جازعى بالالار دەمالىسىن قىزىقتى ويىندار ارقىلى ءتيىمدى ۇيىمداستىرۋ
جازعى بالالار دەمالىسىن قىزىقتى ويىندار ارقىلى ءتيىمدى ۇيىمداستىرۋ
مىنەكەي وقۋشىلار دا، اتا-انالاردا، ءتىپتى مۇعالىمدەر دە اسىعا كۇتكەن بيىلعى جازعى دەمالىسقا جەتتىك دەسەك بولادى. جىل بويى ۋاقىتىنىڭ كوبى پارتادا وتىرىپ وقىپ-جازۋعا كەتكەن وقۋشى، دەمالىسىن اسىعا كۇتەدى. بۇل – تابيعي نارسە.
مەكتەپتەگى دەنە شىنىقتىرۋ ساباقتارى مەن سپورتتىق ۇيىرمە جۇمىستارى ەندى ۋاقىتشا توقتايدى. جاز ۋاقىتىندا اتا-انالار ەڭ ۇزاق دەمالىس (كانيكۋل) كەزىندە بالالارىنىڭ توعىز اي مەكتەپتەگى ۋاقىتتارى سەكىلدى دەنە تاربيەسى، سپورت جاتتىعۋلارىمەن ۇزبەي، جۇيەلى، تۇراقتى اينالىسۋىن ۇيىمداستىرا الا ما؟ ۇيىمداستىرۋ قيىنعا سوعادى. ونىڭ سەبەبى اتا-انانىڭ ۋاقىتى دا، مۇمكىنشىلىگى دە جەتپەي جاتادى. اتا-انا ءۇشىن ەڭ ءبىر ءتيىمدى جولى بار. ول جول كوپتەگەن جىلدار بويى ۇيىمداستىرىلىپ جۇرگەن بالالاردىڭ دەمالىس-ساۋىقتىرۋ لاگەرلەرىنە بالاڭىزدى جىبەرۋ.
بالالاردىڭ جازعى تىنىعۋ لاگەرلەرى ءار ءتۇرلى بولعانمەن ولاردىڭ ماقساتى مەن مىندەتتەرى بىردەي: بالالاردى تىنىقتىرۋ، قىزىقتىرۋ، دەنساۋلىعىن نىعايتۋ، ءبىلىمىن كەڭەيتۋ، تاربيەلەۋ. وسى ماقسات، مىندەتتەردى ورىنداۋ ءۇشىن ءتۇرلى جۇمىستاردى ۇيىمداستىرادى. ول جۇمىستاردىڭ نەگىزى بولىپ ءارقاشان ءتۇرلى ويىندار قالا بەرەدى.
سوندىقتان تومەندە ويىنداردى جىكتەپ، بالالاردى قىزىقتىرادى-اۋ دەگەن تاقىرىپتاردا بىرنەشە تۇرلەرىن بەرىپ وتىرمىن. ويىنداردىڭ نەگىزگى ماقساتى قىسقاشا بەرىلىپ وتىر. بۇل ويىنداردى بۇرىننان تانىمال ويىندارمەن بىرگە پايدالانا وتىرىپ، بالانىنىڭ ويى مەن تاربيەسىن جەكە تۇلعا رەتىندە زاماناۋي تالاپتارعا ساي ۇشتاۋعا، ودان ءارى دامىتۋعا قادام باسامىز دەپ ويلايمىن. ويىنداردى جاس ەرەكشەلىگىنە قاراي وزگەرتىپ، يكەمدەۋگە وڭاي، ءارى بالالاردىڭ وزدەرىدە وزدىگىنشە جۇرگىزە الاتىنداي جەڭىل.
ءى قيمىلدى ويىندار
تاقىرىبى: ايداھاردىڭ قۇيرىعى
ماقساتى: بالالاردىڭ دەنە قيمىلدارىن جەتىلدىرە وتىرىپ بىرلەسە قيمىلداۋعا، اۋىزبىرشىلىككە جەتەلەۋ.
ويىنعا قاتىسۋشىلار ءبىرىنىڭ ارتىنان ءبىرى تىزبەكتەلە بەلدەرىنەن ۇستاپ تۇرادى. ەڭ ءبىرىنشى تۇرعان ادام –«ايداھاردىڭ باسى». ەڭ سوڭعىسى - «قۇيرىعى» بولادى.
