جەڭگەتاي
اۋىلدى جەردە جاڭالىق جاتا ما؟!. ەرتەڭىنە-اق مۇڭلىقتىڭ كەلىنشەك اكەلگەنى ىنتا اۋىلىنا تەگىس تارادى.
— وقۋىن تاستاپ بۇزىق توپقا قوسىلىپتى دەپ ەدى-ى. ە-ە، ءجون بولدى مۇنىسى.
— سونىڭ وقۋ وقىعانى وتىرىك پە دەيمىن. باراحولكاداعى بازاردىڭ رەكەتى ەكەن! جۇرتتى قان قاقساتىپ، وزدەرى بەلگىلەگەن «ستاپكىلارىن» كۇندە كەشكە سىپىرىپ-سيىرىپ جينايدى دەيدى.
— وسىنداي وسەك-اياڭدى قايدان ەستيسىڭدەر؟! كوزبەن كورىپ، قولمەن ۇستاماعان سوڭ كۇناعا جاتادى بىلە بىلسەڭدەر!
— قالاي دەگەنمەن اياعى تۇسالىپ، شاڭىراق كوتەرگەنى ءجون بولدى. جاسى كەلدى ەمەس پە؟
— ءبىزدىڭ قابىلانمەن تۇيدەي قۇرداس، وتىزدان استى جاڭىلماسام.
— سەنىڭ قابىلانىڭ ءتورت بالانىڭ اكەسى.
— ءجا، ەشتەن كەش جاقسى! وتىز جاس وردا بۇزار شاق ەمەس پە؟!
ماڭدايشاسىندا «گۇلجان» دەگەن ايشىقتى جازۋ ىلىنگەن ازىق-تۇلىك دۇكەنىنىڭ الدىندا وسەك ساپىرىپ تۇرعان ءۇش-تورت ايەل، انانداي جەردە كەلە جاتقان ىقىلاس كاريانى كورە قالىپ، اڭگىمە اۋانىن وزگە ارناعا بۇرىپ جىبەردى.
بيىل بۇل اۋىلدا بيداي بىتىك شىعىپ، ءۇش ۇلكەن شارۋا قوجالىعىن بىرىكتىرگەن ىنتالىلىقتار اۋدان ورتالىعىنان كەلگەن استىق ساتىپ الۋشىلارعا جىلداعىدان ارتىقتاۋ باعاعا وتكىزىپ، تەپسە تەمىر ۇزەتىن ەر-ازاماتتاردى بىلاي قويعاندا، زەينەتكەرلىك جاسىنداعى شال-شاۋقاندار مەن مەكتەپ وقۋشىلارىنا دەيىن قىرمانداعى جۇمىسقا جابىلىپ، ءبىر اپتا بۇرىن عانا بەلدەرىن جازىپ دەم العان ەدى. اۋىل ادامدارىنىڭ سوناۋ جازعا دەيىن ەندى قولدارى بوس.
***
ىقىلاس وتاعاسىنىڭ ۇيىنە تاڭەرتەڭگى ءشايدان سوڭ بەس-التى كورشى كەمپىر قۇتتى بولسىن ايتا كەلدى. تۇندە جايىلعان داستارحاندارى ءالى جينالماپتى. بالعانىم شەشەي قوناقتارىنا ءوزى ءشاي قۇيىپ، ارا-اراسىندا ءۇيدىڭ دە ۇساق-تۇيەك شارۋالارىن تىندىرىپ، قولى تيەر ەمەس. اندا-ساندا تورگى بولمە جاققا جالتاقتاي قاراپ قويادى. تىم-تىرىس. ەش بەلگى جوق. «اپىرىم-اي، ابدەن جولسوقتى بولعان عوي، دەيدى وز-وزىنەن كۇبىرلەپ. ءجا، جاتا تۇرسىن، تىنىقسىن...»
تۇسكە تاقاعاندا تورگى بولمەدەن ەسىنەپ-قۇسىناپ مۇڭلىق شىقتى. ۇستىندە قىسقا جەڭ قىزىل فۋتبولكا، بۇتىندا تار شيبارقىت شالبار.
— بالام-اۋ، ۇيقىڭ قاندى ما؟ — دەدى ىدىس-اياق جۋىپ جاتقان اناسى قولىن الجاپقىشىنىڭ ەتەگىنە ءسۇرتىپ.
— قاتىپ قالىپپىن. — ادەمىشە قىر مۇرىندى جىگىت ەسىك الدىنا شىعىپ، دەنە شىنىقتىرۋ قيمىلدارىن جاساي باستادى. سودان سوڭ بىلتىرعى جازعى دەمالىسىندا ءوزى ورناتقان بەلتەمىرگە تارتىلدى. سوڭىنان ەرە شىققان اناسى اڭ-تاڭ. «ۇيلەنەتىن ۇلدىڭ ءتۇرىن قارا! توركىندەپ كەلگەندەي، كەلىننىڭ جاتىسى اناۋ؟!. قاي بەتىمدى ايتايىن؟!.» قاپەلىمدە قارا كەمپىردىڭ ەسىنە شالىنىڭ تاپسىرماسى تۇسە كەتتى دە:
— بەتى-قولىڭدى جۋ دا، ءشايىڭدى ءىش! كەلىن وياندى ما؟ — دەدى.
— مارجان جاتا تۇرسىن. — بالاسى سوڭىنا بۇرىلدى. — مەن ءشايعا ءقازىر بارامىن.
«جاتا تۇرسىنى قالاي؟! وسى كۇنگى جاستار دا قىزىق! سابىر ساقتايىن! ويانار، تۇرار!..» بالعانىم شەشەي بالاسىنا ىستىق ءشاي بەرۋ ءۇشىن شاۋگىمگە ەسەلەي سۋ قۇيىپ، گاز پليتاعا اپارىپ قويدى.
مۇڭلىقتىڭ قارنى اشقان ەكەن.
— ءۇيدىڭ تاماعىن ساعىنىپپىن، — دەدى تاباقتاعى ەتتى قالايى قاسىقپەن قاربىتا اساپ جاتىپ.
