جول ۇستىندەگى سىر
ءى
مەن دۇنيەگە كەلگەن كەزدە قازاق ولگەنىن، تۋعانىن قاعازعا جازبايتىن، مەتريكا دەگەندى بىلمەيتىن. اكە-شەشەمنىڭ جىل قايىرىپ ايتۋىنشا 1902 جىلى تۋسام كەرەك. ءقازىر تەمىرتاۋ زاۆودى، تەلمان اۋدانىندا، نۇرا وزەنىنىڭ جاعاسىندا، جاۋىر، قوجىر تاۋلارىنىڭ ەتەگىندە تۇر. وسى تاۋلاردىڭ كىشكەنە شاشىراندىسى سارتوبە دەگەن جەردە (جاۋىردان ءۇش-تورت كيلومەتر) ءبىر بوراندى كۇندە تۋىپپىن. اكەمنىڭ ايعىر ءۇيىر جىلقىسى بولىپتى. اكەمنىڭ اكەسى قىدىر زامانىندا ەل بيلەگەن ادام دەسەدi. و دا ونشا باي بولماعان. ونىڭ اكەسى ماتايعا ون ەكى مىڭ قوي بىتكەن. ماتاي جاسىندا باتىر بولعان. ماتاي مەيلىنشە وسكەن اتا. ونىڭ ءبىر بالاسى قىدىر بوس ۇل تۋادى: احمەت، الدابەرگەن، مۇقامەتشە، مۇستافا، قامەتجان. احمەت پەن مۇقامەتشە ەل بيلەگەن، ابىرويلى ادامدار. الدابەرگەن، مۇستافا، قامەتجان شارۋا باققان، داۋلەتى شاعىن ادامدار. مۇستافا 87 جاسىندا جىلى قايتىس بولدى. ەكى رەت حاجىعا بارعان، شالا ساۋاتتى ادام. حاجىعا ول بايلىقپەن بارماعان، العاشقىدا جالعىز ءۇيىر جىلقىسىن ساتىپ، شيەتتەي ءۇش بالاسىن تاستاپ، — مەنىڭ بىرەر جاسار كۇنىمدە، ءوزىنىڭ وتىز بەس جاسىندا كەتكەن. ەكىنشى رەتتە جولجان دەگەن بايدىڭ اقشاسىمەن بارىپ، بەدەل حاجى بولىپ كەلگەن.
مۇستافا مەيلىنشە ءادىل، مومىن، مىنەزى اۋىر، قورقۋدى، ساسۋدى بىلمەيتىن، كوپ سويلەمەيتىن، ءبىراق كەزى كەلىپ قالعاندا وتە ءتىلدى ادام. مەكتەپ كورمەسە دە دىنگە بەرىك، قۇيما قۇلاق كىسى. ەگەر، ءدىن شىرماپ قالماعاندا، وقىعاندا ۇلكەن عالىم بولاتىن ءتۇرى بار.
شەشەم قاديشا، جەكەباي دەگەن ناشار ادامنىڭ، ناشار اتانىڭ قىزى. بارىپ تۇرعان اق كوڭىل، ديۋانالاۋ ايەل. ءالى ءتىرى. جاسى توقساننان اسىپ بارادى.
مۇستافانىڭ وسى كۇندە بەس بالاسى ءتىرى: زەينە، عابيدەن، ابدىكارىم، ءابدىقالىق، عازيز.
مەن ەسىمدى بىلەر - بىلمەس كەزىمدە، جەرىمىزدى پەرەسەلەنەس الىپ، الپىس ءۇي ەلىباي جاۋىردان كوشەدى. سپاس زاۆودىنىڭ شىعىس جاعىندا ون جەتى كيلومەتر — «كوكتال - جارىق» دەگەن جەرگە كەلىپ ورنالاسادى (1907 جىلدارى). اتا مەكەنىنەن ايرىلعان ەلدىڭ زارى، جەرمەن قوشتاسقاندارى، كەلىمسەكتەرمەن تۇرعىن ەل اراسىنداعى ۇرىس - جانجال، كىسى ولىمدەرى مەنىڭ كوڭىلىمە ولمەيتىن عاجاپ سۋرەتتەر قالدىرىپ كەتتى. ءقازىر جازىپ جۇرگەن «كوز كورگەن» اتتى كولەمدى ەڭبەگىمە سول وقيعالاردىڭ قايسى ءبىرىن پايدالاندىم.
