InfoHub Logo

9 مامىر – ۇلى جەڭىس كۇنى! 1941-1945 جج. وتان سوعىسىندا ەرلىك كورسەتكەن جاۋىنگەر-كازاقستاندىقتاردىڭ ىشىندە كازۇۋ-دىڭ قىزمەتكەرلەرى، تۇلەكتەرى مەن ستۋدەنتتەرى دە بولدى. سوعىس جىلدارى ۋنيۆەرسيتەت ۇجىمىنان مايدانعا 287 ادام، ولاردىڭ 59-ى وقىتۋشى، 52ء-سى اكىمشىلىكتىك-شارۋاشىلىق قىزمەتكەر جانە 176 ستۋدەنت، سونىڭ ىشىندە 30 بويجەتكەن، اتتاندى. ولار برەست قامالىن، ستالينگراد، ماسكەۋ، لەنينگراد، كۋرسك، حاركوۆتى قورعاۋدا، ەۋروپانى فاشيزمنەن بوساتۋدا زور ۇلەس قوستى. جەڭىس كۇنى قارسانىڭدا ءبىز ماڭگىلىك ەستە قالاتىن سوعىس جانە ەڭبەك ارداگەرى، ۋنيۆەرسيتەت تۇلەگى قۇرمەتتى ۇستازىمىز بولعان جۇماتوۆ عابباس جۇماتۇلىڭ ەسكە الامىز.

جۇماتوۆ عابباس جۇمات ۇلى – 1918 جىلى پاۆلودار وبلىسىنىڭ باياناۋىل سەلوسىندا دۇنيەگە كەلگەن. 1937 جىلى الماتى قالاسىندا بايلانىس تەحنيكۋمىن ءبىتىرىپ، قاراعاندىدا راديوتاراتۋ قۇرىلعىلارىنىڭ تەحنيگى بولدى. 1939 جىلى تاۋ-مەتاللۋرگيا ينستيتۋتىنىڭ گەولوگيالىق بارلاۋ فاكۋلتەتىنە وقۋعا تۇسەدى، ءبىراق كوپ ۇزاماي اسكەرگە شاقىرىلادى. عابباس جۇمات ۇلى ءۇشىن 1941 جىل 22 ماۋسىم بەلارۋس رەسپۋبليكاسىنىڭ برەست قامالىنىڭ گارنيزونىندا قىزىل ارميادا اسكەري بورىشىن وتەپ، ۇيگە ورالاتىن كۇن ەدى. وكىنىشە وراي، ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىسى باستالىپ، ۇستازىمىزعا گارنيزون جاۋىنگەرلەرىمەن بىرگە، سوعىستىڭ العاشقى ساعاتتارىندا ۇرىس جۇرگىزۋگە تۋرا كەلەدى. جاۋىنگەرلەر العاشقى دۇركىندەتكەن اتىستان ويانىپ كەتىپ، نە بولىپ جاتقانىن تۇسىنە المادى. بىرەۋلەر بۇل نايزاعاي دەسە، باسقالارى جەر سىلكىنىسى دەپ جاتتى. ءبىراق سناريادتاردىڭ كەلىپ جەتكەن ىسقىرىعى، ال كەيىن قۇلاق تۇندىرارلىق جارىلىستار، سوعىس ەكەنىن ءبىلدىرتتى، دەپ ەسكە الاتىن ەدى اعامىز.

