ دۇنيە جەتكىزبەس قۋعانمەنەن،
قارا ماتا اعارماس جۋعانمەنەن.
جىگىتتىڭ ءبارى بىردەي بي بولمايدى،
بەلدىكپەن كوكىرەكتى بۋعانمەنەن...»
قالعان-قۇتقان قاۋقارىنىڭ ءبارىن ءتاس-تۇيىن جيناپ-تەرىپ، بۋناپ-بۋىپ، تابان استىنان قۋناقىلانىپ شىعا كەلەتىنىن، شىركىن-اي، عۇلاما عالىمدار مەن مايتالمان ماماندارىمىز شىنداپ ءبىر زەرتتەسە عوي، دەيسىڭ. كوز الدىڭداعى قايران قالارلىق قۇبىلىسقا اۋرۋىڭدى ۇمىتقانداي-اق اڭىرا تاڭىرقايسىڭ. كەنەت كەلىنشەگى كەلىپ كىرگەندە، قالتىراماي قادامداپ، بيلەيتىندەي ادىمداپ، تاياق سۇيەنىپ كورمەگەندەي-اق كەربەز كەرىلىپ، سۇلۋىنىڭ سۇلۋ قولىن شىم-شىتىرىق شيمايلى الاقانىنا سالىپ، سۇيرىك ساۋساقتاردىڭ ءتاتتى تىرناقتارىنا تامان تۇستان ءسۇيىپ-سۇيىپ، يىسكەپ، سەرىلەرشە سەرپىلەرىن قايتەرسىز؟!
جاستىڭ اتى — جاس دەرسىز. زاتى دا جاس، تالشىبىقتاي تالدىرماش، بولمىسى بالعىن، جان بىتكەندى جاسقاندىرا سۇيسىندىرەر سىمباتتى قىمبات تۇتىپ، قۇرمەتتەپ، كۇبىر-كۇبىر كوبەيگەن كوريدورعا شىعاسىڭ. قارقالازى قاريانىڭ جاپ-جاس، حاسا سۇلۋ حانىمى بۇكىل بولىمشەگە باسقاشالاۋ قوزعالىس دارىتقانداي. كەلگەنىن، كىرگەنىن كورگەندەر دەمدەرىن ىشكە تارتقانداي. تىنىس الماقتى دوعارعانداي. دارى-دارمەكتەردىڭ دە ءيىس-قوڭىستارى جوعالعانداي.
دارىگەرلەر كەلمەككە ءالى ءبىراز مەزگىل بار. مەدبيكەلەر جىمىڭداسىپ، ەدەن جۋاتىن ەگدە ايەلگە دەيىن قىلمىڭداسا كۇتۋلى. بەس-ون ءمينوتىڭىز ءبىزدىڭ ەلدە كەدەيلىك جارىستىرۋمەن تاريحتا قالعان وتكەن عاسىردىڭ ۇزاقتىعىنداي ۋاقىتقا سوزىلار. اياعىنان تۇرا الاتىن اۋرۋ ادامداردىڭ تۇگەلگە جۋىعى تابالدىرىقتارىنىڭ ارعى جاق، بەرگى جاقتارىنان جاپىرلاسا كوز تىگەر. جۇرتىڭىزدىڭ شىدامى شەگىنە جەتكەن ون ءبىرىنشى مينوتىڭىزدە ءبىزدىڭ بولمەدەن قارقالازى قاريا جاس قاتىنىن قولتىقتاپ شىعار. قارياعا ۇقساماس، وبال بولار ونىمىز. اعامىزعا انىقتاپ ءبىر قاراعايسىز قايتادان. بويى تىپ-تىك، جاس حانىممەن تەپە-تەڭ. كوريدور، اتتەڭ، ۇزىنداۋ. وتكەن عاسىردىڭ ورتا تۇسىندا سالىنعان عوي، ەدەنى ەسكى پليتا. ويىلما، تايعاق تۇسى كوپ. «ابايلاشى، اعاتاي...» دەي جازداعىڭ تاعى بار. ازەر دە ازەر ءۇنسىزسىڭ.
سەرى كوكەڭ سىر بەرمەس.