جاس كەزىمدە اۋىلداعى مولدالاردان ءدىن ساباعىن وقىدىم. باسقا وقۋ جوق. قازاق ەلىنىڭ توقسان توعىز پروسەنتى ساۋاتسىز، ساۋاتتى دەگەنىمىزدىڭ كوبى مولدالار، دىنشىلدەر. ون جاس تولماي جاتىپ كۇنىنە بەس مەزگىل ناماز وقىدىق، رامازان ايىندا ءۇش كۇندىك ورازا تۇتتىق. ورازا جىلىنا ون كۇننەن اۋىسا - اۋىسا، جازدىڭ ۇزاق، ىستىق كۇندەرىنە كەلگەندە شىدام جەتپەيدى. قۇدايدان قورىقپاي، جاسىرماي، مولدالاردان قورقىپ، جاسىرىپ، ءۇزىلىپ باراتقاندا سۋ ىشەمىز، تاماق جەيمىز. مۇسىلمان ورازاسى ورازالاردىڭ ىشىندەگى ەڭ ادالى.
1916 جىلى سپاس زاۆودىندا تابەلششيك بولىپ ىستەيتىن ماۋقىمنىڭ ءجۇسىبى دەگەننەن ءبىر جىل ورىسشا وقىدىم. ەكىنشى جىلى سول زاۆودتاعى بەس جىلدىق ورىس - قازاق مەكتەبىنىڭ ءتورتىنشى بولىمىنە كەلىپ ءتۇستىم. ءبىر جىل وسى مەكتەپتە وقىپ، ءتورتىنشى ءبولىمدى بىتىرگەن سوڭ، قايتىپ وقۋعا مۇرشا بولعان جوق. 1918 جىلدان 1925 جىلعا دەيىن اۋىلدا ءجۇردىم. العان ازىن - اۋلاق ءبىلىمىم ۇمىتىلىپ قالدى.
1925 جىلى كوكتەمدە، كەلىنشەگىمدى الىپ، (سول قىستا ۇيلەنگەن ەدىم) قازاقستان استاناسى قىزىلورداعا وقۋ ىزدەپ كەلدىم. وقۋعا تۇسە الماي، قىزمەت ىستەۋگە تۋرا كەلدى. قازاقستان جوعارعى سوتىنا قاتىناس قاعازدار تىركەۋشى بولىپ وتىرىپ، گازەت وقۋعا اۋىزداندىم. الدىمەن مەنىڭ وقيتىنىم ۇساق حابارلار، جارنامالار بولدى. 1925 جىلدىڭ كۇزىنەن باستاپ، رەسپۋبليكانىڭ «ەڭبەكشى قازاق» گازەتىنە ۇساق حابارلار جازا باستادىم.
كەلەسى جىلى (1926) «مالتا»، «مالاي» دەگەندەردى ەلىكتەپ وچەرك، فەلەتوندار جازۋعا، ءسابيتتىڭ «اقبوپەسىن» ەلىكتەپ اڭگىمە جازۋعا كىرىستىم.
ول كەزدە جازۋشىلىق كاسىبىنىڭ ماڭىزىنا تۇسىنگەن ەمەسپىن. جازعىم كەلگەندە كورگەنىمدى، سەزگەنىمدى سول كۇيىندە جازا سالاتىنمىن. ءالى كۇنگە مەكتەپ كورمەسەم دە، سول كەزدەگى ەكى سالا ايتىستار ءوز تۇسىمنان ىزدەنۋگە، وقۋعا كۇشتى اسەر ەتتى. ويتكەنى، «ەكەۋدىڭ»، قوشكە كەمەنگەروۆتىڭ، عاپپاس توعجانوۆتىڭ تاعى باسقا «وڭشىلداردىڭ» ماقالالارى ماركسشىلدەردەن دالەل كەلتىرىپ، اۋىز اشىرماۋعا اينالدى. ورىس تىلىنە ءجوندى تۇسىنبەيمىن،
سوندا دا ماركسشىلدەردى وقي باستادىم.