ويىن كەزىندە كوڭىلدى مۋزىكا قويىلادى. «ايداھاردىڭ باسى» ەڭ كۇردەلى جولدارمەن جۇرە وتىرىپ ءوز «قۇيرىعىن» ۇستاپ الۋعا تىرىسادى. ونىڭ ماقساتى – ۇستاپ الۋ، «قۇيرىقتىڭ» ماقساتى – ۇستاتپاۋ، قايتكەندە دە قاشىپ قۇتىلۋ. ەگەر «قۇيرىق» ۇستالىپ قالسا، ول - «باس» بولادى. ويىن ءوز جالعاسىن تابادى.
تاقىرىبى: قىزىل تابان
ماقساتى: بالالاردى ۇجىممەن جۇمىس جاساۋعا، ۇيىمشىلدىققا، شىدامدىلىققا، ادەپتىلىككە ۇيرەتۋ.
ويىننىڭ شارتى تۇسىندىرىلەدى. وسى لاگەردەگى ءبىر ادامنىڭ تابانىنا «قىزىل تابان» بەلگىسى جاپسىرىلعان. ول بەلگى كەز-كەلگەن ادامدا بولۋى مۇمكىن. قاي توپ سول ادامدى ءبىرىنشى تاۋىپ، اۋەلى ادەپتى سوزدەر كومەگىمەن تابانىن كورسەتۋىن سۇراپ، ءدال تاپسا، سولار ۇتادى.
تاقىرىبى: كوڭىلدى مايمىلدار
ماقساتى: ەركىندىك بەرە وتىرىپ تىڭداۋعا، تارتىپتىلىككە شاقىرۋ ارقىلى شىدامدىلىققا، ۇجىممەن بىرگە قيمىلداۋعا ۇيرەتۋ.
جۇرگىزۋشى- «مايمىلدارىڭ اپاسى»:
ءبىز – كوڭىلدى مايمىلدار،
وتە قاتتى شۋلايمىز،
الاقاندى سوعامىز،
ەدەندى دە تاپتايمىز.
ۇرتىمىزدى ۇرلەپ،
اندەتەمىز گۋلەپ.
توبەگە دە سەكىردىك،
ماڭدايعا ساۋساق كەلتىردىك.
قۇلاعىمىز – قالقان،
قۇيرىعىمىز – سالپاڭ.
ءبىراق ءتارتىپ – قاتاڭ،
«ءۇش» دەگەندە اپاڭ-
ءبارىڭ ءتىلدى الىڭدار،
قوزعالماي، قاتىپ قالىڭدار!
ويىنعا قاتىسۋشىلار تاقپاقتى جۇرگىزۋشىمەن بىرگە قايتالاپ، ءار ءتۇرلى قيمىلدار جاساپ، ابدەن ەركىنسيدى. ءبىراق «ءۇش» دەگەن سوزدەن كەيىن قوزعالماي ءبىر ورىندا قاتىپ قالادى. ءبىرىنشى قوزعالىپ قويعاندار ەڭ سوڭعى ويىنشى قالعانشا شەتىنەن ويىننان شىعا بەرەدى.
ءىى از قيمىلدى ويىندار
تاقىرىبى: اينا
ماقساتى: بالانىڭ زەيىنى مەن بايقامپازدىعىن ءارى ءار ءتۇرلى دەنە قيمىلدارىن جەتىلدىرۋ.
ءار بالا – «اينا» بولادى. جۇرگىزۋشى ءار ايناعا ءبىر بارىپ، سول «ايناعا» قاراپ، ءتۇرلى قيمىلدار جاسايدى. «اينا – بالا» سول قيمىلداردى ۇلگىرىپ، ءارى ءدال قايتالاۋى كەرەك. ەڭ دۇرىس «اينا-بالا» - جۇرگىزۋشى بولادى. ويىن وسىلاي قايتالانا بەرەدى.
ءىىى لوگيكالىق ويىندار
تاقىرىبى: بالىق، قۇس، اڭ
ماقساتى:
جۇرگىزۋشى ويىنشىلاردىڭ جانىنا بارىپ جايمەن عانا «بالىق، قۇس، اڭ»- دەپ ايتىپ-ايتىپ كەلەدى دە، ءبىر ويىنشىنىڭ جانىنا بارعان كەزدە داۋىسىن قاتتىراق شىعارىپ:
-بالىق!(نەمەسە اڭ، قۇس) –دەپ ايتىپ قالادى. سول مەزەتتە ول ويىنشى بىردەن ءوزى بىلەتىن كەز-كەلگەن بالىقتىڭ اتىن ايتىپ ۇلگەرۋى كەرەك. ايتا الماي قالسا ول ويىننان شىعادى. ويىن ەڭ سوڭعى ويىنشى قالعانشا جالعاسا بەرەدى.