ءوڭى اق شۇبەرەكتەي وڭعان ۇلدىڭ بەتىنە قان جۇگىرگەنىن اڭداعان انا بايعۇس شىر-پىر:
— ال، الا عوي، — دەيدى بايەك بولا. — تاعى دا جىلىتايىن با قۋىرداقتان؟
— تويدىم اپا، راحمەت! — دەدى بالاسى تەرشىگەن ماڭدايىن ءسۇرتىپ. — اكەم قايدا؟ ءبىر جاققا كەتكەن بە؟
— ءقازىر كەلەدى...
— مارجان وياندى ما ەكەن؟ — دەپ ورنىنان تۇرا بەرگەن بالاسىن بالعانىم شەشەي:
— ءسال ايالداشى، — دەدى كىدىرتىپ. — وتىر، كەڭەسەيىك.
— ال، وتىردىم، — دەدى بالاسى قايىرا قۇيرىق باسىپ.
— بالام-اۋ، اياق استىنان حابار-وشارسىز كەلۋىڭە جول بولسىن! وتكەندە كەلگەنىڭدە ۇيلەنەم دەپ ايتپاپ ەدىڭ. قالاي بۇل؟
— رەتى سولاي بولدى، اپا، — دەدى مۇڭلىق ويلانىڭقىراپ.
— وتپۋسكى الدىڭ با؟
— جۇمىستان شىقتىم. ەلدە قالۋدى ۇيعاردىم. اسحاتتىڭ ءۇش بالاسىمەن وزدەرىن جانە سىزدەردى قوسقاندا جەتى جان ەكەنسىزدەر. ءۇيدىڭ كەنجەسى بولعان سوڭ ولاردىڭ قاراشاڭىراقتا تۇرعانى ءجون. ال ءبىز، اۋىلدا بوس ءۇي تابىلسا ساتىپ الارمىز.
— اۋدان ورتالىعىنا كوشەتىن ەكى-ۇش وتباسى بار سياقتى. اقشا بولسا، ءۇي تابىلار.
— قاراجاتتان قىسىلمايمىز، — دەدى مۇڭلىق. — اقشا بار.
— ءوزىڭ كورىپ وتىرسىڭ، ءۇيىمىز تارلاۋ. ەكى كەلىنىمدى جۇمساپ، نەمەرەلەرىمە قاراپ وتىرۋعا مەن دە قارسى ەمەسپىن.
— اپا-اۋ، ءسىزدىڭ كوڭىلىڭىزدى بىلەمىن عوي! اعايىن تاتۋ بولعانمەن، ابىسىنداردىڭ الىستان سىيلاسقانى ءجون شىعار. ەلدى دە ساعىندىم. بىر-ەكى جىل تۇرساق دەيمىن.
— ءبىر ەسەپتەن بۇل شەشىمىڭ ماعان ۇناپ وتىر. سونىمەن تويدى قاشان جاسايمىز؟ قۇدالارعا قاشان بارامىز؟
— مارجان ەكەۋمىز اقىلداستىق، — دەدى بالاسى. — تويعا اسىقپايىق. قۇدالاردىڭ الدىنان ءوتۋدى سودان سوڭ شەشەرمىز.
— بۇلارىڭ قىزىق ەكەن! ەل-جۇرتقا نە ايتامىز؟
— جۇرتتىڭ نە شارۋاسى بار؟ «ەل نە دەمەيدى، ەسەك نە جەمەيدى» دەيتىن بە ەدى؟!.
— قوي بالام، ۇيات بولادى! ويلانىڭدار.
— ويلاناتىن تۇگى جوق، اپا! توي قايدا قاشار دەيسىز!.. جاسايمىز كەيىن...
***
مۇڭلىقتىڭ اياق استىنان ۇيلەنۋىنە نە سەبەپ بولدى؟ مارجان قانداي قىز؟ ەندى سول وقيعانى باياندايىق.
ءتورت بالانىڭ ورتاسىنداعى جالعىز قىز بولعاندىقتان مارجان ەركە بولىپ بويجەتتى. ۇلدار ءبىر توبە دە، بۇل ءبىر توبە. قارشادايىنان كيىمدى دە تاڭداپ، تالعاپ كيدى. وزىنە نە كيسە دە جاراسا كەتەتىن. باستاۋىش سىنىپتان باستاپ زەرەك پىسىقتىعىنىڭ ارقاسىندا ەكپىندىلەر قاتارىنا قوسىلىپ، ماقتاۋعا ەرتە ىلىكتى. ەشكىم بەتىنەن قاقپايتىن ۇيدەگى ەركەلىك، مەكتەپ قابىرعاسىنداعى اتىنا ايتىلعان اسىرا ماراپات جاس قىزعا ب ا ق ەمەس، بولاشاق ومىرىنە سور بولارىن قايدان ءبىلسىن بايعۇس اتا-انا.
جوعارعى وقۋ ورنىنا تۇسەمىن دەپ الماتىعا كەلگەن جىلى-اق ويناقتاپ ءجۇرىپ وت باستى. كورسەقىزارلىعى مەن جەڭىلتەكتىگىنىڭ كەسىرىنەن ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ءۇشىنشى كۋرسىنان شىعىپ قالدى. تاكاپپار قىز ونى اسا ۋايىمداعان جوق. ادامدارمەن تەز ءتىلتاپقىش مىنەزىنىڭ، شيراقتىعىنىڭ، اجارلى ءوڭىنىڭ ارقاسىندا تىرشىلىك قايناعان، ۇلكەن مەگاپوليستەگى ايتۋلى مەيرامحاناعا داياشى بولىپ جۇمىسقا تۇردى.
سۇلۋ بويجەتكەنگە كىمنىڭ سۇعى قادالماس. كوپ ۇزاماي مەيرامحانا قوجايىنىنىڭ كوزىنە ءتۇسىپ، سوڭىندا اشىناسىنا اينالدى. سودان باستاپ مارجاننىڭ تاسى ورگە دومالادى. وزىنەن ون جەتى جاس ۇلكەن ماكەڭ جاس قىزعا اسەم شاھاردىڭ ءدال ورتاسىنان ويىپ تۇرىپ ەكى بولمەلى پاتەر الىپ بەردى. جوعارى وقۋ ورنىنا قايىرا قابىلدانىپ، ءبىر جىلدان سوڭ قالتاسىنا تاباقتاي ديپلومىن سالدى.
