InfoHub Logo

تەك جىنىستى جولمەن كوبەيەتىن ورگانيزمدەردە ولاردىڭ دامۋىندا گاپلويدتى جانە ديپلويدتى فازالاردىڭ الماسۋى ءتان. كوپتەگەن ورگانيزمدەردە، سۇتقورەكتىلەردى قوسا، بۇل الماسۋ تۇراقتى سيپاتتا بولادى، جانە وعان ورگانيزمدەردىڭ تۇرلىك بەلگىلەرىنىڭ ساقتالۋى نەگىزدەلگەن. ديپلويديا ءارتۇرلى اللەلدەردىڭ جيناقتالۋىنا اكەلەدى. كەرىسىنشە جىنىستى جولمەن دە، جىنىسسىز جولمەن دە كوبەيە الاتىنداردا، ۇرپاقتار الماسۋى (اۋىسىم) ءتان، مۇندا ءبىر نەمەسە بىرنەشە ورگانيزمدەردىڭ جىنىسسىز ۇرپاقتارى جىنىستى جولمەن كوبەيەتىن ورگانيزمدەردىڭ ۇرپاقتارىمەن الماسادى. العاشقى جەنە ەكىنشى ۇرپاق الماسۋدى اجىراتادى. ۇرپاقتاردىڭ العاشقى الماسۋى ەۆوليۋسياسى بارىسىندا جىنىستىق پروگرەس دامىعان، ءبىراق جىنىسسىز جولمەن كوبەيۋ قابىلەتىن ساقتاعان جانە جىنىستى جانە جىنىسسىز ۇرپاقتاردىڭ تۇراقتى الماسۋى جۇرەتىن ورگانيزمدەردە بولادى. ول جانۋارلاردا (قاراپايىمدىلاردا)، بالدىرلاردا جانە بارلىق جوعارى ساتىداعى وسىمدىكتەردە كەزدەسەدى.

قاراپايىمدىلاردا العاشقى ۇرپاق الماسۋدىڭ مىسالى رەتىندە ادام ورگانيزمىندەگى بەزگەك پلازمودياسىنىڭ (شيزوگونيا) جانە بەزگەك ماساسىنىڭ ورگانيزمىندەگى جىنىستى كوبەيۋىن الۋعا بولادى. وسىمدىكتەردە جىنىستى ۇرپاق-گامەتوفيت، ال جىنىسسىز-سپوروفيت تۇرىندە كەزدەسەدى.

العاشقى الماسۋ مەحانيزمنىڭ ءمانى سول، ول ءسپوروفيتتى ۇرپاقتارى بار وسىمدىكتەردە، مەيوز نەگىزىندە گاپلويدتى اتالىق جانە انالىق گامەتوفيت بەرەتىن سپورالاردىڭ دامۋىنا نەگىزدەلەدى. سوڭعىلارىندا سپەرميالار مەن جۇمىرتقا كلەتكالارى قالىپتاسادى. جۇمىرتقا كلەتكاسىنىڭ ۇرىقتانۋى ديپلويدتى سپوروفيتكە باستاما بەرەدى. وسىلايشا، گامەتوفيت كلەتكالارىندا حروموسومالاردىڭ گاپلويدتى جيىنتىعى، ال سپوروفيتتە — ديپلويدتى جيىنتىق بولادى، ياعني وسىمدىكتەردە ۇرپاقتاردىڭ الماسۋى گاپلويدتى جانە ديپلويدتى جاعدايدىڭ اۋىسۋىمەن جۇرەدى.

