جىرىق ەرىن
اۋليە گەورگيي اتىنداعى ءدىني ءبىلىم بەرەتىن كوللەدجدىڭ ۇستازى، كىسى قولىنان جازىم بولعان مارقۇم ەلياس ءۋيتنيدىڭ ءىنىسى ايزا ۋيتني ناشا تارتۋعا داعدىلانىپ الدى. كوللەدجدە جۇرگەن كەزدىڭ وزىندە-اق دە كۋينسيدىڭ ناشاقوردىڭ كورەتىن ءتۇسى مەن الاتىن اسەرى سيپاتتالاتىن كىتابىن وقىعاننان كەيىن اتالمىش جازۋشىنىڭ نەندەي كەپتى باستان كەشكەنىنە كوز جەتكىزۋ ماقساتىندا اسىرە اۋەستىكپەن تەمەكىگە اپيىن قوسىپ تارتا باستاعان. باسقالار سياقتى ءبۇل دا تاستاۋدان گورى تارتۋدىڭ الدەقايدا وڭاي بولاتىنىنا كوپ ۇزاماي-اق كوز جەتكىزدى، ءسويتىپ كۇللى دوس-جارانىنىڭ اياۋشىلىعىن تۋعىزىپ، ۇرەيىن ۇشىرىپ، ۇزاق جىلدار بويى ءوز قۇشتارلىعىنىڭ ق ۇلى بوپ قالا بەردى. ونىڭ سارعىش تارتىپ ىسىنگەن بولبىر بەتى مەن قاراشىعى سىعىرايىپ كەتكەن موليگەن كوزىن، كرەسلودا دارمەنسىز جاتقان دەنەسىن كوز الدىمدا اپ-انىق كورىپ تۇرمىن – ءبىر كەزدەگى كوشەلى ازاماتتىڭ قاۋساپ، قالجىراپ بىتكەن قالدىعى ەدى بۇل.
ءبىر كۇنى كەشكىسىن، 1889 جىلعى ماۋسىم ايىندا، ءداپ سول قايتا-قايتا ەسىنەپ، ساعاتقا قاراعىشتاي بەرەتىن شاقتا، بىرەۋ كەلىپ پاتەرىمنىڭ قوڭىراۋىن شىلدىراتتى. مەن كرەسلوعا تىكتەلىپ وتىردىم، ال تىگىپ جاتقان نارسەسىن تىزەسىنە قويا سالعان ايەلىم جاقتىرماي قاباعىن شىتتى.
— ناۋقاس قوي! - دەدى ول. - اۋىرىپ جاتقان بىرەۋگە بارۋىڭا تۋرا كەلەتىن بولدى.
مەن كۇرسىنىپ الدىم، سەبەبى كۇنى بويى دامىلسىز جۇمىس ىستەپ شارشاپ، الگى ازىردە عانا ۇيگە ورالعام.
اشىلىپ جاتقان ەسىكتىڭ سالدىرىن، اسىعا سويلەگەن بىرەۋدىڭ دابىر-دۇبىر داۋىسىن جانە دالىزبەن جەدەل ادىمداپ كەلە جاتقان اياق دىبىسىن ەستىدىك. بولمەنىڭ ەسىگى شالقاسىنان اشىلىپ، ىشكە قوڭىرقاي ءتۇستى كيىم كيگەن، بەتىن قارا شىلتەرمەن بۇركەپ العان ءبىر كەلىنشەك كىرىپ كەلدى.
— بەيمەزگىل ۋاقىتتا مازالاپ تۇرعانىمدى ايىپقا بۇيىرماڭىز، - دەپ سويلەي باستاعان ول كەنەت ەركىنەن ايرىلىپ قالدى دا، تۇرا ۇمتىلىپ ايەلىمدى قۇشاقتاي العان كۇيى ەڭىرەپ جىبەردى. - وي، مەن ۇلكەن قاسىرەتكە تاپ بولدىم! ماعان قول ۇشىن بەرەتىن كىم بار ەكەن! -دەپ داۋىس سالدى ول
— ءوي، ءبۇل كەت ۋيتني عوي، - دەدى ايەلىم ونىڭ شىلتەرىن كوتەرىپ. - شوشىتىپ جىبەردىڭ عوي، كەت. بۇل سەن ەكەن دەپ ويلاسام نەعىل دەيسىڭ.
— نە ىستەرىمدى بىلمەي باسىم قاتىپ كەتتى. سوسىن ساعان بارۋدى ۇيعاردىم.
بۇل ادەتتەگى جاعداي بولاتىن. بالەگە باسى ىلىككەن جۇرتتىڭ ءبارى جارىققا ۇيمەلەگەن كوبەلەكتەي ايەلىمە قاراي اعىلاتىن.
— وتە دۇرىس جاساعانسىڭ! جاقسىلاپ جايعاس مىنا جەرگە، سۋ قوسىلعان شاراپ ءىش، سوسىن نە بولعانىن اسىقپاي ايتىپ بەر. بالكىم، دجوندى جاتىن بولمەسىنە جونەلتكەنىمدى قالايتىن شىعارسىڭ؟
جو-جوق! دارىگەردىڭ دە كەڭەسى مەن كومەگى كەرەك. اڭگىمە ايزا جايىندا. ۇيگە كەلمەگەنىنە، مىنە، ەكى كۇن بولدى. بىردەڭەگە ۇشىراپ قالدى ما دەپ زارەم جوق.
سورماڭداي كۇيەۋى تۋراسىندا ول بىزبەن العاش رەت اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ وتىرعان جوق-تى -مەنىمەن دارىگەر رەتىندە، ال جۇبايىممەن مەكتەپتە بىرگە وقىعان ەجەلگى قۇربىسى رەتىندە سويلەسىپ جۇرەتىن. ونى قولىمىزدان مەيلىنشە جۇباتىپ، كوڭىلىن تىنىشتاندىرىپ باعاتىنبىز. كۇيەۋى قايدا جۇرگەنىن ايەلىم بىلە مە ەكەن؟ بالكىم، ونى ۇيىنە الىپ كەلۋگە كومەكتەسەرمىز؟
البەتتە، ونى ىزدەپ تابۋ قيىندىق كەلتىرمەيتىن. ايەلىنىڭ ايتۋىنشا، سوڭعى كەزدە و ل ناشانى ءاردايىم ءبىر پريتونعا بارىپ تارتادى ەكەن. بۇل پريتون سيتيدە، شىعىس بەتتەگى شالعاي ورامدا ورنالاسقان بولاتىن. كۇنى كەشەگە دەيىن كۇيەۋى كۇنى بويى جىنويناق جاسايتىن دا، كەشكىسىن ابدەن قالجىراپ، سىلىكپەسى شىققان حالدە ۇيىنە ورالاتىن. ال بۇل جولى ەكى تاۋلىك بويى توبە كورسەتپەي وتىر. ارينە، سول جەردە، پورتتى جاعالاعان جەكسۇرىندار اراسىندا، ۋلى ءتۇتىندى جۇتىپ نەمەسە ەس-تۇسسىز ۇيقىعا باتىپ جاتقانى .انىق. ونىڭ اپپەر-سۋوندام-لەيندەگى "سوم التىندا" ەكەنىنە كەت ەشقانداي كۇمان كەلتىرمەيدى. ەندى وعان نە ىستەۋ كەرەك؟ ءارى جاس، ءارى ۇيالشاق، جۋاس كەلىنشەك ول جەرگە بارىپ، كۇيەۋىن بۇزاقىلار جايلاعان قاسقىر اپاننان الىپ شىعا الا ما؟ ءىستىڭ جاي-كۇيى وسىنداي ەدى، وعان تەك مەن عانا كومەكتەسە الاتىنمىن.
بىرگە بارۋدان باس تارتۋىما بولاتىن با ەدى؟ ايتقاندايىن، بۇعان وندا بارۋدىڭ قاجەتى قانشا؟ مەن ايزا ءۋيتنيدى ەمدەپ جۇرگەم، سوندىقتان دارىگەر رەتىندە وعان بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ىقپال ەتە الاتىنمىن. ونى جونگە سالۋ ءۇشىن جالعىز بارعانىم جەڭىلگە تۇسەتىنى انىق ەدى، بۇعان سەنىمىم كامىل بولاتىن. ەگەر ول شىنىمەن "سوم التىندا" بولسا، وندا كۇيەۋىڭدى ەكى ساعاتتىڭ ىشىندە كۇيمەگە كەزدەگى كوشەلى ازاماتتىڭ قاۋساپ، قالجىراپ بىتكەن قالدىعى ەدى ءبۇل.
ءبىر كۇنى كەشكىسىن، 1889 جىلعى ماۋسىم ايىندا، ءداپ سول قايتا-قايتا ەسىنەپ، ساعاتقا قاراعىشتاي بەرەتىن شاقتا، بىرەۋ كەلىپ پاتەرىمنىڭ قوڭىراۋىن شىلدىراتتى. مەن كرەسلوعا تىكتەلىپ وتىردىم، ال تىگىپ جاتقان نارسەسىن تىزەسىنە قويا سالعان ايەلىم جاقتىرماي قاباعىن شىتتى.
— ناۋقاس قوي! - دەدى ول. - اۋىرىپ جاتقان بىرەۋگە بارۋىڭا تۋرا كەلەتىن بولدى.
مەن كۇرسىنىپ الدىم، سەبەبى كۇنى بويى دامىلسىز جۇمىس ىستەپ شارشاپ، الگى ازىردە عانا ۇيگە ورالعام.
اشىلىپ جاتقان ەسىكتىڭ سالدىرىن، اسىعا سويلەگەن بىرەۋدىڭ دابىر-دۇبىر داۋىسىن جانە دالىزبەن جەدەل ادىمداپ كەلە جاتقان اياق دىبىسىن ەستىدىك. بولمەنىڭ ەسىگى شالقاسىنان اشىلىپ، ىشكە قوڭىرقاي ءتۇستى كيىم كيگەن، بەتىن قارا شىلتەرمەن بۇركەپ العان ءبىر كەلىنشەك كىرىپ كەلدى.
— بەيمەزگىل ۋاقىتتا مازالاپ تۇرعانىمدى ايىپقا بۇيىرماڭىز، - دەپ سويلەي باستاعان ول كەنەت ەركىنەن ايرىلىپ قالدى دا، تۇرا ۇمتىلىپ ايەلىمدى قۇشاقتاي العان كۇيى ەڭىرەپ جىبەردى. - وي، مەن ۇلكەن قاسىرەتكە تاپ بولدىم! ماعان قول ۇشىن بەرەتىن كىم بار ەكەن! -دەپ داۋىس سالدى ول
— ءوي، بۇل كەت ۋيتني عوي، - دەدى ايەلىم ونىڭ شىلتەرىن كوتەرىپ. - شوشىتىپ جىبەردىڭ عوي، كەت. بۇل سەن ەكەن دەپ ويلاسام نەعىلدەيسىڭ.
— نە ىستەرىمدى بىلمەي باسىم قاتىپ كەتتى. سوسىن ساعان بارۋدى ۇيعاردىم.
بۇل ادەتتەگى جاعداي بولاتىن بالەگە باسى ىلىككەن جۇرتتىڭ ءبارى جارىققا ۇيمەلەگەن كوبەلەكتەي ايەلىمە قاراي اعىلاتىن.
— وتە دۇرىس جاساعانسىڭ! جاقسىلاپ جايعاس مىنا جەرگە، سۋ قوسىلعان شاراپ ءىش، سوسىن نە بولعانىن اسىقپاي ايتىپ بەر. بالكىم، دجوندى جاتىن بولمەسىنە جونەلتكەنىمدى قالايتىن شىعارسىڭ؟
جو-جوق! دارىگەردىڭ دە كەڭەسى مەن كومەگى كەرەك. اڭگىمە ايزا جايىندا. ۇيگە كەلمەگەنىنە، مىنە، ەكى كۇن بولدى. بىردەڭەگە ۇشىراپ قالدى ما دەپ زارەم جوق.
سورماڭداي كۇيەۋى تۋراسىندا ول بىزبەن العاش رەت اڭگىمە-دۇكەن قۇرىپ وتىرعان جوق-تى -مەنىمەن دارىگەر رەتىندە، ال جۇبايىممەن مەكتەپتە بىرگە وقىعان ەجەلگى قۇربىسى رەتىندە سويلەسىپ جۇرەتىن. ونى قولىمىزدان كەلگەنىنشە جۇباتىپ، كوڭىلىن تىنىشتاندىرىپ باعاتىنبىز. كۇيەۋى قايدا جۇرگەنىن ايەلىم بىلە مە ەكەن؟ بالكىم، ونى ۇيىنە الىپ كەلۋگە كومەكتەسەرمىز؟
البەتتە، ونى ىزدەپ تابۋ قيىندىق كەلتىرمەيتىن. ايەلىنىڭ .ايتۋىنشا، سوڭعى كەزدە ول ناشانى ءاردايىم ءبىر پريتونعا بارىپ تارتادى ەكەن. بۇل پريتون سيتيدە، شىعىس بەتتەگى شالعاي ورامدا ورنالاسقان بولاتىن. كۇنى كەشەگە دەيىن كۇيەۋى كۇنى بويى جىنويناق جاسايتىن دا، كەشكىسىن ابدەن قالجىراپ، سىلىكپەسى شىققان حالدە ۇيىنە ورالاتىن. ال ءبۇل جولى ەكى تاۋلىك بويى توبە كورسەتپەي وتىر. ارينە، سول جەردە، پورتتى جاعالاعان جەكسۇرىندار اراسىندا، ۋلى ءتۇتىندى جۇتىپ نەمەسە ەس-تۇسسىز ۇيقىعا باتىپ جاتقانى انىق. ونىڭ اپپەر-سۋوندام-لەيندەگى "سوم التىندا" ەكەنىنە كەت ەشقانداي كۇمان كەلتىرمەيدى. ەندى وعان نە ىستەۋ كەرەك؟ ءارى جاس، ءارى ۇيالشاق، جۋاس كەلىنشەك ول جەرگە بارىپ، كۇيەۋىن بۇزاقىلار جايلاعان قاسقىر اپاننان الىپ شىعا الا ما؟ ءىستىڭ جاي-كۇيى وسىنداي ەدى، وعان تەك مەن عانا كومەكتەسە الاتىنمىن.
