كانديداتتىڭ ءيميدجى
مامىر ايىنىڭ باسىندا ءماسليحات وتكىزىپ، ءماجىلىس شايىن بەردى. ءماجىلىس شاي مامىراجاي كۇنشۋاق قالاسىنداعى «ۆاريانت» كافەسىندە ۇيىمداستىرىلدى. جالپى سانى ءجۇز جيىرما ادام بولار دەپ جوسپارلاپ ەدى، قوسىمشا-الىمشاسىمەن ءجۇز ەلۋگە جەتىپ جىعىلدى. جامان ەمەس، ارينە. ءتىپتى تايساقتاڭقىرايدى-اۋ، تايعاناقتايدى-اۋ دەگەندەر داعى قۇشتارلانا قاتىستى، بوي تارتپاي بەلسەندىلىك تانىتتى. اسا ابىرويلى اقساقالدار از بولمادى. بيىك لاۋازىمدىلاردان تىزىمدەگىلەر تۇپ-تۇگەل توبە كورسەتتى. بيزنەسمەن باۋىرلارى تاۋداي-تاۋداي تۇرپاتتا تۇتاسىپ وتىردى. ءبىر جاعى سۇس، ءبىر جاعى سەس دەگەندەي.
جۇرتتىڭ ءبارى ايتارىن ايتىپ، ىشىپ-جەسىپ، ءتىس شۇقىلاسىپ تاراسقاننان كەيىن دەپۋتاتتىققا كانديداتتىڭ شتاب مۇشەلەرى رەتىندە ىلكىدە ىرىكتەلگەن توپ تۇكپىرگى بولمەدە باس قوستى.
— كەرەمەت ءوتتى، جاقسىلارىمىز بەن جايساڭدارىمىزدان ءسوز ارتىلمادى، ءبار-بارىن جازىپ الدىق، — دەدى بىرەۋى. — سارالاپ، ساراپتايمىز، قورىتىپ، قوعامدىق پىكىردىڭ اقپاراتتىق اعىنىنا قوسامىز.
— مۇنداي ءماجىلىس شاي بۇل وڭىردە بۇرىن-سوڭدى ءوتتى مە ەكەن-اي، ءوزى؟ — دەدى ەكىنشىسى.
— ويحوي، وي-داريالار اعىلدى-اۋ. بۇگىندە بوس ءسوز، بوستەكى پىكىر ازايدى عوي، — دەدى ءۇشىنشىسى، — كىمنىڭ كىم ەكەنىن، نەنىڭ نە ەكەنىن ەكىنىڭ ءبىرى ىشپەن سەزەدى ەمەس پە؟
— ءبارىن ايت تا، ءبىرىن ايت، اقساقالىمىز ايني باستاعان ەكەن. اق باتانىڭ ءسوزىن جۋرناليست كوكەمىزگە الدىن-الا جازدىرىپ، شالىمىزعا جاتتاتىپ قويعانىمىز جاقسى بوپتى، ايتپەسە «كونسوۆكا» شىقپاي قالاتىن ەدى، — دەدى ءتورتىنشى مۇشە.
شتاب مۇشەلەرى وسىلايشا ءبىراز-بىراز پىكىر الماسىپ، توق باسىپ، كوك شايلانىپ، شۇيىركەلەسە، سىرلاسا ءتۇستى. دەپۋتاتتىققا كانديداتىڭىز جايباراقات قانا تىڭداپ، جاي عانا جىميا قاراڭقىراپ قويادى. «ۆاريانت» كافەسىندەگى ءماجىلىس شايدىڭ بۇكىل شىعىنىن بەدەلدى بانك باستىعىنىڭ ءبىرىنشى ورىنباسارى بولىپ ىستەيتىن شاكىرتى كوتەردى. راحمەت. ۇستازىنىڭ ەڭبەگىن باعالاپ، سەنىمىن اقتاي باستاعانى وسى ءدا. شتابتىڭ كەلەسى وتىرىسى مامىردىڭ ورتاسى اۋا تاۋ ىشىندەگى كەرەمەت كوكمايسادا وتپەك. بۇلاق باسىندا بايىپتى اڭگىمە بولماق. مىندەت بولىسىلمەك. مەجە بەلگىلەنبەك.
بۇگىنشە بارشاسى ەمىن-ەركىن، ەمەن-جارقىن كۇي كەشسىن. بىلگەندەرىن ايتىپ، تۇيگەندەرىن تاراتسىن. تىزگىن تارتپايدى ءالى، شىلبىر قاقپايدى ازىرشە. مىنا جەردە جازىپ الاتىن جاسىرىن جابدىق، تىڭ تىڭدايتىن استىرتىن اپپارات جوق شىعار. قويىلعان كۇندە قۇپيا اشىلار كۇن بۇل ەمەس.
ازىل-كۇلكىنىڭ تيەگى اقتارىلا اعىتىلدى. ءماجىلىس شايعا قاتىسقانداردىڭ ءجۇرىس-تۇرىسى، ءوتىرىس-ىشىسى، سوزدەرىنىڭ ءىشى-تىسىنا دەيىن تالقىلانىپ، تالدانىپ جاتىر. شتابتىڭ اتى — شتاب، ءوزىنىڭ وزگەشە مىندەتىن اتقارماققا كىرىسىپ تە كەتكەندەي. ءتورت كوزى تۇگەل دەۋگە دە كەلەتىندەي. تاۋ تۇكپىرىندەگى تۇبەگەيلى ءماجىلىستى كۇتپەي-اق، مىندەت بولىسپەكتى تابان استىندا، تاپ وسى ءقازىر تاپتىشتەپ تاستاعىسى كەلىپ ءبىر وقتالدى داعى، وقتاۋ جۇتقانداي قايتا قاتايدى. سىرەسىپ بارىپ، سابىر شاقىردى. جەڭىلدەۋ جىميىڭقىرادى. كوك شاي قۇيىلعان قۇلپىناي گۇلدى كەسەنى قولىنا الىپ، باپپەن عانا ءبىر ۇرتتاپ، مايلىق قاعازبەن ميىعىن ءسۇرتتى.
وڭ جاعىندا وتىرعان — كانديداتتىڭ سەنىمدى كەڭەسشىسى. سول جاعىندا — سايلاۋ ناۋقانىنىڭ باسشىسى بولىپ بەكىتىلەتىن دوسى. قىسقاشا قايىرىپ، بۇگىنگى تىلمەن بەينەلەگەندە، مەنەدجەر. ودان ارىرەكتە ورىندىعىن ءسال كەرى شەگىندىرگەن كىم دەسەڭىز، شارشاڭقىلاۋ مۇلگىگەن شتاب باستىعى. كوبىرەك ۇرتتاپ جىبەرگەن شىعار، وقتا-تەكتە وستەتىنى بار. بىلايىراقتا — قاۋىپسىزدىك جاعىنا جاۋاپتى جىگىت پەن زاڭگەرى، جۋرناليستەرى، ەڭ شەتىندە — ەسەپشىسى. ازىرشە وسىلار. ارينە، ءالى دە ءبىراز ادامدار كەرەك. سەنىمدى وكىلدەر، تالداۋ-تارازىلاۋ توبى، جارنامالاۋ جاعى، كانديداتتىق قارجى قورىنىڭ قورىقشىسى، تاعى باسقالار، تاعىسىن-تاعىلار.
تاۋ تۇكپىرىندەگى وزگەشە وتىرىستا سايلاۋ ناۋقانىنىڭ ستراتەگيالىق جوسپارى جان-جاقتى جانە تەرەڭ تالقىلانۋى ءتيىس. تاپ وسىنى وي-ساناسىندا شەگەندەي تۇگەندەگەن كانديداتىڭىز تاماعىن كەنەپ، تىنىشتىق ساقتاۋعا شاقىردى.
