جولاۋشى جولعا شىققاندا
I
باياعى قازاق: «جولاۋشى ۇيدەن قىرىق قادام ۇزاپ شىققاسىن-اق باسىنا مۇساپىرلىك تۇسەدى» دەپتى. كىم بىلەدى، قازىرگىدەي الدىندا الاقانىن توسىپ، اس-سۋىن ازىرلەپ كۇتىپ تۇرعان قوناق ءۇي بولماعاسىن سىباي-سالتاڭ شىعا قالعان سالت اتتى جولاۋشى ۇيىنەن قىرىق قادام ۇزاپ شىققاسىن كۇنى مۇشكىل بولسا بولاتىن دا شىعار. ايتسا دا: اتىنا جەم كەرەك. تالىقسىپ كەپ توقتاعان جەردە وزىنە دە بەل شەشىپ قوناتىن، تۇستەنەتىن باسپانا كەرەك. ءبىر قىردان اسساق تاعى سونداي ءبىر قىرىق الدىڭنان توسىپ تۇراتىن وسىناۋ اقىراعان سارى دالادا جالعىز اتتى جولاۋشىعا ءجونى ءتۇزۋ جولداس كەزدەسە مە؟ بۇيرات اراسىنان بۇلاڭ ەتكەن ءبىر سۇرلەۋگە تۇسسەڭ باس ەركىڭ قولىنا تيگەسىن بۇيداڭنان جەتەلەپ ارى-بەرى تالكەك قىلادى. جاپان تۇزدە جولىققان جالعىز كىسىنى و دا باسىنىپ، قىلجاقتاپ مازاقتايدى، مازاقتايدى دا، اقىرىندا ءبىر شاعىلدىڭ شەتىنە كەلگەسىن كوك كودەگە قۇيرىعىن شانشىپ الىپ ىرعالاقتاعان اق شي اراسىنا سىپ بەرىپ كىرىپ ىزىنەن اداستىرادى دا كەتەدى. سەن ات ۇستىندە اقىرىپ تۇراسىڭ دا، تەبىنىپ قايتا جۇرەسىڭ.
ءجا، ءبىر كەزدە سولاي بولعان. ال، ءقازىر شە؟ جاپان تۇزدە جالعىز جورىتقان كىسىنىڭ كوڭىل-كۇيىن قۇلازىتىپ بىتەتىن جۇتاڭ سەزىم قازىرگى جولاۋشىلاردىڭ باسىندا بولا ما ەكەن؟
راس، ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىزدىڭ زامانىندا ادام بالاسىنىڭ اياعى قىسقا بولدى. ۇيدە دە، تۇزدە دە مەشەۋلىك باسىنا تۇسە بەرگەسىن قىس — قىستاۋدان، جاز — جايلاۋدان ۇزاپ شىقپاعان. ات جەتپەس، اتان جەتپەس الىسقا جالعىز-جارىم كىسى بولماسا، قالعان قازاق مال ورىسىنەن اسپاپتى عوي. ىلگەرىرەكتە جاساعان ءبىر اتامىز ايتىپتى دەگەن ءبىر ءسوزدى وسى جۇرت ءالى كۇلكى قىلادى. سول اتامىز دۇنيە سالار شاعىندا ءماقۇلداسۋعا جينالعان اعايىن-تۋماسىنا قاراپ وتىرىپ: «ومىردە ارمانىم جوق، تىرلىكتە مەن بەيباق نە كورمەدى دەيسىڭ؟! بۇل اعاڭ جەر تۇبىندەگى ارالعا دا قىستا توڭ بالىق تاسىعان كىرەشىلەرمەن ىلەسىپ بارىپ قايتتى عوي»، — دەپتى. ول كەزدە باقۇلداسۋعا جينالعان كىسىلەردىڭ ءبارى «راس قوي، راس قوي» دەپ ماقۇلداپ-شۇلعىپتى دەيدى. ال، ءقازىر كۇلەدى. نەگە؟ زامان زامانعا كۇلە مە؟ ادام ادامعا كۇلە مە؟ الدە بۇرىنعى ۇرپاقتىڭ باسىنداعى مەشەۋلىك پەن مۇشكىلدىك بۇگىنگى بولعان-تولعان شاقتاعى مىرزام سىعان جانداردىڭ جۇرەگىن ايانىش شاقىرۋدىڭ ورنىنا مەنمەندىك وياتا ما؟ وتكەننىڭ بارىنە كۇلە قاراۋ بولعان-تولعاننىڭ بەلگىسى مە؟
ارينە، ۇرپاق پەن ۇرپاق اراسىنداعى قايشىلىق اۋەلى ۇعىمنان باستالادى. ۇعىم قالاي دا قۋلىققا اسەرىن تيگىزەدى. كوزقاراس وزگەرەدى. باياعى ۇرپاققا ارالعا بارىپ قايتۋ ارمان كورىنسە، بۇگىنگى كۇنى ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ كارى-جاسى ارالعا قىرىق مينۋتتا ۇشىپ بارادى.