سارسەن مەن بوقاش دەگەن العاشقى اڭگىمەم «جىل قۇسى» جۋرنالىندا 1927—1928 جىلى جاريالاندى. 1929 جىلى «ەر شويىن» اتتى اڭگىمەلەر جيناعىم شىقتى. الىمە قاراماي توعجانوۆ، سەيفۋللين سياقتىلارمەن پىكىر تالاستىرا باستاپ ەدىم، سەيفۋلليننەن باسقاسى ادەبيەت مايدانىندا قاعاجۋ كورسەتتى. جازعانىم وتپەي قويعان سوڭ 1930 جىلى ماي ايىنىڭ ىشىندە قاراعاندىعا جۇمىسقا كەتتىم.
مەن كەلگەندە قاراعاندىدا اعىلشىنداردان قالعان بەس - التى جامان باراقتار عانا، وتىز-قىرىق جۇمىسشى عانا بار ەدى. ولار كومىردى قايلامەن قازىپ، سىرتقا تەمىر شەلەكپەن قول بۇران ارقىلى شىعاراتىن. «شاحتى» دەگەندەردى ءبىر عانا قۇدىق. Meن جۇمىستى جەر قازۋدان، تەمىرلەردىڭ توتىن قىرۋدان باستاپ، بىرنەشە ساتىلاردان وتكەن سوڭ توكار بولىپ شىقتىم. ءۇش جىلعا جاقىن ۋاقىت جۇمىسشىلىقپەن ءوتتى. 1932 جىلدىڭ اقىرىندا، 1933 جىلدىڭ باسىندا جەرگىلىكتى ۇيىمدار تومەننەن جوعارىلاتىپ، «قاراعاندى پرولەتارياتى» گازەتىنە جاۋاپتى سەكرەتار ەتتى. بۇل گازەتتە كوپ ىستەگەم جوق. نوۆوسيبير قالاسىندا «قىزىل تۋ» اتتى جاڭا گازەت شىعاتىن بولىپ قاراعاندىدان كادر سۇراعان. تىلەنىپ سوندا اۋىستىم. 1933 جىلدىڭ مايىنان 1938 جىلدىڭ فيەۆرالىنە دەيىن قىزىل تۋ» گازەتىندە ىستەدىم. گازەت جابىلعان سوڭ نوۆوسيبيردەن الماتىعا قايتتىم.
«شىعاناقتى» جازعاندا تولستويدان دا، گيۋگودان دا ىرگەنى اۋلاق سالىپ، ءوز تۇسىمنان ءبىر جول تابۋعا شىققامىن. سوندا دا ولاردىڭ اسەرى ازداپ قالىپ قويىپتى.
اگار مەنىڭ باسقادان تيتتەي وزگەشەلىگىم بولسا، «ميلليونەردە» كورىنۋگە ءتيىستى. ويتكەنى جۇرتتىڭ بارىنەن «قاشىپ»، ءوز بويىمدى كورسەتۋگە بار ىنتامدى سالعامىن. «قاراعاندىدا» «ميلليونەردەن» اسۋعا، «داۋىلدان كەيىندە» «قاراعاندىدان» اسۋعا بارىمدى اياعام جوق. بىرىنەن - ءبىرىن اسىرعان سياقتى بولسام دا «اتتەگەن-اي، انا ءبىر جەرىن...» دەمەي قالعام جوق.