كوريدوردىڭ ارعى تۇكپىرىنەن بۇلدىراپ بەرى قايتقاندا دا قايراتىنان اينىماس. مەدبيكەلەر مەيىرىمدەرىن مولايتىپ، قارقالازى قاريانىڭ جاعدايىن جامىراسا سۇراسار. ءار پالاتا-بولمەدەن سوزىلعان قولدار كوبەيەر. اعاتايىمىز عارىشتان ورالعان باتىر زالىتتەس. قالباڭداعان قولدارعا قاراماستان، تاڭىرقاي تەسىلگەن كوزدەردى مەنسىنبەگەندەي، مارعاۋ باس يزەپ، يەگىن ءسال-پال كوتەرەر.
ءوز بولمەمىزگە اتتاپ كىرگەنىنشە شتيرليستەيىن شيراتىلا تارتىلعان تۇرپاتى توردەگى كەرەۋەتىنە جەتەر-جەتپەس تۇرالاپ، جالپاسىنان جىعىلار. تۇرا الماستان، ەجەلگى قۇرىلىستىڭ قيراندىسىنداي وپىرىلعان كۇيى ۇزاق جاتادى. كۇش-قۋات بەرەتىن، قىمبات باعالى بىردەمەنى ءبىر ساعات بويى كۇرە تامىردان سىڭىرمەككە كىرەتىن مەدبيكە موليەدى. دارىگەرلەر كەزەكتى تەكسەرىستەرىنە كەلگەندە، تىكىرەيگەن تاياعىنا قوس قولىن، ونىڭ ۇستىنە يەگىن سۇيەپ، كىلدىرەپ وتىرادى.
دارىگەرلەرىڭىز سەلقوستاۋ، سۇلەسوقتاۋ تۇردە ناۋرىز مەيرامىمەن قۇتتىقتادى. قارقالازى قاريانىڭ اۋرۋحاناعا تۇسكەندەگىسىنەن تاۋىرلەنە باستاعانىن، قان قىسىمىنىڭ ويداعىداي ەكەندىگىن ماعلۇم ەتتى. ءبىزدى ايتارلىقتاي-اق اۋىرلاۋ وپەراسيا كۇتىپ تۇرعان سياقتى. تاعى دا تەكسەرىڭكىرەيتىن، جان-جاقتى اقىلداسىپ-كەڭەسەتىن جاعداياتتاردىڭ جوق ەمەستىگىن ەمەۋرىندەيتىن سىڭايلى.
ناۋرىزدىڭ سول كۇنگى كەشىندە اعاتايىم قاتتىراق جوتەلىپ، سۋ تەرگە ءتۇستى. ورنىنان تۇرەگەلىپ وتىرماققا شاماسى جەتپەي، قولىمەن يشارالاپ، ەرنىمەن ىمداپ، سۋسىن سۇرادى. مەدبيكەنى اۋرەلەمەۋدى باسىن شايقاي ءوتىندى. بارشا بابىن كەلتىرە شاي ازىرلەپ ىشكىزدىم. سودان سوڭ عانا باسىن كوتەردى. كوڭىلدەنە شەشىلىپ، ۇزاق اڭگىمە ءوربىتتى.
ارمانسىز ءومىر سۇرگەندەي، الاڭسىز عۇمىر كەشكەندەي. بالا كەزىنەن-اق نە كيەمىن، نە ىشەمىن دەمەگەن. كەدەرگى مەن كىدىرىسكە كەزىكپەگەن. قوسشىلىقتى باستان كەشپەگەن، ءبار-بارىن باسشىلىقتان باستاعان. ماسكەۋدەگى تيميريازيەۆ اكادەمياسىن بىتىرىسىمەن-اق ءبىر عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ ءبولىم باستىعى بولعان. ءبىر جىل تولماي-اق ءبىر مەكەمەنىڭ باستىعى. قىزمەتتىك قۇجاتىن نىعايتپاق ماقساتتا وبلىسقا، جەرگىلىكتى جەرگە جىبەرىلگەن. باسقارما باستىعى، ودان پارتيالىق باسشى، ودان دا بيىك مايلى دا جايلى الىپ كاسىپورىننىڭ باس باسقارۋشىسى بولىپ جالعاسا بەرگەن، ۇلاسا تۇسكەن. لۇقمان حاكىم مەڭزەگەندەي، ءبىر نادان جامان سوزبەن بىلعاماققا تىرىسسا، بۇل قارقالازىڭىز قاسارىسا قارسى شىقپاعان. وندايلاردىڭ وكپەسى كەۋىپ، كەك ساقتايتىنىن بەرىك ۇعىنعان. دوسىنا دا، دۇشپانىنا دا اششى ايتپاي جىمسيىپ، شىرىن عانا سويلەگەن. قاشان دا ارقاۋى مىقتى، ەسىلىپ-ەسەر جىپتەرى شيىرۋلى، كوسىلىپ-كوسەر قۇرال-سايماندارى سايلاۋلى بولماعىن الدىن-الا قامداپ، جان-جاقتى جايباعىستايتىن.
جۇقانالىق پەن جوقتىق جۋىماعان اۋلەتتەن شىققان. كەيىن دە ءوزىنىڭ وزەگى تالىپ، وزگەدەن تىلەمسەكتەنىپ كورمەگەن. انە ءبىر ماتەلدەگىدەي مەشكەي وبىر — جۇتقىنشى، جۇرە-بارا قۇسقىنشى بوپ كەتەرىن ءھام قارقالازىڭىز قاتتى ەسكەرەتىن. ەسىرمەدى دە، ەسىنەن تانبادى دا، ەرىنىپ ەسىنەمەدى دە.
ۇلى مەن قىزىن دا سولاي تاربيەلەمەككە تىرىسىپ باقتى. تالشىبىق شاقتارىنان ءيىپ، يكەمدەي تالىمدەدى. مازاتتاندىرا ماساتتاندىرىپ ءوسىردى. ماستاندىرمادى ءبىراق.
جەمىس جامان بولعان جوق. ۇلى ۇلكەن قىزمەتتە. اكەسى سياقتى تەز ءوستى. بيلىكتىڭ ۇشار بيىگىندەگى قامقورشىلاردىڭ، جاناشىرلاردىڭ جىلۋارلى نازارىنا جىلدام ىلىكتى. تالاي-تالاي ساتىلاردان ءبىرسىن-بىرسىن ەمەس، دۇركىن-دۇركىن ءدۇر كوتەرىلىپ كەتە بارعان. ۇلىنىڭ ءوز اتىندا ەشتەڭە جوق، تۇك تە تىركەلمەگەن. بىلايعىلارعا دىم دا سەزدىرمەس. ءتورت قالادا تويحانالارى، بىرەر شاھاردا بازارلارى بارشىلىق. ءىرىلى-ۇساقتى كاسىپورىندارى تۇتاس تىزبەك قۇرايدى. استاناڭىزدىڭ ءتور جاعىنان بىرەر پاتەر، باي-باعلاندار بويلىعىنان، ەرەكشەلەر ەندىگىنەن ەكى بىردەي ەگىز-قاتار كوتتەدج بەن ساۋدا ورنىن قامداستىرعان.
ءبىر جولى عانا سىر بەرىپتى بالاسى.
قىزمەتى جانە جوعارىلاعان، تىم-تىم بيىك ورىنتاقتاردىڭ بىرىنە تاعايىندالعان العاشقى ايدىڭ اۋەلگى كۇندەرىندە كەلىپ-كەتۋشىلەر مەن سولار تاستايتىن كونۆەرتتەردىڭ شەكسىز-شەتسىز كوبەيگەنىن كوتەرە الماپتى. زىقىسى شىعىپ، زىپىسى تاسىپ: «پاپ-پا-ا-ا-ا! — دەپ، بالا كەزىندەگىدەي بارلىعىپ ايقاي ساپتى. پاپ-پا-ا-ا-ا!»
قورقىنىشتى داۋىس اسا سالتاناتتى جابدىقتالعان ورتاڭعى بولمەدەن ەستىلىپتى. اسىپ-ساسىپ جۇگىرىپ بارعان اكەسى.
جالعىزىنىڭ جانارى قۇتىرعان ءيتتىڭ كوزىنەن بەتەر قىزارىپ، كونۆەرتتەردى دەستەلەپ ءۇيىپ الىپ، اقشالارىمەن قوسا، بىرتىندەپ، ۇساقتاپ تۋراي باستاعان ەكەن.
دوللارلار.
ەۋرولار.
تەڭگەلەر دە جوق ەمەس.
ءجۇز دوللارلاپ، مىڭ تەڭگەلەپ جىرتىلا باستاپتى.
اكەسىن كورىپ، وكىرىپتى بالاسى:
«پاپ-پا-ا-ا-ا! پاپ-پا-ا-ا-ا! نادوەلي منە ەتي كونۆەرتى-ى-ى! نا-دو-ەلي-ي-ي! پاپ-پا-ا-ا-ا! پاپ-پا- پا-ا-ا-ا!»
