مۇرا
— تالاق ەتتىم، كەتەمىن مەن! − دەدى اشۋعا بۋلىققان بريندوبون كۋندو اكەسىنە.
— ءا، سولاي ما، يتتەن جارالعان نەمە! − دەپ جاۋاپ بەردى دجوگوناتح كۋندو. − قاقتىم، باقتىم جاستايىڭنان. اكە قارىزىن ءومىر-باقي دا وتەي الماسسىڭ. كورگەنسىزىن كوردىڭ بە مۇنىڭ!
دجوگوناتح ءبۇيىرى شىعىپ تاماق تا ىشپەيتىن، ءجونى ءبۇتىن كويلەك تە كيمەيتىن. ءوز دۇنيەسىن وزىنەن ايايتىن، سارابدال تىستەنگىش ادام بولاتىن. ەرتە زاماندا سوپى، دارۋىشتەر جان راقاتى بولماسا، ءتان راقاتىن كوپ ويلاماپتى عوي. دجوگوناتح سولاردىڭ سارا جولىن قۋعان جان ەدى. راس، ول ويلاعانىن ۇنەمى جۇزەگە اسىرا بەرە دە المايتىن. كەيدە ونىڭ نيەتىنە قازىرگى ازعان قاۋىم كولدەنەڭ تۇرسا، كەيدە ادام بالاسىنىڭ تابيعاتىنا ءتان قيسىنسىز ءبىر قۇمارلىق جول بەرمەيتىن.
بالاسى ۇيلەنگەنگە دەيىن مۇنىڭ ءبارى دە ءبىر جايدا ءوتىپ جاتقان ەدى. توي وتىسىمەن-اق بريندوبون ىشىپ-جەم، كيىم جايىنداعى اكە وسيەتىن تىڭدامايتىن بولىپ كەتتى. ول ءتىپتى رۋحاني ءومىر دەگەننەن گورى كيىم-كەشەك پەن قۇلقىن قامىن ارتىق سانايتىن بولدى. دجوگوناتح شىعىنى وسە بەردى.
اكە مەن بالا ءجيى-جيى قىرقىسىپ قالۋدى شىعاردى. ءبىر كۇنى بريندوبوننىڭ ايەلى اۋىرىپ قالىپ ەدى، قىمبات ءدارى جازىپ بەرگەن دارىگەردى دجوگوناتح قۋىپ جىبەرۋگە دەيىن باردى. بۇل دارىدەن ول دارىگەردىڭ ناداندىعىن كوردى. بريندوبون اۋەلى جالىنىپ ەدى، سوڭىنان قوقان-لوققى دا جاسادى، − ءبارى دە زاياعا كەتتى. اقىرى جاماعاتى دۇنيە سالدى. بۇل ءولىمدى ول اكەسىنەن كوردى.
— نەگە مەنەن كورەسىڭ؟ − دەپ تاڭداندى دجوگوناتح، − نەمەنە، ءدارى ىشكەن ادام ولمەيتىن بە ەدى؟ ەگەردە قىمبات ءدارى جان ساقتايتىن بولسا، وندا انا حان، پاتشازادالار نەگە ولە بەرەدى؟ ونىڭ ۇستىنە ايەل ءۇشىن سونشا شۋ كوتەرە مە ەكەن؟ ءوز شەشەڭ مەن اجەڭنەن نەسى ارتىق ەدى ونىڭ؟
راسىندا دا قايعىدان ەسى كەتكەن بريندوبون اقىلعا قۇلاق قويىپ تىڭداي العان بولسا، مىنا سوزگە جۇبانار دا ەدى. شەشەسى دە، اجەسى دە اۋىرعان شاعىندا ءدارى ءىشىپ كورگەن جوق-تى. بۇل ۇيدەگى ءداستۇر قاشاننان سولاي بولاتىن. ەندىگىنىڭ ادامدارىنىڭ باياعىشا ولگىسى كەلمەيتىنىن قايتەرسىڭ!