— بىلاي، — دەدى بايىپتى، بايسالدى كەيىپتە بارىنە بارلاي قاراپ، قوس ۋىسقا قىسا جيناعانداي. — وسىندا، مىنا تاريحي «ۆاريانتتىڭ» تۇكپىرگى بولمەسىندە قالعاندارىڭ — مەنىڭ ەڭ ەتەنە جاقىندارىمسىڭدار، سەنىمدى سەرىكتەرىمسىڭدەر. ەندىگى شارۋانىڭ ءبارى وسى وتىرعان سەندەرگە بايلانىستى ەكەنىن تۇسىنەسىڭدەر. ەكىنشى، ەرەكشەلەۋ باسقوسۋىمىز مامىردىڭ ورتاسىندا، تاۋ ىشىندەگى بۇلاق باسىندا، كوكمايسادا وتەدى. سوعان دەيىن، كەشە كەلىسكەنىمىزدەي، سايلاۋ ناۋقانىنىڭ جەتەكشىسى (اتىن اتامادى، يەك قاعىپ، كوزبەن يشارالادى) مەن شتاب باستىعى (ءتۇسىن تۇستەمەدى، قاباعىمەن اڭعارتتى) ستراتەگيالىق جوسپار جاساپ، كەڭەسشىمەن كەڭىنەن كەلىسىپ، زاڭگەرمەن ەجىكتەي اقىلداسىپ، جاقسىلاپ تۇرىپ ءبىر قايناتىپ قويۋلارىڭ قاجەت. تاۋدا تازا پىسىرەمىز. ال مەنىڭ اينالىپ كەتەيىن ارداقتى جۋرناليستەرىم، سەندەر باق-پەن جۇرەتىن جۇمىستىڭ جالپى جوباسىن جۇيەگە تۇسىرىڭدەر. ءبارىمىز جابىلىپ، اسىرەسە مىنا ماڭىزى زور ماسەلەگە — كانديداتتىڭ ءيميدجى دەگەنگە باسا نازار جىعايىق. جاتپاي-تۇرماي قام جاسايىق. باعانا شە، ءماجىلىس شايدىڭ بارىسىندا بايقادىڭدار عوي، «يميدجگە» ءتىلى كەلمەيتىن قاريالاردىڭ ءوزى وسى سوزگە ءالسىن-السىن اينالىپ قايتا، قايتالاپ تاعى، ورالىپ ءجيى سوعا بەرمەدى مە؟ ويلانايىق وسىنى، جاراي ما؟
— جارايدى، جارايدى! — دەستى ءبارى جامىراپ.
ۇيىنە سەنىمدى كەڭەسشىسىمەن بىرگە قايتقان. مەنەدجەرىنە ءوزى مۇرسات بەردى، ءماجىلىس شايدان شارشادى عوي ول سورلى. زاڭگەرى مەن جاسامىس ءجۋرناليستى ەرتە جۇرگىسى كەلىپ ەدى، كەيىننەن ول ويىنان كىلت اينىعاندى قۇپ كورگەن. جۋرناليستەردى ءا دەگەننەن تىم جاقىنداتا بەرۋ جاراسپاس، بەلگىلى اراقاشىقتىق ساقتاماق ءلازىم. شتاب مۇشەلەرىنىڭ باسىن بىر-بىرىمەن قوسىپ تا، جەكەلەپ-جەگەنەلەپ تە جۇمىس جۇرگىزگەن ءجون.
ساۋناسى بابىندا ەكەن. سەنىمدى كەڭەسشىسى ەكەۋى كەلىسىپ العانداي-اق ماناعى ماسەلەلەر ماڭايىن جانە شيىرلاپ، ءماجىلىس شايعا قاتىسقانداردىڭ نات-نيەتى، ءسوز ءلامى، پەيىل-پيعىلى حاقىندا ءبىرقانشا شولۋلار جاساپ ءوتتى. ءبىرىنشى بۋسانۋ مەن جايباراقات جاتۋ وسىعان جۇمسالدى. ەكىنشى بۋسانۋ مەن شايلانۋدا شتاب مۇشەلەرىنىڭ ءارقايسىسى، بالكىم بەسىنشى رەت، مۇمكىن ونىنشى مارتە، ساراپتاۋ سۇزگىسىنەن وتكىزىلدى.
— سەنىمدى كەڭەسشىمىز سەنىمدى-ى-ى-ى، — دەدى دەپۋتاتتىققا كانديدات جاس كۇنىندە جەتىك مەڭگەرگەن ءماندوليننىڭ تومەنگى ىشەگىندەي تىرسىلداي تارتىلىپ بارىپ، قايتا جازىلعان جۇيكە تالشىقتارىنا قۇلاق قويىپ، ماناۋراي كەرىلگىسى كەلىپ.
— مەنەدجەرىڭىز — ناعىز ناۋقان باسشىسىنا لايىق، مىنا زامانعا بەيىمدەل-گە-ە-ن، — دەدى كەڭەسشىسى كانديداتتىڭ اۋەنىنە سالىپ.
— شتاب باستىعىنىڭ بەدەلى با-ا-ار، كەي-كەيدە ءىشىپ قوياتىنى بولماسا، — دەدى كانديدات. — ولىسپەي بەرىسپەس ادال قۇلدار دا كە-رەك-دۇ-ۇ-ۇر.
— قاۋىپسىزدىك جاعىنىڭ قۇپيالارى كوپ، زاڭگەرىڭىز زاڭعا-ا-ا-ار، — دەدى كەڭەسشىسى. — وسى جۋرناليستەرىڭىز قالاي-قالاي، ا؟ جازباگەرلەرىڭىزدى جەتكىلىكتى بىلمەيدى ەكەنمىن.
— مەن دە سول ۇشەۋىنىڭ اينالاسىندا ويلانىڭقىراپ قالا بەرەمىن، — دەدى كانديداتىڭىز. — جاسىراعىنىڭ جالىنى مولىراق، جاڭاشا ادىس-تاسىلدەردى جاقسى مەڭگەرگەن سىڭايلى. اۋىزشا شەشىلگەن كەزدە قارا پيار، قوڭىر پيار، اق پيارلارىڭدى جاسىل قيارداي قارش-قارش شاينايدى. ءبىراق جەمە-جەمگە كەلگەندە، جازۋ جاعىنا شورقاقتاۋ. ورتا جاسارى بيىكتەۋ اقىرلاردان جەم جەڭكىرەپ ءجۇرىپ، جىلى ورنىنان كۇتپەگەن جەردەن، كەنەت كەتكەندىكتەن، كەكشىلدىككە بەيىمىرەك. جازۋ جاعىنان ونىڭ دا كوسىلىسى كەمىرەك، كىبىرتىگى كوبىرەك. ايرىقشالاۋ ارتىقشىلىعى — ۇيىمداستىرۋ قابىلەتى. ال اناۋ جاسامىسىڭىز — مىقتىنىڭ مىقتىسى. جازۋدايىن جازادى-اي سابازىڭ. ءبىراق ءومىر بويى جاعدايى بولماي، ىلعي ىنجىق تارتىپ، ۇنەمى تومەنشىكتەپ، شەگىنشەكتەپ ۇيرەنگەن. الىنە قاراماستان، ءار نارسەدەن ۇيلەسىم تاپپاققا اۋرەلەنەدى تاعى دا. تابا الماسا ازاپقا ءتۇسىپ، ءوزىن-وزى تاباعا شىجعىرادى.
— ويپىراي، جۋرناليستەردىڭ جىلىك-جىلىگىن جاڭقالاپ شاۋىپ وتىرسىز عوي، شىلي ءجۇدا! — دەپ، قاتتى تاڭىرقادى كانديداتىڭىزدىڭ سەنىمدى كەڭەسشىسى.
— جاسامىسى كوپ اقى دا دامەتپەيتىندەي. ال اناۋ الدىڭعى ەكەۋىنىڭ اشكوزدىگى مەن اشقاراقتىعى الاپات. جۇت كورگەندەي جۇتىنىپ، جۇرتتان بۇرىن جۇلقىنادى.
— ۇشەۋى دە قاجەت ەكەن. جاقسى تاڭداپ تاپقانسىز!
— قوي، كەلەشەككە دە كەرەكپىز. دەمالايىق.
ادەتتە، بۇل وڭىرىڭىزدە مامىر ايىڭىز جىلدام جىلجىپ، جەدەل سۋسىپ، سىلاڭ قاعا اعاتىن سۋ سياقتى. انە-مىنە دەگەنشە، تاۋ تۇكپىرىندە، بۇلاق باسىندا باس قوسۋ وتەر كۇن كەلگەن.