بىرگە بارۋدان باس تارتۋىما بولاتىن با ەدى؟ ايتقاندايىن، بۇعان وندا بارۋدىڭ قاجەتى قانشا؟ مەن ايزا ءۋيتنيدى ەمدەپ جۇرگەم، سوندىقتان دارىگەر رەتىندە وعان بەلگىلى ءبىر دارەجەدە ىقپال ەتە الاتىنمىن. ونى جونگە سالۋ ءۇشىن جالعىز بارعانىم جەڭىلگە تۇسەتىنى انىق ەدى، بۇعان سەنىمىم كامىل بولاتىن. ەگەر ول شىنىمەن "سوم التىندا" بولسا، وندا كۇيەۋىڭدى ەكى ساعاتتىڭ ىشىندە كۇيمەگە وتىرعىزىپ ۇيىڭە قايتارىپ جىبەرەم دەپ، كەلىنشەككە ۋادە ەتتىم.
جانعا جايلى قوناق بولمەدەگى كرەسلونى تاستاپ، ون مينۋتتان سوڭ ەكيپاجبەن قالانىڭ شىعىس جاق بولەگىنە قاراي زىمىراپ بارا جاتتىم. وعاشتاۋ ىسپەن اينالىسقالى تۇرعانىمدى بىلەتىنمىن، الايدا ءىس جۇزىندە ءبۇل ءوزىم كۇتكەندەگىدەن دە وعاش نارسە بوپ شىقتى.
ءاۋ باستا ءبارى ويداعىداي بولدى. اپپەر-سۋوندام-لەين دەگەنىڭ - وزەننىڭ سولتۇستىك جاعالاۋىن بويلاپ، لوندون كوپىرىنەن شىعىسقا قاراتا ۇزىن-شۇباق جالعاسىپ جاتقان كەمە جاساپ، جوندەيتىن ۇلكەن زاۋىتتاردىڭ سىرتىنداعى قوقىسقا تولى تۇيىق كوشە بولاتىن. ءوزىم ىزدەستىرىپ جۇرگەن پريتون الدەبىر جاداۋ دۇكەنشە مەن ءىشىمحانا ورتاسىنداعى جەرتولەدە ورنالاسقان بوپ شىقتى؛ ۇڭگىرگە ۇقساس وسىناۋ قاپ-قارا قۋىسقا تەپكىشەگى تىك باسپالداقپەن ءتۇسۋ كەرەك ەكەن. تەپكىشەكتەردىڭ ورتا تۇسى ويدىم-ويدىم - سانسىز كوپ ماس اياقتىڭ تومەن ءتۇسىپ، جوعارى شىققان تالتىرەك قادامى قالدىرعان ءىز بولاتىن بۇل دەلبەشىگە كۇتە تۇرۋعا ءامىر ەتتىم دە، تومەن ءتۇستىم. ەسىكتىڭ جوعارى جاعىنا ىلىنگەن جەرماي شامنىڭ جىپىلىقتاعان جارىعىن پايدالانىپ ىسىرمانى تاۋىپ، قىزىل-قوڭىر ءتۇستى قويۋ تۇتىنگە تولى، توبەسى الاسا ۇزىن جايعا كەلىپ كىردىم؛ ەميگرانت اكەلە جاتقان كەمە پالۋباسىنداعىداي، قابىرعالاردى بويلاتىپ اعاش ساكى ورناتىلىپتى.
ادامداردىڭ نە قيلى سولەكەت، اقىلعا سىيىمسىز پوزادا جاتقان، - ءبىرىنىڭ كەۋدە تۇسى ءبىر جاعىنا بۇراتىلىپ كەتىپتى، ەكىنشىسى تىزەسىن كوكىرەگىنە قاراي تارتىپ الىپتى، باسىن شالقايتىپ جىبەرگەن تاعى بىرەۋىنىڭ يەگى جوعارى شوشايىپ قالىپتى، - جانسىز دەنەلەرىن قاراڭعى قاپاستان زوردىڭ كۇشىمەن اجىراتتىم. جانارى ءوشىپ، قارا تۇمان تورلاعان كوزدەردىڭ ماعان ءار جەردەن ءبىر موليە قاراپ قالعانىن بايقادىم. تەمىر قورقور تاباقشالارىنداعى تيتىمدەي وت ۇشقىنى قارا تۇنەك اراسىنان كەيدە ءورشي، كەيدە كومەسكىلەنە جىلتىرايدى. كوپشىلىگى ءۇنسىز جاتىر، كەيبىرى الدەنە جايىندا مىڭگىرلەيدى، وڭگەلەرى ءبىر سارىندى باسەڭ داۋىسپەن بىرەسە اۋزى-اۋزىنا جۇقپاي اسىعىپ-اپتىعىپ، اسىرەسە تابان استى تىنا قالىپ، بىردەڭە ايتىپ جاتىر؛ .الايدا، ءسوز تىڭداپ جاتقان جان بالاسى جوق-تى - اركىم ءوز ويىمەن ءوزى اۋرە بولاتىن. تولەنىڭ ارعى شەتىندە قىزىل مەن جالىن اتقان شاعىن وتتىق ءتۇر، جانىنداعى ءۇش اياقتى ورىندىقتا ۇزىن بويلى، جۇقالتاڭ قارت وتىر؛ قولىمەن يەگىن تاياپ، شىنتاعىن تىزەسىنە تىرەپ العان كۇيى وتقا قاس قاقپاي قاراپ قالعان.
ىشكە كىرگەن بويدا جانىما قاراتورى ءوڭدى مالاي1 جۇگىرىپ كەلدى، ماعان قورقور مەن ءبىر سىباعا ناشا ۇسىنىپ، ساكىدەگى بوس ورىندى كورسەتتى.
راقمەت، زاۋقىم جوق، - دەدىم مەن. - دوسىم ايزا ۋيتني وسىندا بولاتىن. سونىمەن سويلەسۋىم كەرەك ەدى.
وڭ جاعىمنان الدەكىم قوزعالاقتادى، ماڭق ەتكەن داۋىستى قۇلاعىم شالدى - قاراڭعىلىققا ۇڭىلە قاراپ، ءوڭى قۋقىل تارتقان، قاباعى قاتىڭقى، شاشى ۇيپا-تۇيپا ءۋيتنيدىڭ وزىمە باعجيا كوز تىگىپ وتىرعانىن كوردىم.
— قۇداي-اۋ، بۇل ۆاتسون عوي! - دەدى ول
ماستىعىنان ەندى عانا ايىققان ونىڭ تۇلا بويىن تۇتاس ءدىرىل بيلەپ العان ەدى.
— ۋاقىت قانشا ءقازىر، ۆاتسون؟
— ون ءبىر بوپ قالدى.
— بۇگىن قاي كۇن ءوزى؟
— جۇما، ون ەكىنشى ماۋسىم.
— ءاپىراي-ا! مەن ءالى سارسەنبى عوي دەسەم. جوعا، بۇگىن سارسەنبى. قالجىڭداپ تۇرمىن دەڭىزشى! ادامدى تەكتەن-تەك قورقىتىپ نە كورىندى سىزگە! – ول الاقانىمەن بەتىن باسىپ، ىڭىرسي باستادى.
— ايتىپ تۇرمىن عوي، بۇگىن جۇما دەپ. ەكى كۇن بولدى، زايىبىڭىزدىڭ كۇتىپ وتىرعانىنا. ۇيات ەمەس پە؟
— ۇيات. ءبىراق ءسىز بىردەڭەنى شاتاستىرىپ تۇرسىز، ۆاتسون. ءبۇل جەردە بولعانىما بار-جوعى بىرنەشە ساعات قانا. ءۇش پە الدە ءتورت پە... ۇمىتىپ تا قالدىم، قورقور تارتتىم. ءبىراق ەندى سىزبەن بىرگە ۇيگە قايتام. كەتتىڭ ءوزىمدى مىناداي سىقپىتتا كورمەگەنى ءجون... بەيشارا كەت -اي! قولىڭىزدى سوزىڭىزشى. كۇيمەڭىز بار ما؟
— بار. ەسىك الدىندا توسىپ تۇر.
— ونداي جاعدايدا تاپ ءقازىر اتتانامىز. ءبىراق اۋەلى اقشا تولەۋىم كەرەك. قانشا قارىز ەكەنىمدى سۇراپ ءبىلىڭىزشى، ۆاتسون. سىلەم قۇرىپ وتىر. ساۋساق قيمىلداتار شامام جوق.
اپيىننىڭ باس اينالدىرار ۋلى تۇتىنىنە مەلدەكتەپ قالماۋ ءۇشىن تىنىسىمدى بارىنشا تەجەپ، قوس قاتار بوپ جايعاسىپ قورقور تارتىپ جاتقان باڭشىلەر اراسىنداعى تار وتكەلەكپەن قوجايىندى ىزدەۋگە كەتتىم. وتتىق جانىندا وتىرعان ۇزىن تۇرا قارتپەن قاتارلاسقان كەزىمدە الدەكىم بەشپەتىمنىڭ ەتەگىنەن تارتىپ قالعانىن سەزدىم. ارتىنشا:
— ارمەنىرەك ءوتىپ كەتىڭىز دە، كەرى بۇرىلىپ قاراڭىز، - دەگەن سىبىردى قۇلاعىم شالدى.
بۇل ءسوزدى اپ-انىق ەستىدىم. ونى تەك وسى وتىرعان قارتتىڭ عانا ايتۋى مۇمكىن ەدى. الايدا ىلميگەن ارىق، جاسى ۇلعايعاندىقتان بۇكشيىپ، بۇكتەتىلىپ كەتكەن بۇل قارت سول بۇرىنعىسىنشا بەي-جاي قالىپتا، وزىمەن-وزى بوپ وتىر ەدى؛ ناشا سالىنعان قورقورى ال-دارمەننەن ايرىلعان ساۋساقتارىنان سۋسىپ ەكى تىزەسىنىڭ اراسىندا سالبىراپ قالىپتى. بىر-ەكى ادىم ىلگەرى وزىپ، ارت جاعىما كوز جىبەردىم. تاڭعالعاننان تالىپ تۇسە جازدادىم. قاريا مەنەن باسقا جان بالاسى كورە المايتىنداي ىڭعاي تاۋىپ، الپەتىن ماعان قاراتا بۇردى. سول ءسات بۇكشيگەن دەنەسى تۇتقيىلدان تىكتەلىپ، ءاجىمى جازىلىپ سالا بەردى دە، بۋالدىر جانارى ادەتتەگىدەي جايناپ شىعا كەلدى - دال بولعان تۇرىمە مىسقىلداي ەزۋ تارتىپ وت باسىندا شەرلوك حولمستىڭ ءوزى وتىر ەدى. بىلدىرتپەي بەلگى كىرىپ قاسىنا جاقىنداۋىمدى سۇرادى دا، قايتادان ەرنى سالبىراعان، تۇلا بويى قالتىراعان قارياعا اينالا قويدى.
حولمس! بۇل جەردە، مىنا پريتوندا نە ىستەپ ءجۇرسىز؟ - دەپ سىبىرلادىم.
بارىنشا جايمەن سويلەڭىز، - دەدى ول دا سىبىرلاپ، - ساڭىراۋ ەمەسپىن، ەستىپ تۇرمىن. دەلق ۇلى دوسىڭىزبەن قوش ايتىسساڭىز، سىزبەن اڭگىمە-دۇكەن قۇرۋ باقىتىنا يە بولار ەم.
— مەنى كۇيمە كۇتىپ تۇر.
— ەندەشە دوسىڭىزدى ۇيىنە اتتاندىرىپ سالىڭىز. وعان قام جەمەۋىڭىزگە بولادى: الدەنەندەي ءبىر بالەگە ۇشىراپ قالارداي قارەكەت جاسار قاۋقارى جوق. سوسىن مەنى جولىقتىرعانىڭىزدى، قاسىمدا قالاتىنىڭىزدى ايتىپ ايەلىڭىزگە اتشىدان قاعاز جازىپ جىبەرىڭىز. مەنى كوشەدەن كۇتىڭىز، بەس مينۋتتان كەيىن شىعام.
شەرلوك حولمستىڭ قولقاسىنان باس تارتۋ قيىن: ونىڭ ءوتىنىشى قاشان دا ناقتىلى جانە ءاردايىم سابىرلى دا ءومىرلى ۇنمەن ايتىلادى. وعان قوسا، ءۋيتنيدى كۇيمەگە جايعاستىرعان ساتتە-اق ونىڭ الدىنداعى بورىشىم وتەلگەن بوپ سانالاتىنىن، ءسويتىپ داڭقتى دوسىمنىڭ كۇندەلىكتى ءىس تاجىريبەسىن قۇرايتىن ادام ايتسا نانعىسىز شىتىرمان وقيعالاردىڭ بىرىنە ارالاسۋعا وزىمە ەش نارسە بوگەۋىل بولا المايتىنىن ىشتەي جاقسى سەزىپ تۇرعام. سوندىقتان دەرەۋ جۇبايىما قاعاز جازدىم، ءۋيتنيدىڭ اقشاسىن تولەپ، ونى كۇيمەگە وتىرعىزدىم دا، ءۇيدىڭ جانىندا تۇرىپ دوسىمدى كۇتە باستادىم. كۇيمە بىردەن قاراڭعىلىق قۇشاعىنا ەنىپ عايىپ بولدى. بىرنەشە مينۋتتان كەيىن ءباڭحانادان قاريا سىرتقا شىقتى، ءبىز كوشە بويلاپ ءجۇرىپ كەتتىك. ەكى ورام بويىنا ول بۇكشيگەن قالپىنان تانباي، قارت ادامشا اياعىن قالتىراقتاي باسۋمەن بولدى. سوسىن ارت جاعىنا اسىعىس كوز جۇگىرتىپ ءوتتى دە، بويىن تىكتەپ، بار داۋىسىمەن قارقىلداپ كۇلىپ جىبەردى.
— شاماسى، كوكاين ۋكولىن العانىمەن قويماي، ەندى ناشا شەگۋگە كىرىسكەن ەكەن، جالپى العاندا، مەنى جامان ادەتتەرگە بەلشەسىنەن باتقان ەكەن دەپ ويلاپ قالدىڭىز-اۋ، ۆاتسون، -دەدى حولمس. - بۇل تۋراسىندا ءوزىڭىز جاناشىرلىق ءبىلدىرىپ، مەديسينالىق وي-پىكىرىڭىزدى ايتقان دا بولاتىنسىز.