بۇل اعىلشىنداردىڭ ءۇندىستانعا قاندى شەڭگەلىن ەندى-ەندى قاداپ كەلە جاتسا دا قاريا بىتكەن قورقورلارىن تارتا وتىرىپ، بۇزىلىپ بارا جاتقان جاستارعا كۇرسىنە، وكىنە قارايتىن كەزى بولاتىن.
قالاي بولسا دا ءوز زامانىندا وزىق ويلى بريندوبون كەرىتارتپا دجوگوناتحپەن كەرىسىپ قالدى.
— مەن كەتەمىن!..
اكەسى قارسىلىق ەتپەدى. جالعىز-اق، ەندى ءقايتىپ ساعان كوك تيىننىڭ كوزىن كورسەتسەم، جۇرت مەنى سيىر قانىن توككەن ادام دەپ ساناسىن، − دەدى. سوعان وراي بريندوبون دا سەنەن قالعان مۇرانى يەمدەنسەم انامدى ولتىرگەنىممەن تەڭ بولسىن! − دەپ سالدى. سودان كەيىن اكەلى-بالالى ەكەۋى اجىراسىپ كەتتى.
تۇرعىن ادامدار سامارقاۋ دا كوڭىلسىز ءوتىپ كەلە جاتقان ءوز ومىرىندەگى بۇل ءبىر بولماشى وقيعاعا قۋانىسىپ قالىستى. ولار ءوز قادارىنشا دجوگوناتحقا كوڭىل ايتا باستادى. ءبارى دە مۇنداي سۇمدىقتى وسى زاماندا عانا كورىپ وتىرمىز. ايتپەسە الدەبىر كەلىن ءۇشىن اكەلى-بالالى بولىپ ءجۇز شايىسقاندى كىم ەستىپتى دەستى. بۇل جەردە، ارينە، قاتىن الەك قامشىنىڭ سابى سىندى، تاعى بىرەۋى تابىلادى، اكەڭ ولسە، ونى ورنىن كىم تولتىرا الادى دەگەندى باسا ايتقاندىق بار ەدى. ورىندى دالەل، سوندا دا بريندوبونداي جىگىت اناداي اكەسى ولسە قۋانباسا، جىلامايتىن سياقتى ەدى.
بريندوبوننىڭ كەتكەنىنە شال قاتتى قايعىرا قويمادى. بىرىنشىدەن، بالاسى كەتكەن سوڭ شالدىڭ شىعىنى ازايدى. ەكىنشىدەن، ۇنەمى ەت-جۇرەگىن سەسكەندىرىپ جۇرگەن ۇرەيدەن قۇتىلدى: شال قاشاندا بىرەۋ-مىرەۋ ۋلاپ ولتىرمەس پە ەكەن دەگەن كۇدىكتە بولاتىن.
شالدى ازاپتاعان ءبىر عانا نارسە ەدى: بالاسىمەن بىرگە ءتورت جاسار نەمەرەسى گوكۋلچوندرو دا كەتكەن بولاتىن. گوكۋلدىڭ كيىم-كەشەگى مەن تاماعىنا جۇمسالاتىن بالەندەي شىعىن دا جوق ەدى، ونىڭ ۇستىنە شال نەمەرەسىن جاقسى كورەتىن. سول ءبىر وزەگىن تىلگەن قايعىعا قاراماستان، شال ەندى ەكى جاننىڭ كەتۋىمەن ايىنا قانشا شىعىن شىعاتىنىن، قانشا ۇنەم بولاتىنىن ەسەپتەپ تە قويدى.
سوندا دا قاڭىراعان يەسىز ۇيدە ەلەگىزىپ ۇيىقتاي المايتىن دا بولدى، قوڭىلتاقسىپ قالدى: ناماز ۇستىندە ەندى ەشكىم دە ونى الا كوڭىل ەتپەيدى. ەسەپ-قيساپ جاسايمىن دەپ وتىرا بەرگەندە ءداۋىتىن الا قاشاتىن دا جان جوق. ەشبىر كەدەرگىسىز وڭاشادا جۋىنىپ، وڭاشادا تاماق ءىشۋدىڭ ءوزى شالعا ەندى ءبىر قاسىرەت بولا باستادى.