جۋىنىپ-شايىنىپ العان شتاب مۇشەلەرى بىردەن ىشىپ-جەمگە ەمەس، ىسكە كىرىسكەن. ارشا تۇبىندەگى قوڭىرقايلاۋ قويتاسقا جايعاسقان باس مەنەدجەر ستراتەگيالىق جوسپاردىڭ جالپى مازمۇنىن، قاداۋ-قاداۋ قامتىلعان ماسەلەلەردى مانىستەپ، سايلاۋ ناۋقانىنىڭ جۇمىس كەستەسىن اسىقپاي وقىپ شىقتى. كوز قارىقتىرارداي اقشاڭقان قاعازعا كومپيۋتەرمەن تەرمەلەپ تۇسىرىلگەن ءبىر-بىر داناسى الدىن الا تاراتىلىپ بەرىلگەن بولاتىن. شتاب مۇشەلەرى تۇپ-تۇگەل شۇيىلە شۇقشيىسىپ قالىپتى. كوپ اسا ۇسىنىستار بىلدىرىلە قويعان جوق. سوسيولوگيالىق ساۋالنامالارعا بايلانىستى عانا بىرەر سۇراقتار تۋىنداپ، ولارعا قاناعاتتانارلىق جاۋاپتار قايتارىلدى.
مىندەت ءبولىسۋ ماسەلەسى ءھام ىسكەرلىكپەن، جان-جاقتى اقىلداسىلىپ شەشىلدى. سايلاۋدان ءتورت اي بۇرىن، ءۇش ايدىڭ ءاربىر اپتاسىندا، ەكى اي قالعاندا، ءبىر ايدىڭ ءبىرىنشى، ەكىنشى، ءۇشىنشى جانە ەڭ اقىرعى اپتاسىندا اتقارىلاتىن شارۋالار كەستە ارقىلى جانە پىسىقتالىپ، جاۋاپتىلاردىڭ اتى-جوندەرى جەكە-جەكە جازىلدى.
ءبارى اڭعارىپ، ءتۇسىنىپ، سەزىپ، ءبىلىپ وتىر. جوسپار-كەستەگە كىرگىزىلگەن ءاربىر ءىس-شاراڭىزعا قاراساڭىز، بايىرقالاپ بايىپتاساڭىز، ءبۇي دەپ تۇر: «نە؟» (مازمۇنى). «نە ءۇشىن؟» (ستراتەگيالىق ماقساتى). «قاشان؟» (ورىندالۋ مەرزىمى). «قۇنى قانشا؟» (ءبارى قارجىعا بايلانىستى عوي). «قايدا؟» (اۋماق ايقىندالىپ، ساي-لاۋشىلار توپتارى، ەرەكشەلىكتەرى ەسكەرىلگەن). «كىم؟» (ءىس-شارانى ازىرلەپ، وتكىزەتىن ادامدار ءدا). «قالاي؟» (ۇيىمداستىرۋ ءادىسى مەن وتكىزۋ ءتاسىلى). «قالاي باعالانادى؟» (كۇتىلەتىن تۇپكى ناتيجە عوي باياعى). «كىم قاداعالايدى؟» (بۇل، ارينە، بولەكشە ءماندى ماسەلە).
تولىمدى ستراتەگيالىق باسىمدىقتار، تولىققاندى جاۋاپتىلار، تاكتيكالىق تەتىكتەر تۋرالى تولعامدى تاراۋلار تاۋدىڭ تازا اۋاسىنداي، بۇلاقتىڭ بال تاتىر سۋىنداي ساناعا تەز ءسىڭىپ جاتتى.
جەڭىل-جەلپى قۋىرداق پەن ساماۋرىننىڭ شايى جەتتى. بۇل جولعى باسقوسۋدىڭ شىعىنىن وسى اۋدانداعى اكىم شاكىرتى كوتەرىپ وتىر. ءوزى قاتىسپاسا داعى، كوزى مەن ءسوزى وسىندا. قۇراق ۇشا قىزمەت ەتۋشىلەردىڭ ىندىن-ىقىلاستارىنان، اس-سۋدىڭ دامىنەن، شاي-پايدىڭ دەمىنەن ءبارى انىق اڭعارىلادى.
بۇدان ءارى سايلاۋدىڭ قارجى-قاراجات قورى مەن ولاردىڭ ءتۇسۋ جانە جۇمسالۋ زاڭدىلىقتارىن قامتاماسىز ەتۋ جولدارى، اۋماق پەن ايماقتاعى، ولكە مەن وڭىردەگى ب ا ق جانە ولاردىڭ تارالىمدارى، ەلەكتورات توپتارى مەن تاپتارى نىق نەنى وقىپ، نەنى توقيتىنى تالقىلاندى.
باس مەنەدجەر كوبىنەسە قارجىلىق كوزدەرگە، سايلاۋ ناۋقانىنىڭ بەلگىلى ءبىر كەزەڭدەرىندە «ەڭ باستى جاۋ»، «جاي، قاتارداعى جاۋ»، «ەڭ سوڭعى ءقاۋىپتى جاۋ» ىزدەپ تابۋ، تابىلماسا، قولدان ۇيىمداستىرۋ ارقىلى تارتىس تۋىنداتۋ، دراماتۋرگيالىق شيەلەنىستى شيرىقتىرۋ، وسىنداي وراسان اسەرلى ادىستەرمەن ەلەكتورات تارتۋ تۋرالى اسەرلەنە، قىزعىلىقتى اڭگىمەلەدى. سەنىمدى كەڭەسشى سۇڭعاق شىرشا تۇبىندە تۇرەگەپ تۇرعان كۇيىندە ينتەللەكتۋالدىق، شىعارماشىلىق رەسۋرستار، وسى زامانعى، اسا كۇشەيتىلگەن بايلانىس جۇيەلەرى جانە كومپيۋتەرلىك قۋاتتار جاعىنا، باعدارلاما مەن جارناما جاعداياتتارىنا بولەكشە نازار اۋدارىپ تاستادى. كەيبىر «كوزىرلەرىن» ازىرشە اشپاي قويا تۇراتىنىن ماعلۇمدادى.
قاۋىپسىزدىك قىزمەتى مەن زاڭگەر كوبىنەسە كىرتيىڭكىرەپ، ۇنسىزدەۋ قالا بەرەتىن. بۇل جولى دا سول داستۇرلەرىن بۇزبادى. سوندا داعى ول ەكەۋىنە تۇسىنىستىكپەن، توڭكەرىلە قاراپ، كومكەرىلە كوڭىل اۋدارۋشىلار جەتكىلىكتى.
ءۇش جۋرناليست ءۇش جاقتان جامىراپ، اۋماق كولەمىندەگى ب ا ق سانى مەن ساپاسىنا، مىقتى باسىلىمدار مەن بەدەلدى تەلەارنالاردىڭ ارتىندا كىمدەردىڭ تۇرعانىنا توقتالدى. قاي باسىلىمنىڭ جانە قانداي-قانداي ءجۋرناليستىڭ كىمدەرگە ساتىلۋى مۇمكىن ەكەندىگى جايىندا جاسىراق جۋرناليست جاسىرماي ايتىپ، جالىنداي شابىتتاندى. ورتا جاسارى دا ءبىرتالاي فاكتىلەردى ورتاعا تاستاپ-تاستاپ جىبەردى. جاسامىس جۋرناليست ءۇنسىز قالدى. ۇيلەسىم ىزدەيتىن شىعار، بيىك تاۋدىڭ بەتكەيلەرىنە تەسىلە تەلمىرىپ الىپتى.
كانديداتىڭىزدىڭ ءوزى ءسوز الىپ، كومانداسىنا كەرەمەت سەنەتىنىن مالىمدەدى. وسىنداي-وسىنداي تۇلعالاردى تابۋ مەن تاڭداۋ وڭايعا سوقپاعانىن، كوماندا مەن ونى قۇرايتىن ادامداردىڭ بەدەل-بەدەرى، اتاق-ابىرويى، ىسكەرلىك-ىزدەنىسى ەڭ ەرەن كورسەتكىش ەكەنىن بايانداپ بىتىرگەندە، نەگىزگى تاماق دايىن بولعان.
ءتۇس اۋا، توبىلعىنىڭ كولەڭكەسى ۇزارىپ، سارى قىمىز ساپىرىلا باستاعاندا، كانديداتىڭىز ارشا مەن شىرشا اراسىنداعى تەگىستىكتە، كوگىلدىر كورپەشە ۇستىندە جانتايىپ:
— جىگىتتەر، ەندى انەۋكۇنگى «ۆاريانتتا» ايتىلعانداي، تىكەلەي يميدجگە كوشەيىك، — دەدى.