تاقىرىبى: ماقال جارىس
ماقساتى: ماقالداردىڭ ماعىناسىن تۇسىندىرۋمەن بىرگە تاربيەلىك جاعىن اشا وتىرىپ، بالانى اۋىز ادەبيەتىن وقۋعا، شەشەندىككە باۋلۋ. ءار ءسوزدى ورىندى قولدانۋعا شاقىرۋ.
ءى نۇسقا
بالالاردى ەكى توپقا بولەمىز. جۇرگىزۋشى ءار توپتىڭ الدىنا كەلىپ ءبىر ءسوزدى ايتادى. سوزدەر الدىن-الا دايىندالادى. قاي توپ وسى ءسوز كىرىكتىرىلگەن ماقالداردى كوپ تاپسا سولار ۇتادى. مىسالى: «ءتىل» دەگەن ءسوزدى قاتىستىرىپ ماقال ايتۋ. «ءتىل –تاس جارادى، تاس جارماسا باس جارادى»، ت.س.س.
ءىى نۇسقا
قاعازعا جازىلعان ءار ءتۇرلى ماقالدار تەڭ ەتىپ ەكى توپقا تاراتىلادى. جۇرگىزۋشى ءبىر تاقىرىپتى ايتادى. سول تاقىرىپقا قاتىسى بار ماقالى بار بالا ورتاعا شىعىپ، دالەلدەر كەلتىرىپ، ءتۇسىندىرۋى كەرەك. قاي توپتان كوبىرەك، ءارى «دالەلى تۇسىنىكتى» جاۋاپتار بولسا، سول توپ ۇتادى.
تاقىرىبى: تاپقىشتار
ماقساتى: ءار ءتۇرلى تاقىرىپتاعى استارلى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەۋ ارقىلى بالانىڭ لوگيكالىق ويلاۋىن دامىتۋ.
تاپقىرلارعا ارنالعان ءازىل ۆيكتورينا
ەلەكپەن سۋ تاسۋعا بولادى ما؟ (بولادى، مۇز كۇيىندە)
اڭشى كولدە ءجۇزىپ جۇرگەن ۇيرەكتەردى ءبىر وقپەن اتسا، كولدە نەشە ۇيرەك قالادى؟ (قالمايدى، ءبارى ۇركىپ ۇشىپ كەتەدى)
ەسىك پەن تەرەزەنىڭ اراسىندا نە تۇر؟ («پەن» تۇر)
ورىس كۇنتىزبەسىندە ەڭ قىسقا اي قاي اي؟ (ماي- ءۇش ارىپتەن تۇرادى)
قاي وزەن ەڭ قورقىنىشتى ؟ (تيگر وزەنى)
ستراۋس ءوزىن قۇسپىن دەپ ايتا الادى ما؟ (جوق، ول سويلەي المايدى)
نەنى دايىنداۋعا بولادى، ءبىراق جەۋگە بولمايدى؟ (ساباقتى)
جاسىل دوپ سارى تەڭىزگە قۇلاسا نە بولادى؟ (سۋ بولادى)
قاي قولمەن ءشايدى ارالاستىرعان دۇرىس؟ (ءشايدى قاسىقپەن ارالاستىرعان دۇرىس)
قانداي سۇراققا «ءيا» دەپ جاۋاپ بەرە المايمىز؟ (ۇيىقتاپ جاتىرسىز با؟)
جاڭا جىلدا ادامداردى جاپپاي قۇلاتاتىن تابيعات قۇبىلىسى ؟ (مۇزتايعاق)
ون جۇمىرتقا سالىنعان سەبەتتى ەكى رەت ءتۇسىرىپ الساڭ نەشەۋى قالادى؟ (ءبارى جارىلىپ قالادى)
ءىV ءوزىن-وزى تانۋعا ارنالعان ويىندار
تاقىرىبى: جاقسى ءسوز - جارىم ىرىس
ماقساتى: بالانىڭ بىلەتىن بار جاقسى سوزدەرىن دوستارىنا ايتقىزدىرا وتىرىپ، ءوزارا سىيلاستىققا، دوستىققا جەتەلەۋ، ءارى سوزدىك قورىن مولايتۋ. ءوزىن-وزى تانۋعا، ءوزىنىڭ ءتىل بايلىعىن باعالاۋعا ۇيرەتۋ. بالانىڭ بويىنداعى ىزگىلىكتى وياتۋ، تۇرتكى بولۋ.