مىنانداي ءبىر قۋ مەكيەن ادالدىقتى ادام ولگەننەن كەيىن عانا سەزىنەتىن سياقتاندى وعان. ءار نارسەدە ءسابي قولىنىڭ ءىزى بار. توسەنىشكە سيا توككەن دە، كورپەنى جىرتقان دا سول شەبەردىڭ ءوزى بولاتىن. سولاردى كورسە شال ءبىر ءتۇرلى اۋىر سەزىنىپ قالاتىن ەدى. اتاسى بۇرىن، كيگەنىڭە ەكى-اق جىل بولىپ ەدى، تامتىعى دا قالماپتى دحوتيىڭنىڭ دەپ الاسۇرعان بالانى قارعاپ-سىلەۋشى ەدى، مىنە گوكۋل جاتقان بولمەدەن كىر شۇبەرەكتەردى كورگەندە كوزى مولتەڭدەپ جاسقا تولىپ كەتتى. شال بۇرىن مۇنداي شۇبەرەكتى كورسە، شامعا بىلتە جاسايتىن، بولماسا باسقا بىردەمەگە جاراتاتىن ەدى، بۇل جولى ونىڭ ءبىرىن دە جاسامادى، الدى دا ساندىعىنا تىعىپ قويدى. جانە گوكۋل ەگەر قايتىپ ورالسا، ءبىر جىلدا ءبىر دحوتي توزدىراتىن بولسا دا قىڭق دەمەسپىن دەپ تە سالدى. ءبىراق گوكۋل ورالمادى. شال تەز قارتايىپ، بۇگىلىپ كەتتى، ءۇي دە ازىپ، وگەي كورىنە بەردى.
دجوگوناتح ەندى ۇيدە تىنىش وتىرا المايتىن بولدى. تۇسكى تاماقتان كەيىن يناباتتى ادامداردىڭ ءبارى ۇيىقتاپ جاتاتىن تالما ءتۇستىڭ شاعىندا دا قولىنا قورقورىن الىپ قىستاقتى كەزىپ جۇرەدى دە قويادى. وسى رەتتە بالالار كەزدەسسە، ويىندارىن تاستاي سالىپ، ۇزاڭقىراپ باراتىن دا شالدىڭ ساراڭدىعى جايىندا اۋىل اقىنى شىعارعان ولەڭدى شۋلاسا ايتىپ، ءاجۋالاي باستايتىن. جۇرت اش قالارمىز دەپ قورقاتىن دا، شالدىڭ اتىن دا اتامايتىن اركىم وزىنشە اتاۋشى ەدى ونى. شالدار بولسا "دجوگوناش" دەپ، ال بالالار جاعى "جارقانات" دەپ ايتاتىن. نەگە ولاي دەگەنىن كىم ءبىلسىن. مۇمكىن ەتى قاشقان شالدىڭ تۋ سىرتى سول ءبىر جاندىكتى ەلەستەتكەن بولار.
II
ءبىر كۇنى ءتۇس الەتىندە دجوگوناتح قىستاققا اپاراتىن جول بويىندا وسكەن مانگو اعاشىنىڭ قويۋ كولەڭكەسىندە سەرۋەندەپ ءجۇرىپ بەيتانىس ءبىر بالاعا كەزدەستى. مۇمكىن ول قىستاق بالالارىن جاڭا ءبىر ونەرگە باستاعان كوسەم بولسا كەرەك. مۇنىڭ تاپقىرلىعى مەن اقىلدىلىعىن، وجەتتىلىگى مەن قايسارلىعىن تاماشالاعان بالالار ايتقانىن ەكى ەتپەي ءجۇر.