بەرتىن كەلە ءسوز ساپتاۋ جونىندە قازاق جازۋشىلارىنان اۋەزوۆ مۇقتار مەن مۇسىرەپوۆ عابيت قانا ۇنادى. عابيت ءسوزىنىڭ دالدىگى، جيناقتىلىعى، مىسقىلى ۇناسا، مۇقتار ءسوزىنىڭ سالماقتىلىعى، تەرەڭدىگى ۇنادى. ۇناتسام دا ەكەۋىنىڭ ءسوز قاسيەتتەرىن ءجيى ەلەكتەن وتكىزىپ، ۇلپاسىن عانا پايدالاندىم.
شىعارمادا ادامداردى سويلەستىرۋ، كورىنىستەردى سۋرەتتەۋ، سيۋجەت قۇرۋ، سەزىم مولشەرىن ءبىلۋ دەگەندەردى كوپ ىزدەنىپ، اقىرى ورىس جازۋشىلارىنان تاپتىم. وزىمنەن دە قوسقاندارىم بار. بۇل جونىندە قازاق جازۋشىلارىنان العانىم ءتىپتى از شىعار.
مەنىڭ ەش ءبىر شىعارمام الدەقالاي تۋعان ەمەس. تولعانۋدان، ارمانىمنان تۋدى. «ءومىر نە ءولىم» رومانىندا ەجەلدەن كوشپەلى، مالشى ەلدىڭ قاراعاندى سياقتى ۇلكەن ءوندىرىس جاساپ، يندۋستريالى ەلگە اينالا باستاعانىن، قايناعان ەنبەك، سوسياليستىك كۇرەس ۇستىندە ىشكى، سىرتقى جاۋلارىن قالاي جەڭىپ شىققانىن ماقتان ەتە كورسەتكىم كەلدى. ول كەزدەگى قازاق ادەبيەتىندە يندۋستريا تاقىرىبى جوققا ءتان. حالىق جوقتى جاساپ جاتقاندا جازۋشى نەگە سىرتقارى قالادى؟! دەگەن سانا مەنى قيىنعا، سونىعا ايدادى.
«شىعاناقتا» كوشپەلى اۋىل وتىرىقشى، كولحوزشى اۋىلعا اينالدى. جەكە ەڭبەكتى بىرلەسكەن ەڭبەك، جەكە مەنشىكتى بىرلەسكەن مەنشىك جەڭدى. ناعىز بايلىق، ونەر، باقىت... ءبارى سوسياليزم تۇسىندا جاسالاتىنىن كورسەتپەك بولدىم. روماننىڭ باس گەرويى شىعاناق بەرسەيەۆ اۆتوردىڭ ويدان شىعارعانى ەمەس، شىنايى ادام. ول تارى ونىمىنەن جۇيەمەلەتە ءتورت رەت دۇنيەجۇزىلىك رەكورد جاسادى. 1944 جىلى قايتىس بولدى. وسى اقىلدى، ەڭبەكقۇمار، ىزدەنگىش، العىر قارت ارقىلى حالقىمنىڭ بويىنداعى اسىل قاسيەتتەرىن ايتىپ قالۋعا تىرىستىم.
«شىعاناققا» دەيىن دە اۋىلداعى ۇلى وزگەرىستى بەينەلەيتىن كولەمدى شىعارما قازاق ادەبيەتىندە جوق-تى. سول جوقتىق ماعان «شىعاناقتى» جازدىردى. مەنىڭشە، ادەبيەت— ءومىر ايناسى. ومىردەگى وراسان وقيعالاردى كورسەتە الماسا، ونىڭ نەسى اينا؟
جازۋشىنىڭ ويىنان ءومىر الدەقايدا كەڭ، شاپشاڭ ءارى ادەمى. «شىعاناقتى» ءبىتىرىپ، جارىققا شىعارعانىمشا اۋىل ءومىرى العا كەتىپ قالدى. «ميلليونەر» رومانىندا مەن ەندى ءومىردىڭ الدىن وراماق بولدىم. شىنىمدى ايتايىن، بۇل رومانداعى ميلليونەر كولحوزدى، جوعارعى ءبىلىمدى پرەدسەداتەلدى ول كەزدە كورگەن دە، ەستىگەن دە ەمەسپىن. بولجاۋمەن جازدىم. وسىلاي بولادى، ادەبيەت بولعاندى ايتۋمەن تىنبايدى، بولاشاقتى دا ايتا الادى، دەگەن ماركستىك — لەنيندىك قاعيدالارعا سۇيەندىم. ءسويتىپ، ءومىردىڭ الدىن ورادىم، دەپ جۇرگەندە بۇگىنگى كولحوز تاعى دا مەنىڭ ويىمنان وزىپ كەتىپتى.