بۇلاق باسىن قۇرايتىن قاينارلاردىڭ بىلدىر-بىلدىر ءۇنى انىق كەلدى قۇلاققا. كوكجاسىل شالعىنداعى تەربەلگەن گۇلدەردىڭ ۇستىمەن ۇيلەسكەن اق كوبەلەكتەر ويناپ ۇشىپ، بيلەپ قالقىپ بارادى.
كانديدات ويىن ودان ءارى ساباقتاپ، بۇعان دەيىنگى بەدەلى، اۋەلىمگى ابىرويى، ەلگە سىڭىرگەن ەڭبەگى، اتقارعان قىزمەتتەرى، بۇگىنگى بەت-بەينەسى، ءبولمىس-بىتىمى، قازىرگى كەيپى، بارى مەن جوعى، اشى مەن توعى، بارلىعى، بار-بارشاسى ەسكەرىلىپ ەسەپتەلۋى كەرەكتىگىن قايتالادى. سولاردىڭ ءبار-بارىن سارالاپ، ساراپتاپ بارىپ، كانديداتتىڭ ءيميدجىن ساپالىق بيىك دەڭگەيگە كوتەرۋ، كوپتىڭ كوكەيىندە كوركەيتە قالىپتاستىرۋ، جۇرتتىڭ جادىندا جارقىراتىپ، ەلەكتوراتتىڭ ەسىندە ەرەكشەلەۋ — شتاب مۇشەلەرىنىڭ ەڭ باستى مىندەتى. اۋەلىم، ادىس-تاسىلدەر ايقىندالسا، ولار ماناعى ماڭىزدى ستراتەگيالىق باعىتتارعا قاراتا باعدارلانسا، ناتيجەلەرى نىق، ەڭسەلەرى تىك بولماق. كانديداتتارىڭىز سايلاۋشىلاردىڭ ساناسىندا، داۋىس بەرەمىن دەپ ويلاۋشىلاردىڭ مي قاتپارلارىندا قانداي ساپادا ءوزى؟ قالاي بولماققا كەرەك؟
— مەن باستايىن، — دەدى باس مەنەدجەر. — تاپ قازىرگى بەينەڭىزدى تيپتەندىرە توپشىلاپ، توپتاندىرا تالداساق، ءتىپتى دە جامان ەمەسسىز. ءماجىلىس شايىن اقپان ايىندا بەرىپ ۇلگەرگەن قارسىلاسىڭىزدىڭ ءبىرى ءارى بىرەگەيى ءسىزدىڭ ارەكەتىڭىزدەن بەرەكەتى قاشىپ، ءجۇنى جىعىلىپ، جاعى سۋالىپ، جۇدەپ-جۇنجىپ بارادى. ونىڭ سەنەتىنى — استاناداعى اعاسى. باعزىدا ءبىر جۇقانالاۋ جىگىت ايتقان ەكەن: «جەڭىم جىرتىق بولعانمەن، جاعام جاقسى؛ ءوزىم جامان بولعانمەن، اعام جاقسى»، — دەپ. سول جاقىبايدىڭ كەرىن كەلتىرىپ، ەرى موينىنا، توقىمى تىرسەگىنە ءتۇسىپ جاتسا دا، قايتپاي قاسارىسىپ باعادى دەسەدى. بىلەتىندەر. ءبىراق سايلاۋ تۋرالى جاڭا زاڭدى ەلەپ-ەسكەرمەيتىن سەكىلدى-اۋ سول كوكەلەرىنە ارقا سۇيەگەن اقىلدىلار. ءسىز ءقازىر ءبىر جاعىنان، بەيتاراپتاۋ بەينەسىز. ال ەندى، ەكىنشى قىرىڭىزدان، ىشكى سىرىڭىزدان قاراعاندا، وكىمەتتىڭ دە ءوز ادامىسىز. زاۋىتتا سەح، اۋىلدا كەڭشار باسقاردىڭىز، ءتورت وزەننەن ءتورت كوپىر، اۋدانداعى اۋىل-اۋىلدان ەكى مەكتەپ، ءۇش-تورت كلۋب سالدىرعانسىز. وبلىس ورتالىعىنىڭ مەكەمەلەرىندە ءبىراز جىل جانە باستىق بولدىڭىز. جامان اتىڭىز شىققان جوق. اۋدان باسقارىپ تا كوردىڭىز، قايتادان قالاعا كەلدىڭىز. ەلۋ بەس جاس — الپىس ەمەس، ياعني ءتالتۇس ەمەس. ساسكە ءتۇس...
— پاسكە ءتۇس، پاسكە. پاسكە ءتۇس! — دەدى دەپۋتاتتىققا كانديدات كۇلىمسىرەگەن كۇيىنەن تانباي. — تومەندەڭكىرەڭىز، مەنەدجەر مىرزا.
— تومەندەڭكىرەسەم، جالعىز عانا جاقسى كەمشىلىگىڭىزدى اتاپ كورسەتەيىن، ول — تومەن ەتەكتىدەن تارتىڭقىراعان تەپەرىشىڭىز. قوعامدىق پىكىردە، بۇرىنىراقتاعى ءبىرقىدىرۋ تۇرعىنداردىڭ جابىلاۋ جادىندا قالىپ قويعان جاعىمسىزداۋ جاڭعىرىقتار جوق ەمەس. باسقالاي بىردەمە تابا الماس. تاپ-تازاسىز مىنا ءسىز.
كەلەسى كەزەك كەڭەسشىگە تيگەن:
— ءبىزدىڭ كانديداتىمىزدا بەدەل دەگەن بەدەرلى، ابىروي دەگەن ايدارلى، اعايىن. ءبارىن قايتالاپ، ۋاقتاي مايدالاپ، جيىپ-تەرىپ، ۇيىپ-توگىپ، ۋاقىتتى تەككە شىعىنداپ جاتقىم جوق. جاعىمپازدىقتى جاقتىرمايتىنىڭىز بەلگىلى. يميدج دەگەن نە ءوزى؟ بىلەسىزدەر ءبارىڭىز. ول — كانديداتتىڭ كادىمگى بەينەسى. ءسىزدىڭ بيىك بەينەڭىز بارشامىزدىڭ سانامىزدا سايراپ تۇر. سايلاۋشىلاردىڭ بەلگىلى ءبىر بولىكتەرىندە، پايىمدى پايىزىندا دا تاپ سولاي. جاستار جاعىنا سىڭىرە تۇسپەك — ءوز الدىنا بولەك ماسەلە. ءسىزدىڭ سىرت كەلبەتىڭىز، ءجۇرىس-تۇرىسىڭىز، بۇرىنعى-سوڭعى لاۋازىمدارىڭىز، ماماندىعىڭىز، كاسىبي شەبەرلىگىڭىز، ۇيىمداستىرۋشىلىق تالانتىڭىز، ءومىرباياندىق ءورىسىڭىز، ءحوببيىڭىز، جۇرتپەن ءتىل تابىسۋىڭىز، سويلەسە ءبىلۋىڭىز، كوپشىلىكپەن كەزدەسۋ كەزىندەگى شامىرقانار شەشەندىگىڭىز، كەشىپ كەلە جاتقان عۇمىرىڭىزداعى الۋان وقيعالارىڭىز — وسىنىڭ كۇللىسى، ارينە، ءيميدجىڭىزدى قۇرايدى. مۇنىڭ ءبارى مىقتى دا، وسال ەمەس ءتىپتى دە. الايدا مەنىڭ ويىمشا، ەلەكتورات ساناسىنىڭ ساڭىلاۋلارىنان سارالاعاندا، كانديداتىمىزدىڭ كۇرەسكەرلىك كەيپى كەمشىندەۋ سەزىلەتىن سەكىلدى. ءبىزدىڭ قازەكەم كانديداتتاردان كۇرەسكەرلىكتى كوبىرەك ىزدەيدى. وزدەرى ساناسىزداۋ، سوقىر سەزىمدىلەۋ بولا تۇرا، سويتەدى. كۇرەس بەينەسى، كۇرەسكەرلىك كەلبەت قاي كانديداتقا دا كەرەك. ءسىزدىڭ كۇرەسكەرلىك قاسيەتىڭىز بۇرىننان دا بار. ءبىراق قازىرگى يميدجىڭىزدە جەتكىلىكسىز. سول سەبەپتى، ايقاس الاڭدارىن، سوعىس شەپتەرىن، مايدان دالاسىن، جىرىندى جاۋلاردى قولدان جاساي بىلمەك — وتە دۇرىس ناستە. وسىنىڭ ءبارىن الدىن الا، وسى باستان ويلاستىرماساق، ۋاقىتتان ۇتىلامىز. جاۋ تاۋىپ، دۇشپان تۇتىپ، ۇنەمى ۇپاي جيناماقتىڭ جولدارىن قاراستىرۋ شتاب باستىعىنا تاپسىرىلسا. ال ب ا ق ارقىلى ءسىزدىڭ ءيميدجىڭىزدى كۇرەسكەرلىك رۋحىنا سۋارىپ، ساناعا ءسىڭىرۋ جۋرناليستەرىمىزگە جۇكتەلسە.