شالدى كورگەن سوڭ ويىن دەگەن بىلاي قالدى. بەيتانىس بالا ەركىن باسىپ دجوگوناتحتىڭ قاسىنا كەلدى دە سالدەسىنىڭ شەتىنەن تارتىپ قالدى. سول-اق مۇڭ ەكەن، ءبىر كەسىرتكە شىعا كەلدى دە شالدىڭ بويىمەن تومەن جۇگىرىپ بارىپ، ءشوپ اراسىنا ءسىڭىپ كەتتى. ۇرەيى ۇشقان قارتتىڭ دەنەسى مۇزدادى. بالالار شۋلاسا بەردى. ەندى ءبىر قاباق قاعىستا دجوگوناتح موينىنداعى ورامال عايىپ بولدى دا، كەلەر ساتتە بەيتانىس بالانىڭ باسىنا بارىپ شالما-شالما بولىپ ورناي قالدى.
دجوگوناتح مىنا ءبىر بەيتانىس بالامەن تاپ وسىلايشا تانىسقانىنا رازى بولىپ قالدى. مۇنداي قۋاقىلىق ەركىندىكتى كوپتەن بەرى ەشبىر بالادان كورمەگەن ەدى.
دجوگوناتح ونىمەن كوپ سويلەستى. كوپ ۋادە بەردى. بالا وعان سەنەيىن دەدى.
— اتىڭ كىم؟
— نيتاي پايا
— قايدا تۇرۋشى ەدىڭ؟
— ايتپايمىن.
— اكەڭ اتى كىم؟
— ونى دا ايتپايمىن.
— نەگە ايتپايسىڭ؟
— ۇيدەن قاشىپ كەتكەنمىن.
— نەگە؟
— اكەم مەكتەپكە بەرەمىن دەدى.
"مۇنداي بالانى مەكتەپكە بەرۋ − اقشانى دالاعا شاشۋ دەگەن ءسوز، بۇل اكەسىنىڭ اقىماقتىعىن كورسەتەدى" − دەپ ويلاپ قالدى دجوگوناتح.
— مەنىمەن بىرگە تۇرعىڭ كەلە مە؟
بالا بۇعان قارسى بولمادى. شال ۇيىنە بارىپ شالقيىپ جاتىپ الاتىن بولدى. بۇل دا تۇك ەمەس: كۇنى ىلگەرى ەسەپ-قيسابىن جاساسىپ قويعانداي تاماقتىڭ ءدامدىسىن، كيىمنىڭ ءساندىسىن تالاپ ەتە باستادى. سول رەتتە ءۇي يەسىمەن كەرىسىپ تە قالاتىن بولدى. ءوز بالاسىن قۋىپ شىعۋ وڭاي بولىپ ەدى، ال ەندى مىنە جات ادامنىڭ بالاسىنا باعىنۋعا تۋرا كەلدى!
III
دجوگوناتح ۇيىندە جات بالانىڭ ءوزى بي، ءوزى ءتوس بولىپ جۇرگەنىنە قىستاق تۇرعىندارى تاڭ قالىستى. شال ەندى كوپ ءومىر سۇرمەيدى، سوندا ونىڭ بار داۋلەتى مىنا اتا-تەگى جوق كەلىمسەك بالاعا قالاتىنى ايقىن عوي.
ءبارى دە قىزعانىش ەتە باستادى، قايتسە دە وعان قاستىق جاساۋدى ويلايتىن بولدى. ءبىراق شال بالانى كوزىنىڭ قاراشىعىنداي ساقتاپ باقتى.
بالا اندا-ساندا كەتەمىن دەپ شالدى قورقىتىپ قوياتىن دا بولدى، وندايدا دجوگوناتح:
— بالام-اۋ، مەن ولگەندە بار بايلىعىمدى ساعان قالدىرىپ كەتەمىن، − دەپ ازعىرا باستايتىن.
بالا ءالى جاس بولسا دا مۇنداي ۋادەنىڭ باعاسىن ابدەن تۇسىنەتىن ەدى.
وسى رەتتە قىستاق تۇرعىندارى بالانىڭ اتا-اناسىن ىزدەي باستادى.
— اكە-شەشەسى قانداي قاسىرەت شەگىپ ءجۇر ەكەن! سونىڭ بارىنە وسى بالانىڭ ءوزى بولماسا كىم كىنالى دەرسىڭ! − دەي بەرەتىن بولدى. ولار بالاعا وشىگىپ الدى، قارعاپ-سىلەيدى. بۇل تازا جۇرەكتىڭ اشىنعاندىعى ەمەس، كورە الماۋشىلىق، ءىشتارلىقتى تانىتار مىنەز عوي.