— ءسىزدى انا جەردەن جولىقتىرعاندا شىنىمەن تاڭىرقاپ قالدىم.
— ءوزىڭىزدى كورگەندە مەن سىزدەن دە گورى قاتتىراق تاڭىرقادىم.
— ول جەرگە دوسىمدى ىزدەپ بارعام.
— ال مەن - جاۋىمدى.
— جاۋىمدى دەيسىز بە؟
— ءيا، جاۋىمدى. دالىرەك ايتقاندا، ءىز كەسىپ ءجۇرمىن... توق ەتەرى، ۆاتسون، ءقازىر مەن ايرىقشا قىزىقتى ءبىر ىسپەن شۇعىلدانا باستادىم، وسىعان وراي باڭشىلەردىڭ ءپاتۋاسىز مىلجىڭىنان بىردەڭە ءبىلىپ الۋعا بولار دەپ ۇمىتتەنگەم. بۇرىن كەي-كەيدە ماعان مۇنىڭ ءساتى دە تۇسەتىن. ەگەر الگى جان تۇرشىگەرلىك قۋىستا بىرەۋ-مىرەۋ مەنى تانىپ قالار بولسا، ءومىرىمدى سوقىر تيىنعا بالاماس ەدى: ويتكەنى ءوز شارۋالارىممەن وندا بۇرىن دا بولدىم عوي، سونى بىلگەن پريتوننىڭ قوجايىنى، جەكسۇرىن لاسكار، سازايىن تارتتىرام دەپ انت-سۋ ءىشىپتى. الگى ءۇيدىڭ ارتىندا، اۋليە پاۆەل ۆەرفىنە تاياۋ ماڭدا، قۇپيا ەسىك بار، ەگەر وعان ءتىل بىتسە تاس قاراڭعى تۇندە ءبۇل ەسىكتەن نەنى الىپ شىعاتىندارى جايىندا نە قيلى شەرلى حيكايانى جىر عىپ بەرەر ەدى.
— مايىتتەر-اۋ الىپ شىعاتىندارى؟
— ءيا، ۆاتسون، مايىتتەر. پريتوندا انا دۇنيەگە اتتاندىرىلعان ءاربىر بەيشارا ءۇشىن مىڭ فۋنت ستەرلينگتەن الىپ تۇرسا ءا دەگەندە-اق ميلليونەر بوپ شىعا كەلمەي مە. بۇل -جاعالاۋداعى ەڭ قاتەرلى ورىن. نيەۆيلل سەنت-كلەردى ءى ون جەرگە الداپ-سۋلاپ الىپ بارىپتى، ول بايعۇس ەندى ۇيىنە قايتىپ ورالمايتىن شىعار دەگەن ءقاۋپىم بار. ءبىراق ءبىز دە قاقپان قۇرىپ قويامىز.
شەرلوك حولمس اۋزىنا ەكى ساۋساعىن سۇعىپ جىبەردى دە، ىسقىرىپ قالدى. جاۋاپ رەتىندە جىراقتان تاپ وسىنداي ىسقىرىپ جەتتى، سوسىن ءبىز اربا دوڭعالاقتارىنىڭ سالدىر - گۇلدىرى مەن ات تۇياقتارىنىڭ دىبىسىن ەستىدىك.
— قالاي، ۆاتسون، مەنىمەن بىرگە باراسىز با؟ - دەدى حولمس، كوشەنىڭ تاس توسەمىنە جارىق شاشقان قوس فونارى بار ەكى اياقتى اربا قاراڭعىلىق قويناۋىنان سۋماڭ ەتىپ شىعا كەلگەن كەزدە.
— ەگەر سىزگە پايدام تيەر بولسا...
— ادال جولداس قاي كەزدە دە پايدالى، ونىڭ ۇستىنە، ول باستان كەشكەندەرىمىزدى حاتقا ءتۇسىرىپ جۇرگەن ادام بولسا. "سامىرسىنداعى" بولمەمدە ەكى كەرەۋەت تۇر.
— - "سامىرسىنداعى" دەيسىز بە؟
— ءيا. ميستەر سەنت-كلەردىڭ ءۇيى سولاي اتالادى. بۇل ءىستى اياقتاپ شىققانشا سوندا تۇرماقپىن.
— ول قاي جەردە؟
— كەنتتە، ليدەن ونشا قاشىق ەمەس. جەتى ميلدەي عانا ءجۇرۋ كەرەك.
— تۇك تۇسىنسەم بۇيىرماسىن.
— تاڭىرقايتىن ەشتەڭە جوق. ءقازىر سىزگە ءبارىن تۇسىندىرەم. وتىرىڭىز... دجون، ەندى بىزگە قاجەت بولا قويمايسىز. مىنە سىزگە جارتى كرون، مەنى ەرتەڭ ساعات ون بىردە كۇتىڭىز. دەلبەنى ماعان بەرىڭىز. قوش بولىڭىز!
ول اتتى قامشىمەن وسىپ جىبەردى دە، ءبىز شەتسىز دە شەكسىز، قاڭىراعان قاراڭعى كوشەلەرمەن جوڭكىلتە جونەلدىك. كوشەلەر بىرتە-بىرتە كەڭەيە ءتۇستى، ءسويتىپ اقىرى كەنەرەسى بار الدەبىر كوپىرگە تاپ بولدىق؛ تومەندە وزەننىڭ لاي سۋى جايمەن جىلجىپ اعىپ جاتتى. كوپىردىڭ ارعى بەتىنەن كىرپىش ۇيلەر ورىن تەۋىپتى، بىر-بىرىنەن اۋمايتىن بۇيىعى كوشەلەر قايتادان كورىنىس بەردى، بۇلاردىڭ تىنىشتىعىن تەك پوليسەيلەردىڭ اسىقپاي ادىمداعان اياق دىبىسى مەن كەشتەتىپ قايتىپ كەلە جاتقان ساۋىققويلاردىڭ اندەرى مەن ايقاي-ۇيقايى عانا بۇزىپ ءتۇر ەدى. اسپاندا قارا بۇلتتار اقىرىن قوزعالىپ بارادى، ولاردىڭ ارا-اراسىنداعى ساڭىلاۋدان جۇلدىز جىلتىرايدى. باسىن تەمەن سالىپ، تەرەڭ ويعا شومعان حولمس اتتى ءۇن-تۇنسىز ايداپ كەلە جاتتى، ال مەن ونىڭ نە جايىندا وي كەشىپ كەتكەنىنە وزىمشە دولبار جاساپ، ءارى ويىن بولۋگە باتىلىم جەتپەي، جانىندا وتىردىم. بىرنەشە ءميلدى ارتقا تاستاپ، قالا ىرگەسىندەگى ساياجايلار بەلدەۋىن كەسىپ وتكەن كەزىمىزدە ول اقىرى وزىنە-وزى كەلىپ، يىعىن قيقالاقتاتىپ سىلكىنىپ الدى دا، ءوز ىسىنە ءوزى كوڭىلى تولعان ادامنىڭ كەيپىندە قورقور تارتۋعا كىرىستى.
— سىزدە كەرەمەت ۇلكەن تالانت بار، ۆاتسون، - دەدى ول - ءار نارسەنى ايتىپ باس قاتىرمايسىز. وسى قابىلەتىڭىزدىڭ ارقاسىندا باعا جەتپەس جاقسى جولداسقا اينالدىڭىز. الايدا جاعىمسىز ويلاردان ارىلۋ ءۇشىن ءقازىر ماعان بىرەۋمەن مىلجىڭداسۋ قاجەت بوپ ءتۇر. وسىناۋ سۇيكىمدى ايەل ءوزىمدى ەسىكتەن قارسى العان كەزدە وعان نە ايتۋىم كەرەگىن بىلمەي دىڭكەم قۇرىپ وتىر.
— مەنىڭ دانەڭەدەن حابارىم جوقتىعىن ۇمىتىپ كەتتىڭىز بىلەم.
— ليگە بارعانىمىزشا ءىستىڭ ءمان-جايىن بايانداپ بەرۋگە ۋاقىتىم تولىق جەتەدى. بۇل ءوزى ادامنىڭ كۇلكىسى كەلەتىندەي ءقارادۇرسىن ءىس، ايتسە دە شەشىمىن قالاي تابۋعا بولاتىنىنا باسىم جەتپەي ءتۇر. سىزگە ءبارىن تولىق ايتىپ بەرەيىن،
ۆاتسون. بالكىم، الدەنەندەي ءتاۋىر ويعا تاپ كەلەرسىز. ءوزىم قاراڭعىدا ارنەنى ءبىر قارمانىپ ءجۇرمىن.
— قۇلاعىم سىزدە.
— بۇدان بىرنەشە جىل بۇرىن، دالىرەك ايتقاندا، مىڭ سەگىز ءجۇز سەكسەن ءتورتىنشى جىلدىڭ مامىر ايىندا، ليدە نيەۆيلل-سەنت-كلەر ەسىمدى دجەنتلمەن پايدا بولدى. اقشاعا مۇقتاج ەمەستىگى بىردەن بايقالدى. ءبىر ۇلكەن ۆيللانى جالعا الىپ، اينالاسىنا ادەمى ب ا ق ورناتىپ، اس تا توك تىرلىك كەشە باستادى. ءبىرتىن-بىرتىن كورشىلەرىمەن دە دوستاسىپ العان ول مىڭ سەگىز ءجۇز سەكسەن جەتىنشى جىلى جەرگىلىكتى سىرا قايناتۋشىنىڭ قىزىنا ۇيلەندى، ءقازىر ودان ەكى بالاسى بار. تۇراقتى شۇعىلداناتىن بەلگىلى ءبىر كاسىبى جوق، ءبىراق ءارتۇرلى كوممەرسيالىق شارالارعا اتسالىسادى، ادەتتە كۇن سايىن تاڭەرتەڭ قالاعا كەتەدى دە، ودان پويىزعا وتىرىپ ساعات بەستەن ون تورت كەتكەندە قايتىپ ورالادى. ميستەر سەنت-كلەر وتىز جەتى جاستا، تىنىش قانا تۇرمىس كەشەدى، قايىرىمدى كۇيەۋ، قامقور اكە، جۇرت ونىڭ ماقتاۋىن جەتكىزە المايدى. بۇعان تاعى مىناداي دەرەكتى قوسۋىما بولادى: ونىڭ قارىزى، انىقتاپ بىلگەنىمدەي، بار-جوعى سەكسەن سەگىز فۋنت ون شيللينگ ەكەن، ال بانكىدەگى اعىمدىق ەسەپ-شوتىندا ەكى ءجۇز جيىرما فۋنت ستەرلينگ بار بوپ شىقتى. دەمەك، اقشا جاعىنان قيىندىققا جولىقتى دەيتىندەي نەگىز جوق.
وتكەن دۇيسەنبىدە ميستەر نيەۆيلل سەنت-كلەر قالاعا ادەتتەگىسىنەن ەرتەلەۋ كەتەدى، كەتەرىندە بىرەر ماڭىزدى شارۋاسى بارىن، كىشكەنتاي ۇلىنا ءبىر قوراپ قۇراما تەكشە اكەلەتىنىن ايتادى. كەزدەيسوق تۇردە تاپ سول دۇيسەنبى كۇنى، اناۋ كەتكەننەن كەيىن، ونىڭ ايەلى ابەردين پاروحود قوعامىنا كوپتەن كۇتىپ جۇرگەن شاعىن كولەمدەگى باعالى سالەمدەمەسىنىڭ كەلگەنى تۋرالى جەدەلحات الادى. لوندوندى جاقسى بىلەتىن بولساڭىز، ءبۇل پاروحود قوعامىنىڭ كەڭسەسى بۇگىن كەشتە ءوزىڭىز مەنى تاۋىپ العان اپپەر-سۋوندام-لەينگە بارىپ تىرەلەتىن فرەسنو-ستريتتە ورنالاساتىنى ەسىڭىزدە شىعار. ميسسيس سەنت-كلەر تاڭعى اسىن ىشكەن سوڭ قالاعا بارادى، ۇساق-تۇيەك بىردەڭە ساتىپ الادى، سوسىن قوعامنىڭ كەڭسەسىنەن سالەمدەمەسىن الىپ، ساعات تورتتەن وتىز بەس مينۋت كەتكەندە سۋوندام-لەين بويىمەن ۆوكزالعا قاراي كەلە جاتادى. وسى اراعا دەيىنگىنىڭ ءبارى سىزگە تۇسىنىكتى عوي، سولاي ما؟
— ارينە، مۇندا تۇسىنبەيتىن دانەڭە جوق.
— ۇمىتپاساڭىز، دۇيسەنبىدە كۇن كەرەمەت ىستىق بولعاندى، سوندىقتان ميسسيس سەنت-كلەر ادىمىن جايمەن الىپ، جاقىن ماڭايدان كەب كورىنبەس پە ەكەن دەپ جان-جاعىنا قاراعىشتاپ كەلە جاتادى؛ ونىڭ ۇستىنە قالانىڭ ءبۇل اۋدانى وعان مەيلىنشە سۇيكىمسىز كورىنگەن بولاتىن. ءسويتىپ، سۋوندام-لەين بويىمەن كەلە جاتقان ول ويلاماعان جەردەن ايقايلاعان داۋىستى ەستىپ، الدەبىر ءۇيدىڭ ەكىنشى قاباتىنىڭ تەرەزەسىنەن ءوز كۇيەۋىن كورىپ تۇلا بويى قالتىراپ كەتەدى. وعان ءتىپتى كۇيەۋى ونى ىمداپ وزىنە شاقىرىپ تۇرعانداي كورىنەدى. تەرەزە اشىق تۇرعان ەدى، كۇيەۋىنىڭ ايتۋىنشا، شامادان تىس ابىرجىپ كەتكەن الپەتىن انىق اجىراتادى. كۇيەۋى ەس-تۇس جوق قول بۇلعاپ تۇرادى دا، قۇددى بىرەۋ تەرەزەدەن كۇشپەن سۇيرەپ اكەتكەندەي، تابان استى عايىپ بولادى. الايدا ايەل بالاسىنا ءتان قىراعى جانارى ونىڭ جاعالىعى دا، گالستۋگى دە جوق ەكەنىن، ءبىراق ۇستىندەگىسى ۇيدەن كيىپ كەتكەن قارا بەشپەت ەكەنىن بايقاپ ۇلگەرەدى.