— سوسيولوگتاردى تاڭداۋ ۇستىندەمىز، — دەدى شتاب باستىعى، شىنىمەن-اق تاۋداعى، بۇلاق باسىنداعى مىنا ءماجىلىستىڭ اراق-شاراپسىز وتەتىندىگىنە يلانعىسى كەلمەي، ازىق-تۇلىك جاققا يەك سوزا قاراپ قويىپ. — الگىندە ايتىلعانى بار، ايتىلماعانى بار، بارلىق كەمشىلىكتەر انىقتالىپ، ايقىندالا تۇسەدى. بارلىق پارامەترلەر پايىمدالادى.
— تومەن ەتەكتىلەردەن تارتقان تەپەرىشتەرىڭىز جانە ولاردىڭ ەلەكتورات ساناسىنداعى جاڭعىرىقتارى جايىندا ايتىلىپ قالدى عوي، — دەدى قاۋىپسىزدىك جاعىنا جاۋاپتى جىگىت. — وسى ماسەلەنىڭ زارار-زيانىن زالالسىزداندىرماق، جاعىمسىز جاقتارىن مانسىزدەندىرمەك كەرەك. ول ءۇشىن وسى باستان وتباسىڭىزبەن، اسىرەسە اپايمەن بىرگە جۇرت الدىندا اسا كوپ كورىنگەنىڭىز ءلازىم. جۋرناليستەردىڭ ءبىرى تىكەلەي وسى تاراپتا تارتىمدى جازسا. ءسىزدىڭ ەڭ كۇشتى جاقتارىڭىز، قۇندى قاسيەتتەرىڭىز تۇرعىندارعا تۇگەل تانىس پا؟ سايلاۋشىلار نە كۇتۋلى، نەنى تىلەيدى؟ سوسيولوگتارىمىز وسى باعىتتاردا بەلسەنۋى ءتيىس.
جاسىراق جۋرناليست الدىن الا ءبىرقاتار ماقالا-ماتەريالداردىڭ جوباسىن جاساپ، نوباي-ناقىشىن ناقتىلاپ ۇلگەرگەنىن، سۋىرتپاققا سالىپ سىنايتىن ستيلىمەن بىرەر اپتا ابايلاپ بايقايتىنىن، ودان سوڭ بارىپ سۋىرىپ الىپ، قايتا جوندەيتىنىن، ابدەن وڭدەپ بولعاندا، شتابتىڭ كەيبىر مۇشەلەرىنە وقىتاتىنىن بايانداپ ءوتتى. ورتانشى جۋرناليست ءوزىنىڭ بۇكىل تاجىريبەسى مەن قالام قارىمىن كانديداتتىڭ قارسىلاستارىنا قاراتا جۇمساپ باعاتىنىن مالىمدەدى. ەكى قارسىلاستىڭ وتكەن ءومىرباياندارىنان قازبالاپ تاپقان بىرنەشە بۇلتارتپاستاي فاكتىلەرى بار. ولار داۋىس بەرۋگە ءبىر اپتا قالعاندا بومبا بولىپ جارىلماق. ءۇشىنشى، جاسامىس جۋرناليست قىسىلا-قىمتىرىلا، كۇمىلجي مىڭگىرلەپ، جانارىن جاڭا بۇرلەگەن شاشىراتقىلاردان شاشىراعان نۇرلى ساۋلەلەردەن اجىراتا الماي، كانديداتتىڭ كۇرەسكەرلىك كەيپىن بەدەرلەيتىن بىردەمە جازباق ۋادەسىن بەرۋگە ماجبۇرلەنگەن.
ءبارىن قايتارىپ، بۇلاق باسىندا كانديداتىڭىزدىڭ ءبىر ءوزى عانا كىدىرىستەپ قالعان. ونىڭ سەبەبى بىلاي ەدى. ءوزى بۇل وڭىردە ەمەس، وزگە تاۋدىڭ باۋرايىندا تۋىپ-وسكەن بولاتىن. تومەنگى سىنىپتاردىڭ بىرىندە وقىپ جۇرگەندە، اكەسى قالا جاققا كاتتا باستىق بولىپ اۋىسىپ، اۋىلدان ءبىرجولاتا كوشىپ كەتەردە، باستاۋدىڭ كوزىن بىرگە اشىپ، ارشىسقانى باعاناعى باس قوسۋدىڭ بەل ورتاسىنا تامان ويىنا ورالىپ، ەرەكشەلەۋ ەلەستەپ، ساناسىنان شىرماتىلىپ شىقپاي-اق قويعانى. قاراۋىتقان قويمالجىڭ ۇيىقپەن، قيىرشىقتانعان قۇممەن جانە شيىرشىقتانعان ءاجىرىقشوپتىڭ تارامىس تامىرلارىمەن تاستاي قاتىپ، بىتەلىپ قالعان بۇلاقتىڭ باستاۋ كوزىن اكەسىمەن قاتارلاسا، وزگەشە اۋەستىكپەن تازالاعانى-اي سونداعى. اكەسى دە شىپ-شىپ تەرلەدى، بۇل دا بۋسانىپ، قاتتى ىستىقتادى. بۇتا تاياقپەن جانە قولمەن عانا ارەكەت ەتكەن اكەلى-بالالى ەكەۋىنىڭ ەڭبەكتەرى ەش كەتكەن جوق. قاينار كوزدەر شۇڭەتتەنە لايلانىپ ءبىراز جاتتى. بىرتە-بىرتە شەت-شەتتەن شىپ-شىپ تەردەي تۇنىق تامشىلار مولتىلدەدى. بارا-بارا ولار بىر-بىرىنە قوسىلىپ، شىمىر-شىمىر قايناپ قويا بەردى. قۋانعانى-اي سونداعى!
الدەقاشان، مۇلدە ۇمىتىلعان سول ءبىر ءسات وسى جولى ويىنا كەنەت ورالىپ، كۇنى كەشەگىدەي كوزىنە ەلەستەگەنىن قاراڭىزشى ەندى.
ول جىلداردان بەرمەن قاراتا قانشاما سۋلار اعىپ ءوتتى ومىر-وزەن ارقىلى. كانديداتىڭىز نەشەمە كەز-كەزەڭدەردى كەيىن سەرپىپ، سوڭىندا قالدىرىپ، ارتقا تاستاپ ۇلگەردى. دەپۋتات بولماققا بەل بايلاعانعا دەيىن ءبارىن دە باستان كەشتى ەمەس پە؟ ءيا-يا، ءبارىن، ءبارىن دە! ارينە، شۇكىرشىلىك تە كەرەك، جوقتىق-جۇقانالىقتى بىلمەدى. جەتىمدىك-جاۋتاڭكوزدىكتىڭ بەتى ارمەن، ولار ءوز باسىنا تۇسە قويعان جوق. ءوز قاتارلارىنان ىلعي دا الدا بولدى. وق بويى وزىق جۇرگەنى راس. توزىق كيىم كيمەدى، جىلىتپا تاماق ىشپەدى. سوندا داعى، ەركەلىككە ەلىرمەدى، توتايلىققا بەرىلمەدى. اكە ونەگەسى، شەشە تاربيەسىنەن بە، وسكەن ورتاسى، وقىعان اينالاسىنان با، كىم ءبىلسىن.
باسشىلىققا ەرتە ىلىكتى. بارشا باسپالداقتاردان وتكەن، وسىناۋ وردالى دا قوردالى كۇيىنە بىرتە-بىرتەلەپ جەتكەن. ءتورت قۇبىلاسى تۇگەل، ىرگەلەرى نىق، ۇيقىسى قانىق، كۇلكىسى انىق سياقتى. ايحوي، ات تا بولدى، اتاق تا بولدى، داڭق پەن دۇنيە دە، دوس پەن جولداس تا، وت پەن ويناس تا بولدى. بولماي قالعان نارسە جوقتاي، بايقاسا.