ءبىر كۇنى شال ءوتىپ بارا جاتقان بىرەۋدەن دومادور پال دەگەننىڭ ۇيىنەن قاشىپ كەتكەن ۇلىن ىزدەپ جۇرگەنىن، كەشىكپەي وسى قىستاقتا دا بولاتىنىن ەستىدى. نيتاي سونى ءبىلىپ تىنىشسىزدانا باستادى.
ول ءتىپتى ءوزىنىڭ بولاشاق داۋلەتىن تالاق ەتىپ قاشىپ كەتپەكشى دە ەدى، ءبىراق ءتىرى جان بىلمەيتىن ءبىر جەر بار ەكەن. دجوگوناتح نيتايدى سوندا جاسىرماق بولدى.
— قايدا كانە، كورسەت! − دەدى اۋەستىك جەڭگەن بالا.
— ءقازىر كورسەتەتىن بولسام جۇرتتىڭ ءبارى كورىپ قويادى. ءبىز تۇندە باراتىن بولامىز.
جاڭا ءبىر ويىن تابىلعانىنا نيتاي قۋانىپ كەتتى. ول اكەسى بەيكۇنا ىزدەپ تابا الماي كەتكەن سوڭ، بالالارمەن جاسىرىنباق ويناماق تا بولدى. سوندا مۇنى تاۋىپ كورسىن! قانداي تاماشا! اكەسى دە توڭىرەكتى تىمىسكىلەپ ىزدەيتىن بولادى، ءبىراق نيتاي تاپتىرمايدى. شىركىن وسىنىڭ ءبارى دە قىزىق ەمەس پە؟
ءتۇس كەزىندە دجوگوناتح بالانى ۇيگە جاپتى دا ءبىر جاققا كەتىپ قالدى. قايتىپ ورالعان سوڭ نيتاي انا-مىنانى سۇراپ جارماسا بەردى.
كۇن باتپاي جاتىپ:
— ال كەتتىك، − دەدى بالا.
— ءالى ەرتە، − دەپ جاۋاپ بەردى دجوگوناتح.
— ءتۇن بولدى، كەتەيىك، − دەدى نيتاي تاعى دا.
— اۋىل ءالى جاتقان جوق.
نيتاي از وتىردى دا، الگى ءسوزىن قايتالاي بەردى.
— ەندى جەتتى، ءجۇر كەتەيىك.
ءتۇن بولدى. نيتايدىڭ ۇيقىسى كەلدى، ۇيىقتامايمىن دەپ تىرمىسسا دا قالعىپ كەتتى. ءتۇن ورتاسى اۋعان كەزدە دجوگوناتح بالانىڭ قولىنان جەتەلەپ قالىڭ ۇيقىعا شومعان قىستاقتىڭ كوشەسىنە شىقتى.
تىپ-تىنىش. تەك اندا-ساندا ابالاعان يت داۋسى شىعادى، ەكىنشى ءبىر جەردەن تاعى بىرەۋى قوستايدى. كەيدە اياق دىبىسىنان شوشىنعان ءتۇن قۇسى ءدۇر ەتىپ ۇشا جونەلەدى. ۇرەيى ۇشقان نيتاي دجوگوناتحتىڭ قولىنان مىقتاپ ۇستاپ الدى.
ولار جالپاق ءبىر دالانى كەسىپ ءوتتى. سودان كەيىن دجۋنگلي ىشىندەگى ءبىر قيراعان ەسىز حرامعا كەلدى. كوڭىلى تولماي قالعان نيتاي:
— وسى جەردە مە؟ − دەپ سۇرادى.
ونىڭ كۇتكەنى بۇل ەمەس ەدى! مۇندا نە قىزىق بار؟ ۇيىنەن قاشىپ شىققاننان بەرى وسىنداي يەسىز حرامداردىڭ تالايىنا تۇنەگەن-دى. راس، جاسىرىنباق ويناۋعا قولايلى جەر، سوندا دا مۇنى ءتىرى پەندە تابا المايدى دەۋگە ارينە بولمايدى.