قاتىسۋشىلاردى شەڭبەر بويىنا وتىرعىزامىز. جۇرگىزۋشى «جاقسى سوزدەردى» ايتا وتىرىپ، قولىنداعى دوپتى كەز-كەلگەن بالاعا لاقتىرا سالادى. دوپتى العان بالا دەرەۋ ءبىر «جاقسى ءسوزدى» ايتادى دا كەلەسى بالاعا دوپتى لاقتىرادى. جاقسى سوزدەر تىزبەگى وسىلاي جالعاسا بەرەدى. ويىننىڭ شارتى بويىنشا ايتىلعان سوزدەر قايتالانباۋى كەرەك. ءسوز تاپپاي قالعان، نەمەسە قايتالانعان ءسوز ايتقان قاتىسۋشى ويىننان شىعادى. ويىننىڭ تاعى ءبىر ىزگى شارتى بار: ويىننان شىعىپ قالعان بالانى دوسى «جاقسى ءسوز» سىيلاپ قايتا كىرگىزە الادى. ءبىراق ءبىر رەت قانا بۇل مۇمكىندىكتى پايدالانا الادى.
تاقىرىبى: ماماندىقتار تاڭداۋ
ماقساتى: بالانىڭ ماماندىقتار تۋرالى ءبىلىمىن كەڭەيتە وتىرىپ، ەڭبەك ەتۋ ارقىلى ءوز ماقساتىنا جەتۋگە بولاتىندىعىن ۇعىندىرۋ.
ورتاعا ءار ءتۇرلى ماماندىقتار اتى جازىلعان قاعازدار تاستالىنادى. ءار بالا بىر-بىرەۋدەن الادى. اركىم وزىنە تيەسىلى ماماندىق بويىنشا: شاعىن كورىنىس، تاقپاق، قىسقاشا مونولوگ، سيپاتتاما ت.ب. جاساپ، ماماندىقتى بارىنشا دارىپتەيدى، پرەزەنتاسيا جاسايدى. ويىن سوڭىندا «ەڭ جاقسى پرەزەنتاسيا» ماراپاتتالادى. بارلىق قاتىسۋشىلاردى قامتۋ ماقساتىندا ءار ءتۇرلى ماراپاتتار ۇيىمداستىرۋعا بولادى.
تاقىرىبى: مەن كىممىن؟
ماقساتى: بالانىڭ ءوز بويىنداعى قاسيەتتەرى مەن قىلىقتارىن تارازىلاۋعا ۇيرەتۋ. ءارى ول اردى جاقسى، جامان دەپ جىكتەي بىلۋگە، اجىراتۋعا ۇيرەتۋ. ءادىل بولۋعا، شىنشىلدىققا تاربيەلەۋ.
ءار بالا پاراققا ەكى بەينە سالادى. بىرەۋى: كۇلىپ تۇرعان بالا-كۇننىڭ بەينەسى. بۇل بەينەنىڭ جان-جاعىنا تەك قانا ءوز بويىنداعى جاقسى قاسيەتتەرىن جازادى. ەكىنشى سۋرەت: قاباعىن ءتۇيىپ، تۇنەرىپ تۇرعان بالا-كۇننىڭ بەينەسى. بۇل سۋرەتكە كەرىسىنشە ءوز بويىنداعى وزىنە ۇنامايتىن قىلىقتارىن جازادى. ەڭ سوڭىندا ءار بالا ءوز جۇمىسىنا ءوزى باعا بەرەدى. «شىنشىل بالا» اتاعى بەرىلەدى.