كۇيەۋىنىڭ ءبىر بالەگە تاپ بولعانىنا كوزى جەتكەن ول تەپكىشەكتەرمەن جۇگىرىپ تومەن تۇسەدى، -بۇنىڭ تاپ سول پريتون ورنالاسقان، بۇگىن كەشتە مەنى ءوزىڭىز ىزدەپ تاپقان ءۇي ەكەنىن ءسىز، ارينە، اڭعارىپ تا قويعان شىعارسىز، - سوسىن الدىڭعى بولمەدەن جۇگىرىپ ءوتىپ، ۇستىڭگى قاباتتارعا باستايتىن باسپالداقپەن جوعارى كوتەرىلمەك بولادى. ءبىراق باسپالداق جانىندا الگىندە عانا وزىڭىزگە بايانداپ بەرگەن جەكسۇرىن لاسكارعا ۇشىراسىپ قالىپ، اناۋ ونى دات مالايىنىڭ كومەگىمەن يتەرمەلەپ سىرتقا شىعارىپ جىبەرەدى. مىنا سۇمدىقتان ەسى قالماعان ايەل كوشە بويلاپ جۇگىرە جونەلەدى دە، باقىتىنا قاراي، فرەسنو-ستريتتەن ينسپەكتوردىڭ باسقارۋىمەن ءتارتىپ قاداعالاپ جۇرگەن پوليسەيلەردى جولىقتىرىپ قالادى.
جانىندا ەكى كونستەبلى بار ينسپەكتور ميسسيس سەنت-كلەردىڭ سوڭىنان ەرەدى، ءسويتىپ قوجايىننىڭ ورشەلەنە قارسىلىق بىلدىرگەنىنە قاراماي، ميسسيس الگىندە عانا تەرەزەسىنەن كۇيەۋىن كورىپ قالعان بولمەگە بارىپ كىرەدى. ءبىراق ءبۇل جەردە ول جوق بوپ شىعادى. جالپى، ءبۇل قاباتتان وسى بولمەنى جالداپ تۇرىپ جاتقان، كەسپىرىنەن جۇرەك اينيتىن الدەبىر كەمتاردان باسقا ەشكىم كەزىكپەيدى. ول دا، لاسكار دا مۇندا باسقا ەشكىم جوق دەپ قارعانىپ-سىلەنەدى. ولاردىڭ اقىرعى ءسوزىن ايتىپ انت-سۋ ىشكەنى سونشالىق، ينسپەكتور ميسسيس سەنت-كلەر قاتەلەسكەن جوق پا ەكەن دەپ ويلاي باستايدى، ءبىراق سول ارادا ميسسيس شىڭعىرىپ قالىپ ۇستەل ۇستىندە تۇرعان كىشكەنە اعاش جاشىككە قاراي تۇرا ۇمتىلادى دا، قاقپاعىن جۇلىپ الادى. قوراپشادان بالالاردىڭ تەكشەسى ساۋ ەتىپ توگىلەدى. ءبۇل كۇيەۋى كىشكەنتاي ۇلىنا قالادان اكەپ بەرۋگە ۋادە ەتكەن ويىنشىق بولاتىن. وسى تابىلعان زات جانە كەمتاردىڭ ابىرجىپ كەتكەن ءتۇر-سىقپىتى مۇنىڭ ءبارى انشەيىن نارسە ەمەستىگىنە ينسپەكتوردىڭ كوزىن ابدەن جەتكىزەدى. بولمەلەرگە مۇقيات تۇردە ءتىنتۋ جۇرگىزىلەدى، ءسويتىپ ءتىنتۋدىڭ ناتيجەسى جان تۇرشىگەرلىك قىلمىس جاسالعانىن كورسەتىپ بەرەدى.
جوق-جۇقانا جيھاز قويىلعان الدىڭعى بولمەنى قوناق بولمە دەۋگە كەلەتىن، ونىڭ جانىندا تەرەزەسى ۆەرفتىڭ اۋلاسىنا قارايتىن شاعىن جاتىن بولمە بار ەدى. ۆەرف پەن ءۇيدىڭ اراسىندا ەنسىزدەۋ كانال جاتقان: تەڭىز شەگىنگەندە قۇرعاپ قالاتىن، شالقىعاندا ءتورت جارىم فۋتقا دەيىن سۋعا تولاتىن. جاتىن بولمەنىڭ تەرەزەسى جالپاق ەدى جانە استىڭعى جاعىنان اشىلاتىن. تەكسەرگەن كەزدە جاقتاۋ ەتەگىندەگى تاقتايدان قاننىڭ ءىزى كورىنەدى؛ قاننىڭ بىرنەشە تامشىسى، سونداي-اق اعاش ەدەننەن دە تابىلادى. الدىڭعى بولمەدەگى تەرەزە پەردەسى تاساسىندا ميستەر نيەۆيلل سەنت-كلەردىڭ كيىمدەرى جاتىر ەكەن: باتەڭكەسى، ۇيىعى، قالپاعى، ءتىپتى ساعاتى دا - ءبارى وسى ارادا بوپ شىعادى. بەشپەتى عانا جوق ەدى. كيىمدەردەن كۇش قولدانۋدىڭ قانداي دا ءبىر ءىزى تابىلماپتى، سول سياقتى ميستەر نيەۆيلل سەنت-كلەردىڭ ءوزىنىڭ دە قايدا ەكەنىن بىلدىرەتىن ەشقانداي ءىز قالماپتى. ونىڭ تەرەزە ارقىلى عانا عايىپ بولۋى مۇمكىن ەدى، باسقا جول جوق-تى، ءبىراق جاقتاۋ تاقتايىنداعى جان شوشيتىن قان داقتارى ونىڭ ءجۇزىپ قۇتىلعاندىعىنا كۇمان كەلتىرەتىن، وعان قوسا قىلمىس جاسالعان تۇستا تەڭىزدىڭ شالقۋى ەڭ جوعارى دەڭگەيىنە جەتكەن.
ەندى كۇدىك تۋدىرىپ وتىرعان جەكسۇرىندار جايىن باياندايىن. لاسكار - ناعىزدىڭ ءوزى ەكەنى بۇرىننان ءمالىم ادام، ءبىراق ميسسيس سەنت-كلەردىڭ ايتۋىنا قاراعاندا، ءبۇل كۇيەۋىن تەرەزەدەن كورگەننەن كەيىن كوزدى اشىپ-جۇمعانشا بولماي اناۋ تومەننەن كەزدەسكەن، دەمەك، ول قىلمىسقا قاتىسى بار سىبايلاس قانا بولۋى مۇمكىن. ونىڭ ءوزى، ارينە، ءبۇل ىسكە ارالاسى بارىن ۇزىلدى-كەسىلدى تۇردە مويىندامايدى. ايتۋىنشا، بولمەسىن جالعا العان حيۋ بۋننىڭ نەمەن اينالىساتىندىعىنان تۇك ەشقانداي حابارى جوق كورىنەدى. جوعالىپ كەتكەن دجەنتلمەن كيىمىنىڭ بولمەدەن قالاي تابىلعانى ول ءۇشىن مەيلىنشە جۇمباق نارسە.
مىنە، قوجايىن جايىندا بىلەتىنىمىز وسىنداي. نيەۆيلل سەنت-كلەردى سوڭعى رەت كورگەن ادامنىڭ پريتون ۇستىندەگى ەكىنشى قاباتتا تۇرىپ جاتقان انە ءبىر قاباعى اشىلمايتىن كەمتار ەكەندىگىندە ەش كۇمان جوق. ونىڭ ەسىمى حيۋ بۋن، ۇسقىنسىز كەسپىرى سيتيدە بولىپ تۇراتىنداردىڭ بارىنە ءمالىم. ول كاسىبي قايىرشى؛ ال پوليسيالىق ەرەجە - تارتىپتەن باس ساۋعالاۋ ءۇشىن سىرىڭكە ساتىپ وتىرعان بولادى. ترەدنيدل-ستريتتىڭ سول جاعىنداعى قابىرعادا قۋىس بارى ەسىڭىزدە شىعار. الگى كەمتاردىڭ قاشان دا، مىنە، تاپ وسى قۋىستا شارت جۇگىنىپ، الدىنا بىرنەشە سىرىڭكە قورابىن جايىپ ساپ وتىرعانى. ءتۇر-سىقپىتىنىڭ ءوزى-اق ايانىش تۋدىرادى، سول سەبەپتى قارسى الدىندا، كوشەنىڭ توسەمىندە جاتقان تەرىدەن تىگىلگەن لاس كەپكىگە قايىر-ساداقا جاڭبىر بوپ قۇيىلادى. ونى تالاي مارتە سىرتتاي باقىلاعام جانە از عانا ۋاقىتتىڭ ىشىندە قانشالىقتى مول ءونىم جيناپ الاتىنىنا ءاردايىم قايران قالاتىنمىن - ارينە، كۇندەردىڭ كۇنىندە ونىمەن كىلمىسكەر رەتىندە تانىسۋىما تۋرا كەلەتىنى ول كەزدە كانەرىمە كىرمەگەن-دى. ءتۇر-سىقپىتىنىڭ ەرەكشەلىگى سونشالىقتى، جانىنان وتكەندەردىڭ قاي-قايسىسى دا وعان كوڭىل اۋدارماي قويمايتىن. جايناعان جيرەن شاش، ۇستىڭگى ەرنىن قاق بولگەن جان شوشىرلىق جىرىعى بار قۋقىلتىم بەت، بۋلدوگ تۇقىمداس ءيتتى ەسكە سالاتىن يەك جانە شاشىنىڭ ۇستىنە مۇلدەم كەرەعار بوپ تابىلاتىن زەرەك قوڭىرقاي كوز وسىنىڭ ءبارى ونى قايىر-ساداقا سۇراۋشىلار توبىرىنان بولەكتەپ تۇراتىن. قاسىنان ءوتىپ بارا جاتىپ ءوزىن اياق استى مىسقىلداپ كەتكىسى كەلگەن بىرەۋ-مىرەۋلەرگە دە شىمشىماسى ءاردايىم ءازىر بولاتىن. الگى ءباڭحانانىڭ جوعارعى قاباتىن مەكەندەيتىن تۇرعىن، مىنە، وسىنداي ەدى. ءوزىمىز ىزدەستىرىپ جۇرگەن دجەنتلمەندى سوڭعى رەت كورگەن سول بولاتىن.
— الايدا ول كەمتار عوي! كۇش-قۋاتى مول جاس ادامعا كۇشى قالاي جەتەدى؟ - دەدىم مەن.
— ءيا، جۇرگەندە ول اياعىن اقساڭداي باسادى، ال جالپى العاندا، دەنى ساۋ، قايراتتى. ءسىز مەديكسىز، ۆاتسون، سوندىقتان، ارينە، اياق-قولدىڭ ءبىرىنىڭ السىزدىگى كوپ رەتتە ەكىنشىسىنىڭ ايرىقشا قۋاتتىلىعىمەن وتەلىپ تۇراتىنىن جاقسى بىلۋگە ءتيىسسىز.
— قۇداي اقى، ايتا بەرىڭىز ارمەن قاراي.
— جاقتاۋ ەتەگىندەگى تاقتايدان قاندى كورگەن ميسسيس سەنت-كلەر ەسەڭگىرەپ قالادى، سوندىقتان ونى قاسىنا ءبىر پوليسەيدى قوسىپ بەرىپ ۇيىنە اتتاندىرادى، سەبەبى ودان ارعى تەرگەۋ جۇمىستارىنا ونىڭ قاتىسىپ تۇرۋىنىڭ قاجەتى جوق-تى. ءىستى جۇرگىزۋدى ءوز مىندەتىنە العان ينسپەكتور بارتون پريتوندى اسا مۇقيات تۇردە ءتىنتىپ شىعادى، ءبىراق تۇك ەشتەڭە تابا المايدى. باسىندا ولار قاتەلىك جىبەرەدى: بۋندى بىردەن تۇتقىنعا المايدى، وسىنىڭ سالدارىنان ول لاسكار دوسىمەن بىر-ەكى اۋىز سوزبەن ءتىل قاتىسىپ ۇلگەرەدى. الايدا قاتەلىك قولما-قول جوندەلىپ، بۋن تۇتقىنعا الىنىپ، وعان ءتىنتۋ جۇرگىزىلەدى، ءبىراق ەشتەڭە تابىلمايدى. راس، كويلەگىنىڭ وڭ جاق جەڭىندە قان داقتارى بار ەكەنى بايقالادى، ءبىراق اناۋ پوليسەيلەرگە ءوزىنىڭ تىرناق تۇبىندە جاڭادا بولعان تىلىگى بار شىناشاعىن كورسەتىپ، "قان جاقتاۋ ەتەگىندەگى تاقتايعا دا تامعان شىعار، سەبەبى الگى ازىردە تەرەزە الدىنا بارعان ەدىم"، دەيدى. ول ميستەر سەنت-كلەردى ەشقاشان كورمەگەنىن ايتىپ تۇرىپ الادى، ال اتالمىش دجەنتلمەننىڭ كيىمى ءوز بولمەسىنە قايدان تاپ بولدى - ءبۇل پوليسياعا قانداي جۇمباق بولسا، وزىنە دە سونداي جۇمباق جاعداي. وعان ميسسيس سەنت-كلەردىڭ ءوز كۇيەۋىن بۇنىڭ تەرەزەسىنەن كورگەنى حابار ەتىلگەن كەزدە، "كوزىنە سولاي ەلەستەگەن شىعار، ءجا ول ايەلدىڭ اقىل-ەسى دۇرىس ەمەس بولار"، دەپ جاۋاپ قاتادى. قارسىلاسقانىنا قاراماستان پوليسەيلەر بۋندى ۋچاسكەگە الىپ كەتەدى. كانالدىڭ تۇبىنەن الدەنەندەي ءبىر جاڭا ايعاقتار تابىلىپ قالار دەگەن ۇمىتپەن ينسپەكتور تەڭىزدىڭ شەگىنۋىن توسادى. ايتسا ايتقانداي-اق، جابىسقاق بالشىق اراسىنان جاڭا ايعاق تا تابىلادى، ءبىراق ءبۇل وزدەرى سونشالىقتى ۇرەيمەن كۇتكەن نارسە ەمەس ەدى. سۋ لىقسىپ سارقىلعان كەزدە كانالدا جاتقان نيەۆيلل سەنت-كلەردىڭ ءوزى ەمەس، نيەۆيلل سەنت-كلەردىڭ بەشپەتى بوپ شىعادى. ال ونىڭ قالتالارىنان نە تابىلعانىن بىلەسىز بە؟
— حابارىم جوق.