ءومىر نە ءولىمدى» جازىپ بىتىرگەنشە قاراعاندىدان بۇل رومانىم دا كەيىن قالىپ قويدى.
ءىى
مەنىڭ وسكەن ورتام الپىس ءۇي ەلىباي ەرتەرەك جەرىنەن ايرىلىپ، قونىس اۋىپ، كەدەي بولدى. سول كەدەيدىڭ ءبىرى، ءتۇبى وزبەك، سەيتكەمەلدىڭ اۋباكىرى ءپاتيما دەگەن تۇڭعىش قىزىن ماعان اتاستىرىپتى. اۋباكىر 1910 جىلدان باستاپ ساۋداعا اينالىسىپ، بايي باستادى. جازى-قىسى ءبىر اۋىلدا وتىرامىز. بايىعان سايىن ءبىزدى مەنسىنبەۋگە اينالدى. ءۇش-تورت جىلدىڭ ىشىندە، اسىرەسە، 1916 جىلى اۋباكىر بۇكىل ءبىر دۋان ەلگە ىقپالىن جۇرگىزدى. قىزىن بەرمەۋگە اينالدى. بەرمەگەننەن بۇرىن، اۋىل ءۇي وتىرىپ، ونىڭ قاتىن-قالاشتارى، مالايلارىنا دەيىن نامىسىمىزدى قورلاپ باقتى. بالا كەزىمدە، ىڭىردە، قاراڭعى ۇيدە شەشەمنىڭ:
— قاراشىعىم، كەشەگى جالعىز ءۇيلى سارت مەنسىنبەدى، قۇداي، ارۋاق بار بولساڭ تاپ!—دەپ بەتىمنەن سۇيە تالاي ەڭىرەگەن كوز جاسى ىشىمە مۇز بوپ قاتقان. رۋ نامىسىنا قىزعان كەدەي اعايىنداردىڭ دا ءىشى مۇزداعان ەدى. سول اۋباكىر 1919 جىلى، ءدال قىزىلدار كەلەر الدىندا قىزىن امالسىزدان بەردى. ءبىر جىلدان كەيىن قىزى ءولىپ قالدى. مەنىڭ ىشىمدەگى كەك ولمەدى، ءورشي بەردى. اۋىلعا لاۋ كەلسە، سالىق تۇسسە، باي اۋباكىر كەدەيلەرگە وزىمەن بىرگە تارتقىزدى. ىشتەن تىنا كەلىپ، مەن ءبىر كۇنى جارىلدىم. ءبىراق، ەلدە تۇرىپ ايتىسۋعا اۋباكىر بوي بەرمەيتىن بولعان سوڭ، 1925 جىلى قازاقستاننىڭ استاناسى قىزىلورداعا ءبىرجولاتا كەتتىم. جەكە باستىڭ قامىنان، ۇساق-تۇيەكتەن تۋعان وسى ايتىس قىزىلورداعا كەلگەن سوڭ ناعىز تاپتىق جولعا ءتۇستى.