م.مامەتوۆا اتىنداعى قىزىلوردا گۋمانيتارلىق كوللەدجى
ءرواب ادىسكەرى
داۋلەتبايەۆا گۇلزيرا
مىنەكەي وقۋشىلار دا، اتا-انالاردا، ءتىپتى مۇعالىمدەر دە اسىعا كۇتكەن بيىلعى جازعى دەمالىسقا جەتتىك دەسەك بولادى. جىل بويى ۋاقىتىنىڭ كوبى پارتادا وتىرىپ وقىپ-جازۋعا كەتكەن وقۋشى، دەمالىسىن اسىعا كۇتەدى. بۇل – تابيعي نارسە.
مەكتەپتەگى دەنە شىنىقتىرۋ ساباقتارى مەن سپورتتىق ۇيىرمە جۇمىستارى ەندى ۋاقىتشا توقتايدى. جاز ۋاقىتىندا اتا-انالار ەڭ ۇزاق دەمالىس (كانيكۋل) كەزىندە بالالارىنىڭ توعىز اي مەكتەپتەگى ۋاقىتتارى سەكىلدى دەنە تاربيەسى، سپورت جاتتىعۋلارىمەن ۇزبەي، جۇيەلى، تۇراقتى اينالىسۋىن ۇيىمداستىرا الا ما؟ ۇيىمداستىرۋ قيىنعا سوعادى. ونىڭ سەبەبى اتا-انانىڭ ۋاقىتى دا، مۇمكىنشىلىگى دە جەتپەي جاتادى. اتا-انا ءۇشىن ەڭ ءبىر ءتيىمدى جولى بار. ول جول كوپتەگەن جىلدار بويى ۇيىمداستىرىلىپ جۇرگەن بالالاردىڭ دەمالىس-ساۋىقتىرۋ لاگەرلەرىنە بالاڭىزدى جىبەرۋ.
بالالاردىڭ جازعى تىنىعۋ لاگەرلەرى ءار ءتۇرلى بولعانمەن ولاردىڭ ماقساتى مەن مىندەتتەرى بىردەي: بالالاردى تىنىقتىرۋ، قىزىقتىرۋ، دەنساۋلىعىن نىعايتۋ، ءبىلىمىن كەڭەيتۋ، تاربيەلەۋ. وسى ماقسات، مىندەتتەردى ورىنداۋ ءۇشىن ءتۇرلى جۇمىستاردى ۇيىمداستىرادى. ول جۇمىستاردىڭ نەگىزى بولىپ ءارقاشان ءتۇرلى ويىندار قالا بەرەدى.
سوندىقتان تومەندە ويىنداردى جىكتەپ، بالالاردى قىزىقتىرادى-اۋ دەگەن تاقىرىپتاردا بىرنەشە تۇرلەرىن بەرىپ وتىرمىن. ويىنداردىڭ نەگىزگى ماقساتى قىسقاشا بەرىلىپ وتىر. بۇل ويىنداردى بۇرىننان تانىمال ويىندارمەن بىرگە پايدالانا وتىرىپ، بالانىنىڭ ويى مەن تاربيەسىن جەكە تۇلعا رەتىندە زاماناۋي تالاپتارعا ساي ۇشتاۋعا، ودان ءارى دامىتۋعا قادام باسامىز دەپ ويلايمىن. ويىنداردى جاس ەرەكشەلىگىنە قاراي وزگەرتىپ، يكەمدەۋگە وڭاي، ءارى بالالاردىڭ وزدەرىدە وزدىگىنشە جۇرگىزە الاتىنداي جەڭىل.
ءى قيمىلدى ويىندار
تاقىرىبى: ايداھاردىڭ قۇيرىعى
ماقساتى: بالالاردىڭ دەنە قيمىلدارىن جەتىلدىرە وتىرىپ بىرلەسە قيمىلداۋعا، اۋىزبىرشىلىككە جەتەلەۋ.
ويىنعا قاتىسۋشىلار ءبىرىنىڭ ارتىنان ءبىرى تىزبەكتەلە بەلدەرىنەن ۇستاپ تۇرادى. ەڭ ءبىرىنشى تۇرعان ادام –«ايداھاردىڭ باسى». ەڭ سوڭعىسى - «قۇيرىعى» بولادى.
ويىن كەزىندە كوڭىلدى مۋزىكا قويىلادى. «ايداھاردىڭ باسى» ەڭ كۇردەلى جولدارمەن جۇرە وتىرىپ ءوز «قۇيرىعىن» ۇستاپ الۋعا تىرىسادى. ونىڭ ماقساتى – ۇستاپ الۋ، «قۇيرىقتىڭ» ماقساتى – ۇستاتپاۋ، قايتكەندە دە قاشىپ قۇتىلۋ. ەگەر «قۇيرىق» ۇستالىپ قالسا، ول - «باس» بولادى. ويىن ءوز جالعاسىن تابادى.