قىزىق پەن ىردۋ-دىردۋعا تولى كۇندەر مەزى قىلاتىن قىزدى. ماكەڭمەن تانىسقانىنا ءتورتىنشى جىلعا اياق باسقاندا ەسىن جيعانداي بولدى. باستاپقىدا اسەم شاھاردىڭ قاق ورتاسىنداعى پاتەرىنە، ايەلىمدى تاستاپ ساعان ۇيلەنەم دەگەن ماكەڭنىڭ ۋادەسىنە سەنىپ، ۋاقىت وتكىزىپ العانىنا وكىنگەندەي. ءبىر جاققا شىعۋى كەرەك. بەتتىڭ قىزىلى دا وڭار، ءتاننىڭ قىزۋى دا قايتار! سول ما جەتكەن ۇشپاعى! بولماس بۇلاي جۇرگەنى! نە نارسەنىڭ شەگى بار! اتا-اناسىن دا ءبارى جاقسى دەپ الداۋىن قويار ەمەس.
— ماكە، — دەدى قىز ءبىر كۇنى . — وتباسىڭمەن اجىراس دەپ ايتپايمىن. انا ەكى بالاڭنىڭ كوز جاسىنا قالمايىن.
— نەگە ولاي دەيسىڭ، مارا؟!
— سەبەبى بار.
— ايت جاسىرماي.
— مەن ساعان بالا تاۋىپ بەرە المايمىن! — الگىندە عانا كوزدەرى جايناپ، كوڭىلدى وتىرعان مارجاننىڭ كەمسەڭدەپ جىلاعانىن كورگەن ماكەڭ اشىناسىن ايادى. قۇشاقتاپ باۋىرىنا تارتتى.
— اياعىڭ اۋىر ەدى عوي؟! قالايشا-ا؟!
— بەس رەت ابورت جاساتتىم! سونىڭ ناتيجەسى... قۇرساق كوتەرمەيمىن...
— مۇمكىن ەمەس، ما-را-ا! مەديسينا دامىعان مىناداي زاماندا، مۇمكىن ەمەس! ايتپا ەرتەگىنى!
— ءبارى مۇمكىن! بەس شارانانى جاتىردا ءولتىردىم! ەشكىمگە كىنا ارتپايمىن! ساعان سەنگەننەن، ءارى ءوزىمنىڭ دە اقىماقتىعىمنان ايىقپاس دەرتكە شالدىقتىم!
— تاۋسىلما ءويتىپ.
— كەشە وقىدىم. ادام بالاسى جاقسىلىقتى دا، جامانشىلىقتى دا اللادان ءوزى سۇراپ، تىلەپ الادى ەكەن.
— ابسۋرد! ادامنىڭ قولىنان كەلمەيتىنى كەم! ءبىزدىڭ مەديكتەر قاۋقارسىز بولسا، بار عوي انا شەتەل، ايتالىق يزرايل، گەرمانيا تاعى باسقالارى.
— وعان شالا ءبۇلىنىپ قايتەسىڭ! سەن ايتقان شەت ەلگە دە بارارمىن، قارالارمىن، كوتەرەرمىن ءبىر شيكى وكپەنى.
— وسىلاي جونىڭە كەلسەڭشى! زارەمدى ۇشىردىڭ عوي، جانىم!
— جارايدى، ماكە! تاقىرىپتى اۋىستىرايىق. قاراپ وتىرسام، ۋاقىت ءوتىپ بارادى. داياشى بولىپ جۇرە بەرەمىن بە، وسىلاي؟! جالىقتىم ابدەن. اقشاسى كوپ، جۇمىسى مەيلىنشە از قىزمەت ىستەگىم كەلەدى.
— جۇمىس دەيسىڭ بە؟! تا-اك! جالاقىسى مول، جاۋاپكەرشىلىگى از. كوپتەن ويىمدا ءجۇر ەدى. ايتۋعا ۇيالىپ ەدىم. بىلاي، كىشكەنە نەلەۋ... لاس دەيمىز بە، حارام دەيمىز بە؟!
— اقشا جۇرگەن جەردە ادالدىق بولۋشى ما ەدى؟! اۋەلى ايتساڭشى؟! كەلىسۋ، كەلىسپەۋ سودان كەيىنگى شارۋا.
— جەزوكشەلەر ءۇيىن اشىپ بەرەيىن. ۆو، بيزنەس! كرىشاڭ قىزىل جاعالىلار! سەنىڭ ميسسياڭ — جەڭگەتايلىق! ءتۇسىندىڭ بە؟!
***
بىرەر جىلدىڭ ىشىندە ماكەڭ اشقان جەزوكشەلەر مەكەنى قىلمىس الەمىنە كەڭىنەن تانىلا باستادى. اۋەلدە قالا ورتاسىنان ءتورت بولمەلى پاتەر جالداسا، كەيىنىرەك شاھار شەتىنەن، الاتاۋ باۋرايىنان ەكى قاباتتى كوتتەدج ساتىپ الدى. جەڭگەتاي مارجان كەلە-كەلە تاجىريبە جيناقتاپ، الداپ-ارباۋدىڭ نەشە ءتۇرىن مەڭگەردى. اۋەلدە قىزدار ساۋداسىمەن ءوزى اينالىسىپ، ۋاقىتىنىڭ كوبىن سوعان جۇمسايتىن. ءبىر جارىم جىل بۇرىن ديسپەچەرلىك ۆاكانسيا اشىپ، وعان ءوزىنىڭ قۇربىسىن وتىرعىزدى. بۇعان دەيىن جولاۋشىلار پويىزىندا جولسەرىك بولىپ ىستەگەن پىسىق قىز بارلىق شارۋانى ءتاس-تۇيىن قىلادى. مارجاننىڭ مىندەتى، ەكى ۇيدەگى جاعدايدى باقىلاۋ جانە كۇندە تاڭەرتەڭ اقشا جيناۋ. باسقا ۋاقىتتا قولى بوس، ءوزى بي، ءوزى قوجا.
تىكەلەي باستىعى، قوجايىنمەن ءۇش رەت قانا جولىقتى. وندا دا مەيرامحانانىڭ الاكولەڭكە، وڭاشا بولمەسىندە. قىرىق جاستارداعى قاسقا باس جىگىت اعاسىن كورگەن ساتتە ءىش جيىپ قالدى. ارتىق اۋىز سوزگە جوق شەفىنىڭ ىسكەر ادام ەكەندىگىن سەزە قويعان. قورىقپا دەگەن مارجانعا. كليەنتتەرىڭنەن شي شىقپاسا، ءبىزدىڭ بيكەشتەر سەنىمدى. ەڭبەك اقىلارىن اپتا سوڭىندا بەرەسىڭدەر. اقشادان جىمقىرۋعا جول بەرسەڭدەر، رەنجىمە دەدى شەگەلەپ. قايدا قىزمەت جاسايتىنىن، ءاتى-جونىن ايتقان جوق. لاقاپ ەسىمى — شەف!
— ساعان ءبىر كىسى كەلەدى. ساۋالىنا عانا جاۋاپ بەر. بىزگە كەرەك ادام. تاپسىرىسىن ورىندا، — دەدى قوشتاساردا.
— ءتۇسىندىم، — دەدى جەڭگەتاي.
ەرتەڭىندە شەفى سىرتتاي تانىستىرعان جىگىتپەن وفيستە جولىقتى.
— كليەنتتەرىڭ ريزا ما؟ — دەدى ءوزىن ماكس اتاعان قىسىق كوز جىگىت بىردەن سەنگە كوشىپ.
— رازى بولماي! كەيىنگى ءبىر ايدا «كونتينگەنتتى» جاڭارتتىق. قازىرگىلەرى جاس قىزدار.
— ناقتىراق ايتقاندا؟
— ون سەگىز بەن جيىرما ەكى جاس اراسى.
— ۇزىن سانى؟
— ون بەس.
—ءاسىلى «قۋىرشاقتارىڭدى» كوپ ۇستاۋعا بولماس! التى ايدا اۋىستىرىپ وتىرعانىڭ ءجون. جار-رايدى! ءبىر زاكاز. ون التى جاستاعى قىز كەرەك.
— پاك...
— ويىمدى وقىپ وتىرسىڭ.
— ونداي «قۋىرشاقتىڭ» تابىلۋى قيىن! دەفيسيت! نارقى دا ۋداي!
— جىگىتتەردى قۇلاققاعىس قىلايىن.
— كەلىستىك.
—مىناۋ اۆانس، — قىسىق كوز جىگىت اق قاعازعا وراۋلى قوماقتى كونۆەرتتى ستول ۇستىنە قويدى.
— سىزگە سەنەمىز. «توۆار» تابىلعان سوڭ بەرمەدىڭىز بە؟ — كۇلىم كوز جەڭگەتايدىڭ جانارى جارق ەتتى.
— ازىرقانساڭ، تاعى قوسامىن.
— ءسىزدىڭ مارتتىگىڭىزدى ەستىگەنمىن.
— جەتى مىڭ باكس!
— و-و-ي-ي! كوپ ەمەس پە؟! ۋادە بەرىپ ورىنداماساق، ۇيات بولماي ما؟ ءارى، بۇگىنگى كۇنى پاكتىگى ساقتالعان قىزدى تابۋ قيىن!
— الدىن-الا سول ءۇشىن تولەپ وتىرمىن.
— ىزدەيمىز! — مارجان كونۆەرتتى توماشاداي كوك سەيفكە سالدى.
***
اناشا ساتۋشىلارمەن بايلانىسى بار قىلمىستى توپقا ىلىككەن ايدا ەسىمدى جاس قىز پوليسيا تۇزاعىنا ءتۇستى. سۇراق-جاۋاپ بارىسىندا قىزدىڭ كىناسى جوعى انىقتالدى. شىنداپ كەلگەندە بوساتىپ جىبەرۋگە دە بولادى. ءبىراق، ۇلكەن باستىعىنىڭ تاپسىرماسى بار. پاكتىگىن ساقتاعان جاس قىزدى تابۋى ءتيىس. ونى ءبىلۋ قيىن ەمەس. ۆەرونيكانى قاسىنا بىر-ەكى ساعاتقا اپارسا بولدى. ايدانىڭ قاسىندا جارتى كۇن «وتىرعان» ۆەرونيكا جاس قىزدىڭ بار سىرىن انىقتادى.
بەس جىلدان جەتى جىلعا دەيىن باس بوستاندىعىڭنان ايرىلاسىڭ دەگەن قوقان-لوققىدان قورىققان اڭعال بويجەتكەن تەرگەۋشىنىڭ تالابىن ورىنداۋعا اقىرى كەلىستى. وزگە امالى قالمادى.
قىسىق كوز جىگىت اعاسى ءناپسى قالاۋىن ىسكە اسىردى. جاس قىزدىڭ كوز جاسىنا قاراعان جوق. ويتكەنى اقشاسىن تولەدى! ساتىپ الدى!
ەركەك ورنىنان تۇرىپ، دالىزگە سيگارەت شەگۋگە شىققاندا ايدا حالاتىن كيىپ بالكونعا كەلدى. سۇيگەن جىگىتىنە قاي بەتىمەن قارايدى؟ ءومىر نەگە سونشاما كۇردەلى؟! تاعدىرىڭنىڭ تابان استىندا تاس-تالقان بولۋى وزىڭە بايلانىستى ەمەس-اۋ؟! وكسىپ-وكسىپ جىلاعىسى كەلگەن. كوزىنەن جاس شىعار ەمەس. كەۋدە تۇكپىرىنەن ار-ۇيات، جىگەر، نامىس اتتى سەزىم باس كوتەردى. ايالاپ، الپەشتەپ وسىرگەن اتا-اناسى الدىندا جەر بولدى اۋ؟! انا كىسىنىڭ ولىپ-وشكەن تۇرپايى قيمىلى، ۇزدىگە ايتقان جالعان سوزدەرى ويىنا ورالىپ، جانارى جاساۋراپ، كوزدەرى قاراۋىتتى. «قورلىق!.. ءولىم!.. قورلىق!.. جەر باسىپ ءجۇرۋدىڭ كەرەگى بار ما ەندى؟!.»
— ايدا! — دەگەن داۋىس ەستىلدى جاتىن بولمەدەن.
قىز بالكوننان ءبىراق سەكىردى. ودان كەيىنگىسى بۇلدىر. ەسىن اۋرۋحانادا جيدى. نە بولعان ماعان؟!. اپ-اۋىر نە بۇل؟!. گيپسكە سالىپ تاستاعان با؟!.»
