InfoHub Logo

جاياۋ مۇسا بايجان ۇلى (1835-1929) — قازاق حالقىنىڭ ايگىلى انشى-كومپوزيتورى، اقىن. تۋعان جەرى — پاۆلودار وبلىسىنىڭ باياناۋىل اۋدانىنداعى جاسىباي كولىنىڭ جاعاسى، اقشوقى القابى. شىققان تەگى — ورتا ءجۇز، ارعىن ىشىندەگى سۇيىندىك رۋى. العاش اۋىل موللاسىنان وقىپ، ساۋات اشادى. وڭ-سولىن تاني كەلە ونەر-بىلىم قۋىپ، قىزىلجار، ومبى قالالارىنا كەلەدى. ومبىداعى ورىس مەكتەبىندە وقيدى، قالا ونەرپازدارىمەن ارالاسىپ، دومبىرا، سىرناي، سكريپكا اسپاپتارىن تارتۋدى مەڭگەرەدى، ءوزىنىڭ سەزىم-كۇيىن انگە قوسۋعا ماشىقتانادى، مۋزىكالىق ادەبي كەشتەرگە ارالاسادى. بويىنداعى ونەرىن جۇرت الدىندا كورسەتە باستايدى.

قالادا وتكەرگەن جىلدارىندا جاياۋ مۇسا سول كەزدىڭ ساياسي-الەۋمەتتىك ءومىرىن تەرەڭىرەك تانىپ، تۋعان ەلىنىڭ بوداندىقتاعى مۇشكىل حالىنە وي زەردەلەتىپ، ساناسى تولىسقان شاعىندا ەلگە ورالادى. ارينە، ەل ىشىندەگى الەۋمەتتىك ادىلەتسىزدىكتەر مەن سىرتقى وكتەمدىكتى جاي عانا باقىلاۋشى بولىپ قانا قالمايدى، ءوزىنىڭ ۇستانىمىن ءتيىستى جەرىندە ونەرىمەن دە، ىس-ارەكەتىمەن دە كورسەتىپ وتىرادى. «اق سيسا» سياقتى الەۋمەتتىك تەڭسىزدىكتى اشكەرەلەگەن اندەرى ەل ىشىنە تاراي باستايدى. اقىرى جاياۋ مۇساعا «پاتشا ساياساتىنا نارازى ادام» دەگەن ايىپ تاعىلىپ، توبىلعا جەر اۋدارىلادى. توبىل تۇرمەسىندە ول گەنەرال-گۋبەرناتورعا حات جازىپ، اسكەر قاتارىنا سۇرانادى. مۇسانىڭ ءوتىنىشى قابىلدانادى. وسىلايشا، ونىڭ اسكەر قاتارىنداعى ءار قيىردى شارلاعان كۇردەلى ءومىرى باستالادى. توبىل، ورىنبور، قازان، نوۆگورود، موسكۆا، ۆلاديمير، پەتەربۋرگ قالالارىندا، پولشا، ليتۆا جەرىندە بولادى. كەيىن قوقان حاندىعىنىڭ ساياساتىنا قارسى جۇمسالعان پولكوۆنيك م.چەرنيايەۆتىڭ اسكەرىنىڭ قۇرامىندا الاتاۋ، اۋليەاتا، شىمكەنت جورىعىنا قاتىسادى. وسى جورىقتا رەسەي اسكەرىنىڭ زورلىقشىل ارەكەتتەرىن كوزىمەن كورگەن جاياۋ مۇسا قاتتى ناليدى، ءان-جىرىنا قوسادى.

الىستا ءجۇرىپ، تۋعان جەرىن ساعىنىپ «سۇيىندىك» ءانىن شىعارادى. «تولعاۋ»، «اراپ ۇرىعا»، «بوزتورعاي»، «حاۋلاۋ» اندەرىنە ومىردەن كورگەن سونداي قيىندىق قياناتتار ارقاۋ بولادى. ءومىردىڭ كوپ تاۋقىمەتىن باستان وتكەرىپ، ەلىنە ورالعان جاياۋ مۇسا الەۋمەتتىك-ساياسي تەڭسىزدىككە ارنالعان اندەر شىعارۋدى ودان ءارى جالعاستىرادى. اقمولا ۋەزىنە قاراستى قۇلباي دەگەن بايدىڭ نەمەرە قىزى ساپارمەن كوڭىل جاراستىرىپ، ۇرپاق قۇرىپ، ساياساتشىلىقپەن اينالىسادى.

جاياۋ مۇسا قازاقتىڭ ءان ونەرىن مازمۇن، ءتۇر جاعىنان بايىتىپ، شىعارماشىلىق جاڭالىقتار ەنگىزىپ، اۋەن سازىن جاڭا بيىكتەرگە كوتەرگەن اسا دارىندى كومپوزيتور. ول ءوز شىعارمالارىندا قازاقتىڭ مۇڭىن مۇڭداپ، جوعىن جوقتاپ، ءوز زامانىنىڭ ارمان-اڭسارىن انمەن بەدەرلەي ءبىلدى. ونىڭ الەۋمەتتىك كوزقاراستارى، ازاماتتىق ۇستانىمدارى سول كەزدىڭ دەموكراتتىق-اعارتۋشىلىق وزىق يدەيالارىمەن استاسىپ جاتتى. جاياۋ مۇسا اندەرىن كۇنى بۇگىنگە دەيىن حالىق ءسۇيىپ تىڭدايدى. ونىڭ الۋان ناقىشتى اسقاق اندەرى قازاقستان كومپوزيتورلارىنىڭ كوپتەگەن شىعارمالارىنا ارقاۋ بولعان.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

جاياۋ مۇسا ءومىربايانى

جاياۋ مۇسانىڭ ولەڭدەرى

---