اكىمدەر، ۆيسە-مينيسترلەر، پروكۋرورلار سىيلاعان قىمبات قامشىلار قاز-قاتار ءىلۋلى تۇراتىنتۇعىن. بىرەۋىن جۇلىپ الىپ، بالاسىنىڭ جون ارقاسىنان قاتتى-قاتتى، وسىپ-وسىپ، تارتىپ-تارتىپ جىبەرەدى.
وعلانى وسى كۇنگە دەيىن ريزا.
اقشالارى امان، قارجى-قاراجاتى ەسەن قالعان.
ەڭ باستىسى، ەستەن اۋىسۋدان ساقتاپتى عوي سوندا...
«بالدار-ەي، — دەدى قارقالازى قاريا كۇرسىنىپ. — ناۋرىز كۇنى تازارعان، جاڭارعان ءجون دەسەدى عوي. وزدەرىڭ يمانجۇزدىلەۋ جاراتىلىس ەكەنسىڭدەر، بالدار-ەي. شەشىلدى-داعى اعالارىڭ. كوسىلدى-داعى كوپتەن بەرى جالقى مارتە. ەسىلدى-داعى جان-جۇيكەسىن سامارقاننىڭ كوك تاسىنشا ەرىتىپ... كەشىرگەيسىڭدەر، قاراقتار-ەي. سىر ساقتايتىن سىقىلدىسىڭدار عوي، سىرتەكى جۇرتقا جايىپ-شاشىپ جۇرمەگەيسىڭدەر، جاراي ما؟»
«جارايدى»، — دەپ جۇباتامىز ءبىز-داعى. جالعىز وزىمە جەكەشە ەمەس، كوپشە تۇردە «بالدار-ەي» دەپ ءبىرتالاي حيكايا شەرتكەن اعاتايىم سول وقيعادان سوڭ، ياعني ۇلىنىڭ جون ارقاسىنان وسىپ-وسىپ جىبەرگەننەن كەيىن كوپ ۇزاماي، ءوز وتىنىشىمەن بولەك شىققان ەكەن دە. كەمپىرىنىڭ قايتىس بولعانىنا ءبىراز جىل وتكەندىكتەن، كوزى ءتۇسىپ، وزگەشە قىزىقتاۋعا كىرىسكەن بالعىن كەلىنشەكتى الىپتى. ۇلىنىڭ رۇقساتىمەن، قىزىنىڭ كەلىسىمىمەن عوي، ارينە. پەرزەنتتەرى ەكەۋلەي ەسكەرتكەن ءقاۋىپتى نارسەلەردى بىلمەيتىندەي ناقۇرىس-نادان ەمەس-تى بۇ كىسى. جاس قاتىننىڭ «ەرگە كۇيىك، ەلگە سۇيىك» بولارى، شاۋ تارتقان شال-جۇبايلاردىڭ زايىپتارىنان زارار تارتىپ، جاپىراقتاي سولارى تاۋاريحتان ماعلۇم-دى.
سوندا-داعى، العان بەتتەن قايتپاعان.
التى جىل اتان بولعانشا، ءبىر جىل بۋرا بولماقتى كوكسەگەن-دى تەكىرەك-كوكىرەك.
ءوزى سەكسەن ەكىدە، كەلىنشەگى وتىز بىردە ەكەن...
قارقالازى قاريانىڭ ۇلى شەت ەلدەرگە ەم ىزدەپ كەتكەندىكتەن، كورۋگە جازبادى بىزگە. كەلىنى مەن نەمەرەلەرى نيۋ-يوركتە سەكىلدى. قىزى ماسكەۋدە. كەلىنشەگى دە ءۇش-تورت كۇندەي توبە كورسەتپەگەن. بۇكىل بولىمشەمىز — مەدبيكەلەر مەن وزگە دە قوسىمشا قىزمەتتەگىلەر، بارشا پالاتا-بولمەلەردەگى اۋرۋ-سىرقاۋلار ءار ساسكە سايىن اۋرەگە ءتۇسىپ، كۇتۋمەن ءجۇردى.
بەسىنشى كۇنى ساسكەدە ەمەس، بەسىن شاماسىندا جاس قاتىنى اقساقالدى اۋرۋحانادان اسىعىس شىعارىپ اكەتىپتى. جۇرتتىڭ ءبارى سوڭعى مارتە قىزىقتاي الماستان، ارماندا قالدى. ءبىز دە جارىم-جارتىلاي اقىلى، جارىم-جارتىلاي تەگىن حاقىلى قايتا تەكسەرىستەردەن وتپەككە، وزگە كورپۋستاردىڭ بىرىندە كىلدىرەي كىرتيىپ، كەزەك كۇتىپ جۇرگەندىكتەن، اعاتايىمىزبەن قوشتاسا الماعانبىز.