ەگەر ۇيىمداسۋ دەڭگەيى ءارتۇرلى وسىمدىكتەردىڭ ءسپوروفيتى مەن گامەتوفيتى اراسىنداعى اراقاتىناسىن باقىلاسا، وندا ەۆوليۋسيا بارىسىندا دامۋعا ءسپوروفيتتىڭ ۇشىراعانىن، ال گامەتوفيت ءۇشىن رەدۋكسيا تەن بولعانىن بايقاۋعا بولادى. مىسالى، مۇكتەردە سپوروفيت تىرشىلىك ەتەتىن گامەتوفيت (گاپلويدتى ۇرپاق) باسىم بولادى. ال، پاپوروتنيك تارىزدىلەردە ساباقتارى مەن تامىرلارى بار جاقسى دامىعان وسىمدىكتەر تۇرىندە سپوروفيت (ديپلويدتى ۇرپاق) باسىم بولىپ كەلسە، ال گامەتوفيت ريزويدتارى كومەگىمەن توپىراققا بەكىنەتىن تاقتايشانى قالىپتاستىراتىن كلەتكالاردىڭ قاباتى تۇرىندە بولادى. ودان ءارى، اشىق تۇقىمدىلاردا گامەتوفيت ازداعان ساندى كلەتكالارعا دەيىن ازايسا، ال جابىقتۇقىمدىلاردا اتالىق گامەتوفيت تەك ەكى كلەتكالاردان، انالىقتارى جەتى كلەتكالاردان تۇرسا، اشىقتۇقىمدىلاردا سپوروفيت اعاشتار (قاراعاي، شىرشا جانە ت.ب.)، جابىقتۇقىمدىلاردا اعاشتار، بۇتالار، شوپتەر بولىپ تابىلادى.

گامەتوفيت پەن سپوروفيت مورفولوگياسى مەن ءومىر ءسۇرۋ ۇزاقتىعى جاعىنان بىر-بىرىنە ۇقساستىعى دا، ايىرماشىلىعى دا بولۋى مۇمكىن. ءبىرىنشى جاعدايدا ونى ۇرپاقتىڭ يزومورفتى الماسۋى، ال ەكىنشىسىندە-گەتەرومورفتى دەپ اتايدى.

ەكىنشى ۇرپاق الماسۋ جانۋارلاردا كەڭىنەن كەزدەسەدى. ول گەتەروگونيا مەن مەتاگەنەز تۇرلەرىندە بولادى. گەتەروگونيانىڭ ءمانى جىنىستىق پروسەسس پەن پارتەنوگەنەزدىڭ العاشقى الماسۋىندا. مىسالى، ترەماتودالاردا جىنىستى كوبەيۋ تۇراقتى تۇردە پارتەنوگەنەزبەن الماسادى. باسقا كوپتەگەن ورگانيزمدەردە گەتەروگونيا ماۋسىمعا تاۋەلدى. مىسالى، كولوۆراتكالار، دافنيالار مەن قارا كۇيەلەر كۇزدە زيگوگەنەز جولىمەن (جۇمىرتقا كلەتكاسىن ۇرىقتاندىرۋ جولىمەن جانە زيگوتانىڭ قالىپتاسۋىمەن)، ال جازدا — پارتەنوگەنەز جولىمەن كوبەيەدى. مەتاگەنەز جىنىستى جانە ۆەگەتاتيۆتى (جىنىسسىز) كوبەيۋدىڭ الماسۋىمەن جۇرەدى. مىسالى، گيدرا ادەتتە، بۇرشىكتەنۋ جولىمەن كوبەيەدى، ءبىراق تەمپەراتۋرا تومەندەگەندە جىنىس كلەتكالارىن قالىپتاستىرادى. ىشەكقۋىستىلاردا دامۋدىڭ كەيبىر ساتىلارىندا جىنىستى كوبەيۋدەن ۆەگەتاتيۆتى كوبەيۋگە كوشەدى. كەيبىر تەڭىز ىشەكقۋىستىلارىندا پوليپلويدتى ۇرپاق مەدۋزويدتى ۇرپاقپەن كەزەكتەسەدى. پوليپلويدتى ۇرپاق ءۇشىن ستروبيلياسيا (كولدەنەڭ تارتىلۋ) دەپ اتالاتىن كوبەيۋ، مەدۋزويدتىعا — جىنىستى جولمەن (جۇمىرتقالاردىڭ ۇرىقتانۋى، دەرنەسىلدەردىڭ پايدا بولۋى جانە پوليپتەردىڭ دامۋى) كوبەيۋ ءتان.

---