دجوگوناتح ءبىر جەردەن ۇلكەن تاستى قوزعاپ قويدى. ار جاعى ءۇي سياقتى بولىپ كەتتى. ىشىندە شىراق جانىپ تۇر. مىنە، بۇل قىزىق. نيتاي اۋزىن اشىپ تاڭىرقاپ قالدى، سونىمەن بىرگە نەگە ەكەنى بەلگىسىز، قورقىنىشتى بولىپ كورىندى. دجوگوناتح ساتى اكەلدى دە تومەنگە ءتۇستى. نيتايدىڭ تۇلا بويى قالتىراپ كەتتى. ۇرەي بيلەدى. سوندا دا شال ارتىنان ەردى.
جان-جاعىنا قاراپ ەدى، اينالا سامساپ تۇرعان مىس قۇمىرالاردى كوردى. ورتادا تۇرعان وتىرعىشتا بوياۋ مەن ساندال اعاشىنان جاساعان تاياقشا، گۇل القاسى مەن نامازعا كەرەكتى ءار ءتۇرلى زاتتار جاتىر. كورسە قىزار بالا قۇمىرانىڭ بىرىنە ءۇڭىلىپ ەدى − رۋپيا مەن كىلەڭ التىن تەڭگەلىكتەر.
— نيتاي، مەن اقشامنىڭ ءبارىن ساعان قالدىرىپ كەتەم دەدىم عوي. مەنىڭ بار داۋلەتىم وسى قۇمىرالار عانا. باسقا تۇگىم دە جوق. بۇگىن وسىنىڭ ءبارىن ساعان تاپسىرماقپىن.
— ءبارىن دە مە! − بالا ءتىپتى سەكىرىپ-سەكىرىپ قويدى − سەن ءوزىڭ ءبىر رۋپيا دا المايسىڭ با؟
— الاتىن بولسام، قولىم قىرقىلسىن. ءبىراق مەندە ءبىر شارت بار: مەنىڭ گوكۋلچوندرو دەگەن نەمەرەم بار ەدى. ءقازىر ونىڭ قاي جەردە جۇرگەنىن دە بىلمەيمىن. بىردە بولماسا بىردە مەنىڭ سول نەمەرەم، نە سونىڭ بالاسى، نەمەسە بالاسىنىڭ بالاسى الدە نەمەرەسى بولا ما، ءتىپتى بولماسا سول گوكۋلچوندرو اۋلەتىنەن بىرەۋ كەزدەسە قالا ما، ايتەۋىر بۇل اقشانىڭ ءبارىن دە سوعان تاپسىراتىن بولاسىڭ.
بالا شالدى جىندانعان بولار دەپ ويلادى دا − جاقسى، − دەپ جاۋاپ بەردى.
— وندا مۇندا كەل، وتىر.
— نەگە؟
— قۇدايعا قۇلشىلىق ەتەمىز.
— نەگە؟
— ءجونى سولاي.
نيتاي شالدىڭ دەگەنىن ىستەدى. دجوگوناتح ساندال تاياقشانى الدى دا بوياۋعا مالىپ، بالا ماڭدايىنا تاڭبا سالدى، موينىنا گۇل القاسىن كيگىزدى. ءوزى قارسى كەلىپ وتىردى دا كۇبىرلەپ دۇعا وقي باستادى.
بۇلاي وتىرۋ بالاعا قۇبىجىق بولىپ كەتتى.