— ەشقاشان ويلاپ تابا المايسىز! بارلىق قالتاسى تۇگەل تيىنعا تولى ەكەنى انىقتالادى -تورت ءجۇز جيىرما ءبىر پەنني جانە ەكى ءجۇز جەتپىس جارتى پەنني بار ەكەن. شەگىنگەن تەڭىزدىڭ بەشپەتتى الا كەتپەگەنىنىڭ سىرى وسىندا جاتىر.
ال ءمايىتتىڭ ءجونى باسقا. الگى ءۇي مەن ۆەرفتىڭ اراسىندا وتە كۇشتى اعىن بار. ءمايىتتى وزەنگە الىپ كەتۋى ابدەن مۇمكىن، ال سالماعى اۋىر بەشپەت كانال تابانىنا شوككەن.
الگىندە باسقا كيىمدەرىنىڭ ءبارى بولمەدەن تابىلعانىن ايتپاپ پا ەدىڭىز؟ سوندا مايىتتە جالعىز بەشپەت قانا بولعانى ما؟
ولاي ەمەس، سەر، ءبىراق مۇنىڭ ءمانىسىن ءتۇسىندىرىپ بەرۋگە بولادى. ايتالىق، بۋن نيەۆيلل سەنت-كلەردى تەرەزەدەن لاقتىرىپ جىبەردى جانە مۇنى ەشكىم كورگەن جوق دەلىك. ودان ءارى وعان نە ىستەمەك كەرەك؟ البەتتە، ول ەڭ الدىمەن كيىمدەردەن قۇتىلۋعا اسىعادى، سەبەبى بۇلار ءوزىن ۇستاپ بەرۋى مۇمكىن. بەشپەتتى الىپ تەرەزەدەن لاقتىرىپ جىبەرۋگە وقتالادى، ءبىراق سول ارادا بەشپەتتىڭ سۋعا باتپايتىنى، قالقىپ جۇرەتىنى ويىنشا ورالادى. جانى كوزىنە كورىنگەن ول ءبارىن اسىعىس-ۇسىگىس ىستەيدى، سەبەبى باسپالداقتاعى ابىر-دابىردى قۇلاعى شالادى، سەنت-كلەردىڭ زايىبى ءوزىن كۇيەۋىنە جىبەرۋدى تالاپ ەتىپ جاتقانىن ەستيدى، وعان قوسا، بالكىم، سىبايلاس-لاسكار پوليسيانىڭ كەلە جاتقانى جايىندا وعان ەسكەرتىپ تە ۇلگەرگەن شىعار. ءبىر مينۋتتى بوسقا جىبەرمەۋ كەرەك. ول قايىرشىلىق تىرلىكتىڭ تابىسى جاسىرىلعان قۇپيا ورىنعا قاراي ۇمتىلادى، ءسويتىپ بەشپەتتىڭ قالتالارىن قولىنا تۇسكەن تەڭگەلەرمەن تولتىرا باستايدى. ودان سوڭ بەشپەتتى لاقتىرىپ جىبەرەدى، قالعان زاتتاردى دا لاقتىرماق بولادى، ءبىراق باسپالداقتان اياق دىبىستارىن ەستيدى دە، پوليسيا توبە كورسەتەر الدىندا تەرەزەنى ارەڭ جاۋىپ ۇلگەرەدى.
— نانىمدى-اق...
— ەندەشە، باسقا ءتاۋىر بىرەۋى تابىلماۋى سەبەپتى وسى جورامالعا ارقا سۇيەپ ارەكەت ەتەتىن بولامىز... بۋن، بۇرىن وزىنە ايىپ تاعۋعا بولاتىنداي ەشقانداي ىسكە ارالاسپاسا دا، الدىندا ايتقانىمداي، تۇتقىنعا الىنىپ، ۋچاسكەگە اتتاندىرىپ جىبەرىلگەن ەدى. ۇزاق جىلدار بويى ول كاسىبي قايىرشى رەتىندە ءمالىم-تۇعىن، ءبىراق تىنىش تىرلىك كەشەتىن، قانداي دا بولسىن قيامپۇرىستىعى بايقالماعان. مىنە، ءىستىڭ قازىرگى كەزدەگى ءمان-جايى وسىنداي. نيەۆيلل سەنت-كلەر بۇل ءباڭحانادان نە ىزدەپ ءجۇر، وندا قانداي كەپكە دۋشار بولدى؟ ءقازىر قايدا جانە ءىز-تۇزسىز جوعالىپ كەتۋىنە حيۋ بۋنپىن قانشالىقتى قاتىسى بار؟ ءبارى سول بۇرىنعىشا بەيمالىم كۇيدە. ءادىلىن ايتۋىم كەرەك، مۇنداي جاعداي مەنىڭ تاجىريبەمدە بۇرىن بولعان ەمەس: ءبىر قاراعاندا، قاراپايىم-اق نارسە سەكىلدى، ال شىن مانىندە تاپ باسىپ ۇستاي الاتىنداي ەشتەڭە جوق.
شەرلوك حولمس ماعان وسىناۋ تاڭعالارلىق وقيعالاردىڭ ەگجەي-تەگجەيىن بايان ەتىپ جاتقان كەزدە ءبىز الاپات اۋقىمدى قالانىڭ اينالاسىنداعى ەلدى مەكەندەردى كەسىپ ءوتىپ، سوڭعى ۇيلەرىن ارتتا قالدىردىق، ءسويتىپ قوس قاپتالىنان دەريەۆنيالىق شارباقتار ۇزىن-شۇباق سوزىلعان جول بويىمەن زىرعىتىپ كەلە جاتتىق. ءداپ سول حولمس اڭگىمەسىن اياقتاعان تۇستا ءبىز دە الدەنەندەي ءبىر دەريەۆنياعا كەلىپ كىردىك. كەي تەرەزەدەن سىعىرايعان جارىق كورىنەدى.
— ليگە كىرىپ كەلە جاتىرمىز، - دەدى سەرىگىم. - ايتا كەتكەن ارتىق ەتپەس، قىسقا عانا وسى ساپارىمىزدا انگليانىڭ ءۇش گرافتىعىندا بولىپ ۇلگەردىك: ميددل-سەكستەن شىعىپ، سۋررەيدىڭ ءبىر بولىگىن كەسىپ ءوتىپ، كەنتكە كەلىپ جەتتىك. اعاش اراسىنداعى انە ءبىر جىلتىراعان وتتى كورىپ وتىرسىز با؟ "سامىرسىن" دەگەنىمىز سول وندا شام جانىندا ايەل وتىرادى، ونىڭ ساق قۇلاعى اتىمىزدىڭ تۇياق ءدۇرسىلىن ەستىپ تە قويعانى كامىل
— بۇل ىسپەن بەيكەر-ستريتتە ەمەس، وسى جەردە اينالىسۋىڭىزدىڭ سەبەبى نە؟ - دەپ سۇرادىم مەن.
— بۇل ارادا كوپ نارسەنى زەرتتەۋگە تۋرا كەلەدى... ميسسيس سەنت-كلەر مەيىرباندىق تانىتىپ قاراماعىما ەكى بولمەسىن بەردى، دوسىما دا قۋانا-قۋانا قوناقجايلىق كورسەتەرىنە ەش كۇمان جوق. ونىمەن كەزدەسۋ قانشالىقتى اۋىر ەكەنىن بىلسەڭىز، ۆاتسون! ويتكەنى، كۇيەۋى جايىندا ەش جاڭالىق ايتا المايىن دەپ تۇرمىن عوي! تىر-ر!..
ءبىز ب ا ق ورتاسىنداعى ۇلكەن ۆيللانىڭ الدىنا كەپ اقتادىق. الدىمىزدان جۇگىرە شىققان اتشىعا اتىمىزدى تاپسىرعان سوڭ حولمس ەكەۋىمىز قيىرشىق تاس سەبىلگەن ەنسىزدەۋ اياق جولمەن ۇيگە قاراي بەت الدىق. جاقىنداي بەرگەنىمىزدە ەسىك ايقارا اشىلدى دا، بوساعادان ۇستىنە شوقتاي قىزىل شيفونمەن ادىپتەلگەن اقشىلتىم ءتۇستى جىبەك كويلەك كيگەن الاسا بويلى، اق-سارى شاشتى ايەل بوي كورسەتتى. ءمۇسىن-سۇلباسى شام جارىعى تۇسىنان بارىنشا ايقىن پىشىندەلىپ ءتۇر ەدى. ءسال-پال العا ەڭكەيىڭكىرەگەن ول ءبىر قولىمەن ەسىكتى قارماپ، ەكىنشى قولىن قۇددى ءبىر قايىرىم ەتۋدى وتىنگەندەي العا سوزعان كۇيى بىزگە قادالا قاراپ قالعان-دى؛ ونىڭ وسىناۋ كەسكىن-كەيپى كۇيەۋىنىڭ تاعدىر-تالايى جونىندە نە بىلگەنىمىزدى سۇراپ تۇرعانداي بولاتىن.
— نە بولدى سونىمەن؟ - دەپ سۇرادى ول قاتتى داۋىستاپ.
ءبىزدىڭ ەكى ادام بوپ كەلگەنىمىزدى كورىپ قۋانا ايقايلاپ جىبەرگەن، ءبىراق جولداسىم باسىن شايقاپ، يىعىن قيقاڭ ەتكىزگەننەن كەيىن ايقايىنىڭ ارتى ىڭىرسۋعا اينالىپ كەتتى.
— جاقسى حابار اكەلدىڭىز بە؟
— جوق.
— الدە جامان حابار ما؟
— ونداي دا جوق.
— قۇدايعا شۇكىر. كىرسەڭىزشى ىشكە. بۇگىنگى كۇن سىزگە وتە ءبىر اۋىر كۇن بولدى عوي، شارشاپ-شالدىققان شىعارسىز.
— مىنا كىسى مەنىڭ دوسىم، دارىگەر ۆاتسون. كوپتەگەن زەرتتەۋلەرىمە ۇلكەن كومەك كورسەتكەن ادام. قۋانىشىما قاراي، ونى كەزدەيسوق جولىقتىرىپ قالدىم دا، وسىندا شاقىردىم، -ونىڭ بىزگە پايداسى تيەرى انىق.
— ءسىزدى كورگەنىمە قۋانىشتىمىن، - دەدى ايەل قولىمدى جىلى شىرايمەن قىسىپ تۇرىپ. ء-بىزدىڭ ءۇي سىزگە ونشا جايلى كورىنبەۋى مۇمكىن. وتباسىمىز قانداي باقىتسىزدىققا تاپ بولعانىن ءبىلىپ تۇرسىز عوي.
— حانىم، مەن ءوزىم جورىق جاعدايىندا عۇمىر كەشۋگە داعدىلانىپ العان بايىرعى سولداتپىن، ءتىپتى سولدات بولماعاننىڭ وزىندە دە مەنەن كەشىرىم ءوتىنۋدىڭ نە قاجەتى بار؟ -دەدىم مەن. - وزىڭىزگە جانە دوسىما پايدام ءتيىپ جاتسا مەنەن باقىتتى ادام جوق.
— ميستەر شەرلوك حولمس، سۇراقتى توتەسىنەن قويۋعا رۇقسات ەتىڭىز، - دەدى ءبىزدى سۋىپ قالعان كەشكى اس كۇتىپ تۇرعان، ايرىقشا جارىق اسحاناعا الىپ كەلگەن ءۇي يەسى ايەل. - جاۋابىن دا تاپ سولاي جالتاقسىز، بارىنشا تۋراشىلدىقپەن قايتارۋىڭىزدى وتىنەم.
— ايتا بەرىڭىز، حانىم.
— كوڭىلىمە اۋىر تيەدى-اۋ دەپ قورىقپاڭىز. ايقاي دا شىعارمايمىن، ەسىمنەن تانىپ تا قۇلامايمىن. قانداي ويدا ەكەنىڭىزدى عانا بىلگىم كەلەدى.
— نە جونىندە؟
— نيەۆيللدىڭ ءتىرى ەكەندىگىنە ءوز باسىڭىز شىنىمەن سەنەسىز بە؟
شەرلوك حولمس، شاماسى، مۇنداي سۇراقتى كۇتپەسە كەرەك.
— اشىعىن ايتىڭىز، - دەپ قايتالادى كىلەم ۇستىندە حولمستىڭ بەتىنە تەسىلە قاراپ تۇرعان ايەل
— اشىعى كەرەك پە، حانىم؟ سەنبەيمىن.
— ول اجال تاپتى دەپ ويلايسىز با؟
— ءيا.
— ونى بىرەۋلەر ءولتىرىپ كەتكەن بە؟
— بىلمەيمىن. سولاي بولۋى دا مۇمكىن.
— قاشان ولتىرگەن سوندا؟
— دۇيسەنبى كۇنى.
— ونداي جاعدايدا، ميستەر حولمس، راقىم ەتىپ، بۇگىن مىنا حاتتى ودان قالاي العانىمدى ءتۇسىندىرىپ بەرە الاسىز با؟
شەرلوك حولمس، بەينە ەلەكتر توعى سوققانداي، كرەسلودان دەرەۋ اتىپ تۇردى.
— بۇگىن دەيسىز بە؟
— ءيا، بۇگىن.
قولىنا ءبىر پاراق قاعاز ۇستاپ تۇرعان ايەل جىميا كۇلدى.
وقىپ شىعۋعا بولا ما؟
— مىنەكەيىڭىز.
حولمس حاتتى ايەلدىڭ قولىنان جۇلىپ الدى دا، قاعازدى ۇستەلگە قويىپ بۇكتەۋىن جازىپ، شامدى وزىنە تامان جاقىنداتىپ شۇقشيا قاراي باستادى. مەن كرەسلومنان كوتەرىلىپ، ونىڭ جەلكەسىنەن ءۇڭىلىپ تۇردىم. كونۆەرتى كەڭسەلىك، قاراپايىم بولاتىن، كونۆەرتتە گرەيۆسەندتىڭ پوشتا شتەمپەلى جانە بۇگىنگى، دالىرەك ايتقاندا كەشەگى، كۇننىڭ، - سەبەبى ءتۇن ورتاسىنان اۋىپ كەتكەن بولاتىن،رەتتىك سانى بار ەدى.