بۇل توتەنشە جاعداي اۋداندىق ىشكى ىستەر بولىمىنە دابىل قاقتىردى! جەزوكشەلەر ۇيىنە تىقىر تايادى. جەڭگەتاي مارجانعا ءقاۋىپ ءتوندى. شەفى بۇنىڭ ەكى تاۋلىك ىشىندە الماتىدان كوزىن جوعالتۋىن كەسىپ ايتتى.
***
اۆتوبۋس ايالداماسىنان تۇسكەن مارجان باسى اۋعان جاققا كەتە باردى. باعىتى بەيمالىم. ساناسى ەمەس، اياعى الىپ كەلەدى. قۇداي-اۋ، مىناۋ قاي كوشە؟ قوعامدىق كولىككە وتىرماعالى قاشان؟ الماتىعا كەلگەن سوناۋ جىلدارى عانا مىنەتىن. كەيىن عوي ءبارىن ۇمىتتى. استىندا اپپاق «مەرسەدەس». قىسى-جازى قارا كوزىلدىرىگىن شەشپەيتىن وققوعارى، ءارى ماشينە جۇرگىزۋشىسى ءۆاديمنىڭ ارقاسىندا الماتىنىڭ قاي بۇرىشىنا، قاي داڭعىلىنا بارمادى. ۆاديم سەنىمدى سەرىگى ەدى. قويعان سۇراققا عانا جاۋاپ قايتاراتىن. ول مۇنىڭ قازىرگى جاعدايىن بىلە مە ەكەن؟! شەف ەشكىمگە جاريا ەتپەس. ۆاديمگە تەلەفون شالسا ءقازىر-اق جەتىپ كەلەر. ونىڭ قاجەتى قانشا؟ جاسىنان ەركەشورا، نامىسقوي، بىربەتكەي وسكەن قىز ونداي-ونداي جاسىقتىققا بارا قويماس. استە! ودان دا ءولىپ كەتكەنى وڭاي...
«ەكى تاۋلىك ىشىندە الماتىدان قاراڭدى باتىر!..»
ءتۇسى سۋىق، ىزبارلى قاسقا باس وسىلاي دەدى. وعان دا تىقىر تايادى! انا قىزدى ايتام! بەيشارا! ار-ۇيات نە تەڭى ەكەن؟! پاكتىگىمنەن ايرىلدىم دەپ، ءوزىن-وزى بالكوننان تاستاعانى اقىماقتىق! نۋ ي چتو؟! ازىرشە ءتىرى. جامباس سۇيەگى بىت-شىت دەيدى. كورگەن جىگىتتەر ايتىپ كەلدى... ءجا، قايداعى ءبىر شوپجەلكە قىزدى ۋايىمداپ. ول ولمەي تۇرعاندا تابانىمدى تايدىرايىن...
ميعا جوقتان وزگەنىڭ كەلەتىنى قالاي؟ ويىنا جەرلەسى مۇڭلىقتىڭ تۇسە كەتكەنى. ەكەۋى ءبىر مەكتەپتە وقىدى. ونىڭ ءۇش-تورت جاس ۇلكەندىگى بار. باسى ىستەيتىن جىگىت. ينستيتۋتتا سىرتتاي وقىپ، وسىندا جۇمىس جاسايتىنىن ەستىگەن. سوناۋ مەكتەپ قابىرعاسىنداعى شاقتان مارجانعا ولەردەي عاشىق. ءوزى دە كوركەم. قىر مۇرىن. قارا تورى. بۇل ارتىنان جۇگىرگەن ۇلداردىڭ بىرىنە دە قاراعان جوق كەزىندە. سۇلۋلىعىمەن جىگىت اتاۋلىنىڭ مىسىن باسىپ، ىنتىقتىرىپ تۇرارىن جاقسى بىلگەن قىز ءوز باعاسىن بىلەتىن.
قايداعى-جايداعى ءيىر-قيىر ويمەن كەلە جاتقان قىزدىڭ كوزى تاس توبەسىنە شىقتى. الگىندە عانا ەسىنە العان مۇڭلىق الدىندا تۇر. قۋانعان قىز جەرلەسىن قۇشاقتاي الدى. مۇڭىن شاعىپ، كوز جاسىن كولدەتكەن مارجاندى اياعان مۇڭلىق ونى ءبىرىنشى الماتىداعى جاتاقحاناسىنا الىپ باردى. سول ءتۇنى ەكەۋى شاڭىراق كوتەرۋگە شەشىم قابىلدادى. ءسويتىپ ەرتەڭىندە پويىزعا وتىرىپ جىگىتتىڭ اۋىلىنا ءجۇرىپ كەتتى.
***
باسى بوس، سىباي-سالتاڭ قىز كوڭىلى قۇلاعان، وزىنە ۇناعان جىگىتتەرمەن اسەم شاھاردىڭ نەبىر مەيرامحانالارىندا ساۋىق-سايران سالىپ، ويناپ-كۇلىپ ءتۇن ورتاسىنا دەيىن بولاتىن دا، ونىڭ اياعى ءوز ەركىمەن، ءوز قالاۋىمەن قۇمارىن باسۋعا جالعاساتىن. جىن ويناق پەن ىردۋ-دىردۋعا ۇيرەنگەن كۇلىمكوز كەلىنشەكتىڭ جالعىز كۇيەۋگە باسىبايلى تاڭىلۋى، ءبىر ەركەكپەن عانا شەكتەلۋى مۇلدەم جالىقتىردى. ءجۇز تۇتىنگە دە جەتىڭكىرەمەيتىن اۋىلدا كىممەن سويلەسكەنىڭ، كىممەن ءجۇرىپ-تۇرعانىڭ الاقانداعى اجىمدەي اپ-ايقىن.
كەلىن بولىپ تۇسكەنىنە نەبارى جەتى اي بولسا دا، سول ازعانا ۋاقىت ساۋىققۇمار جانعا سۇمدىق ۇزا-ا-ا-ق كورىندى. قۇداي-اۋ، بارساكەلمەس ارال سياقتى عوي بۇل اۋىل دەپ ەلەگىزىپ، ۇيگە سىيمايتىن بولدى كەيىنگى كەزدە. بۇلان كەزدەسپەگەندە قايتەر ەدىم؟!.