— دادا! − دەپ داۋىستادى شالعا، دجوگوناتح جاۋاپ قاتپادى. كۇبىرلەي بەردى. اقىر سوڭىندا بالاعا قاراي زوردىڭ كۇشىمەن قۇمىرالاردى جاقىنداتا باستادى. ءار قۇمىرا سايىن:
— مەن بۇل اقشانىڭ ءبارىن دە گوكۋلچوندرو كۋندوعا، ونىڭ بالاسى بريندابون كۋندوعا، ونىڭ بالاسى دجوگوناتح كۋندوعا، ونىڭ بالاسى پورومانوندو كۋندوعا، ونىڭ بالاسى پرانكريشنو كۋندوعا، ونىڭ بالاسى گودچحور كۋندوعا، ونىڭ بالاسى دجۋدحيشتنر كۋندوعا، بولماسا سونىڭ بالاسىنا نەمەسە نەمەرەسىنە، ايتپەسە سونىڭ اۋلەتىنەن شىققان بىرەۋگە بەرەمىن، − دەپ سارنادى. بالا شال ءسوزىن قايتالاۋمەن بولدى. ءوزىن جامان سەزىندى. ءتىلى كۇرمەلە باستادى. وسى ءبىر ەم سالۋدىڭ ءبارى تامام بولعان كەزدە ۇڭگىر ءىشى شىراقتىڭ ءتۇتىنى، ەكى كىسىنىڭ العان دەمىنەن تۇماندانىپ كەتكەن ەدى. بالانىڭ باسى اينالدى. تىنىسى تارىلدى. اياق-قولى كۇيىپ-جاندى.
شىراق جالىنى كۇڭگىرت تارتا بەردى دە كەنەت ءوشىپ قالدى. تاس قاراڭعىدا بالا ساتىمەن جوعارى ورمەلەپ بارا جاتقان شال دىبىسىن ەستىدى.
— دادا، سەن قايدا باراسىڭ؟ − دەپ داۋىستادى ول ەسى شىعىپ.
— مەن كەتتىم، − دەپ جاۋاپ بەردى دجوگوناتح، − ال سەن وسىندا قال، ەشكىم دە تابا المايتىن بولادى. تەك ەسىڭنەن شىعارما: گوكۋلچوندرو بريندوبوننىڭ بالاسى، ال بريندوبون دجوگوناتحتىڭ بالاسى.
شال جوعارىعا شىقتى دا ساتىنى تارتىپ الدى. تۇنشىققان بالا بار كۇشىن جيناپ:
— دادا، مەن اكەمە بارامىن، − دەپ بىلدىرلادى. دجوگوناتح ۇڭگىردىڭ اۋزىن تاسپەن جاپتى دا، قۇلاعىن توسەدى، تۇنشىعىپ ءۇزىلىپ بارا جاتقان نيتايدىڭ تاعى دا:
— اكە! − دەپ شاقىرعانىن ەستىدى.
وسىدان كەيىن بىردەمەنىڭ قۇلاپ تۇسكەن شۋى ەستىلدى دە، تابىتتاي تىنىشتىق ورنادى.
ءسويتىپ دجوگوناتح بار بايلىعىن دجوكحانىڭ قولىنا تابىس ەتتى دە، تاستى توپىراقپەن كومدى. ونىڭ ءۇستىن قيراعان حرامنان قالعان كىرپىش پەن قيىرشىق تاستارمەن ءۇيدى. سودان كەيىن قىرتىسپەن جاپتى دا، ورماننان قازىپ اكەپ ءبىر ءتۇپ تال وتىرعىزدى. تاڭ اتىپ قالدى، ءبىراق شال بۇل جەردەن اينالسوقتاپ شىعا المادى، ءالسىن-الى قۇلاعىن جەرگە توسەپ تىڭ تىڭدادى. جەردىڭ الدەبىر الىس قاباتىنان كۇڭىرەنگەن داۋىس كەلەتىندەي وعان. مىنا تاڭعى اۋا سول داۋىسقا تولىپ كەتكەن سياقتى. جەر ۇستىندەگى بار پەندەنىڭ ءبارى دە ويانىپ ءوز توسەكتەرىندە تىڭداپ قالعان سەكىلدەنەدى...
اپتىققان شال توپىراقتى قالىڭداتىپ ۇيە بەردى، شيىرلاپ باسا بەردى. جەر بەتىن تۇگەل جاۋىپ تاستاعىسى كەلگەندەي ونىڭ. كەنەت الدەكىمنىڭ:
— اكە! − دەگەن داۋسى شىقتى. شال جەردى تەپكىلەدى:
— دىبىسىڭدى شىعارما! جۇرت ەستىپ قالادى! تاعى دا "اكە!" كۇننىڭ كوزى شىققانىن ول سوندا عانا سەزدى. الدەبىر جات ۇرەي بيلەگەن شال حرامدى ارتقا تاستاپ الاڭعا شىقتى. الدەكىم تاعى دا:
— اكە! − دەگەندەي بولدى.