قاتتى وپىنىپ وتىرىپ، توردەگى توسەكتىڭ استىندا اعاراڭداپ جاتقان الدەنەنى بايقادىق. قارقالازى كوكەمىز تاياعىن تاستاپ كەتكەن ەكەن.
ءۇش اپتادان كەيىن ءبىزدى سىرقاتحانادان شىعارعان. قىمبات تۇراتىن، جاڭاشالاۋ دارى-دارمەكتەردى قالتا ءتۇبى كوتەرسە، ءبىراز ۋاقىت ءىشىپ بايقاپ، قايتادان تەكسەرىلمەك كەرەك-دۇر. اۋىرلاۋ وپەراسيا جاسالا ما، جاسالماي ما، ايقىن ەمەس.
بەس قاباتتى بەتون ۇيىڭىزدە، باياعى سۇرقاي سەريالى، سۇرعىلت جايدا تۇراتىنداردىڭ ءوزى «جاعدايلارىن جاساپ العاندارعا» جانە «جۇپىنى-جۇقالتاڭدارعا» ءبولىنىپ-جارىلىپ ۇلگەرگەن. بەسىنشى پودەزدە ءبىز مانزەلدەس مانىستە تاقىل-تۇقىلداۋ تىرلىك كەشەتىن جەتى-سەگىز وتباسى بار. ۇش-تورتەۋىنىڭ احۋالدارى ايرىقشالاۋ، بايشىكەشتەر ساناتىندا سانالار. قالعان بىرەر پاتەردىڭ جۇمباقتارى جىمىسقى. جانەتتا بوريسوۆنا دەيتىن جالعىزباستى بايبىشەنىڭ بيزنەسى. قولدايتىن-قورعايتىندارى جوق ەمەس شىعار، ارينە. «قوناق ۇيلەر» رەتىندە ۇستايدى ءدا. بىرەر كۇنگە دە، بىرنەشە ساعاتقا دا بەرىلەتىن پاتەرلەر عوي، باياعى. ءوزىمىزدىڭ شۇلعاۋىمىز شىعىپ ءجۇرىپ، وزگەلەردىڭ شارۋاسىندا نەمىز بار؟ ءبىراق بۇل بيزنەستىڭ ءبىر بولمەسى ءبىزدىڭ ۇيىمىزگە بۇيىرلەس ەدى.
اۋرۋحانادان ايىققاناداي بولىپ شىققانىممەن، توسەككە كوبىرەك تاڭىلاتىندايمىن. باستىقتارعا دەنى ساۋ قىزمەتكەر، زايىپقا ءدىن امان جۇباي، بالا-شاعاعا اۋرۋ-سىرقاۋى كەمىرەك اكە كەرەك-دۇر. قىڭقىل-سىڭقىلى باسىم، كۇش-قايراتى كەمشىن، جىلبىسقالانىپ جاتا بەرەتىن ادامدى مىنا زاماندا كىم جاراتادى؟ جاقتىرا قوياتىندار جوق.
ءۇش بولمەلى پاتەر-ۇيىمىزدىڭ شەتكىسىندە مۇلىك-مۇكامال، ەسكى-قۇسقى بىردەڭەلەر ىبىرسىپ جاتاتىن. ەندى سول بولمە بىزگە، قارقالازى قاريانىڭ «بالدار-ەيىنە» ءبىرجولاتا بوساتىلدى. بەتون قابىرعاعا جابىستىرىلا بايىرعى كەرەۋەت ورنالاستىرىلدى.