ءيا، نە ايتارى بار، قازىرگى جولاۋشى جارىم جولدا كولىگىم بولدىرىپ قالادى دەپ قورىقپايدى. جول-جونەكەي قونۋعا تۇسكەن اۋىلدىڭ پيعىلى قالاي بولادى، وزىنە — اس، كولىگىنە — ءشوپ بەرە مە، جوق پا دەپ، تورىنە شىعىپ، توسەنىشكە وتىرعاسىن دا تىنىشتىق تابا الماي، جەتىم بالاداي قايتا-قايتا ءۇي يەسىنىڭ قاسى مەن قاباعىنا جاۋتاڭداپ قاراپ جاتپايدى. قايدا بارساڭ دا، استىڭدا كولىك ءازىر، الدىڭدا اسىڭ، سۋىڭ ءازىر. قوناق ۇيدە قول قۋسىرىپ، كوڭىرسىپ تۇرادى.
ءجا، نە ايتارى بار، سولايى سولاي! ءبىراق... بىلمەيتىن جەردىڭ وي-شۇقىرى كوپ. ونىڭ ۇستىنە وسى كەز جۇرتتىڭ كوپ جۇرەتىن تۇسى. جاز بەن كۇزدىڭ ەكى ارالىعىندا دەمالىسقا شىققان كىسىلەردىڭ ارلى-بەرلى سابىلىپ كۋرورتقا بارا جاتقان، كۋرورتتان قايتىپ كەلە جاتقان مازاسىز شاعى. سامولەتكە بيلەت تابىلا ما دەپ ويلايسىڭ، چەمودانىڭ سالاقتاپ، ارىپ-اشىپ جەتكەنىڭدە قوناق ۇيدە جازاتايىم ورىن بولماي قالسا قايتەم دەپ قورقاسىڭ. تانىمايتىن كىسىلەردىڭ اراسىندا ءتىل-جاعىم بايلانىپ، تۇيىلگەن جىپتەي كۇرمەلىپ بىتەتىن قىسىلشاڭ ادەتىم تاعى بار.
قۇداي قىلسا قايتەسىڭ، مىنە، ءقازىر دە ارقانىڭ كەربەز سۇلۋ اتانعان كوكشەتاۋىنا كەلىپ الىپ، ءبىر توپ كىسىنىڭ اراسىندا تەرلەپ-تەپشىپ وتىرعان سيقىم مىناۋ. بۇرىن-سوڭدى كورمەگەن، بىلمەگەن بەيتانىس كىسىلەر. بەل ۇستاسقان بالۋاندارشا ءبىر-بىرىڭدى باعىپ، اڭدىسىپ وتىرعانىڭ. توسىن كەزدەسكەندە ءتىل قاتۋ قانداي قيىن. قىسىلىپ وتىرىپ ءۇنسىز تومسىرايىپ العان بەيتانىس كىسىلەرگە سۇراق قوياسىڭ. ساۋالىڭا قايتارعان جاۋابىنا قاراپ شىجىمداپ سىر تارتپاق بوپ وتىرعاندا، سەن كەيدە وسى مىنا كۇن-تۇن قاتقان قىزۋ ەڭبەك ىشىنەن شىققان قاراپايىم كىسىنىڭ الدىندا ءوزىڭنىڭ شاما-شارقىڭدى تانىتىپ الۋىڭ وپ-وڭاي. ەل قازاعىنىڭ اراسىندا سەنى جاس بالاشا الاقانىنا قوندىرىپ الىپ، كوزىنىڭ قيىعىمەن قىسقالاۋ عانا ءبىر قاراعاندا ارعى جاق، بەرگى جاعىڭدى ايناعا تۇسىرگەندەي تۇپ-تۇگەل اڭعارىپ شىعاتىن كىسىلەر بولادى. كوزىن سەنەن تايدىرا بەرە ءبىر مىرس ەتپەسىن... ەگەر ءبىر مىرس ەتىپ، بەتىن بۇرىپ اكەتسە، سەن اينالايىن، مىڭ جەردەن جازۋشى بولساڭ دا مەيلىڭ، قاراپايىم كىسىلەردىڭ قاپى جىبەرمەيتىن قىراعى كوزى سەنىڭ شاما-شارقىڭدى ءبىلىپ العانى. وسىدان كەيىن سەنىن استاناداعى ابىروي-اتاعىڭ دا، قوينىڭداعى جوعارعى وقۋ ورنىن بىتىرگەنىڭدى كۋالاندىراتىن قارىس سۇيەم ديپلومىڭ دا، انا قايتا-قايتا بۋلانا باستاعان كوزىڭدەگى قارا ءمۇيىز كوزىلدىرىك پەن باسىڭداعى قارىس سۇيەم شاشىڭ دا ەل كىسىسىنىڭ قومسىنىپ قالعان كوڭىلىن ەندى قايتىپ باستاپقى قالپىنا كەلتىرە المايدى.
