InfoHub Logo

جانۋارلاردىڭ اتالىق جانە انالىق دارالارى ءۇشىن ارنايى فەنوتيپتىك بەلگىلەر (كولەمى، دەنە قۇرىلىسى، ءتۇسى مەن باسقا قاسيەتتەرى)، سونىمەن قاتار مىنەز-قۇلقىنىڭ ايىرماشىلىعى بولادى. اتالىقتار مەن انالىقتارىنىڭ اراسىنداعى قاسيەتتەرىنىڭ ايىرماشىلىقتارى جىنىستىق ديمورفيزم دەپ اتالادى. جانۋارلاردا ول ەۆوليۋسيالىق دامۋدىڭ تومەنگى ساتىلارىندا-اق، مىسالى، جۇمىر قۇرتتاردا، بۋىناياقتىلاردا كەزدەسەدى، اتالىقتارى مەن انالىقتارىنىڭ اراسىنداعى سىرتقى ايىرماشىلىقتارى وتە ايقىن بايقالاتىن ومىرتقالى جانۋارلاردا شەگىنە جەتەدى. اتالىق جانە انالىق دارالارى دا كەزدەسەتىن وسىمدىكتەردىڭ تۇرلەرىندە دە جىنىستىق ديمورفيزم ورىن الادى، ءبىراق ول ونشا ايتارلىقتاي بايقالمايدى.

ەگەر جانۋارلاردا اتالىق جانە انالىق جىنىس كلەتكالارى اتالىق تا، انالىق تا جىنىس بەزدەرى بولاتىن ءبىر دارادا وندىرىلسە، وندا بۇل قۇبىلىس گەرمافروديتيزم دەپ اتالادى. «گەرمافروديتيزم» تەرمينى گەرمەس (ەر ادام كوركىنىڭ قۇدايى) جانە افروديتا (ايەل زاتى كوركىنىڭ قۇدايى) دەگەن گرەك اتتارىنىڭ ۇيلەسۋىنەن شىققان. ناعىز جانە جالعان گەرمافروديتيزم بولادى. ناعىز گەرمافروديتيزم كوبىنە، ەۆوليۋسيانىڭ تومەنگى ساتىلارىندا تۇرعان ورگانيزمدەردە، مىسالى، جۇمىر جانە ساقينالى قۇرتتاردا، مولليۋسكالاردا كەزدەسەدى. جالپاق قۇرتتاردا اتالىق جانە انالىق جىنىس بەزدەرى دارانىڭ بارلىق تىرشىلىك بارىسىندا قىزمەت اتقارادى. كەرىسىنشە، مولليۋسكالاردىڭ جىنىس بەزدەرى جۇمىرتقا كلەتكالارى مەن سپەرماتوزويدتاردى كەزەكتەسىپ وندىرەدى. دەسە دە، ناعىز گەرمافروديتيزم ۇيىمداسقان جانۋارلاردا دا كەزدەسەدى. مىسالى، ول سۇتقورەكتىلەردە بولادى.

مىسالى، شوشقالاردا كەيدە جۇمىرتقا بەزدەرىنىڭ دەنەسىنىڭ ءبىر جاعىندا، ال تەستيستەردىڭ ەكىنشى جاعىندا دامۋى بايقالادى، نەمەسە قۇراما قۇرىلىمداردىڭ (وۆوتەستيستەر) دامۋى جۇرەدى جانە ەكى جاعدايدا دا قىزمەتتىك بەلسەندى جۇمىرتقا كلەتكالارى مەن سپەرماتوزويدتاردىڭ سينتەزى ورىن الادى. مۇنداي جانۋارلاردى «ارالىق» جىنىسقا جاتقىزادى ءارى ارالىق سەكسۋالدى ءتيپتى دارالاردىڭ كوبىسى ەكى حح-حروموسومالى انالىق دارالار بولىپ تابىلادى. ولاردىڭ كەيبىرەۋلەرى اگرەسسيۆتى مىنەز-قۇلقىمەن سيپاتتالادى، ول تەكتيكۋليارلى ۇلپا ۇرىقتىق كلەتكالاردان تۇرماسا دا، مىنەز-قۇلىققا اسەر ەتەتىن تەستوستەرون ءونىمىنىڭ ورنى بولەك ەكەنىن كورسەتەدى. وسىعان ۇقساس قۇبىلىس ەشكىلەردە دە بايقالعان.