— تۇرپايى قولتاڭبا، - دەپ كۇبىر ەتتى حولمس. بۇل كۇيەۋىڭىزدىڭ قولتاڭباسى ەمەستىگىنە كامىل سەنىمدىمىن، حانىم.
— ءيا، كونۆەرتتەگى باسقا قولتاڭبا، ءبىراق ىشىندەگىسى نيەۆيللدىڭ وز قولتاڭباسى.
— كونۆەرتتەگى جازۋدى جازعان ادامعا ادرەسىڭىزدى ىزدەستىرۋگە تۋرا كەلىپتى.
— ونى قايدان بىلەسىز؟
— كونۆەرتتەگى ەسىم، كورىپ تۇرعانىڭىزداي، قوشقىلداۋ، سەبەبى سيا وزدىگىنەن كەپكەن. ال ادرەس سولعىنداۋ، سەبەبى ونى سورعىشپەن سورعىزعان. ەگەر كونۆەرتتەگى جازۋ ءبىر مەزگىلدە جازىلسا جانە تۇگەل سورعىشپەن كەپتىرىلگەن بولسا، وندا ءسوزدىڭ ءبارى بىر-بىرىنەن اۋمايتىن سۇرعىلتىم ءتۇستى بوپ شىعار ەدى. ءبۇل ادام كونۆەرتكە اۋەلى تەك ءسىزدىڭ ەسىمىڭىزدى عانا جازىپ قويعان، ادرەستى سوسىن بارىپ قوسقان. بۇدان تۋار قورىتىندى: وۋ باستا ادرەس وعان بەلگىسىز بولعان. ارينە، بۇل ۇساق-تۇيەك نارسە، الايدا مەنىڭ ماماندىعىم ءۇشىن ۇساق-تۇيەكتەن اسقان ماڭىزدى ەشتەڭە جوق. حاتقا كوز جىبەرۋگە رۇقسات ەتىڭىزشى... وھو! كونۆەرتكە تاعى ءبىر نارسە سالىنعان سەكىلدى عوي!
— ءيا، وندا ساقينا بولعان. نيەۆيللدىڭ ءمور ورناتىلعان ساقيناسى.
— بۇل كۇيەۋىڭىزدىڭ قولتاڭباسى ەكەنىنە كامىل سەنىمدىمىسىز؟
— بۇل ونىڭ ءوز قولتاڭبالارىنىڭ ءبىرى.
— ءوز قولتاڭبالارىنىڭ ءبىرى دەيمىسىز؟
— اسىققاندا ول وسىلاي جازادى. ادەتتە ول مۇلدەم باسقاشا جازادى، ءبىراق مىنا قولتاڭباسى دا ماعان جاقسى ءمالىم.
— "ابىرجىما، قىمباتتىم. ءبارى ويداعىداي بولادى. ادام ايتقىسىز ۇلكەن قاتەلىك كەتتى، ونىڭ ورنىن تولتىرۋ ءۇشىن بەلگىلى ءبىر ۋاقىت قاجەت. اقىرىن كۇت. نيەۆيلل". تاباقتىڭ سەگىزدەن ءبىر بولىگىندەي فورماتتاعى كىتاپتان جىرتىپ الىنعان قاعازعا قارىنداشپەن جازىلعان، ارينە، ايرىقشا بەلگىسى جوق قاعازعا. ءھىم!.. گرەيۆسەندتەن بۇگىن جىبەرىلگەن، ونى جىبەرگەن ادامنىڭ باس بارماعى الدەنەمەن لاستانعان. ەگەر قاتەلەسپەسەم، كونۆەرتتى جەلىمدەگەن ادام تەمەكى جاپىراعىن شاينايدى... ءبۇل كۇيەۋىڭىزدىڭ قولتاڭباسى ەكەنىنە انىق سەنىمدىمىسىز، حانىم؟
— سەنىمدىمىن. بۇل حاتتى جازعان نيەۆيلل
— حات گرەيۆسەندتەن بۇگىن جىبەرىلگەن. سونىمەن، ميسسيس سەنت-كلەر، قارا بۇلت سەيىلىپ كەلەدى، سولاي بولا تۇرعانىمەن، قاتەردەن قۇلان-تازا ارىلدىق دەۋگە اۋزىم بارمايدى.
— ءبىراق ول ءتىرى عوي، ميستەر حولمس!
— ەگەر تەك مىنا حات ءبىزدى جالعان ىزگە ءتۇسىرۋ ءۇشىن اسقان شەبەرلىكپەن جاسالعان الاياقتىق امال بوپ جۇرمەسە. تۇپتەپ كەلگەندە، ساقينا ەشتەڭەگە دالەل بولا المايدى. ساقينانى ودان تارتىپ الۋلارى دا عاجاپ ەمەس.
— ايتسە دە، ءبۇل سونىڭ، سونىڭ قولتاڭباسى عوي!
— سولاي-اق بولسىن. ال ەگەر حات دۇيسەنبى كۇنى جازىلىپ، بۇگىن جىبەرىلىپ وتىرسا شە؟
— بۇل دا مۇمكىن.
— اتالعان ۋاقىت ارالىعىندا نە ءتۇرلى جاعداي ورىن الۋى ىقتيمال
— ءۇمىتىمدى ۇزە كورمەڭىزشى، ميستەر حولمس! نيەۆيللدىڭ ءتىرى ەكەنىندە زارەدەي كۇمانىم جوق. ەكەۋىمىزدىڭ بىر-بىرىمىزگە جاقىندىعىمىز سونشا، ەگەر ول شىن مانىندەگى باقىتسىزدىققا تاپ بولسا، مۇنى مىندەتتى تۇردە سەزگەن بولار ەم. سوعىلىپ كەتەرىنەن ءبىر كۇن بۇرىن ابايسىزدا ساۋساعىن كەسىن الدى. مەن - اس ۇيدە ەدىم، ول - جاتىن بولمەدە بولاتىن، ءبىر بالەگە ۇشىراعانىن سەزىپ سول بويدا وعان 'كۇتتىرىپ باردىم. ءتىپتى وسىنداي تۇككە تۇرمايتىن نارسەنىڭ ىشىندە-اق تۇيسىگىم الداماسا، ونىڭ ءولىمى جايىندا مەنى تۇك ەشتەڭە سەزبەي قالادى دەپ قالاي ويلايسىز؟
— مەن ءومىر تاجىريبەم مول اداممىن، ايەلدىڭ تۇيسىگى كەي-كەيدە قانداي لوگيكالىق تۇجىرىمنان دا باعالى بوپ شىعاتىنىن جاقسى بىلەم. مىنا حات الگى ايتقان ءسوزىڭىزدىڭ ايعاعى ىسپەتتى. الايدا ەگەر ميستەر سەنت-كلەر ءتىرى جۇرسە جونە حات جازارلىق جاعداياتى بولسا، وندا نەگە ۇيىنە قايتىپ ورالمايدى؟
— سونىسىن تۇسىنبەيمىن. تىپتەن اقىلىم جەتپەيدى.
— دۇيسەنبى كۇنى، كەتىپ بارا جاتقان كەزىندە، سىزگە ارنايى ەشتەڭە ايتقان جوق پا؟
— جوق.
— كەيىن ونى سۋوندام-لەيندە كورگەندە قاتتى تاڭىرقاندىڭىز با؟
— ارينە.
— تەرەزە اشىق تۇردى ما؟
— ءيا.
— تەرەزەدەن ايقايلاپ شاقىرا الاتىنداي جەردە مە ەدى ول؟
— ءيا.
— ول ءوزىڭىزدى كومەككە شاقىرىپ جاتىر دەپ ويلادىڭىز با؟
— ءيا، قولىن بۇلعادى.
— بالكىم، ول ءسىزدى كورىپ قاپىلىستا ايقايلاپ جىبەرگەن شىعار؟ ءوزىڭىزدى كورگەنىنە تاڭ-تاماشا بوپ قولىن انشەيىن العا سوزعان بولار.
— بۇل دا مۇمكىن.
— سىزگە بىرەۋلەر ونى تەرەزە الدىنان سۇيرەپ اكەتكەندەي كورىندى مە؟
— ول اياق استى عايىپ بولدى...
— ونىڭ تەرەزەدەن جالت بەرۋى دە مۇمكىن عوي. بولمەدەن باسقا ەشكىمدى كورگەن جوقسىز با؟
— ەشكىمدى. ءبىراق انا قۇداي اتقان قايىرشى سوندا بولعانىن مويىندادى عوي. ال، لاسكار تومەندە، باسپالداق جانىندا تۇردى.
— دۇرىس ايتاسىز. كۇيەۋىڭىز ادەتتەگىشە كيىنگەن بە ەكەن؟ كورىپ ۇلگەردىڭىز بە؟
— وندا جاعالىق تا، گالستۋك تە بولعان جوق. موينى جالاڭاش ەكەنىن انىق كوردىم.
— ەكەۋارا اڭگىمەدە سۋوندام-لەيندى اۋىزعا العان كەزى بولعان جوق پا؟
— ەشقاشان.
— ناشا تارتاتىنىن بايقاعان جوقسىز با؟
— ەشقاشان.
— راقمەت سىزگە، ميسسيس سەنت-كلەر. باسىن اشىپ السام دەگەن نەگىزگى جايلارىم وسى ەدى. ەندى، رۇقسات ەتسەڭىز، كەشكى اسىمىزدى ءىشىپ، دەمالايىق: ەرتەڭ ءبىزدى قىرۋار شارۋا كۇتىپ تۇرعانىندا كۇمان جوق.
بىزگە ەكى كەرەۋەت قويىلعان كەڭ دە قولايلى بولمە بەرىلدى، مەن بىردەن توسەككە جاتتىم، ويتكەنى تۇنگى جورىعىمىز شارشاتىپ جىبەرگەن ەدى. ال شەرلوك حولمس شەشۋىن تاپپاعان ءارى-سارى كۇيدەگى الدەنەندەي ءبىر ءىسى بولسا تاۋلىكتەر بويى، ءتىپتى اپتالار بويى كىرپىك ىلمەۋگە بار-تىن؛ قۇپيانىڭ سىرىن اشقانشا نە جالعان جولعا ءتۇسىپ كەتكەنىنە كوزىن جەتكىزگەنشە وي كەشۋمەن، فاكتىلەردى سالىستىرۋمەن، ءىستىڭ ءمان-جايىن ءار قيلى كوزقاراس تۇرعىسىنان قاراستىرۋمەن بولاتىن. ءدال ءقازىر دە ۇزاقتى ءتۇندى ۇيقىسىز وتكىزۋگە دايىندالىپ جاتقانىن ءتۇسىندىم. ول بەشپەتى مەن جيلەتىن شەشىپ، كەڭ پىشىلگەن كوك حالاتىن كيىپ الدى دا، كەرەۋەتتەگى، كۋشەتكاداعى جانە كرەسلولارداعى كوپشىكتەردى ءبىر جەرگە اكەپ ءۇيدى. بۇلاردان شىعىستىق ديۆانعا ۇقسايتىن ورىنتاق جاساپ الدى دا، وعان ەكى اياعىن استىنا باسا جايعاسىپ، الدىنا ءبىر قوراپ قارابايىر تەمەكى مەن سىرىڭكەسىن قويدى. شامنىڭ ولۋسىرەگەن جارىعىنان ونىڭ اۋزىندا سول باياعى قورقورى، كوك تۇتىنگە كومىلىپ، ءتىل قاتپاستان، قىبىر ەتپەستەن توبەگە بەي-جاي كۇيدە كوز تىگىپ وتىرعانىن، شامنىڭ كومەسكى جارىعى قىران قۇسقا ۇقساس ءپىشىنىن ايقىنداي ءتۇسىپ تۇرعانىن كوردىم. كوزىم ءىلىنىپ بارا جاتقان كەزدە ول وسى قالىپتا وتىرعان، تاڭ كۇلانيەكتەنە باستاعان شاقتا وقىستان ايقايلاپ جىبەرگەن داۋسىنان ويانىپ، كوزىمدى اشقان كەزدە دە تاپ وسى قالىپتا وتىر ەدى. قورقورى سول بۇرىنعىشا اۋزىندا، بولمەنى تەمەكى تۇمانى تورلاپ ءتۇر ەكەن، ال كەشەگى ءبىر قوراپ تەمەكىدەن تۇك ەشتەڭە قالماپتى.
— وياندىڭىز با، ۆاتسون؟ - دەپ سۇرادى ول
— ءيا.
— كۇيمەمەن قىدىرىستاۋعا قالاي قارايسىز؟
— قارسىلىق جوق.
— ەندەشە، كيىنىڭىز. ۇيدەگىلەر ءالى ۇيىقتاپ جاتىر، ءبىراق مەن اتشىنىڭ قايدا تۇنەيتىنىن بىلەم، كۇيمەمىز ءقازىر دايىن بولادى. - حولمس ميىعىنان مىرس ەتتى، كوزى كۇلىم قاعادى، كۇنى كەشەگى تەرەڭ ويعا شومىپ تۇنجىراعان ادامعا مۇلدەم ۇقسامايدى.
كيىنىپ جاتىپ ساعاتىما كوز تاستادىم. جۇرتتىڭ ءبارى ۇيىقتاپ جاتقانىنا تاڭىرقاۋدىڭ رەتى جوق-تى: ساعات تورتتەن جيىرما بەس مينۋت كەتىپتى. كيىنىپ بولعانىم سول ەدى، ىشكە كىرىپ كەلگەن حولمس اتشىنىڭ اتتى جەگىپ تە قويعانىن حابارلادى.
— ءبىر تەوريامدى تەكسەرمەك ويىم بار، - دەدى ول ەتىگىن كيىپ جاتىپ. - بەرى قاراڭىز، ۆاتسون، الدىڭىزدا تۇرعان ادامدى ەۆروپاداعى ەڭ ءبىر داۋاسىز ميلاۋدىڭ ءبىرى دەپ ءبىلىڭىز! كورتىشقان سياقتى سوقىر بولىپپىن. وسى ارادان چارينگ-كروسسقا دەيىن ۇشىپ كەتەتىندەي عىپ مەنى شىق-شىتتان شىرەنىپ تۇرىپ ءبىر ۇراتىن ادام جوق! دەگەنمەن، ءقازىر ەندى ءبۇل جۇمباقتىڭ كىلتىن تاپقان سەكىلدىمىن.