تاپتىق جولعا تۇسكەنمەن جاۋىم جاپىرىلا قالعان جوق. اۋىلدا ول كەزدە بايشىل، رۋشىل، فەودالشىل ىقپال باسىم. حالىقتىڭ قاپتال كوپشىلىگى ساۋاتسىز. ازعانتاي وقىمىستىلار الا: ءبىرى سوۆەتتى قولداسا، ءبىرى بايدى قولدايدى. جالشى، كەدەيگە ەزۋشى جاۋىن قولمەن كورسەتىپ تۇرساڭ دا جاۋلاسا قويمايدى. قۇلاقتاردى قوسپاعاندا جەتى ءجۇز شامالى ءىرى باي -فەودال بار. ۇكىمەت جارلىعىن ولاردى اتتاپ ورىنداۋ قيىن. سوندىقتان، جيىرماسىنشى جىلدارى اۋىلدى سوۆەتتەندىرۋ، تاپ جىگىن اشۋ ۇرانىن كەتەردى پارتيا. Taپ كۇرەسى قىزدى. قىزدىرۋشىلاردىڭ، سوۆەتشىلدەردىڭ ءبىرى بولا تۇرا ناھاققا تالاي كۇيدىم. بابام ءىرى فەودال، اكەم حاجى، قايىن اتام باي. دۇشپاندارىما بۇل تاپ كۇرەسى كەزىندە قولايلى قۇرال بولدى. ءوزىم — كەدەي، ادال. دوستارىم مەنى سول ءۇشىن قولدادى.
قىزىلورداعا كەلىسىمەن كوممۋنيست — ساكەن سەيفۋللين، ءسابيت مۇقانوۆتار توبىنا قوسىلدىم. قازاقتىڭ اۋىلى عانا ەمەس، از عانا وقىمىستىلارىنىڭ، جازۋشىلارىنىڭ اراسى دا بىت-شىت ەكەن. سەيفۋللين باستاعان توپ جازۋشىلار ۇيىمىن قۇردى (راپ). ەلەۋلى ەڭبەگىم بولماسا دا، سول ۇيىمعا مۇشە بولىپ ەدىم. مۇقتار اۋەزوۆ، ءىلياس جانسۇگىروۆ، بەيىمبەت مايلين سياقتى ءىرى جازۋشىلاردى، كوممۋنيست، باسشىلىق قىزمەتتە جۇرگەن رابباس - توعجانوۆ سياقتى سىنشىلاردى بۇل ۇيىم سىرتقا تەپتى. ولاردىڭ ءوزى دە ەنۋگە ەنتەلەي قويعان جوق. ءسويتىپ، اۋىلداعى تاپ تارتىسىنان كەلە سالا ورتالىقتاعى ادەبيەت تارتىسىنا ارالاستىم. بۇل تارتىس 1928 جىلى اۋىلداعى جەتى ءجۇز ءىرى باي - فەودالدى كونفيسكالاپ، جەر اۋدارعان سوڭ، ەلدى يندۋستريالاندىرۋ، كوللەكتيۆتەندىرۋ ءارقيلى سوسياليستىك شابۋىل كۇشەيگەن سوڭ توقتالدى. راپ جويىلدى. وڭعا، سولعا تارتقان جازۋشىلار ءبارى ءبىر ۇيىمعا باس قوستى. ادەبيەتتەگى تاپتىق كۇرەستەر، تاپ جويىلعان سوڭ ەندى توپتىق كۇرەستەرگە اينالدى. مەن بۇل توپتىق كۇرەستەردەن اۋلاق تۇردىم.
سالت-سانا، ساياسات مايدانىنا مەن ءوز قاتارىمنان كەيىندەۋ كەلگەم، جەم ءتارىزدى قاق - سوقپەن جۇمىسىم بولماي، مومىن بولىپ ءوستىم. سوۆەت بەدەلىن پايدالانىپ، ءتۇرلى زورلىق، زومبىلىق ىستەگەن سىپىرا جاۋىزدار اۋىل اراسىندا وزدەرىن كەۋدەگە مەن سياقتىلاردى قولىنان ەشتەمە كەلمەيتىن دەپ ءجۇردى. مەن ولاردى ىشىمنەن جاۋىز دەپ ءجۇردىم. ءبىلىمسىز ارالاسسام دا سوۆەت ادامشىلىعى، دەگەندى جۇرەگىم جاقسى سەزسە كەرەك، اۋا جايىلعان جەرىم بولعان جوق. بالا كەزىمدە اكەمنىڭ بەرگەن ءدىني تاربيەلەرى ءبىر سىپىرا پايداعا، ادىلدىككە جارادى.