بولدى. بولعان ءبارى دە. مىنەكيىڭىز، ەندى بارلىعىنىڭ ءونىمىن تەرەر، جەمىسىن كورەر كەز كەلگەندەي. جامان ەمەس جەمىستەر. ولقى دا ەمەس ناتيجە. ءبارى دە بولماي قالعان جوق. بۇگىندەرى دە ەڭسەسى ءتۇسىپ، ەڭكىش تارتىپ، بازاردان قايتپاققا بەتتەدىم دەمەس. مۇنداي جاستا تىڭنان تىنىس اشىپ، وسىعان دەيىن الماعان اسۋلارىنا ىرشىپ شىعىپ، ىرعىپ ءمىنىپ جاتقاندار دا جوق ەمەس. كەيبىر كەمەل ەلدەردە ەلۋ بەسىڭىزدى ءالى دە تىم جاس ساناپ، ەل باسىنا وتىرعىزا بەرمەس.
سونىمەن، وسى دەپۋتاتتىققا نەلىكتەن بوي ۇسىندى ءوزى؟ ماقساتى قانداي، مۇددەسى نەشىك؟ جۇرتتىڭ ءبارى جۇلقىنا قۇلشىنىپ جاتقان سوڭ، بۇل دا دۇرمەككە ەرىپ، دۇبىرگە ىلەسىپ بايقاماققا ۇمتىلدى ما؟ كىم بولسا سول سايلانىپ جاتىر عوي، ءبىز دە ءبىر كورەيىكشىنىڭ كەرى مە؟ وبلىس دەڭگەيىندەگى تالاي-تالاي لاۋازىمداردى يەلەندى، بۇدان ارمەن بيىكتەتپەس. بىزدەن دە باسقالار بار عوي دەدى ءبىراز بۇرىن ويلانىپ. بيزنەستى دە كوردى، ەندىگى جەردە تاعى دا تاققا دامەلەنبەستەن، دەپۋتاتتىق دوداعا قوسىلماققا بەل بايلاعانى ما؟ قازاقتى قالقالانىپ، حالىقتى ارقالانىپ، قۋ قارا باستىڭ قامىن عانا كۇيتتەيتىندەردىڭ قاتارىن كوبەيتپەك پە بۇل داعى؟ ءيا-يا، سولاي شىعار، ءسىرا. اناۋ ءبىر بيىكتەرگە بۇت ارتا باستاعان بالالارىنا، شالكەم-شالىستاۋ باسا بەرەتىن شالالارىنا سول جاقتا، بيىگىرەكتە ءجۇرىپ قورعان بولماق ماقسۇت شىعار مۇنىكى؟ قازىرگى كەزەڭدە، بۇگىنگى زاماندا كىم بۇل ءوزى؟ ءيا-يا، كىممىن دەيدى وسى؟ حالىقتىڭ قامىن جەگەن، قازاقتىڭ قامىتىن كيگەن كەيىپتەگى ءرولدى ويناي الا ما بۇل؟ ويناعاندا قانداي! وپ-وتىرىك ويلاعاندا قانداي؟! اناۋ زاماننىڭ اقىرعى تۇسىن كوردى ەمەس پە؟ حالىق ءۇشىن، ەل ءۇشىن دەپ ءجۇرىپ، سول سورلىلاردى توبىر ساناعاننىڭ، توپىر-توپىر توبىر دەپ ەسەپتەگەننىڭ ءبىرى ءوزى عوي، ءوزى. (ول اينالا-توڭىرەككە الاقتاي قارادى، تەرەڭ-تەرەڭ سايلاردىڭ تەرىسكەي بەتكەيلەرىندە كولەڭكەلەر قاراۋىتا قويۋلانىپ بارادى ەكەن). سول جىلداردا، سول كەزدەردە شە، توبىرلىق تىم ءتيىمدى تۇعىن. تىرپ-تىرپ ەتىپ تەك تىرلىك تىندىرا بەرسە، تىنىمسىز تىمپىلداپ جۇگىرە تۇسسە، بۇيرىقتى بۇلجىتپاسا، ءامىرىڭدى تاڭىرىندەي كورسە. ويلانباسا دا، تولعانباسا دا، وي-ساناعا سالماسا دا. وكىم. وكىمەت. قاۋلى. قارار. بۇيىرۋ. ورىنداتۋ. ءبىراۋىزدان قولداۋ. ءبىر كىسىدەي داۋىس بەرۋ. قارسىلىقسىز قۋاتتاۋ.
ءبىر كىسىدەي داۋىس بەرۋ. حا-حا-حاھ!
كوردى عوي وسىلاردى.
كەز-كەزەڭدەر كەلمەسكە كەتتى.
مىنا زامان بولەك، جاڭا كەزەڭ ەرەك.
زاڭ تۇزەلمەي، زامان تۇزەلمەس دەپ ويلايتىنداردىڭ دا از ەمەستىگىن جاقسى بىلەدى بۇل. وسىعان دەيىن دەپۋتاتتىققا ءوتىپ كەتكەندەر شە، سولار سايلاۋ اسا ءادىل، كەرەمەت كەمەل ءجۇردى دەسەتىن. وتپەگەندەردىڭ وتتەرى اۋزىنا قۇيىلىپ، شىندىقتىڭ جوقتىعىن جىرلاپ، زار يلەپ، زاپىران قۇساتىن. سايلاۋ تۋرالى جاڭا زاڭ شىقتى دا، تالايلاردىڭ تابانىنان شاڭ شىقتى. ەندى قايتپەك كەرەك؟ مۇنىكى قانداي كۇيدە؟ كانديداتتىڭ ءيميدجىن مەڭزەپ وتىرىپتى ءدا.
شتاب مۇشەلەرى بىلەدى عوي، تالاي-تالاي نارسەنى. بىلە-ە-ە-ەدى ءبارىن. بەدەل بيىك، ابىروي اسقاق دەگىلەرى بار. دەگەندەرى كوپ. ءبىراق بۇرىنعى بيىكتەر باياعىدا-اق ءبىرقالىپتى، ءبىرسىدىرعى عانا ۇعىم تەپسەڭدەرىنە ءتۇسىپ، تىم قۇلديلاپ كەتكەن. اۋەلگى اسقاق اسۋلار اتتاپ-پۇتتاپ ءوتىپ كەتە بەرەردەي جايداقتانعان. جاڭارعان زاڭ، جاندانباق ناۋقانىڭىز جانارتاۋداي بۇرق ەتىپ باستالار بىردەڭەنى شىن تىلەيتىندەي. اۋەلەي زاۋلاپ جاناتىن الدەنەنى كۇتەتىندەي. ونى قالاي تاپپاقشى، ءقايتىپ تۇتاندىرماقشى؟ ءومىرباياننىڭ، عۇمىر كەشكەن جولىنىڭ قاي تۇسىنان، قانداي جىقپىلىنان ىزدەمەك؟ كەيبىر كەمەل ەلدەردە كانديداتتىڭ ءيميدجىن شىعانداتا شىرقاتۋدا وتباسى، اسىرەسە ايەلى ۇلكەن ءرول اتقارادى-مىس. (مىرس-مىرس كۇلىپ، بۇلاق كوزىنە تۇكىرە جازدادى). مۇنىڭ قاتىنى كورىنە الا ما حالىققا؟ كۇنى كەشەگى توبىر بولعاندا، ءبىر ءسارى ەدى-اۋ. توپىر-توبىرىڭ جوق ءقازىر، ويانىپ كەلە جاتىر ولار. وركەنيەتتى جۇرتتاردا كانديداتتىڭ كومانداسىنا وتباسى مۇشەلەرى تۇگەل كىرىپ، ءيميدجدىڭ كوكەسىن كورسەتەدى دەسەدى. مۇنىڭ ايەلى قالاي كىرەر كومانداعا؟ كىر-قوڭىن جۋىپ قالا بەرەر، ارينە. ەكى قىز بەن ەكى ۇل دا جۇتىنىپ تۇرعان جوق. قاتار اعار قوس قاننىڭ ناعاشى جاعى باسىمىراق تۇسكەن ەكەن دە. كەيىن تارتقان كەجەگەلەردى سۇيرەلەپ ازەر سەرپىلتەرسىڭ. ونىڭ ۇستىنە وتباسىلىق كوماندا دەگەن ۇعىمدى ەلىمىزدىڭ ەلەكتوراتى قابىلداي قويماس ازىرشە. ءبىر ەسەپتەن بۇل ءۇشىن سونداي سانا دا ءتيىمدى.
كانديداتىڭىز ورنىنان تۇرەگەلىپ، ءۇستى-باسىن سىپىرا قاققىشتاپ، ماشينەسىنە قاراي اياڭداعان.
كوتتەدجىنە كەشتەتىپ جەتتى. جىلى ۆاننادا جاتقانىندا، كەنەتتەن كەنەن وي ءتۇستى. تەلەفونعا جارماستى. مەنەدجەرىن، سەنىمدى كەڭەسشىسى مەن ءۇش ءجۋرناليسىن تاڭەرتەڭگى ساعات توعىزعا شاقىردى.
ەرتەڭىنە ولار كەشىكپەي كەلدى. ءبىر ساعاتتاي كەڭەس وتكىزدى. ءتۇس كەزىندە تۇركياعا ۇشادى. بۇرىنىراقتا دا بىرنەشە مارتە بارىپ قايتقان. ينۆەستيسيا ماسەلەسىنىڭ تالاي تۇيىندەرىن شەشىپ، كەلىسىپ، كەيىنگە اسا ءتيىمدى، ءتيىستى ساتتەرگە ساقتاۋعا ۋاعدالاسقان. مىنە، سول ءسات جەتتى ەندى. ءيميدجدىڭ جانارتاۋى وسىنداي-اق بولار. بۇل قايتا ورالعانشا ءۇش جۋرناليست ۇش-ۇشتەن، الۋان جانردا، ءتۇرلى كولەمدە توعىز ماتەريال دايىنداپ، قاناتتارىن قومداپ وتىرسىن. الدىن الا «اۆانس» اناۋ تۇرىپتى. (يەكپەن يشارالادى). قاي كاسىپورىنعا قانشادان، قاشان جانە قالاي اكەلىپ، ءقايتىپ قۇياتىنىن قۇپيا ۇستايدى ازىرشە. شەتەلگە جالعىز ءوزى كەتەدى. قاجەت ەتىلىپ جاتسا، مەنەدجەردى مە، سەنىمدى كەڭەسشىنى مە، مۇمكىن ەكەۋىن بىردەي مە، شاقىرتار. تەك تۇركيامەن عانا شەكتەلمەس، ءابۋ-دابي ارقىلى ورالۋى دا بەك بالكىم.
كانديداتىڭىز ءوز ۇيىنەن اشقارىن شىعىپ، ورازاسىن اەروپورتتا اشتى. وبالى نەشىك، سەرۆيسىڭىز كۇن وتكەن سايىن وزگەرىپ، ساعات سايىن وڭدەنىپ بارادى. كوفە ىشەتىن ۇستەلگە دەيىن بولمەنىڭ ىشكى ينتەرەرىنە ۇيلەسىپ تۇرىپتى. قولىنداعى تىپ-تيتىمدەي عانا قۇتىنىڭ سىرتقى سيقىر ورنەكتەرى دە جالپى ديزايندىق يىرىمدەردىڭ ۇيىرىمدەرىنە ۇندەسكەن. كۇنشۋاق قالاسىندا وسىلاي دا وسىلاي بولادى دەسە، وسىدان ونشاقتى جىل بۇرىنىراقتا ەشكىم يلانباس ەدى.
ۇشاقتىڭ ورتان بەلىنە وتىرىپ، بەلدىگىن بايلاي باستاعاندا عانا جانىنا مانا جايعاسقان جاس كەلىنشەككە كوز قيىقتاعان. بايسالدى ءھام بايىپتى كورىنەتىندەي بۇكىل ءبولمىس-بىتىمى قوپارىلا قۇلاعان اعاشتايىن سولق ەتە ءتۇستى. ۇلكەن ۇشاق قوسىلا قوزعالعانداي.
قايتا قاراۋعا قورىقتى.
قورىقتى ما، قايمىقتى ما؟
ايحوي، ات تا بولدى، اتاق تا بولدى، داڭق پەن دۇنيە دە، دوس پەن جولداس تا، وت پەن ويناس تا... بولعان ءبارى دە. ناتيجە نەندەي؟ ءونىم قانداي؟ جە-جە-ە-مىس... جانىندا وتىرعان جاس كەلىنشەك، اسەم ايەل — سول عوي، سول. سويىپ... جو-جوق، قۇيىپ قاپتاپ قويعانداي سول عوي، سول. ول ەمەس بۇل. سونىڭ ناتيجەسى. ونىڭ ءونىمى. ونىڭ عانا ءونىمى ەمەس، سونىڭ عانا ناتيجەسى ەمەس، مۇنىڭ دا، ياعني ەكەۋىنىڭ دە جە-مى-سى-ى-ى. سولاي، دەپۋتاتتىققا كانديدات مىرزا. باسقاشا بولماعى مۇمكىن ەمەس.
جيىرما جاستا ەدى ول. وتىز ەكى جاستا ەدى بۇل. اۋدانعا باسشى بولىپ بارعان. ءبىر كورگەننەن ولەردەي قۇلاعان. قىز كەتارىلىك كورسەتپەگەن. ايحوي، بولدى عوي ءبارى دە. قايتالانباس ول داۋرەن، قايتا ورالماس ەشقاشان. اتىنا دا، اتاعىنا دا قىزىقپادى قىز. پايدالانباققا تالپىنبادى. راحمەت. مىڭ دا ءبىر العىس اي ديدارلى، كۇندەي كورىكتى كومسومول قىزعا. تەك بويىنا ءبىتىپ قالعان شارانانى شىعىنعا كەتىرمەككە كونبەدى، العان بەتىنەن قايتپادى. دۋىلداپ وسەك، شۋىلداپ اڭگىمە شىقپاي تۇرا، ءىز-تۇزىن بىلدىرمەي، كوشتى دە كەتتى. ءوزى عانا ەمەس، ولمەلى شەشەسىن بىرگە اكەتكەن. قۇتىلعانىنا قۋاندى. ىزدەۋگە ەرلىگى، ەركەكتىگى جەتپەدى، كۇرەسكەرلىگى كەمشىن-دى. ودان كەيىن دە بولماي قالعان جوق. بولدى. بىرەۋ ەمەس، ەكەۋ ەمەس، ارينە. الدەنەشەۋ. الايدا ول وزگەشەتۇعىن. ونى ويناس دەۋگە وبال-دى. بولەكشەتۇعىن. كەتكەن جاعىن ايتپادى. بىلدىرمەدى، بىلمەدى. تەك تالاي جىلدار جىلجىپ-سۋسىپ وتكەندە، ەستەن دە شىعىپ كەتكەندە، الدەبىرەۋدەن قۇپيا-قۇسني حات بەرىپ جىبەرگەن. ەشقاشان زيانىن تيگىزبەيتىنىن، ەشۋاقىتتا ەشقانداي سالماق سالمايتىنىن، ەشكىمگە جاق اشپايتىنىن جازا وتىرىپ، تەك قىزدى مۇنىڭ اتىنا جازدىرعانىنا وتە-موتە كەشىرىم ءوتىنىپتى.
ىستامبۇلعا باراتىن ۇشاقتىڭ جەتى مىڭ سەگىز ءجۇز ەلۋ مەترلىك بيىكتىكتە ۇشىپ كەلە جاتقانى حابارلاندى. تاماق تاراتىلا باستادى. لاجسىز قارادى. ءلام-ليمسىز كۇيدە كوزىن ايىرا الماستان وتىرىپ قالدى. بۇيرەگىن بەز، باۋىرىن تاس، جۇرەگىن مۇز ەتىپ ۇستاماققا ۇيرەنگەن ەمەس پە، سىر بەرگىسى كەلمەگەن. ءبىراق بوي بەرمەستەن، بەز بوگەتتى، تاس قامالدى، مۇز قۇرساۋدى بۇزا بۇلقىنىپ، ءبارىبىر بۋلىعىڭقىراي شىققان ءدىرىل داۋىسپەن ءاتى-جونىن سۇرادى.
ايتتى. ءاتى-جونىن تەگىمەن قوسا سىڭعىرلاي تانىستىردى. سول ەكەن، سونىڭ ءوزى ەكەن، قىزى بوپ شىقتى، شىركىن-اي...