جاڭا جاعدايعا، جالقى-جۇدەۋ جاتىسقا كوندىگىپ، كورشىلەس پاتەردە ءوتىپ جاتاتىن وتىرىستار مەن كۇبىر-سىبىرلارعا دا، تاسىر-تۇسىرلارعا دا ۇيرەنگەن- دەيمىز. كۇندەردىڭ كۇنىندە، شالالاۋ ۇيقىنىڭ شالىقتاۋىنداعى كۇيىمدە دابىر-دۇبىردان ەمەس، ەشقاشان ەستىمەگەن ەرەكشەلەۋ ىڭىرسۋدان ويانىپ كەتكەنىمدى قاراڭىزشى. «قوناق ۇيگە» تۇنەگەن مەيمانداردىڭ الدەبىرى اۋىرىپ قالدى ما، جاپادان-جالعىز جاتسا، شۇعىل كومەكتەسپەك كەرەك شىعار. دەپ ءتۇيىپ، مازامىز قاشتى. جامان ويلاۋ جوق ەدى بىزدە. الگى ىڭىرسۋ بارعان سايىن كۇشەيدى. كۇدىك كىردى كەنەتتەن. قاراقشىداي ۇرلانىپ. اۋرۋ-سىرقاۋلىقتان قانشاما قينالىپ جۇرسەك تە، ەركەك ەمەسپىز بە، بۇيىرلەس-بيزنەس بولمەدەگى داۋىستىڭ ءمان-مانىسىن بىرتە-بىرتە تۇپتەڭكىرەپ تۇسىنگەندەيمىز. قارقالازى قاريا سەكىلدەنىپ، قالقيىپ، توسەك ۇستىندە تۇرەگەلىپ وتىردىق. ىڭىرسۋ الاپات ىشقىنىسقا ۇلاسقان. جاسىراتىن تۇگى جوق، ۇنامسىز دا ەمەستەي بەلگىسىز ايەل داۋىسى. كەشىرگەيسىز، وقىرمان، وزىمىزگە-وزىمىز باعىنباستان ءبىر ساتكە، بوگدەلەۋ پيعىل بۋنادى. دەمدى تارتىپ ءىش جاققا، قۇلاق قويدىق ەرىكسىز. نەلىكتەن ولاي، كىم ءبىلسىن...
تاڭالاكەۋىم تۇستۇعىن.
كۇندەگى ادەتىمىزشە، ەرتە تۇرىپ، جارتى ساعاتتاي جاياۋ، ءبىراق باياۋ اياڭداپ، قايتا ورالدىق بەس قاباتتى بەتون ءۇيدىڭ الدىنا.
ءسال-پال سەرگەكتەنگەنمەن، ءىلبي باسىپ، ماڭداي تەرشىپ، كەنەت باستى كوتەرسەم، بەسىنشى پودەزدەن قارقالازى قاريانىڭ جاس قاتىنى شىعىپ كەلە جاتىپتى.
تالشىبىقتاي تالدىرماش. بۇرالا باسقان بالعىن-اي. باس يزەدىم الدىمەن. امانداسار ايتۋعا اۋىز كونبەي يكەمگە، ءتىل بايلانىپ، تۇتىلدىم. بوتەن ويدان اۋلاق ەم. «ەسەنبىسىز، قىمباتتىم... قايدان ءجۇرسىز ءبىز جاقتا؟!» — دەمەك ەدىك ەلپىلدەپ. ءتىل تۇتىقتى نەلىكتەن؟ «قارقالازى قاريا، اعاتايىم امان با؟» — دەمەك ەدىك تاعى دا. جاق قارىسىپ قالعانداي. جاس قاتىننىڭ ارتىنان تاۋداي بيىك، تالداي كوركەم، زىڭگىتتەي جىگىت ىلەسكەن. ەندى عانا بىردەڭەنى ۇعىنعانداي، شەتتەي بەردىك سۇڭقيىپ. باس اينالدى مەڭ-زەڭدەنىپ، قادامىمىز ءزىل تارتىپ، ءزاۋزى شەكتىك مۇڭعيىق.
تارتىپ بارا جاتتى الدەبىر تۇڭعيىق...
You Might Also Like
-
«نە شىقسا دا، ءنانىپاتىر ءۋالاياتىنان شىعادى». مۇنداي مۇقاتپالاۋ ءمانىستى ماتەلدەيتىندەر از ەمەس. سىزدەر دە سىزدانىڭقىراي سىزعىراسىزدار. ءبىز-داعى ءبىراز-بىراز بيپازداپ باعامىز. اۋقاتباي ...
-
ول كەزدە بۇلاردىڭ كەڭسەسى قوشقاراتا بۇلاعىنىڭ جارقاباعىنداعى جارىلعالى تۇرعان جالعىز ۇيدەتۇعىن. جالپىدان جىرىلعان جالقىدايىن قۇلازىپ وتىرعانىندا كۇتپەگەن جەردەن پرورەكتور كىردى. ءالى كۇنگە دەيىن ەسى...