تاقىرىبى: قىزىل تابان
ماقساتى: بالالاردى ۇجىممەن جۇمىس جاساۋعا، ۇيىمشىلدىققا، شىدامدىلىققا، ادەپتىلىككە ۇيرەتۋ.
ويىننىڭ شارتى تۇسىندىرىلەدى. وسى لاگەردەگى ءبىر ادامنىڭ تابانىنا «قىزىل تابان» بەلگىسى جاپسىرىلعان. ول بەلگى كەز-كەلگەن ادامدا بولۋى مۇمكىن. قاي توپ سول ادامدى ءبىرىنشى تاۋىپ، اۋەلى ادەپتى سوزدەر كومەگىمەن تابانىن كورسەتۋىن سۇراپ، ءدال تاپسا، سولار ۇتادى.
تاقىرىبى: كوڭىلدى مايمىلدار
ماقساتى: ەركىندىك بەرە وتىرىپ تىڭداۋعا، تارتىپتىلىككە شاقىرۋ ارقىلى شىدامدىلىققا، ۇجىممەن بىرگە قيمىلداۋعا ۇيرەتۋ.
جۇرگىزۋشى- «مايمىلدارىڭ اپاسى»:
ءبىز – كوڭىلدى مايمىلدار،
وتە قاتتى شۋلايمىز،
الاقاندى سوعامىز،
ەدەندى دە تاپتايمىز.
ۇرتىمىزدى ۇرلەپ،
اندەتەمىز گۋلەپ.
توبەگە دە سەكىردىك،
ماڭدايعا ساۋساق كەلتىردىك.
قۇلاعىمىز – قالقان،
قۇيرىعىمىز – سالپاڭ.
ءبىراق ءتارتىپ – قاتاڭ،
«ءۇش» دەگەندە اپاڭ-
ءبارىڭ ءتىلدى الىڭدار،
قوزعالماي، قاتىپ قالىڭدار!
ويىنعا قاتىسۋشىلار تاقپاقتى جۇرگىزۋشىمەن بىرگە قايتالاپ، ءار ءتۇرلى قيمىلدار جاساپ، ابدەن ەركىنسيدى. ءبىراق «ءۇش» دەگەن سوزدەن كەيىن قوزعالماي ءبىر ورىندا قاتىپ قالادى. ءبىرىنشى قوزعالىپ قويعاندار ەڭ سوڭعى ويىنشى قالعانشا شەتىنەن ويىننان شىعا بەرەدى.
ءىى از قيمىلدى ويىندار
تاقىرىبى: اينا
ماقساتى: بالانىڭ زەيىنى مەن بايقامپازدىعىن ءارى ءار ءتۇرلى دەنە قيمىلدارىن جەتىلدىرۋ.
ءار بالا – «اينا» بولادى. جۇرگىزۋشى ءار ايناعا ءبىر بارىپ، سول «ايناعا» قاراپ، ءتۇرلى قيمىلدار جاسايدى. «اينا – بالا» سول قيمىلداردى ۇلگىرىپ، ءارى ءدال قايتالاۋى كەرەك. ەڭ دۇرىس «اينا-بالا» - جۇرگىزۋشى بولادى. ويىن وسىلاي قايتالانا بەرەدى.
ءىىى لوگيكالىق ويىندار
تاقىرىبى: بالىق، قۇس، اڭ
ماقساتى:
جۇرگىزۋشى ويىنشىلاردىڭ جانىنا بارىپ جايمەن عانا «بالىق، قۇس، اڭ»- دەپ ايتىپ-ايتىپ كەلەدى دە، ءبىر ويىنشىنىڭ جانىنا بارعان كەزدە داۋىسىن قاتتىراق شىعارىپ:
-بالىق!(نەمەسە اڭ، قۇس) –دەپ ايتىپ قالادى. سول مەزەتتە ول ويىنشى بىردەن ءوزى بىلەتىن كەز-كەلگەن بالىقتىڭ اتىن ايتىپ ۇلگەرۋى كەرەك. ايتا الماي قالسا ول ويىننان شىعادى. ويىن ەڭ سوڭعى ويىنشى قالعانشا جالعاسا بەرەدى.