اكەم ۇزاق تۇندەردە، جامان حىكىماتىن بار داۋسىمەن وقىپ، جىلاپ وتىراتىن. ادىلدىك، ادالدىق، ۋادەشىلدىك، كىشىپەيىلدىلىك، بۇل جولدا تايىنبايتىن ەرلىك جايىندا دىنگە بايلانىستى كوپ اڭگىمەلەر ايتاتىن. ءوزىنىڭ تۋعان اعاسى مۇقامەتشە وتىز جىل بي بولدى. سول كىسىنىڭ العان شارالارىن، ادىلسىزدىگىن، مەنىڭ قايىن اتام اۋباكىردىڭ قياناتىن، زورلىعىن، وزىنشە سوتتاپ وتىراتىن. اۋىلدىڭ اتقا مىنەرلەرى كەدەيدىڭ ءبىر جىلتىراعانىن كورسە ۇرلاپ، نە تارتىپ اكەتەتىن. كەدەيلەر جىلاپ كەلگەندە، اكەم اعام مۇقامەتشە، ۇرى ءىنىسى ياقيامەن، قۇداسى اۋباكىرمەن قاندى توبەلەستەرگە دەيىن، پىشاق جۇمساۋعا دەيىن بارعان ۋاقىتتارى بولدى. اكەم ءبىراق بۇنىڭ ءبارىن تاپتىق سانامەن ەمەس، مۇحاممەت جولى ءۇشىن ىستەپ ءجۇردى. ول كىسىنىڭ نانىمىنشا مۇحاممەت ۇلى پاتشا، قۇدايدىڭ ەڭ ءبىرىنشى دوسى، تاركى دۇنيە، كەدەيدى، عارىپتەردى، حالىقتى سۇيگەن. وسىنداي پاناتيك بولا تۇرىپ اكەم سوۆەتتى دە جەك كورگەن جوق. وكىمەت ءامىرىن ورىنداۋ پارىز، سوۆەت وكىمەتىنىڭ جولى مۇحاممەت جولى سياقتى، كەدەيلەردى قولدايدى، ءادىل دەيتىن. ءوزى باي بولماعان سوڭ سوۆەتتەن ول قىسىم كورمەگەن. جالعىز-اق قۇداي جوق، دەگەندى جاراتپايتىن.
ءوز باسىم قۇدايشىل بولماسام دا، اكەمنىڭ وسى مىنەزدەرى جاس سانا-سەزىمىمە كوپ اسەر ەتتى. ەسەيگەن سوڭ دا، سانا ەنگەن سوڭ دا ونىڭ جارامدىلارى بويىمدا قالىپ قويعان سەكىلدى.
پارتيا قاتارىنا 1940 جىلى عانا ەنگەم. وعان دەيىن «حاجىنىڭ بالاسى»، «سەيتكەمەلوۆتىڭ كۇيەۋى» دەپ قۋدالاۋدان كوز اشقانىم جوق. پارتياعا ەنگەن سوڭ دا، 1953 جىلعا دەيىن «دومالاق» ارىزدارعا جاۋاپ بەرۋمەن كەلدىم. قىزعانارلىق باعىم، مانسابىم نە كەسىرلى مىنەز - قىلىعىم جوق. ماعان نەگە وشىگەدى؟! دەپ تاڭداناتىن ەدىم، وشىگەتىندەر جات ادامدار دەۋشى ەدىم. جات ەمەستەردىڭ، ءتىپتى دوستارىمنىڭ، ىشىنەن تالاي پەيلى ناشارلار تابىلدى، كەيدە جاقسى دەگەنىم جامان، جامان دەگەنىم جاقسى بولىپ شىقتى، تابىنعان ادامدارىمنان تايىزدىق بايقالدى... سونىڭ ءبارى دۇنيەگە سىن كوزىمەن قاراۋدى، ونشا الىستى كورە الماسام دا، اياق استىن كورسەتەرلىك قولعا ءبىر شىراق ۇستاۋدى ۇيرەتتى. ادام ءارقيلى كۇنەلتەدى، ءارقيلى ءىز قالدىرادى ارتىنا كۇنەلتۋدە، ءىز قالدىرۋدا مەن جازۋشى ەڭبەگىنەن ارتىقتى تىلەمەدىم، ىزدەمەدىم.