دجوگوناتح ۇرەيلەنە جالت قارادى. بريندوبوندى كوردى.
— اكە، مەنىڭ بالام سەندە ەكەنىن ءبىلىپ كەلدىم. قايتار وزىمە. شال كوزىن سىعىرايتىپ، بەتىن تىجىرتتى. سودان كەيىن
بريندوبونعا ەڭكەيدى دە:
— سەنىڭ بالاڭ؟ − دەپ سۇرادى.
— ءيا، گوكۋد ول ءقازىر نيتاي پال، مەنى دومادور دەپ اتايدى. داڭقىڭنىڭ زورى سونشالىق، ءتىپتى ءبىز ءاتى-جونىمىزدى وزگەرۋگە ءماجبۇر بولدىق.
شال اۋانى تايانىش ەتكىسى كەلگەندەي قولىن العا سوزىپ، الاقانىن جايا بەردى دە گۇرس ەتىپ جەرگە قۇلاپ ءتۇستى. دجوگوناتح ەسىن جيعان سوڭ بريندوبوندى حرامعا الىپ كەلدى.
— بىرەۋ جىلايدى، ەستيسىڭ بە؟
— جوق.
— جوق، سەن قۇلاعىڭدى جەرگە توسە. ەستيمىسىڭ بىرەۋدىڭ "اكە" دەپ شاقىرعانىن؟
— جوق.
شال ازداپ تىنشىعايىن دەگەن سياقتاندى. سودان بەرى ول جۇرتتىڭ بارىنەن:
— بىرەۋ جىلايدى، ەستيمىسىڭ؟ − دەپ سۇراي بەرەتىن بولدى. ەسى اۋىسقان شالدى ءاجۋالاپ جۇرتتىڭ ءبارى كۇلەتىن بولدى. ءتورت جىلعا جۋىق ۋاقىت ءوتتى. شالدىڭ جان تاپسىرار ساعاتى جەتتى. كوز الدى كۇڭگىرت تارتا بەردى، دەمى ءبىتىپ، تىنىسى تارىلىپ بارا جاتتى. شال جان ۇشىرىپ باسىن كوتەردى. اۋانى ۇستاماق بولىپ ەكى قولىن سوزدى.
— نيتاي، مەنىڭ ساتىمدى الدەكىم الىپ كەتىپتى، − دەپ كۇبىرلەدى. اۋاسى جوق قاراڭعى ۇڭگىردەن شىعۋ ءۇشىن ساتىنى ىزدەپ تابا الماعان شال توسەككە سىلق ەتە ءتۇستى. ول ءومىر مەن ءولىم اراسىنداعى تىعىلماق ويىنى بىتەتىن دۇنيەگە، ەشكىمدى دە تاۋىپ بولماس جات دۇنيەگە اتتاندى.
اۋدارعان س. شايمەردەنوۆ
You Might Also Like
-
قاعازدان قيىپ، جەلىمدەپ، قانداي عاجاپ ويىنشىقتار جاساپ الۋعا بولادى دەسەڭشى! بىردە قيىپ، جەلىمدەپ ويىنشىق قورعان جاسالىندى؛ ونىڭ ۇلكەندىگى سونداي ءبىر ءوزى بۇكىل ۇستەلدىڭ ءۇستىن الىپ كەتتى؛ سونان سوڭ ...
-
الماتى وبلىسى،جاركەنت اۋدانىندا 1938 جىلى قاراشانىڭ 28-ىندە دۇنيەگە كەلگەن. مەدەۋباي شاياحمەت ۇلى قۇرمانوۆ - ادەبيەتتانۋشى، عالىم، اۋدارماشى، اقىن، فيلولوگيا عىلىمدارىنىڭ كانديداتى.