— ول كىلتىڭىز قايدا سوندا؟ - دەپ سۇرادىم جىميا كۇلىپ.
— ۆاننا بولمەسىندە! جوعا، قالجىڭداپ تۇرعان جوقپىن، - دەپ ءسوزىن جالعادى ول كۇدىكتەنە قاراپ قالعانىمدى اڭعارىپ. - مەن ۆاننا بولمەسىندە بولىپ تا ۇلگەردىم، كىلتتى الدىم دا مىنا ساكۆوياجعا سالىپ تاستادىم. جۇرەلىك، دوستىم، كىلتىمىز قۇلىپتى اشۋعا جاراي ما ەكەن، بايقاپ كورەلىك.
باسپالداقتان اياعىمىزدى بارىنشا جايمەن باسىپ تۇستىك. سىرتتا كۇن ساۋلەسى اينالا-ماڭدى جارقىراتىپ تا ۇلگەرىپتى. كۇيمە ءبىزدى قاقپا الدىندا توسىپ تۇر ەكەن؛ جەڭىل-جەلپى كيىنگەن اتشى جەگىن اتتى سۋلىعىنان ۇستاپ تۇر. ەكيپاجعا قارعىپ مىندىك تە، لوندون جولىمەن جەلدىرتىپ ءجۇرىپ كەتتىك. استاناعا كوكونىس اپارا جاتقان اربالاردى ارەدىك-ارەدىك باسىپ وزىپ وتىردىق، ءبىراق جول بويىنداعى ۇيلەر ۇيقى قۇشاعىنا ەنگەن جادىلانعان قالا ۇيلەرىندەي تىم-تىرىس مۇلگىپ تۇر.
— كەي تۇرعىدان قاراعاندا مۇنى مەيلىنشە سيرەك كەزدەسەتىن ءىس دەپ باعالاۋعا بولادى، - دەدى اتتى شوقىراققا كوشىرگەن حولمس. - كورتىشقان سياقتى سوقىر بولعانىمدى مويىندايمىن، دەي تۇرعانمەن، اقىلدىڭ ەشتەن گورى كەش كىرگەنى جاقسى.
قالاعا سۋررەي جاعىنان كەلىپ كىرگەنىمىزدە، ۇيقىدان ىسىنگەن الپەتتەر تەرەزەدەن ءجۇز كورسەتە باستاعان بولاتىن. وزەندى ۆاتەرلوو كوپىرى ارقىلى كەسىپ وتتىك تە، ۆەللينگتون-ستريت بويىمەن قۇيىنداتىپ بەردىك، ودان سوڭ كۇرت وڭعا بۇرىلىپ باۋ-ستريتتەن ءبىر شىقتىق. پوليسيا باسقارماسىنداعىلار شەرلوك حولمستى جاقسى بىلەتىن، كەلىپ جەتكەن كەزىمىزدە ەكى كونستەبل وعان شەكەسىنە قولىن قويىپ ىزەت ءبىلدىردى. بىرەۋى اتتى سۋلىعىنان الىپ، ەكىنشىسى ءبىزدى عيماراتقا قاراي باستادى.
— بۇگىن كىم كەزەكشىلىكتە؟ - دەپ سۇرادى حولمس.
— ينسپەكتور برودستريت، سەر.
تاس تاقتالار توسەلگەن دالىزدەن پوليسەي فورماسىن كيىپ، جاراعىن تاعىنعان ۇزىن بويلى، ەتجەندى ينسپەكتور شىعىپ، بىزگە قاراي ءجۇردى.
— ءا، برودستريت! حالىڭىز قالاي؟ وزىڭىزبەن سويلەسۋ قاجەت بوپ تۇرعانى، برودستريت.
— سويلەسەيىك، ميستەر حولمس. ءجۇرىڭىز بولمەمە.
بولمە كەڭسەگە ۇقساس بولاتىن: ۇستەل ۇستىندە جازبالارعا ارنالعان قوماقتى كىتاپ جاتىر، قابىرعاعا تەلەفون ىلىنگەن. ينسپەكتور ۇستەل باسىنا وتىردى.
— نە جونىندە سويلەسپەك ەدىڭىز، ميستەر حولمس؟
— سىزدەن بۋن تۋراسىندا، اناۋ الگى ميستەر نيەۆيلل سەنت-كلسردىڭ ءىز-تۇزسىز جوعالۋىنا قاتىسى بار كايىرشى جايىندا سۇراستىرايىن دەپ ەدىم.
ونى تۇتقىنداپ وسى جەرگە الىپ كەلگەن. تەرگەپ جاتىرمىز.
— بىلەم. ول وسىندا ما؟
— كامەرادا.
— شاتاق شىعارعان جوق پا؟
— جوعا، تىنىش قانا وتىر. الايدا قانداي ناس ەدى دەسەڭىزشى، بۇل سۇرقيا!
— ناس دەيمىسىز؟
— ءيا. قولىن جۋۋعا ارەڭ ءماجبۇر ەتتىك. ال بەت-اۋزى دانەكەرشىنىكى سەكىلدى كىر قوجالاق قاپ-قارا. تەرگەۋ دە اياقتالار، ودان سوڭ تۇرمە ۆانناسىنان قاشىپ قۇتىلىپ كورسىن. كەسپىرىن كورسەڭىز ەتتى ونىڭ!
— سونىڭ كەسپىرىن كورۋگە شىنىممەن-اق قۇمارتىپ تۇرعانىم.
— راس ايتاسىز با؟ بۇدان وڭاي نارسە جوق. ەرىڭىز سوڭىمنان. ساكۆوياجدى وسىندا قالدىرۋىڭىزعا بولادى.
— جوعا، ونى وزىممەن بىرگە الا كەتەم.
— بوپتى. بىلاي قاراي ءجۇرىڭىز.
ول قۇلىپتاۋلى ەسىكتى اشىپ، بۇرالاڭ باسپالداقپەن تومەن ءتۇستى دە، ءبىزدى قابىرعالارى تاپ-تازا ەتىپ اقتالعان دالىزگە الىپ كەلدى؛ قابىرعالاردىڭ وڭ جاعىندا دا، سول جاعىندا دا قاز-قاتار بوپ تىزىلگەن ەسىكتەر بار-دى.
— ونىڭ كامەراسى وڭ جاقتان ءۇشىنشى، مىنا ارادا، - دەدى ينسپەكتور.
ەسىكتىڭ جوعارعى جاعىنداعى تاقتايشانى جايمەن بىلاي جىلجىتىپ، تەسىكتەن ىشكە كوز جىبەرگەن ول:
— ۇيىقتاپ جاتىر. جاقسىلاپ قاراپ الۋىڭىزعا بولادى، - دەدى.
ەكەۋمىز دە تورعا جابىسا قالدىق. تۇتقىن اقىرىن دا اۋىر تىنىستاپ، تۇياق سەرىپپەي ۇيىقتاپ جاتىر ەدى. ءبۇل ورتا بويلى، وز كاسىبىمەن اينالىساتىن ادامدارعا لايىق وتە سۇرىقسىز كيىنگەن ەركەك بولاتىن: شوقپىت-شوقپىت بەشپەتىنىڭ جىرتىقتارىنان ءتۇسى وڭىپ كەتكەن جىرىم-جىرىم كويلەگى كورىنىپ تۇرعان. ول شىنىمەن-اق شامادان تىس كىر-قوجالاق بولاتىن، الايدا بەتىندەگى باتتاسقان كىردىڭ ءوزى دە جۇرەك اينيتىن ۇسقىنسىزدىعىن جاسىرا المايتىن. كوزىنىڭ استىنان يەگىنە دەيىن سوزىلعان قالىڭ تىرتىعى بار، قاق ورتاسىنان جىرىلىپ، ءتۇرىلىپ كەتكەن ەرنىنىڭ استىنان ءاردايىم اقسيىپ تۇراتىن ءۇش كۇرەك ءتىس كوزگە ۇرادى. جايناعان جيرەن شاشىنىڭ ءبىر ۋىسى ماڭدايى مەن كوزىن جاۋىپ كەتكەن.
— كەلبەتتى - اق جىگىت ەمەس پە؟ - دەدى ينسپەكتور.
— ونىڭ جۋىنۋى كەرەك. جۋىنۋى كەرەگىن الدىن-الا بىلگەم، سوندىقتان بۇعان قاجەتتى نارسەنى وزىممەن بىرگە الا كەلگەم. - حولمس ساكۆوياجدى اشىپ، ءبىزدى تاڭ-تاماشا عىپ ىشىنەن ۇلكەن جۇمساق ىسقىشتى الىپ شىقتى.
— حە-حە، قالجىڭباس ەكەنسىز عوي ءوزىڭىز! - دەپ كۇلدى ينسپەكتور.
— راقىم ەتىپ، ەسىكتى جايمەنەن اشىڭىزشى، كەسپىرىن كىسى كۇلمەيتىن دارەجەگە كەلتىرەيىك.
— جارايدى. ايتپەسە شىنىمەن-اق تۇرمەمىزدى ماسقارا عىپ ءبىتتى، - دەدى ينسپەكتور.
ينسپەكتور ەسىكتى كىلتپەن اشتى دا، ۇشەۋمىز دىبىسىمىزدى بىلدىرمەي كامەراعا ەندىك. تۇتقىن قوزعالاقتاپ قويدى، ءبىراق سول بويدا قايتادان قاتىپ ۇيىقتاپ قالدى.
حولمس قولجۋعىشقا بارىپ، ىسقىشتى دىمقىلداپ الدى دا، تۇتقىندى بەتىنەن بار كۇشىمەن ەكى مارتە ىسىپ-ىسىپ جىبەردى.
سىزدەردى كەنت گرافتىعىنداعى ليدە تۇراتىن ميستەر نيەۆيلل سەنت-كلەرگە تانىستىرۋعا مارحابات ەتىڭىز! - دەپ ساڭق ەتتى حولمس.
كۇللى ومىرىمدە بۇعان ۇقساس نارسەنى ەشقاشان كورىپ بىلگەن ەمەن. تۇتقىننىڭ بەتى اعاشتىڭ قابىعى سياقتى جيىرىلىپ ءتۇستى. كۇنگە توتىققان قارا قوڭىر تۇرپايى الپەت عايىپ بولدى. بەتىن قيعاشتاي وسىپ جاتقان سۇراپىل تىرتىق تا جوعالدى. جىرىق ەرىن دە جوق بولدى. جۇرەك اينىتارلىق اقسيعان تىستەر دە ءىزىن جوعالتتى. ۇيپا-تۇيپا جيرەن شاش تا زىم-زيا بولدى. ءسويتىپ، ءبىز قۋقىلتىم ءوڭدى، جابىرقاۋ ءجۇزدى، شاشى قارا، تەرىسى جۇقا ناۋەتەك ادامدى كوردىك. توسەگىنە تۇرىپ وتىرعان ول كوزىن قايتا-قايتا ۋقالاعىشتاپ، ۇيقىلى-وياۋ حالدەن ءالى تولىق ارىلا الماعان كۇيدە بىزگە اڭ-تاڭ بوپ اڭىرا قاراپ قالعان-دى. وقىستان ءبارىن تۇسىنگەن ول ىشقىنعان داۋىس شىعاردى دا، كوپشىككە بەتىن باسىپ قۇلاي كەتتى.
وۋ، جاساعان! - دەپ ايقايلادى ينسپەكتور. - مىناۋ الگى جوعالىپ كەتكەن ادامنىڭ تاپ ءوزى عوي! بىلەمىن ونى، فوتوسۋرەتىن كورگەم!
تاعدىردىڭ سالعانىنا كونگەن ادامداي تۇتقىن سۇلەسوق كەيىپتە بىزگە قاراي ءجۇزىن بۇردى.
— نە بولسا دا كورىپ الايىن ەندى! مەنى نە ءۇشىن مۇندا ۇستاپ وتىرسىزدار؟ - دەدى ول
— ميستەر نيەۆيلل سەنت-كلەردى ولتىرگەنىڭىز ءۇشىن... ءتىفا! ەندى ءسىزدى ادام ءولتىردى دەپ ايىپتاۋ قيىن. تەك ءوزىن-وزى ولتىرۋگە ارەكەت جاساعانى ءۇشىن دەيتىن ايىپ تاعىلماسا، - دەدى ينسپەكتور مىرس ەتىپ. - پوليسيادا قىزمەت ىستەگەنىمە جيىرما جەتى جىل بولدى، ءبىراق مۇندايدى ەشقاشان كورگەن ەمەسپىن.
— اقىرى مەن ميستەر نيەۆيلل سەنت-كلەر ەكەم، ەندەشە ەشقانداي قىلمىس جاسالماعانى عوي، ولاي بولسا، مەن زاڭسىز تۇتقىندالىپ وتىرمىن.
— قىلمىس جاسالعان جوق، ءبىراق ءسىز ۇلكەن قاتەلىك جىبەردىڭىز، - دەدى حولمس. - ايەلىڭىزگە سەنىمسىزدىك كورسەتكەنىڭىز بەكەرشىلىك بولدى.
— اڭگىمە ايەلىمدە ەمەس، بالالارىمدا! - دەدى تۇتقىن ورەكپىپ. - ولار ءوز اكەسى ءۇشىن ۇيالماسىن دەگەم. قۇداي-اي، ءبۇل نە دەگەن ماسقاراشىلىق! نە ىستەسەم ەكەن ەندى؟
شەرلوك حولمس ونىڭ قاسىنا كەلىپ كەرەۋەتكە تىزە بۇكتى دە، جۇباتۋ بىلدىرە ارقاسىنان قاعىپ قويدى.
— ەگەر ءىسىڭىزدى سوت قارايتىن جاعداي تۋا قالسا، وندا، ارينە، جۇرت بارىنەن حاباردار بولادى، - دەدى ول - ال ەگەر ەشقانداي ايىبىڭىز جوقتىعىنا پوليسيانى سەندىرۋدىڭ ءساتى تۇسسە، وندا گازەتتەر ەشتەڭە بىلمەي قالادى. ينسپەكتور برودستريت جاۋابىڭىزدى جازىپ الىپ جوعارى جاققا جىبەرەدى، ءسويتىپ ءىسىڭىز سوتتا قارالمايتىن بولادى.
— قۇداي جارىلقاسىن ءسىزدى! - دەپ ايقايلاپ جىبەردى تۇتقىن. - قۇپيام اشىلماۋى ءۇشىن، بالالارىم ماسقاراشىلىققا ۇشىراماۋى ءۇشىن تۇرمەدە شىرۋگە دە دايىنمىن، ءتىپتى ءولىم جازاسىنا دا قارسى ەمەسپىن! باسىمداعى جايدى سىزدەر العاش بوپ ەستىپ وتىرسىزدار. اكەم چەستەرفيلدتە مۇعالىمدىك ەتتى، مەن سوندا ايتۋعا تۇرارلىقتاي جاقسى ءبىلىم الدىم. جاس كەزىمدە كوپ ساياحات جاسادىم، ساحنادا ونەر كورسەتتىم، ءسويتىپ اقىرى لوندونداعى ءبىر كەشكىلىك گازەتكە رەپورتەر بوپ ورنالاستىم. بىردە رەداكتورىم استاناداعى قايىرشىلىق جونىندە وچەركتەر سەرياسىن جازۋ كەرەكتىگىن ايتتى، ونى جازۋعا مەن قۇلشىنىس ءبىلدىردىم. باسىمداعى جايدىڭ ءبارى وسىدان باستالدى. وچەركىمە قاجەتتى فاكتىنى جيناۋ ءۇشىن قايىرشى بوپ كيىنۋدى ۇيعاردىم. اكتەر بوپ جۇرگەنىمدە گريم جاساۋداعى شەبەرلىگىممەن اتىم شىققان. بۇل ونەرىم وسى جەردە پايداعا استى. بەتىمدى قاتىرىپ بويادىم، جۇرتتىڭ كوبىرەك اياۋشىلىق ءبىلدىرۋى ءۇشىن بەتىمە تىرتىقتىڭ سۋرەتىن سالدىم، سوسىن دەنە تۇسىمەن تۇستەس پلاستىردىڭ كومەگىمەن ۇستىڭگى ەرىنىمدى ءسال-پال جوعارى جاپسىرىپ قويدىم. ودان سوڭ جالبا-جۇلبا كيىمگە ورانىپ،باسىما پاريك كيىپ، ءسيتيدىڭ ادام ەڭ كوپ جۇرەتىن جەرىنە بارىپ جايعاستىم دا، سىرىڭكە ساتىپ وتىرعان بولىپ قايىر-ساداقا سۇراي باستادىم. جەتى ساعات بويى تاپجىلماي وتىردىم دا قويدىم، ال كەشكىسىن ۇيگە ورالعانىمدا، تاڭعالعاننان تالىپ تۇسە جازدادىم - جيىرما التى شيللينگ جانە التى پەنس جيناپپىن.
اتالعان وچەركىمدى جازدىم، سوسىن بۇل جايىندا مۇلدەم ، مىتىپ كەتتىم. ءبىراق ارادا ءبىرقىدىرۋ ۋاقىت وتكەندە ماعان پيكسەل ۇسىنىلدى، ءبۇل ۆەكسەل بويىنشا دوسىم ءۇشىن جيىرما بەس فۋنت تولەۋدى مىندەتىمە العان ەكەم. مۇنداي اقشانى قايدان تابۋعا بولاتىنىنا اقىلىم جەتپەي كۇرى ەندە باسىما ءبىر كەرەمەت وي ساپ ەتە قالدى. جالىنىپ-جالپايىپ نەسيە بەرۋشىنى ەكى اپتا توسا تۇرۋعا كوندىرىپ، جۇمىسىمنان دەمالىس الدىم دا، قايىر-ساداقا سۇراۋعا سيتيگە اتتاندىم. ءتيىستى سومانى ون كۇننىڭ ىشىندە جيناپ الىپ، قارىزىمنان قۇتىلدىم. ەندى ءوزىڭىز ويلاپ قاراڭىزشى، ەگەر بەتىڭدى بوياۋمەن بىلعاپ، كەپكىڭدى جەرگە تاستاپ، ءشوپ السىن سىندىرماي قاراپتان-قاراپ وتىرىپ كۇنىنە ەكى فۋنت تابۋعا بولاتىنىن بىلەتىن جانعا اپتاسىنا ەكى فۋنت تابۋ ءۇشىن ەرتەدەن قارا كەشكە دەيىن جۇمىس ىستەۋ وڭاي ما؟
نامىسقويلىق پەن وڭاي ولجا تاۋىپ بايۋعا دەگەن قۇشتارلىق اراسىنداعى ارپالىس تىم ۇزاققا سوزىلدى، ءبىراق اقىر اياعىندا اقشاعا قۇمارلىق جەڭىپ شىقتى. گازەتتەگى جۇمىستان كەتتىم دە، ءاۋ باستا ءوزىم تاڭداپ العان ورنىمدا كۇن ارتىنان كۇن وتكىزىپ، ۇسقىنسىز كەسپىرىممەن جۇرگىنشىلەردىڭ اياۋشىلىق سەزىمىن وياتىپ، قالتامدى قارا پاقىرعا تولتىرۋمەن بولدىم. قۇپيامدى تەك ءبىر ادام عانا بىلەتىن - ول ءوزىم ورىن تەپكەن سۋوندام-لەيندەگى پريتوننىڭ قوجايىنى ەدى. كۇن سايىن تاڭەرتەڭ و ل جەردەن سور قاماعان ءمۇساپىر كەيپىندە شىعاتىنمىن دا، كۇندە كەشكىسىن قايتادان ادەمى كيىنگەن مىرزاعا اينالاتىنمىن. بولمەسى ءۇشىن قوجايىننان اقشانى اياعام جوق، سوندىقتان سىرىمدى ەشقاشان ەشكىمگە ايتپايتىنىنا كامىل سەنىمدى بولدىم.
ۇزاماي قوماقتى سوما جيناقتاۋعا قولىم جەتتى. لوندونداعى كەز كەلگەن قايىرشى جىلىنا جەتى ءجۇز فۋنت جينايدى دەپ ايتا المايمىن، - ال ءبۇل مەنىڭ جىلدىق تابىسىمنان الدەقايدا از، - ءبىراق مەنىڭ ولاردان ءبىراز ارتىقشىلىعىم بار ەدى - مەن اسقان شەبەرلىكپەن گريمدەلەتىنمىن جانە جۇرگىنشىلەردىڭ كەزدەيسوق مىسقىلىنا قالجىڭمەن جاۋاپ قايتارا الاتىنمىن. كوپ كەشىكپەي سيتيدەگى نازار اۋدارۋعا تۇرارلىق تۇلعاعا اينالدىم. كۇمىسى ارالاس پەنستەر ماعان جاڭبىر بوپ جاۋا باستادى، ەكى فۋنتتان از تابىس كەلتىرگەن كۇنىمدى وتە ءبىر ءساتسىز كۇنگە بالايتىن بولدىم. بايىعان سايىن بارىنشا جاقسى تۇرمىس كەشە باستادىم. قالا سىرتىنان جالعا ءۇي الدىم، ۇيلەندىم، ءبىراق شىن مانىندە نەمەن شۇعىلداناتىنىمدى جان بالاسى سەزگەن جوق. سۇيىكتى جۇبايىم سيتيدە شارۋالارىم بارىن بىلەتىن، ءبىراق ونىڭ نەندەي شارۋا ەكەنىنەن مۇلدەم حابارسىز بولاتىن.
وتكەن دۇيسەنبىدە كەشكىسىن ءباڭحانا ۇستىندەگى بولمەمدە كيىم اۋىستىرىپ جاتقام، كەنەت تەرەزەگە كوز تاستاپ، كوشەدە ايەلىم تۇرعانىن، ماعان كوز اۋدارماي قاراپ قالعانىن كوردىم. تاڭعالعاننان ايقايلاپ جىبەردىم دە، بەتىمدى قولىممەن كولەگەيلەپ الىپ، لاسكارعا قاراي جۇگىردىم، ودان ەشكىمدى ىشكە كىرگىزبەۋىن سۇراپ جالىندىم. ايەلىمنىڭ داۋسىن ەستىدىم، ءبىراق وعان جوعارى كوتەرىلۋگە رۇقسات ەتىلمەيتىنىن بىلەتىنمىن. جىلدام - جىلدام شەشىنىپ، قايىرشىنىڭ جالبا-جۇلبا كيىمى مەن پاريگىمدى كيىپ، بەتىمدى گريمدەپ الدىم. مەنى ءتىپتى تۋعان ايەلىم دە تاني المايتىن. ءبىراق ارتىنان پوليسيانىڭ بولمەنى ءتىنتۋى مۇمكىن ەكەنى، كيىمىم ءوزىمدى ۇستاپ بەرەتىنى ويىما ورالدى. تەرەزەنى ايقارا اشتىم، سول ارادا اسىعىستىق سالدارىنان جاراقاتى بار ساۋساعىما زاقىم كەلدى، - ساۋساعىمدى ەرتەڭگىسىن جاتىن بولمەدە كەسىپ العام، - ءسويتىپ، جاراقاتتان تاعى دا قان اعا باستادى. سوسىن الگى ازىردە عانا قايىرشى دورباسىنان اۋىستىرعان قارا باقىرلارعا تولى بەشپەتىمدى تەرەزەدەن لاقتىرىپ جىبەردىم، ول تەمزاعا باتىپ جوق بولدى. قالعان كيىمىمدى دە سوندا لاقتىرماقشى ەدىم، الايدا سول ەكى ارادا ىشكە پوليسەيلەر كىرىپ كەلدى. جانىمدى جاي تاپتىرعان ءبىر عانا نارسە - مەنىڭ ميستەر نيەۆيلل سەنت-كلەر ەكەنىمدى ەشكىم بىلگەن جوق، سونى ولتىرگەن ادام رەتىندە تۇتقىندادى.
بۇعان قوسار باسقا ەشتەڭەم جوق. بەتىمدەگى گريمدى انىقتاۋ ءۇشىن بەتى-قولىمدى جۋۋدان باس تارتتىم. زايىبىمنىڭ قالاي قايعىرىپ قاپالاناتىنىن بىلەتىندىكتەن پوليسەيلەرگە كورسەتپەي ساۋساعىمداعى ساقينانى سىپىردىم دا، ونى اسىعىس-ۇسىگىس شيمايلاي سالعان حاتپەن بىرگە لاسكارعا بەردىم، - حاتتا وزىمە ەشقانداي ءقاۋىپ ءتونىپ تۇرماعانىن ايتتىم.
— بۇل حاتتى ول كەشە عانا الدى، - دەدى حولمس.
— قۇداي-اي! ول ءۇشىن ءبۇل قانداي ازاپتى اپتا بولدى ىسسەڭشى!
— پوليسيا لاسكاردىڭ باسقان ءىزىن باعىپ ءجۇردى، - دەدى ينسپەكتور برودستريت، - سوندىقتان، شاماسى، حاتتى بىلدىرمەي سالىپ جىبەرۋگە مۇمكىندىگى بولماسا كەرەك. ءسىرا، اتتى پريتونعا كەلگىشتەپ جۇرەتىن ماتروستاردىڭ بىرىنە بەرگەن شىعار، ال اناۋ حاتتى جىبەرۋ كەرەگىن بىرنەشە كۇننەن كەيىن ەسىنە العان بولار.
— مۇنىڭ تاپ سولاي بولعانىنا ەش كۇمان جوق، - دەپ قوشتادى ونى حولمس. - ءبىراق قايىرشىلىعىڭىز ءۇشىن ءسىزدى قالايشا بىردە-بىر رەت جاۋاپقا تارتپاعان؟
— تالاي رەت تارتتى عوي! ءبىراق بولماشى ايىپپۇل تولەۋ مەن ءۇشىن بۇيىم با ەكەن!
— الايدا، ەندى كاسىبىڭىزبەن قوش ايتىسۋعا تۋرا كەلەدى، - دەدى برودستريت. - ەگەر پوليسيا بۇل حيكايانى جابۋلى قازان استىندا قالدىرسىن دەسەڭىز، حيۋ بۋن عايىپ بولۋعا ءتيىس.
— مەن ادامزات بالاسى بىلەتىن ەڭ سالتاناتتى سوزدەرمەن انت-سۋ ءىشىپ تە ۇلگەردىم.
— ونداي جاعدايدا، مەنىڭشە، ءبارى ۇمىتىلادى، - دەدى برودستريت. - ءبىراق ەگەر قايتادان كوزگە تۇسسەڭىز جۇرتشىلىققا ءبارى تۇگەل ءمالىم بولادى. ال سىزگە، ميستەر حولمس، ءبۇل ءىستىڭ ءمان-جايىن اشىپ بەرگەنىڭىز ءۇشىن ۇلكەن ريزاشىلىق بىلدىرەمىز. مۇنى قالاي اشقانىڭىزدى ايتىپ بەرە الماس پا ەكەنسىز؟
— بۇل جولى ماعان بالەنباي كوپشىكتىڭ ۇستىندە ءبىراز ۋاقىت وتىرۋعا جانە ءبىر قوراپ تەمەكىنى تاۋىسۋعا تۋرا كەلدى، - دەپ جاۋاپ قاتتى دوسىم. - مەنىڭ ويىمشا، ۆاتسون، ەگەر بەيكەر-ستريتكە ءدال وسى ءقازىر اتتانساق تاڭعى اسقا تۋرا باراتىنىمىز انىق.
You Might Also Like
-
شارتسىز نەگىزدى كىرىس (شارتسىز نەگىزگى كىرىس، شنك) – بەلگىلى ءبىر قوعامداستىقتىڭ ءاربىر مۇشەسىنە مەملەكەت نەمەسە باسقا ينستيتۋتتار تاراپىنان بەلگىلى ءبىر سومماداعى اقشانى تۇراقتى تۇردە تولەپ تۇر...
-
2017-جىلدىڭ ءساۋىر ايىندا Navigant Research زەرتتەۋ توبى جۇرگىزۋشىسى جوق اۆتوكولىكتەر جاساۋ سالاسىنداعى ءارتۇرلى اۆتووندىرۋشىلەردى ساراپتاعان ەسەپتى جارىققا شىعاردى. تىزىمگە 18 كومپانيا ەندى. بۇل Tes...