برەست قامالىنىڭ قورعاۋشىلارىنىڭ كوبى كۇشى تەڭ ەمەس ۇرىستا قازا تاپتى. ءتىرى قالعاندار، ۇرىسپەن شەگىنە وتىرىپ، گومەل قالاسى اۋدانىنداعى قىزىل ارميانىڭ تۇراقتى بولىمدەرىنە ءوتتى. ع. جۇماتوۆ باس قولباسشىلىق رەزەرۆىنىڭ 537ء-نشى ارتيللەريالىق پولكىنە ءتۇستى. 1941 جىلى 7 قاراشادا پولك قازان توڭكەرىسىنىڭ جىلدىعىنا ارنالعان قىزىل الاڭداعى شەرۋگە قاتىستى. جاۋ ماسكەۋ ىرگەسىندە تۇردى، پولك تە زۆەنيگورود پەن موجايسكىنى، كەيىن ماسكەۋدى قورعاۋعا شەرۋدەن تىكەلەي مايدانعا اتتانىپ كەتتى. پولكتىڭ ۇزدىك ءارى لايىقتى جاۋىنگەرلەرىنىڭ اراسىندا ول 1942 جىلى پارتياعا قابىلداندى. سودان كەيىن، 1942 جىلدىڭ سوڭىندا تومسكىدە ورنالاسقان دنەپروپەتروۆسك قىزىلتۋلى ارتيللەريا ۋچيليششەسىنە وقۋعا جىبەرىلدى. وندا مايدان ءۇشىن جەدەلدەتىلگەن بەس ايلىق باعدارلاما بويىنشا وفيسەرلەر دايىندايتىن. ۋچيليششەنى بىتىرگەننەن كەيىن، ۇستازىمىز وڭتۇستىك مايدانعا 5ء-شى دون كازاكتارىنىڭ قىزىلتۋلى اتتى اسكەر كورپۋسىنا، 150ء-شى گۆارديالىق تانككە قارسى جويعىش كورسۋن قىزىلتۋلى پولكىنە جونەلتىلدى. بۇدان بىلاي ول وسى پولكتىڭ قۇرامىندا مايداننىڭ كوپتەگەن جەرلەرىندە شايقاستى: ۋكراينا مەن مولدوۆادا، كارپات بوكتەرىندە، كورسۋن-شيەۆچەنكو جانە ياسسك-كيشينيەۆ وپەراسيالارىن جۇرگىزۋ بارىسىندا ءىرى جاۋ توپتارىن قورشاۋعا الىپ-جويۋعا، سونداي-اق ترانسيلۆانيا دالاسىنداعى ۇرىستارعا، رۋمىنيانى، يۋگوسلاۆيانى، ۆەنگريانى ازات ەتۋگە قاتىستى. سوعىستى – اۆستريادا، ءالپى اۋدانىندا اياقتادى.

ول I دارەجەلى وتان سوعىسى وردەنىمەن (ەكى مارتە)، II دارەجەلى قىزىل جۇلدىز وردەنىمەن، ۆەنگەر رەسپۋبليكاسىنىڭ «التىن دەستە» مەدالىمەن «ماسكەۋدى قورعاعانى ءۇشىن»، «بۋداپەشتى العانى ءۇشىن» مەدالدارىمەن، مەرەكەلىك «برەست قامالىن قورعاعانى ءۇشىن» مەدالىمەن جانە ت.ب. ماراپاتتالدى. مايدانگەرلەر اراسىندا جاۋىنگەرلىك ماراپاتتارمەن تەڭ باعالاناتىن جوعارعى قولباسشىنىڭ العىس حاتتارىنا يە بولدى. جالپىلاي العاندا 30-دان استام وردەن جانە مەدال يەگەرى اتاندى.

جەڭىستەن سوڭ، اعامىز س.م.كيروۆ اتىنداعى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ (قازىرگى ءال فارابي اتىنداعى قازاق ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتى) تاريح فاكۋلتەتىنە وقۋعا تۇسەدى. ونى 1950 جىلى ۇزدىك ءبىتىرىپ، اسپيرانتۋراعا قالدىرىلادى. كانديداتتىق ديسسەرتاسيا قورعاپ، ۋنيۆەرسيتەتتە 50 جىلدان استام جۇمىس ىستەدى: وقىتۋشى، اعا وقىتۋشى، دوسەنت، پروفەسسور بولدى. ۇستازىمىزعا ادال قىزمەتى ءۇشىن «رەسپۋبليكاعا سىڭىرگەن ەڭبەگى» اتتى مەدالى تاپسىرىلىپ، «قازاق كسر جوعارى مەكتەبىنىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قىزمەتكەرى» اتاعى بەرىلدى، سودان سوڭ جوعارعى كەڭەستىڭ قۇرمەت گراموتاسىمەن، قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ديپلومدارى جانە گراموتالارىمەن ماراپاتتالادى. تالعار اۋدانىنىڭ قۇرمەتتى ازاماتى اتاعى بەرىلدى. ۋنيۆەرسيتەتتىڭ قۇرمەتتى پروفەسسورى اتاعىن، «ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-دىڭ دامۋىنا قوسقان ايرىقشا ۇلەسى ءۇشىن» ۇلكەن التىن مەدالىن جانە 2014 جىلى «ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ-عا 80 جىل» اتتى مەرەيتويلىق مەدالدارىنا يە بولدى. سونىمەن قاتار، ۋنيۆەرسيتەت "ونەگەلى ءومىر" سەرياسىنىڭ 27 شىعارىلىمىن ۇستازىمىزدىڭ ءومىرى مەن قىزمەتىنە ارناپ 342 بەتتەن تۇراتىن كىتاپ جاريا ەتتى.

عابباس جۋماتۇلىن كوپتەگەن ەلدەر، ونىڭ ىشىندە فرانسيا، يتاليا، ۆەنگريا، بولگاريا، بەلارۋس، رەسەي جانە ت.ب. مەمەلەكەت وكىلدەرى ارنايى شاقىرىپ، ەستەلىكتەر مەن دارىستەر وقۋىن سۇراپ، ۇلكەن قۇرمەت كورسەتەتىن. ۇزاق جىلدار بويى ول ۋنيۆەرسيتەتتە ەڭبەك جانە ارداگەرلەر ۇيىمىن باسقارىپ، زور اسكەري-پاتريوتتىق جۇمىس اتقارعان ەدى. ءوز ەستەلىكتەرىندە عابباس جۇمات ۇلى ۇرىستاردا قازا تاپقان مايدانداس دوستارىنىڭ بارلىعىنىڭ بەينەلەرىن ۇمىتپاعاندىعى، ۇندەرى قۇلاعىنا كەلەتىندىگى تۋرالى ايتىپ، جەڭىسكە سانسىز ازاپ پەن ۇلكەن قاسىرەتتىڭ قۇنىمەن قول جەتكىزگەندىكتەن، ونى ۇمىتپاي، ەستە ساقتاۋعا شاقىراتىن. سەندەر سوعىس كورمەڭدەر، باقىتتى بولىڭدار دەپ ايتىپ جۇرەتىن.

قۇرمەتتى ۇستازىمىز ابىرويمەن وتانىن قورعاي الدى، سوعىستان كەيىن ۋنيۆەرسيتەتتە جوعارى ءبىلىم الىپ، عىلىمي اتاقتارعا يە بولىپ، جاس ۇرپاقتى تاربيەلەپ، كازۇۋ-دى ءبىلىم، عىلىم، تاربيە جانە مادەنيەت ورتالىعىنا اينالدىرۋ ءۇشىن ەرەڭ ەڭبەك ەتتى. عابباس جۇمات ۇلى مايداندا دا، بەيبىتشىلىك كەزەندە دە ناعىز پاتريوت، وتانىن، ەلىن، ءومىردى سۇيەتىن، جاستارعا ۇلگى بولا الاتىن ازامات ەكەنىن ايقىندادى. ۇستازىمىز وتە قاراپايىم، ءاققوڭىل، تابيعات پەن سۇلۋلىقتى جاقسى كورەتىن جان ەدى. 2018 جىلدىڭ 14 ماۋسىمىندا، اعامىز 100-گە تولۋىنا بىر-ەكى اي جەتپەي ومىردەن وزدى. عابباس جۇماتۇلىنداي تەكتى، قۇرمەتتى قازاق ازاماتتارىن ەسىمىزدە ساقتاۋ ءارقايسىسىمىزدىڭ مىندەتتىمىز!

احمەتجانوۆا اجار. ءال-فارابي اتىنداعى قازۇۋ.

تاريح، ارحەولوگيا جانە ەتنولوگيا فاكۋلتەتى

---