كۇيەۋىنىڭ دوسى بۇلان كۇندىز ويىنان، تۇندە تۇسىنەن شىعار ەمەس. كوزدەرى وتكىر، كوركەم جىگىتتى ءا دەگەننەن ۇناتىپ قالدى. ەرتە ۇيلەنىپ، اتا-اناسىنا قارايلاپ اۋىلدا قالىپتى. قاتارداعى شوفەر بولعانىمەن، كوزى اشىق. تاريح، ادەبيەت، ساياسات، جاھاندانۋ دەيمىسىز، بىلمەيتىنى جوق. «ينتەلەكت! — دەدى مارجان تاڭقالىپ. — مىنانداي تالانتپەن، جوعارى ءبىلىم الماي ەلدە قالعانى وبال-اق! كۇيەۋىم مىناۋ دەپ كورسەتۋدەن ۇيالمايتىن جىگىتتىڭ سۇلتانى!..»
ەركەك اتاۋلىنىڭ مىسىن باسىپ، سيقىرسىنىپ، جانارىمەن ارباپ وزىنە ىنتىقتىراتىن اككى ايەل بىردەن سەزدى. جىگىت تە كەت ءارى ەمەس. ول داعى كۇلىمكوز كەلىنشەكتى كورگەن ساتتەن كوزسىز كوبەلەكشە قالبالاقتاپ، جۇرەگى دۇرسىلدەپ، قايتا-قايتا قاراعىشتايدى. «ءا-ا، قارماققا ءتۇستىڭ بە؟!» سەزىمى الداماپتى.
مىنە، سونىڭ ناتيجەسى. ەكەۋدەن-ەكەۋ وزەن جاعاسىندا جاتىر.
— سەن جاقسى جىگىتسىڭ، — دەدى اقشاعىل قۇمعا باۋىرىن توسەپ قىزدىرىنىپ جاتقان جالاڭاش ءتانىنىڭ ەكى جەرى عانا قىمتاۋلى سۇلۋ ءمۇسىندى اق سازانداي كەلىنشەك.
كامپيت-كەلىنشەكتىڭ مىسى باستى ما، بۇلاننىڭ باسى اينالىپ كوزى قاراۋىتتى. ءون بويى ءبىر ىسىپ، ءبىر سۋىندى. جۇرەگى قۇرعىر ءدۇرس-دۇرس. «شىنىندا كامپيت! مۇڭلىقتىڭ قىزعاناتىنداي ءجونى بار. يا، ءسات...»
— شىن ايتام، سەن جاقسى جىگىتسىڭ، — دەدى كامپيت-كەلىنشەك اۋدارىلىپ ءتۇسىپ. قاراقات كوزدەرى ويناقشىپ كەتتى. تۇڭعيىعىنا تارتىپ بارادى.
جىگىت: «ارباپ جاتىر قانشىق!»
— ات-تە-ەڭ، مەنىڭ مۇڭلىعىم سەن سياقتى بولسا عوي! جال! ونىڭ ادامگەرشىلىگىن قايتەيىن، توسەكتە وسال بولعان سوڭ. جال-جال!
جىگىت: «باسە-باسە، قالاي دۇرىس توپشىلاعانمىن. تەمىردى قىزعان كەزدە سوعۋىم كەرەك!»
— كەشىر جانىم! — جىگىتتىڭ جۇرەگى قاتتى-قاتتى سوعىپ «كامپيتكە» تونە ءتۇستى. «يا، ءسات!» — سەن... بىلاي بوتەن ويلاما!
كەلىنشەك: «مالعۇن، بۇل قاي ساسقانى؟!.»
— مۇڭلىق مەنىڭ ەسكى دوسىم. ايايمىن ونى، — دەدى جىگىت. — يا، ايايمىن، ءارى شىنىن ايتسام، سەنى ودان قىزعانام.
كەلىنشەك: «تفۋ، دەريەۆنيا! مۇڭلىقتى ايتقانشا، قۇشىپ سۇيمەي مە؟!»
جىگىت: «نە ىستەسەم ەكەن! باس سالسام، ۇركىتىپ الامىن با؟!.»
كەلىنشەك: «بولساڭشى ەندى! ورتەمەشى! نە بولدى ماعان؟!»
جىگىت: «يا، ءسات!»
ەركەكتىڭ ەمەشەسى ءۇزىلىپ ەڭكەيە بەرگەنى سول ەدى، مويىلداي جانارى جالت ەتكەن كامپيت-كەلىنشەك اۋناپ كەتتى: «جوق، بىردەن بەرىلمەۋىم كەرەك! ونىم السىزدىگىم! ىنتىعا ءتۇسسىن ءالى دە!..»
— مۇنىڭ نە، بۇلان-اۋ! سەنى ادال جىگىت پە دەسەم؟!
جىگىت: «سايقال، ۇتىپ كەتتى. ابدىراعانىمدى سەزىپ قالدى. باتىلدىق قاجەت، باتىلدىق! مۇنداي ءسات ەندى ورالماس!..»
كەلىنشەك: «ءبىراز بۇلدانا تۇسەيىن.»
جىگىت: «دانەڭە شىعارا المايمىن با؟! جو-جوق!»
— مارجان، بەرى قاراشى ءبىر مينوتكە؟!
كەلىنشەك شالقاسىنان جاتتى. كوزدەرى شوقتاي جايناي تۇسكەن. ەركەك اڭداماي قالدى. ەڭكەيە بەرىپ ەدى، «كامپيتتىڭ» ەرنىنە ەرنى ءتيىپ ەرىپ جۇرە بەردى.
* * *
جۇك ماشيناسىنىڭ رولىندەگى قاراتورى كوركەم جىگىت اۋىل كوشەلەرىنىڭ بىرىنە بۇرىلىپ، قىزىل قاقپالى ءۇيدىڭ الدىنا كەپ توقتاعان سوڭ كابينادان شىقپاي، مەڭ-زەڭ قالىپتا ۇزا-ا-ا-اق وتىردى. الگىندە ىشكەن اراق ۋىتى ميىنا شاۋىپ، ىڭقى-تىڭقىسىن شىعارعانىمەن، مۇڭ تورلاعان ويى سەتىنەپ كوڭىلى كوتەرىلدى. انشەيىندە سوزگە شورقاق جىگىتتىڭ ىڭىلداپ ءان سالعىسى كەلدى مە-اۋ؟
قاسىڭ قانداي، قاراقات كوزىڭ قانداي،
كۇلكىڭ قانداي، شاراپات سەزىم قانداي.
قۋاناتىن بالاشا كەزىڭ قانداي،
ءوزىڭ قانداي، جانىما جاعاتىن، ءسوزىڭ بالداي-ي!
ا-ا-ا-ا-ا-ا-اي-ي!..
مارجان ۇيىندە مە؟! مۇڭلىق شە؟ ءاي، مۇڭلىق! مۇڭلىق!.. ەسكى دوس!.. باعى جانباعان سورلى! وبالىڭا قالدىم با؟ كەيىنگى كەزدە قاتتى ءىشىپ ءجۇر دەيدى. ءقازىر دە ماس بولىپ جاتۋى! مارجا-ان! مار-جا-ان! كورگىسى كەلدى. ءقازىر! مەن ءسىرا، اداسقان بولارمىن اقىلدان. ايتپەسە، نە بولدى ەلۋ شاقىرىمنان ەش جۇمىسى جوق، قوس وكپەسىن قولىنا ۇستاپ جەلىگىپ جەتكەنى. ءبىراق-بىراق،
مارجاننىڭ جالت ەتكەن جانارى، لاپىلداپ-ورتەگەن وت قۇشاعى، ۋا جالعان، تويمايدى-اۋ!
قاجەت زاتىن ۇمىتقانداي قالتاسىن قارمانىپ، تەمەكىنىڭ جالقى تالىن ەرنىنە قىستىردى.
— وي، اكەڭنىڭ!
كۇيىپ-پىسىپ قاراماعان جەرى قالمادى. ورىندىعىنىڭ استىنان، كىلتتەردىڭ اراسىنان تاپتى. شىلىمدى قۇشىرلانا سوردى. كوك ءتۇتىن اۋىزدان دا، مۇرىننان دا كەتىپ جاتىر.
— ۋ-ۋ-ۋ-ھ!
ساۋساقتارى تىز ەتە تۇسكەنى. بىقسىعان تۇقىلدى لاقتىرىپ، كەلەسى تالىن تۇتاتتى. اشۋعا بوي الدىرىپ شامشىل مىنەز تانىتىپ ءجۇر ءبىرازدان. وعان نە سە-بە-ەپ؟! قاشاندا كۇلىمدەپ جۇرەتىن، ءبازبىر شايپاۋ قاتىندار سياقتى داۋىس كوتەرۋدى بىلمەيتىن جان جارى نەسىپبالانىڭ جازىعى جوق قوي!
بۇلاننىڭ كوزىنە، ءوزى «كامپيت» اتايتىن سۇلۋ كەلىنشەكتىڭ اپپاق ءتانى ەلەس بەرگەن ساتتە الپىس ەكى تامىرى يىگەندەي كۇي كەشكەنى قالاي؟!
«سوڭىنان ۋايىم-قايعى اكەلەتىن ءلاززاتتان قاش!..»
قايدان وقىپ ەدى؟ ەسىندە جوق. ايتسە دە تەرىس ءپالساپا! دۇرىس ەمەس-س! ال مەنىكى ءجون بە؟!.
قاراڭعىلىق قويۋلانىپ كەلەدى. وعان كەرەگى وسى. ەشكىمنىڭ كوزىنە تۇسپەگەنى ءجون. جولى ءتۇسىپ جولىقسا، قوشتاسپاق. بۇلاي جالعاسا بەرسە وپىنارى حاق! كورشى اۋدانعا قونىس اۋدارۋ تۋرالى نەسىپبالادان وزگە ەشكىم بىلمەيدى.
— وسىنىم دۇرىس-س!
جۇرەگى قارماققا تۇسكەن بالىقتاي.
ىدىس-اياق جۋايىن دەپ اس ۇيگە ەنگەن مارجاندى بولماشى قاعىلعان دىبىس ەلەڭ ەتكىزدى. قۇلاعىن توستى. تىم-تىرىس سياقتى. «قورىققانعا قوس كورىنەدى دەگەن؟!» اياق-تاباق جۋۋعا زاۋقى سوقپادى. تاعى دا تىرس-تىرس تەرەزە قاعىلعانداي. جۇرەگى اۋزىنا تىعىلدى. «كىم دە بولسا كورەيىن!». ەسىك اشسا
بۇلان.
— بارسىڭ با جانىم-اۋ؟!
جىگىت قۇشاقتاي الدى. كەلىنشەك وزىنە قاراتتى.
— قايدا باراسىڭ ەنتەلەپ؟
— ۇيدە مە؟
— ۇيىقتاپ جاتىر. — سىبىرعا كوشتى. — باعانا كەلگەن تالتىرەكتەپ.
— قاتتى ماس پا؟
— ۋداي.
— ويانا قويماس.
— ويانىپ كەتسە شە؟
— ويانبايدى! بەس مينوتكە مۇرسات بەر.
— زارەم ۇشىپ تۇرعانى.
— وتىنەم، جانىم!
— بولمادىڭ-اۋ!..
تۇسىنەن شوشىعانداي باسىن وقىس كوتەردى مۇڭلىق. ايەلىنە ىلەسىپ بىرەۋدىڭ ۇيگە كىرگەنىن دە، تورگى بولمەگە ەنىپ قۇشاقتاسا كەتكەنىن دە، ۇزدىگىپ ۇز-ا-ا-ق سۇيىسكەندەرىن دە سەزدى، ءبىلدى، ەستىدى. قانى باسىنا شاپشىپ، اشۋ-دۇشپان يەكتەپ ارەڭ جاتقانىمەن شىداپ باقتى. ياپىر-اي، مىناۋ بۇلاننىڭ داۋسى عوي! قالايشا؟! نەگە؟!. جۇرتتىڭ وسەگى شىن بولدى ما؟!. بۇگىنگە شەيىن ەلەمەي كەلىپ ەدى. ونداعى ويى، بالا جاستان بىرگە وسكەن دوسىنا سەنگەندىكتەن. بۇلان-اي، قايتەيىن! سەنىڭ دە ساتقىن بولعانىڭ با؟! سايتان ازعىرعان قاتىن-ن! سەزىپ ەدىم وسىلاي بولارىن! جو-جوق-ق، مۇمكىن ەمەس! مۇمكىن ەمەس؟! بۇلانعا داۋسى ۇقسايتىن باسقا، بوتەن كىسى بولسا وكىنبەس ەدىم.
تورگى ۇيدەگىلەر ەستەرىن جيدى. ايەل جىگىتتى تۇرعىزىپ، جالىنىپ-جالپايىپ دالىزگە ەرتىپ شىققان. جىگىت قوشتاسىپ تابالدىرىقتان ارى اتتادى. دالا قاراڭعى. تۇنگى سۋىقتان دەنەسى تىتىركەندى. جۇرت جاتا باستاعان. دۇكەننىڭ قاسىنا قالدىرعان ماشينەسىنە وت الدىرىپ ءجۇرىپ كەتتى. لايساڭ جولعا قاراماي ىزعىتىپ كەلەدى. ەكى-ۇش شاقىرىم اۋىلدان ۇزاعان سوڭ ماشينا موتورى ءسوندى. كىلتتى قوسىپ ەدى، وت المادى. بۇعان نە بولدى دەپ جانار-جاعار ماي شكالاسىنا قاراسا ءنولدى كورسەتىپ تۇر.
ول كابينانى جاۋىپ اۋىلعا تارتتى. كۇنى بويى قار سۋى ەرىگەن جولدىڭ بالشىعى ەزىلىپ جاتىر. وكپەك جەل تۇردى. قارا تونىنىڭ جاعاسىن كوتەرىپ، مالاقايىنىڭ قۇلاعىن ءتۇسىردى.
— قايتەدى-ەي، مىنا جەل؟!!
ەسىك تۇتقاسىن ۇستاپ ۇيگە ەنە بەرگەن مارجان كۇيەۋىنىڭ جوتەلگەنىن ەستىپ تۇرا قالدى. ەسىن جيىپ العان با؟! ءبىزدىڭ ءىسىمىزدى سەزگەن-اۋ! قولىنا تۇسسەم اياماس! ونسىز دا قانىنا قارايىپ ءجۇر؟! اياق دىبىسىن بىلدىرمەي ۇيدەن شىقتى. اياز قوينى-قونىشىن كەۋلەدى. تاس قاراڭعى ءتۇن ۇرەي شاقىرادى. جۇگىرە باسىپ اۋىل شەتىندەگى قۇربىسى باعيلانىڭ ۇيىنە جەتتى.
— كىم بۇل؟ — جالعىزباستى كەلىنشەك بەيمەزگىل شاقتاعى تارسىلدان زارە-قۇتى قالمادى.
— مارجانمىن-ن! اششى، جىلدام-م!
— تىنىشتىق پا؟!
— ءقازىر ءبارىن دە ايتامىن. — كۇيەۋىنىڭ كۇپايكەسىن عانا كيگەن، جالاڭ باس جاس ايەلدىڭ توڭعاننان تىسى-تىسىنە تيمەيدى.
***
اشۋ بۋعان مۇڭلىق كەرەۋەتتەن اتىپ تۇردى. مارجان ءالى جوق. نەگە كەشىگىپ جاتىر؟ الدە اناۋمەن ەرىپ كەتتى مە؟!
— افيريست قاتىن-ن! وسىدان ۇيگە كەلسىن! ءوز قولىممەن ولتىرەم!
توڭازىتقىشتان ءبىر شولمەك اراق الدى. تىعىنىن اشىپ ءشاي كەسەگە قۇيدى دا، وڭەشىنە اقتارا سالدى. داستارحاننان نان يىسكەپ، دالىزگە شىقسا... بۇلان كىرىپ كەلە جاتىر.
— قايدان ءجۇرسىڭ؟
— ماشينامنىڭ بەنزينى تاۋسىلىپ. بىرەۋلەر قۇيىپ العان با، يت بىلەدى.
— نەگە كەلدىڭ؟!
— رۇقسات بەر، قونىپ شىعايىن.
— ءاي، بۇلان-اي؟! قايداعىلاردى ەسكە ءتۇسىرىپ.
— نە ايتىپ تۇرسىڭ؟!
— كىرمەشى ۇيگە.
— باراتىن جەرىم جوق.
— قايتشى! وتىن-ەم-م!
— كەۋدەمنەن يتەرسەڭ دە كەتپەيمىن! قونامىن وسىندا.
دوسى دانەڭە بولماعانداي، قاننەن-قاپەرسىز، سۋ ءسىڭىپ اۋىر تارتقان باتپاق-باتپاق ەتىگىن شەشۋگە ىڭعايلاندى. مۇڭلىقتىڭ كوزى قاراۋىتتى. باسى اينالدى. جۇرەگى كەۋدەسىن تەسىپ شىعارداي. الاپات اشۋدى اۋىزدىقتاي الار ەمەس. نە ىستەپ، نە قويارىن بىلمەيتىن ەسىرىك حالدە. «بۇل باسىنعاندىق! بولدى! جەتتى! وسىمەن ءتامام!» ءازازىل وي وسىپ-وسىپ ءوتتى ميىن. دالىزبەن جاپسارلاس كىلەتتەن ەت مۇشەلەيتىن وتكىر پىشاقتى الدى دا، ەڭكەيىپ ەتىگىن شەشىپ جاتقان جىگىتتىڭ وڭ جاق ءبۇيىرىن تۇسپالداپ قاتتى سىلتەپ قالدى.
You Might Also Like
-
...ءتاتتى ۇيقىدا جاتىر ەدى، بىرەۋ تۇرتكەندەي بولىپ، ويانىپ كەتتى... تاڭنىڭ ءالى اتا قويماعانىن سەزىنىپ، «كوزىمدى اشسام، ۇيقىم اشىلىپ كەتەر» دەگەن ويمەن كورپەسىن قىمتانا ءتۇسىپ، ءارى قاراي ۇي...
-
تەڭىز تاماعىنا ءتونىپ وتىرعان ءۇش ءۇي ەدى. يەلەرى — توقتاسقان ءۇش ايەل. بالا بىتكەن قالاعا قاشىپ قۇتىلعان. مالى تۇسكىر دالاعا قاشىپ... مال دەگەندە بار-جوعى ون سيىر مەن ۋاق جاندىق. ءتۇس اۋا ەسىك كو...