ناعىز گەرمافروديتيزم دامۋدىڭ بۇزىلۋى ناتيجەسىندە پايدا بولعان ادامدا دا كەزدەسەدى. گەرمافروديتتەردىڭ گەنوتيپتەرى 46حح نەمەسە 46ءحۇ بولىپ تابىلادى ەرى كوپتەگەن جاعدايلارعا XX جاتادى (شامامەن، 60%). ءحح-تىڭ گەنوتيپتەرى ءجيى نەگرويدتى افريكالىق پوپۋلياسيالاردىڭ گەرمافروديتتەرىندە كەزدەسسە، ال ءحۇ گەنوتيپتەرى جاپوندىقتاردا كەزدەسەدى. گەرمافروديتتەردىڭ ەكى تيپىندە دە گونادالاردىڭ بيلاتەرالدى اسسيمەتريا جاعىنا قاراي تەندەنسياسى بايقالادى. ناعىز گەرمافروديتتەر اراسىندا سوماتيكالىق كلەتكالارى جۇپ XX حروموسومادان، ءباسقالارى-حۇ جۇپ حروموسومالاردان تۇراتىن حروموسومالىق الا-قۇلالىق تا كەزدەسەدى.

جالعان گەرمافروديتيزم دە بەلگىلى، بۇل جاعدايدا ينديۆيدۋمداردا ەكى جىنىسقا دا ءتان سىرتقى جىنىس مۇشەلەرى مەن ەكىنشى جىنىس بەلگىلەرى بولادى، ال جىنىس كلەتكالارى تەك ءبىر جىنىس كلەتكالارىنىڭ — اتالىق نەمەسە انالىق ءتيپىن وندىرەدى. كوپتەگەن گۇلدى وسىمدىكتەرگە گەرمافروديتتى گۇلدەر ءتان، ولاردى ءجيى قوس جىنىستى دەپ اتايدى، ءاربىر گۇلدە اتالىعى جانە انالىعى بولادى. وسىعان وراي ۇرىق بارلىق گۇلدەردە داميدى. قوس جىنىستى وسىمدىكتەرگە: بيداي، شيە، الما جانە كوپتەگەن باسقا وسىمدىكتەر تۇرلەرى جاتادى. قوس جىنىستىلاردان باسقا ەۆوليۋسيا بارىسىندا ءبىر ءتۇردىڭ شەگىندە جىنىستارى بولىنگەن وسىمدىكتەر دامىدى، ياعني وسىمدىكتەردىڭ ءبىر ءۇيلى مەن قوس ۇيلىلەرى پايدا بولدى.

وسىمدىكتەردە ءبىر مەزگىلدە اتالىق جانە انالىق گۇلدەرى بولسا، وندا ولار ءبىر ءۇيلى بولىپ سانالادى. ءبىر ءۇيلى وسىمدىكتەردە ۇرىقتارى تەك انالىق گۇلدەردەن داميدى. ءبىر ۇيلىلەرگە جۇگەرى، قيار، اسقاباق جانە باسقالارى جاتادى. كەرىسىنشە قوس ۇيلىلەردە نە انالىق، نە اتالىق گۇلدەرى بولادى (ءبىر ءتۇردىڭ شەگىندە). قوس ۇيلىلەردىڭ جەمىس بەرەتىندەرىنە انالىق گۇلدەرى (انالىق دارالار) بارلارى عانا جاتادى. قوس ۇيلىلەرگە تەرەك، قۇلپىناي جانە ت.ب. اعاشتى جانە ءشوپتى وسىمدىكتەر جاتادى. ادامدارداعى گەرمافروديتيزم پاتولوگيالىق جاعدايلاردىڭ ءبىرى بولىپ تابىلادى. وسىمدىكتەردىڭ گەرمافروديتيزمى جايىندا ءبىلۋ اۋىل شارۋاشىلىعىنىڭ پراكتيكاسى ءۇشىن اسا ماڭىزدى.

---