جازۋشى ەڭبەگى — قيىن، جاۋاپتى، ەڭ ارداقتى ەڭبەك. عىلىمدا داڭعىل جول بولماسا، كوركەم ادەبيەتتە دە داڭعىل جول جوق. مەن ءبىراز جاسادىم، ءبىراز ەڭبەك ەتتىم، قالامىم ابدەن توسەلگەندەي بولدى. سوندا دا ءاربىر جاڭا شىعارما تۇسىندا باستىقپاعان تايداي بۇلتاقتاي بەرەمىن، شارىق ۇرىپ ىزدەنە بەرەمىن. ويلارىمدى، جازعانىمدى سان رەت ءوشىرىپ، سان ەلەكتەن وتكىزىپ بارىپ جارامدى دەگەنىمدى عانا قالدىرامىن. سول جارامدىمدى جازىپ وتىرعاندا كۇلەمىن، قۋانامىن، قايعىرامىن، جىلايمىن. جازعانىڭ وزىڭە وسىلاي ەسەر وتپەسە، باسقاعا مۇلدە اسەر ەتپەسكە كەرەك. قينالماساڭ، قينالىپ تاپقان ءبىر ءسوزىڭ نە ءبىر ويىڭ «مەن باقىتتى!» دەگىزبەسە، ونداي جازۋشىعا جازۋدىڭ كەرەگى نە؟
مەن الدىما قاراسام، ەڭ ارتتا قالىپپىن دەپ قورلانامىن. ارتىما قاراسام، مەنەن دە كەيىن قالعانداردى كورىپ جۇبانامىن. وڭاشا بولمەدە، ۇزاق ۋاقىت وي ءتىزىپ سارعايا وتىرعانىمدا جەر تاڭىرىنە ءبىر ءوزىم. تىزگەندەرىم كوپ تالقىسىنا تۇسكەندە مەن ءبىر جاڭا تۇسكەن كەلىن. اگار جازۋشىنىڭ باسىنا قاراما-قارسى وسى ەكى قاسيەت ورناماسا، جازۋشى شىعارما ۇستىندە ءوزىن حالىق ويشىسى، مەملەكەت قايراتكەرى دەپ، شىعارماسى بىتكەن سوڭ بۇلاردىڭ تەك اتقوسشىسىمىن دەپ سەزىنبەسە ونداي جازۋشىنى ناعىز جازۋشى دەۋ قيىن. ناعىز جازۋشى بولعاندى عانا ايتىپ قويماي، بۇلاي بولسىن دەپ تە ايتا الادى.
مەنىڭ جازۋشىلىق جولىمداعى ءومىرىم، ويىم قىسقارتىپ ايتقاندا وسىلاي. شىعارمالارىمنان، كۇندەلىك داپتەرىمنەن، مۇمكىن، بۇدان تولىعىراق كورىنەر.
You Might Also Like
-
پالەوگەوگرافيانىڭ جىكتەلۋى گەولوگيالىق كەزەڭدەردەگى فيزيكالىق-گەوگرافيالىق جاعدايلاردىڭ ءتۇرلى باعىتتارىن زەرتتەۋ ادىس-تاسىلدەرىنە قاراي عىلىمىنىڭ مىناداي باستى باعىتتارىن اجىراتۋعا بولادى:
