جاستاي بەرگەن تاربيە جاس قايىڭدى يگەندەي
ورال قالاسى،
م. ب. ىقسانوۆ اتىنداعى № 36 ورتا جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ
بايانداماشى: گ. ش. يلياسوۆا
بايانداما ۋاقىتى: 3 - 5 مينۋت
تاقىرىبى: «جاستاي بەرگەن تاربيە – جاس قايىڭدى يگەندەي»
كىرىسپە.
جاس ۇرپاقتىڭ تاربيەسىنە قويىلاتىن جاڭا زامان تالابى ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتاردى قاستەرلەيتىن، ءوز وتانىن ءسۇيىپ جانە قۇرمەتتەيتىن، كەز – كەلگەن جاعدايدا ءوزارا قارىم – قاتىناس جاساي الاتىن، ءوزىن - ءوزى جەتىلدىرۋ ارقىلى ومىرلىك ماقساتتارىنا جەتە الاتىن، جەكە قىزىعۋشىلىقتارى مەن قاجەتتىلىكتەرىن قوعام تالاپتارىمەن ۇيلەستىرە بىلەتىن الەۋمەتتەنگەن تۇلعانى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن وڭتايلى تاربيە ءۇردىسىن ۇيىمداستىرۋعا، سونىڭ نەگىزىندە جەكە تۇلعانىڭ دامۋى مەن قالىپتاسۋىنا باسا نازار اۋدارۋ بولىپ تابىلادى.
ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى تاربيە بۇگىنگى كۇننىڭ وزەكتى ماسەلەسىنە اينالۋدا. ءقازىر ەلىمىز وركەنيەتتى ەلدەردىڭ قاتارىنا ەنۋ كەزەڭىندە تۇرسا دا، قوعام مۇشەلەرىنىڭ رۋحاني توقىراۋىنا، قوعامدىق سانانىڭ تومەندەۋىنە جول بەرىلىپ وتىر. ءابۋ ناسىر ءال – فارابي: «ادامعا ەڭ ءبىرىنشى ءبىلىم ەمەس، تاربيە بەرۋ كەرەك، تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم، ادامزاتتىڭ قاس جاۋى» - دەگەن ەكەن. وسى قاعيدا بۇگىندە شىندىققا اينالۋدا، ويتكەنى، جاعىمسىز قۇبىلىستاردىڭ كوبەيۋى جاستاردىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەسىنىڭ وسۋىنە اكەلىپ وتىر. بۇگىندە مەكتەپتەردە وقۋ – تاربيە جۇيەسى ناتيجەگە باعىتتالعان ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋدە ءتۇرلى يننوۆاسيالىق ءادىس – تاسىلدەر مەن تەحنولوگيالار سىناقتالىپ ىسكە اسىرىلۋدا. ويتكەنى بۇگىنگى كىشكەنتاي بوبەكتەر - ەرتەڭگى ەلىمىزدىڭ بولاشاعى. جاس شىبىقتاي مايىسقان بۇلدىرشىندەردىڭ ادامگەرشىلىك، ازاماتتىق - پاتريوتتىق، ت. ب. مورالدىق قاسيەتتەرى مەكتەپتەن باستاۋ الادى، ىزگىلىك داندەرى ولاردىڭ بويىندا مەكتەپ كەزەڭىندە ەگىلەدى. مەكتەپ - تاربيەلى وتباسىنىڭ ۇلكەيگەن مودەلى.
مەكتەپتە بالامەن تىعىز بايلانىستا جۇمىس جاسايتىن سىنىپ جەتەكشىسى. سىنىپ جەتەكشىسىنىڭ جۇمىسىنداعى بايلانىس اياسى وتە كەڭ بولۋى كەرەك. سىنىپ جەتەكشىسى ۇيىمداستىرۋ قابىلەتى شەبەر، بالا جانىن تۇسىنەتىن مەيىرىمدى، يمان ءجۇزدى، ادامگەرشىلىگى مول، جاڭاشىل، ىزدەنىمپاز، تەرەڭ ويلى، جان – جاقتى ءبىلىمدى، بويىنداعى بار قاسيەتتى بالا جۇرەگىنە دارىتا بىلەتىن ۇلاعاتتى ۇستاز. «سىنىپ جەتەكشىسىنىڭ وقۋشىنىڭ ومىرىندە الاتىن ورنى قانداي؟» دەگەن تاقىرىپتا كوپ سىنىپتارعا ساۋالناما جۇرگىزگەن كەزدە كوپشىلىگى سىنىپ جەتەكشىسى – وقۋشىنىڭ ەكىنشى اناسى دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن. ولاي بولسا سىنىپ جەتەكشىسىنىڭ بىردەن ءبىر مىندەتى ءوز سىنىبىنداعى وقۋشىلاردى ون ساۋساعىنداي جاقسى ءبىلىپ، ۇنەمى بايلانىستا بولۋ. سىنىپ جەتەكشىسى بالا مىنەزىن ءارقاشان بايقاپ، ونىڭ بويىنداعى پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىن زەرتتەپ ءبىلىپ وتىرۋى شارت. بالا مىنەزىندەگى جاعىمدى جانە جاعىمسىز قىلىقتاردى بايقاپ، باعىتتاپ وتىرعانى ابزال.
سىنىپ جەتەكشىسى رەتىندە وقۋشىنىڭ مىنەز – قۇلىق ەرەكشەلىكتەرىن قالاي انىقتاۋعا بولادى؟
مىنە وسىنداي باقىلاۋلاردىڭ، دياگنوستيكالىق زەرتتەۋلەردىڭ ارقاسىندا وقۋشىنىڭ جان – دۇنيەسىن ءتۇسىنىپ، ونىڭ الداعى جوسپارلارىمەن تانىسىپ وتىرعاندا عانا الداعى قيىندىقتاردى جەڭۋگە بولادى.
ءوزىم باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنا جەتەكشىلىك ەتەتىن بولعاندىقتان جانى نازىك، كەز – كەلگەن ءسوزدى جۇرەگىنە جاقىن قابىلدايتىن بالالارمەن جۇمىستانۋدا اباي بولۋىمىز كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. مىسالى، وقۋشىدان: سەنىڭ اتا اناڭمەن قارىم – قاتىناسىڭ قالاي؟ دەپ سۇراعانىمىز ابەستىك بولار ەدى. سوندىقتان جانۇياداعى احۋالدى ءبىلىپ وتىرۋ ءۇشىن «مەنىڭ باسپانام» ءادىسىن قولدانىپ وتىرامىن.
بۇل ءادىستى قولدانۋ بارىسىندا وقۋشىنىڭ اتا – اناسىمەن قارىم قاتىناسىن، ونىڭ كوڭىل كۇيىن ءبىلىپ، جان دۇنيەسىنە ءبىر ءسات ۇڭىلۋگە بولادى.
«ءوزىڭنىڭ قالاۋىڭ» ءادىسى بويىنشا سالىنعان سۋرەت بويىنشا وقۋشىنىڭ ارمانىن انىقتاۋعا بولادى.
سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ مىنەزىندەگى قيىندىقتى جەڭۋ جانە بولدىرماۋ ءۇشىن بالانىڭ كۇن ءتارتىبىنىڭ دا باقىلاۋدا بولعانى دۇرىس. وسى باعىتتا ءتۇرلى گازەت – جۋرنالدارعا جازىلۋ، ۇيىرمەلەرگە قاتىسۋ وتە ماڭىزدى. سىنىبىمداعى 24 وقۋشىنىڭ 2 - ەۋى شاحماتقا، 5 – ەۋى بي ۇيىرمەسىنە، 3 – سۋدا ءجۇزۋ، 1 - ەكۋى پيانينو كۋرسىنا، 1 - ەۋى مانەرلەپ سىرعاناۋ ۇيىرمەسىنە قاتىسادى.
سىنىپ جەتەكشىسىنىڭ جوسپارىندا اتا – انالارمەن جۇمىس تا الدىڭعى دەڭگەيدە بولۋى كەرەك. وسى باعىتتا، اتا – انالارمەن جەكە كەزدەسۋلەر، وقۋشىنىڭ ۇيىنە بارۋ، سىنىپ جينالىستارىن وتكىزۋ. ت. ب جوسپارلى تۇردە ورىندالعانى جاقسى.
ەگەر ءدارى – دارمەكتى قالاي پايدالانۋدى بىلمەسە، ياعني قولدانۋ كورسەتكىشتەرىن، مولشەرىن ساقتاماسا، مۇمكىن بولاتىن سىرتقى اسەرلەردى، ءدارىنىڭ قاۋىپتەرىن ەسكەرمەسە ەڭ قىمبات دەگەن ءدارى دە اعزاعا قالاعانداي اسەر ەتپەس بولار. ال تەرىس قولدانۋ اۋرۋدى اسقىندىرار ەدى.
مەنىڭ سىنىپ جەتەكشىلىك جولىمدا ۇستاناتىن قاعيدالارىم:
1. قانداي ءىس بولماسىن ونى جوسپارلى تۇردە جۇرگىزۋ
2. ءاربىر بالاعا جەكە تۇلعا رەتىندە، ونى وزىڭىزبەن بىردەي دەڭگەيگە قويىپ قاراۋ
3. وقۋشىمەن جۇمىستانعان كەزدە ونىڭ ءاربىر ويىنا، پىكىرىنە ءمان بەرۋ.
4. جۇرەك جىلۋىن بالادان ەشۋاقىتتا اياماۋ
5. سىنىپقا ۇنەمى جاقسى – كوڭىل كۇيمەن كىرۋ.
6. مەكتەپ پسيحولوگىمەن، اتا – انامەن، ءپان مۇعالىمدەرىمەن تىعىز بايلانىستا جۇمىستانۋ
7. جۇمىسىمدا ءبىر عانا ادىسپەن اۋەستەنبەي، ءادىس - تاسىلدەرىڭىزدى وزگەرتىپ وتىرۋ
8. ەشۋاقىتتا ۇرسۋعا، جازعىرۋعا اسىقپاۋ.
9. وقۋشىنىڭ پىكىرىن باعالاپ، تەڭ دارەجەدە سويلەسۋ
10. ورىنسىز ماقتاۋ مەن جازالاۋدان اۋلاق بولۋ.
بالانىڭ بولاشاعىنا بەي – جاي قاراماي، سانالى تاربيە، ساپالى ءبىلىم بەرۋدە جالىقپاي ەڭبەكتەنەيىك ارىپتەستەر. سوندا عانا «جاستاي بەرگەن تاربيە – جاس قايىڭدى يگەندەي» ساپالى بولماق.
م. ب. ىقسانوۆ اتىنداعى № 36 ورتا جالپى ءبىلىم بەرەتىن مەكتەپ
بايانداماشى: گ. ش. يلياسوۆا
بايانداما ۋاقىتى: 3 - 5 مينۋت
تاقىرىبى: «جاستاي بەرگەن تاربيە – جاس قايىڭدى يگەندەي»
كىرىسپە.
جاس ۇرپاقتىڭ تاربيەسىنە قويىلاتىن جاڭا زامان تالابى ادامگەرشىلىك قۇندىلىقتاردى قاستەرلەيتىن، ءوز وتانىن ءسۇيىپ جانە قۇرمەتتەيتىن، كەز – كەلگەن جاعدايدا ءوزارا قارىم – قاتىناس جاساي الاتىن، ءوزىن - ءوزى جەتىلدىرۋ ارقىلى ومىرلىك ماقساتتارىنا جەتە الاتىن، جەكە قىزىعۋشىلىقتارى مەن قاجەتتىلىكتەرىن قوعام تالاپتارىمەن ۇيلەستىرە بىلەتىن الەۋمەتتەنگەن تۇلعانى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن وڭتايلى تاربيە ءۇردىسىن ۇيىمداستىرۋعا، سونىڭ نەگىزىندە جەكە تۇلعانىڭ دامۋى مەن قالىپتاسۋىنا باسا نازار اۋدارۋ بولىپ تابىلادى.
ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىندەگى تاربيە بۇگىنگى كۇننىڭ وزەكتى ماسەلەسىنە اينالۋدا. ءقازىر ەلىمىز وركەنيەتتى ەلدەردىڭ قاتارىنا ەنۋ كەزەڭىندە تۇرسا دا، قوعام مۇشەلەرىنىڭ رۋحاني توقىراۋىنا، قوعامدىق سانانىڭ تومەندەۋىنە جول بەرىلىپ وتىر. ءابۋ ناسىر ءال – فارابي: «ادامعا ەڭ ءبىرىنشى ءبىلىم ەمەس، تاربيە بەرۋ كەرەك، تاربيەسىز بەرىلگەن ءبىلىم، ادامزاتتىڭ قاس جاۋى» - دەگەن ەكەن. وسى قاعيدا بۇگىندە شىندىققا اينالۋدا، ويتكەنى، جاعىمسىز قۇبىلىستاردىڭ كوبەيۋى جاستاردىڭ الەۋمەتتىك ماسەلەسىنىڭ وسۋىنە اكەلىپ وتىر. بۇگىندە مەكتەپتەردە وقۋ – تاربيە جۇيەسى ناتيجەگە باعىتتالعان ءبىلىم مەن تاربيە بەرۋدە ءتۇرلى يننوۆاسيالىق ءادىس – تاسىلدەر مەن تەحنولوگيالار سىناقتالىپ ىسكە اسىرىلۋدا. ويتكەنى بۇگىنگى كىشكەنتاي بوبەكتەر - ەرتەڭگى ەلىمىزدىڭ بولاشاعى. جاس شىبىقتاي مايىسقان بۇلدىرشىندەردىڭ ادامگەرشىلىك، ازاماتتىق - پاتريوتتىق، ت. ب. مورالدىق قاسيەتتەرى مەكتەپتەن باستاۋ الادى، ىزگىلىك داندەرى ولاردىڭ بويىندا مەكتەپ كەزەڭىندە ەگىلەدى. مەكتەپ - تاربيەلى وتباسىنىڭ ۇلكەيگەن مودەلى.
مەكتەپتە بالامەن تىعىز بايلانىستا جۇمىس جاسايتىن سىنىپ جەتەكشىسى. سىنىپ جەتەكشىسىنىڭ جۇمىسىنداعى بايلانىس اياسى وتە كەڭ بولۋى كەرەك. سىنىپ جەتەكشىسى ۇيىمداستىرۋ قابىلەتى شەبەر، بالا جانىن تۇسىنەتىن مەيىرىمدى، يمان ءجۇزدى، ادامگەرشىلىگى مول، جاڭاشىل، ىزدەنىمپاز، تەرەڭ ويلى، جان – جاقتى ءبىلىمدى، بويىنداعى بار قاسيەتتى بالا جۇرەگىنە دارىتا بىلەتىن ۇلاعاتتى ۇستاز. «سىنىپ جەتەكشىسىنىڭ وقۋشىنىڭ ومىرىندە الاتىن ورنى قانداي؟» دەگەن تاقىرىپتا كوپ سىنىپتارعا ساۋالناما جۇرگىزگەن كەزدە كوپشىلىگى سىنىپ جەتەكشىسى – وقۋشىنىڭ ەكىنشى اناسى دەپ جاۋاپ بەرگەن ەكەن. ولاي بولسا سىنىپ جەتەكشىسىنىڭ بىردەن ءبىر مىندەتى ءوز سىنىبىنداعى وقۋشىلاردى ون ساۋساعىنداي جاقسى ءبىلىپ، ۇنەمى بايلانىستا بولۋ. سىنىپ جەتەكشىسى بالا مىنەزىن ءارقاشان بايقاپ، ونىڭ بويىنداعى پسيحولوگيالىق ەرەكشەلىكتەرىن زەرتتەپ ءبىلىپ وتىرۋى شارت. بالا مىنەزىندەگى جاعىمدى جانە جاعىمسىز قىلىقتاردى بايقاپ، باعىتتاپ وتىرعانى ابزال.
سىنىپ جەتەكشىسى رەتىندە وقۋشىنىڭ مىنەز – قۇلىق ەرەكشەلىكتەرىن قالاي انىقتاۋعا بولادى؟
مىنە وسىنداي باقىلاۋلاردىڭ، دياگنوستيكالىق زەرتتەۋلەردىڭ ارقاسىندا وقۋشىنىڭ جان – دۇنيەسىن ءتۇسىنىپ، ونىڭ الداعى جوسپارلارىمەن تانىسىپ وتىرعاندا عانا الداعى قيىندىقتاردى جەڭۋگە بولادى.
ءوزىم باستاۋىش سىنىپ وقۋشىلارىنا جەتەكشىلىك ەتەتىن بولعاندىقتان جانى نازىك، كەز – كەلگەن ءسوزدى جۇرەگىنە جاقىن قابىلدايتىن بالالارمەن جۇمىستانۋدا اباي بولۋىمىز كەرەك دەپ ەسەپتەيمىن. مىسالى، وقۋشىدان: سەنىڭ اتا اناڭمەن قارىم – قاتىناسىڭ قالاي؟ دەپ سۇراعانىمىز ابەستىك بولار ەدى. سوندىقتان جانۇياداعى احۋالدى ءبىلىپ وتىرۋ ءۇشىن «مەنىڭ باسپانام» ءادىسىن قولدانىپ وتىرامىن.
بۇل ءادىستى قولدانۋ بارىسىندا وقۋشىنىڭ اتا – اناسىمەن قارىم قاتىناسىن، ونىڭ كوڭىل كۇيىن ءبىلىپ، جان دۇنيەسىنە ءبىر ءسات ۇڭىلۋگە بولادى.
«ءوزىڭنىڭ قالاۋىڭ» ءادىسى بويىنشا سالىنعان سۋرەت بويىنشا وقۋشىنىڭ ارمانىن انىقتاۋعا بولادى.
سىنىپ وقۋشىلارىنىڭ مىنەزىندەگى قيىندىقتى جەڭۋ جانە بولدىرماۋ ءۇشىن بالانىڭ كۇن ءتارتىبىنىڭ دا باقىلاۋدا بولعانى دۇرىس. وسى باعىتتا ءتۇرلى گازەت – جۋرنالدارعا جازىلۋ، ۇيىرمەلەرگە قاتىسۋ وتە ماڭىزدى. سىنىبىمداعى 24 وقۋشىنىڭ 2 - ەۋى شاحماتقا، 5 – ەۋى بي ۇيىرمەسىنە، 3 – سۋدا ءجۇزۋ، 1 - ەكۋى پيانينو كۋرسىنا، 1 - ەۋى مانەرلەپ سىرعاناۋ ۇيىرمەسىنە قاتىسادى.
سىنىپ جەتەكشىسىنىڭ جوسپارىندا اتا – انالارمەن جۇمىس تا الدىڭعى دەڭگەيدە بولۋى كەرەك. وسى باعىتتا، اتا – انالارمەن جەكە كەزدەسۋلەر، وقۋشىنىڭ ۇيىنە بارۋ، سىنىپ جينالىستارىن وتكىزۋ. ت. ب جوسپارلى تۇردە ورىندالعانى جاقسى.
ەگەر ءدارى – دارمەكتى قالاي پايدالانۋدى بىلمەسە، ياعني قولدانۋ كورسەتكىشتەرىن، مولشەرىن ساقتاماسا، مۇمكىن بولاتىن سىرتقى اسەرلەردى، ءدارىنىڭ قاۋىپتەرىن ەسكەرمەسە ەڭ قىمبات دەگەن ءدارى دە اعزاعا قالاعانداي اسەر ەتپەس بولار. ال تەرىس قولدانۋ اۋرۋدى اسقىندىرار ەدى.
مەنىڭ سىنىپ جەتەكشىلىك جولىمدا ۇستاناتىن قاعيدالارىم:
1. قانداي ءىس بولماسىن ونى جوسپارلى تۇردە جۇرگىزۋ
2. ءاربىر بالاعا جەكە تۇلعا رەتىندە، ونى وزىڭىزبەن بىردەي دەڭگەيگە قويىپ قاراۋ
3. وقۋشىمەن جۇمىستانعان كەزدە ونىڭ ءاربىر ويىنا، پىكىرىنە ءمان بەرۋ.
4. جۇرەك جىلۋىن بالادان ەشۋاقىتتا اياماۋ
5. سىنىپقا ۇنەمى جاقسى – كوڭىل كۇيمەن كىرۋ.
6. مەكتەپ پسيحولوگىمەن، اتا – انامەن، ءپان مۇعالىمدەرىمەن تىعىز بايلانىستا جۇمىستانۋ
7. جۇمىسىمدا ءبىر عانا ادىسپەن اۋەستەنبەي، ءادىس - تاسىلدەرىڭىزدى وزگەرتىپ وتىرۋ
8. ەشۋاقىتتا ۇرسۋعا، جازعىرۋعا اسىقپاۋ.
9. وقۋشىنىڭ پىكىرىن باعالاپ، تەڭ دارەجەدە سويلەسۋ
10. ورىنسىز ماقتاۋ مەن جازالاۋدان اۋلاق بولۋ.
بالانىڭ بولاشاعىنا بەي – جاي قاراماي، سانالى تاربيە، ساپالى ءبىلىم بەرۋدە جالىقپاي ەڭبەكتەنەيىك ارىپتەستەر. سوندا عانا «جاستاي بەرگەن تاربيە – جاس قايىڭدى يگەندەي» ساپالى بولماق.
You Might Also Like