تاقىرىبى: ماقال جارىس
ماقساتى: ماقالداردىڭ ماعىناسىن تۇسىندىرۋمەن بىرگە تاربيەلىك جاعىن اشا وتىرىپ، بالانى اۋىز ادەبيەتىن وقۋعا، شەشەندىككە باۋلۋ. ءار ءسوزدى ورىندى قولدانۋعا شاقىرۋ.
ءى نۇسقا
بالالاردى ەكى توپقا بولەمىز. جۇرگىزۋشى ءار توپتىڭ الدىنا كەلىپ ءبىر ءسوزدى ايتادى. سوزدەر الدىن-الا دايىندالادى. قاي توپ وسى ءسوز كىرىكتىرىلگەن ماقالداردى كوپ تاپسا سولار ۇتادى. مىسالى: «ءتىل» دەگەن ءسوزدى قاتىستىرىپ ماقال ايتۋ. «ءتىل –تاس جارادى، تاس جارماسا باس جارادى»، ت.س.س.
ءىى نۇسقا
قاعازعا جازىلعان ءار ءتۇرلى ماقالدار تەڭ ەتىپ ەكى توپقا تاراتىلادى. جۇرگىزۋشى ءبىر تاقىرىپتى ايتادى. سول تاقىرىپقا قاتىسى بار ماقالى بار بالا ورتاعا شىعىپ، دالەلدەر كەلتىرىپ، ءتۇسىندىرۋى كەرەك. قاي توپتان كوبىرەك، ءارى «دالەلى تۇسىنىكتى» جاۋاپتار بولسا، سول توپ ۇتادى.
تاقىرىبى: تاپقىشتار
ماقساتى: ءار ءتۇرلى تاقىرىپتاعى استارلى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەۋ ارقىلى بالانىڭ لوگيكالىق ويلاۋىن دامىتۋ.
تاپقىرلارعا ارنالعان ءازىل ۆيكتورينا
ەلەكپەن سۋ تاسۋعا بولادى ما؟ (بولادى، مۇز كۇيىندە)
اڭشى كولدە ءجۇزىپ جۇرگەن ۇيرەكتەردى ءبىر وقپەن اتسا، كولدە نەشە ۇيرەك قالادى؟ (قالمايدى، ءبارى ۇركىپ ۇشىپ كەتەدى)
ەسىك پەن تەرەزەنىڭ اراسىندا نە تۇر؟ («پەن» تۇر)
ورىس كۇنتىزبەسىندە ەڭ قىسقا اي قاي اي؟ (ماي- ءۇش ارىپتەن تۇرادى)
قاي وزەن ەڭ قورقىنىشتى ؟ (تيگر وزەنى)
ستراۋس ءوزىن قۇسپىن دەپ ايتا الادى ما؟ (جوق، ول سويلەي المايدى)
نەنى دايىنداۋعا بولادى، ءبىراق جەۋگە بولمايدى؟ (ساباقتى)
جاسىل دوپ سارى تەڭىزگە قۇلاسا نە بولادى؟ (سۋ بولادى)
قاي قولمەن ءشايدى ارالاستىرعان دۇرىس؟ (ءشايدى قاسىقپەن ارالاستىرعان دۇرىس)
قانداي سۇراققا «ءيا» دەپ جاۋاپ بەرە المايمىز؟ (ۇيىقتاپ جاتىرسىز با؟)
جاڭا جىلدا ادامداردى جاپپاي قۇلاتاتىن تابيعات قۇبىلىسى ؟ (مۇزتايعاق)
ون جۇمىرتقا سالىنعان سەبەتتى ەكى رەت ءتۇسىرىپ الساڭ نەشەۋى قالادى؟ (ءبارى جارىلىپ قالادى)
ءىV ءوزىن-وزى تانۋعا ارنالعان ويىندار
تاقىرىبى: جاقسى ءسوز - جارىم ىرىس
ماقساتى: بالانىڭ بىلەتىن بار جاقسى سوزدەرىن دوستارىنا ايتقىزدىرا وتىرىپ، ءوزارا سىيلاستىققا، دوستىققا جەتەلەۋ، ءارى سوزدىك قورىن مولايتۋ. ءوزىن-وزى تانۋعا، ءوزىنىڭ ءتىل بايلىعىن باعالاۋعا ۇيرەتۋ. بالانىڭ بويىنداعى ىزگىلىكتى وياتۋ، تۇرتكى بولۋ.