تاماق تاراتىلىپ بولعان. نان جەدى مە، اعاش شاينادى ما؟ ەت پە، الدە تاس جۇتتى ما؟ كوفە ۇرتتادى ما، ۋ ءىشتى مە؟ بىلمەدى. سەزىنبەدى.
ۇشاقتارى قارا تەڭىزدىڭ ۇستىمەن ۇزاق-ۇزاق قالىقتادى. كانديداتىڭىزدىڭ ويى ودان بەتەر قالىڭدادى. ول وزگەشە ەدى عوي، نە كەرەك؟! ودان كەيىنگىلەرى ونداي بولمادى. بولا المادى. اتىن دا، اتاعىن دا، داڭقىن دا، دۇنيەسىن دە پايدالانباققا تىرىستى، ورشەلەنە ۇمتىلدى، ولەرمەندەنە قۇلشىندى. وسەككە ىلىنبەي قالا المادى بۇل. بىرىنە بوگەسىن سالدى، ەكىنشىسىنىڭ ەپتەپ ءتىلىن تاپتى، ءۇشىنشىسىنىڭ ءۇنىن ءوشىردى...
شتاب مۇشەلەرىنىڭ تومەن ەتەكتىلەردەن تەپەرىش كوردىڭىز دەۋىنىڭ ءمانىسى سول عوي. سولار. ەل دە بىلەدى ءبىراز-بىراز. توپىر-توپىر توبىر ەمەس بۇگىنگىلەر. قورىقپايدى بۇرىنعىداي، ۇركىنشىلىك جوق ءقازىر.
قارا تەڭىزگە قاراعىسى كەلدى مە، قىزى بۇعان قاراي بۇرىلدى. «اي، اينالايىن-اي، ءوزىڭ ادەمىنىڭ اسەمى، كورىكتىنىڭ كوركەمى ەكەنسىڭ عوي، شەشەڭنەن اۋماي قالىپسىڭ-اۋ!» — دەدى ءىشىن ءۋىل، جۇرەگىن سۋىل كەرنەپ. قۇمىعىڭقى ءۇنىن ءوزى دە ازەر ەستىپ، اڭگىمەگە تارتىڭقىرادى. ارا-اراسىندا ءوزىنىڭ قايدا، قانداي ماقساتپەن بارا جاتقانىن تام-تۇمدادى. قىزى كۇلىمسىرەپ قويىپ (بەۋ-بەۋ-بەۋ، دۇنيە جالعان-اي، قۇيىپ قاپتاي سالعانى-اي)، تۇركياعا توقسان ءتورتىنشى جىلى قونىس اۋدارعاندارىن، اناسى دا، ءوزى دە تۇرىكتەرگە تۇرمىسقا شىققانىن ايتتى. كاسىپتەرىنەن حاباردار ەتتى. كۇيەۋى ءبىر ءىرى كورپوراسيانى باسقاراتىن كورىنەدى. قاناتىن كەڭگە جايىپ، المانيادا، بولگاريادا، قازاقستاندا، ونىڭ ىشىندە كۇنشۋاق قالاسىندا دا تىرلىك جاساي باستاعان ەكەن.
تۇسەر مەزەت تاياندى. ءبارىن ءبىلىپ وتىرىپ، ءىشى تۇگەل ۇلىپ وتىرىپ، كەلىنشەكتەن شەشەسىنىڭ نىسپىسىن نىقتاپ سۇراعىسى كەلىپ كەتكەنىن قاراڭىزشى. باتپادى. باتىلى بارمادى. سىرتقا شىعىپ، قىزى شىنىمەن-اق الىستاي باستاعاندا، جانۇشىرا قىلعىنىپ: «قىزىم، اناڭنىڭ اتى كىم، ايتشى!» — دەدى. ايتتى. اتىن اتادى اناسىنىڭ. جانارى جالت-جۇلت ەتىپ قارادى كەلىپ، قارادى. الايدا ادامدار كوبەيىپ بارادى. يتەرمەلەگەن، يىنتىرەسكەن ءنوپىر جولاۋشى ارالارىن الشاقتاتا، قىزىن قاشىقتاتا بەردى. ال قىزى شە، قايتا-قايتا قايىرىلىپ قارادى. الدەنۋاقتا اقىرعى مارتە ءبىر بۇرىلدى داعى، جۇگىرىپ بارىپ قاراتورىلاۋ، قالىڭ مۇرتتى، قالىڭ قاستى، سۇڭعاق بويلى تۇرىك جىگىتتىڭ قۇشاعىنا كىرىپ، موينىنا اسىلدى.
اسىل قىزى...
الدە، ەسىل قىزى...
كانديدات دىتتەگەن مەرزىمىندە، بەلگىلەگەن مەزگىلىندە، كەشىكپەي، ۋاقتىلى ورالعان. وبلىسىڭىزداعى وتىزشاقتى گازەت، تورت-بەس تەلەارنا تۇگەل شۋ ەتە ءتۇستى ەرتەڭىنە. «ينۆەستيسيا!» — دەستى ءبارى ءار الۋان داۋىسپەن، ءتۇرلى-تۇستى تاقىرىپپەن. «مۇنداي مولشەردە ينۆەستيسيا اكەلگەن اكەتايلار مەن كوكەتايلار بولعان ەمەس ەشقاشان!» — دەستى ولار. ونى اكەلىپ قۇيعان كىم؟ كانديدات. ءبىزدىڭ كانديداتىمىز! ءسىزدىڭ بولاشاق دەپۋتاتىڭىز!
دەسەدى-اي ءبارى.
جاسىراق جۋرناليست جازۋعا شورقاقتاۋ بولعانىمەن، تاقىرىپ تاۋىپ، ات قويماققا شەبەر ەدى. ورتانشى جۋرناليست بارشا باسىلىمدارمەن ءتىل تابىسىپ، ۇتىمدى ۇيىمداستىرۋ جۇمىستارىن جانداندىردى. ۇيلەسىم ىزدەۋدەن باسقانى بىلمەيتىن ءۇشىنشىسى «كۇرەسكەر» دەگەن وچەرك جاريالاپ، ەرەن ەرلىك جاسادى.
ال دەپۋتاتتىققا كانديداتىڭىز شە، ول مۇقىم-مۇلدە وزگەرگەنتۇعىن. بۇرىنعىدان باسقا، بوتەن-بوگدە بىرەۋ سياقتى. ءتىپتى كانديداتتىڭ ءيميدجىن كۇن ساناپ ەمەس، ساعات ساناپ كوتەرمەككە كىرىسىپ كەپ-كەپ كەتكەن شتاب مۇشەلەرىنىڭ دە ءبىرازى تاڭىرقاۋلى، ءبىرازى جابىرقاۋلى. دەپۋتاتتىققا كانديداتىمىزدىڭ ءوزىن شەت ەلدىكتەر الىپ قالىپ، بىزگە «دۆوينيگىن» سالىپ جىبەرگەننەن ساۋ ما دەسىپ، قاۋىپتەنەتىندەرى دە راس.
كانديداتىڭىزعا ەندى بۇكىل دۇنيە، جالپى الەم، كۇللى تىرشىلىك مانسىزدەنىپ، دامسىزدەنىپ كەتكەن ەدى. وزگەرگەنى وتىرىك ەمەس-تى. دەپۋتات بولا ما، بولماي ما؟ سايلانا ما، سايلانباي ما؟ ءبارىبىر بۇعان.
ءنانىپاتىر.
You Might Also Like
-
ماقتا تەرىم مايدانىنا ماكارەنكو اتىنداعى مەكتەپتىڭ جوعارى كلاسس وقۋشىلارى جىل سايىن قاتىساتىن. سول ءبىر جىلى دا تولىق تاۋلىككە جەتەقابىل جول ءجۇرىپ، شىمكەنت جانە تاشكەنت شاھارلارىن ارالاپ ءوتىپ، جەتىس...
-
اۋىلداعى كلۋبتىڭ اۋكسيونعا تۇسەتىنى تۋرالى حابارلاما قاراشا ايىنىڭ جەتىسى كۇنى شىققان رەسپۋبليكالىق گازەتتىڭ ءۇشىنشى بەتىندە جاريالانىپتى. باياعىدا گازەتتەردىڭ ءۇشىنشى بەتتەرى اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ جاعد...