قاتىسۋشىلاردى شەڭبەر بويىنا وتىرعىزامىز. جۇرگىزۋشى «جاقسى سوزدەردى» ايتا وتىرىپ، قولىنداعى دوپتى كەز-كەلگەن بالاعا لاقتىرا سالادى. دوپتى العان بالا دەرەۋ ءبىر «جاقسى ءسوزدى» ايتادى دا كەلەسى بالاعا دوپتى لاقتىرادى. جاقسى سوزدەر تىزبەگى وسىلاي جالعاسا بەرەدى. ويىننىڭ شارتى بويىنشا ايتىلعان سوزدەر قايتالانباۋى كەرەك. ءسوز تاپپاي قالعان، نەمەسە قايتالانعان ءسوز ايتقان قاتىسۋشى ويىننان شىعادى. ويىننىڭ تاعى ءبىر ىزگى شارتى بار: ويىننان شىعىپ قالعان بالانى دوسى «جاقسى ءسوز» سىيلاپ قايتا كىرگىزە الادى. ءبىراق ءبىر رەت قانا بۇل مۇمكىندىكتى پايدالانا الادى.
تاقىرىبى: ماماندىقتار تاڭداۋ
ماقساتى: بالانىڭ ماماندىقتار تۋرالى ءبىلىمىن كەڭەيتە وتىرىپ، ەڭبەك ەتۋ ارقىلى ءوز ماقساتىنا جەتۋگە بولاتىندىعىن ۇعىندىرۋ.
ورتاعا ءار ءتۇرلى ماماندىقتار اتى جازىلعان قاعازدار تاستالىنادى. ءار بالا بىر-بىرەۋدەن الادى. اركىم وزىنە تيەسىلى ماماندىق بويىنشا: شاعىن كورىنىس، تاقپاق، قىسقاشا مونولوگ، سيپاتتاما ت.ب. جاساپ، ماماندىقتى بارىنشا دارىپتەيدى، پرەزەنتاسيا جاسايدى. ويىن سوڭىندا «ەڭ جاقسى پرەزەنتاسيا» ماراپاتتالادى. بارلىق قاتىسۋشىلاردى قامتۋ ماقساتىندا ءار ءتۇرلى ماراپاتتار ۇيىمداستىرۋعا بولادى.
تاقىرىبى: مەن كىممىن؟
ماقساتى: بالانىڭ ءوز بويىنداعى قاسيەتتەرى مەن قىلىقتارىن تارازىلاۋعا ۇيرەتۋ. ءارى ول اردى جاقسى، جامان دەپ جىكتەي بىلۋگە، اجىراتۋعا ۇيرەتۋ. ءادىل بولۋعا، شىنشىلدىققا تاربيەلەۋ.
ءار بالا پاراققا ەكى بەينە سالادى. بىرەۋى: كۇلىپ تۇرعان بالا-كۇننىڭ بەينەسى. بۇل بەينەنىڭ جان-جاعىنا تەك قانا ءوز بويىنداعى جاقسى قاسيەتتەرىن جازادى. ەكىنشى سۋرەت: قاباعىن ءتۇيىپ، تۇنەرىپ تۇرعان بالا-كۇننىڭ بەينەسى. بۇل سۋرەتكە كەرىسىنشە ءوز بويىنداعى وزىنە ۇنامايتىن قىلىقتارىن جازادى. ەڭ سوڭىندا ءار بالا ءوز جۇمىسىنا ءوزى باعا بەرەدى. «شىنشىل بالا» اتاعى بەرىلەدى.
م.مامەتوۆا اتىنداعى قىزىلوردا گۋمانيتارلىق كوللەدجى
ءرواب ادىسكەرى
داۋلەتبايەۆا گۇلزيرا
You Might Also Like
-
قازاقستان رەسپۋبليكاسى پەداگوگ قىزمەتكەرلەرىنىڭ بىلىكتىلىگىن ارتتىرۋ كۋرستارىنىڭ دەڭگەي باعدارلاماسىن يگەرگەن مۇعالىمدەرىنىڭ جۇمىس جوسپارى
-
ساباقتىڭ لەكسيكالىق تاقىرىبى: سالاۋاتتى ءومىر سالتى