قوناق از وتىرىپ كوپ سىنايدى. سول سىن كوز قوناق كۇتۋشىدە دە كەم بولماپتى. ەل قازاعى ەجەلدەن بەرمەن قاراي تۇزدە جورىتقان جولاۋشىنى شاپانىنا قاراپ سىيلاماعان، سوزىنە قاراپ سىيلاعان عوي. سونى ىشىمە تۇيگەسىن مىنا بەيتانىس كىسىلەر الدىنداعى ءسوزىمدى دۇرىستاعىم كەلدى. جۇرتقا جوندەپ ساۋال قويۋ ءۇشىن دە كىسى ءار نارسەدەن حاباردار بولۋ كەرەك ەكەن. ال، مەن بولسام، بۇل جاسىمدا تۋىپ-وسكەن ارال وڭىرىنەن الىسقا ۇزاپ شىعا قويماپپىن. بالا كەزدەن قانىما ءسىڭىپ قالعان بالىقشى ومىرىنەن ءسال تابانىم تايىپ، باسقا كاسىپ، اڭگىمە بولا باستاسا-اق ءوزىمنىڭ شورقاقتىعىمدى سەزەم. استىق جونىندە بىردەڭە دەۋدىڭ كەرەك ەكەنىن بىلەم. ءبىراق بىردەڭە ايتايىن دەپ قانشا وقتالسام دا، قاس قىلعاندا اۋزىما ءسوز تۇسپەيدى، باسىما وي كەلمەيدى. ءۇنسىز وتىرا بەرۋدىڭ ىڭعايسىز ەكەنىن سەزىپ، قيپاقتاپ كوزىمنىڭ استىمەن قاسىمداعى جىگىتكە قارايمىن. باسىما تۇسكەن قيىندىقتان سەن قۇتقار دەپ جالىنام. ءبىراق، نە پايدا... جەر تۇبىنەن ارنايى ىزدەپ كەلگەن مىنا سارى ادىر بولىمشەسىنىڭ باستىعى دا ءوزىم سياقتى جۇمعان اۋزىن اشپايتىن تۇيىق جىگىت بوپ شىقتى. ەكى تۇيىق كىسى قوسىلعان جەردە تىم-تىرىس وتىرىس بولادى ەكەن.
ءبىز باعانا سارىادىرعا كەپ، بولىمشە باسشىلىعى تۇراتىن جار قاباقتاعى شىققان اق ءۇيدىڭ الدىنا كەپ اقىرىن توقتاعان ماشينادان ءتۇسۋىن تۇسسەك تە، ءبىراق ىشكە كىرە قويماي ەسىك الدىندا ءيىرىلىپ تۇرىپ قاپ ەدىك. قاي جاعىمىزدان شىققانىن بىلمەي قالدىم. بويى دا ۇزىن، موينى دا ۇزىن، مۇرنى دا سالبىراعان ۇپ-ۇزىن ءبىر اقسارى جىگىت جانىمىزعا كەپ توقتادى. بىردەڭە دەپ كۇڭك ەتتى. سالەمدەسكەنى مە، جوق الدە جاقتىرماعان كىسىنىڭ سىرتىنا شىعارا الماي ارعى جاعىندا بۋلىتىق قالعان اشۋ-ىزاسى ما؟ سونداي ىڭعايسىز راي بايقالعاسىن، بۇرىلىپ بەتىنە قاراپ ەم، جۇزىنەن جاڭاعى كۇدىگىمدى راستاعانداي بولدىم. قاباعى قاتىڭقى. كىرپىگىمەن كولەگەيلەپ العان كوزى دە بىرىمىزگە تىكتەپ قاراماي تومەن تارتا بەرەدى. قولتىعىنداعى جۋان سارى پاپكاعا كوزىم كەيىن ءتۇستى. دۇنيە بايلىعىن وسى پاپكانىڭ ىشىنە تىعىپ العانداي، قولتىعىنا تاس قىپ قىسىپ اپتى. وسى تۇرعان كىسىلەردىڭ ىشىندە الا-بولە ماعان قىجىلى بار سياقتى. ءتىل قاتايىن دەپ وقتالىپ كەلە جاتقانىمدى بايقاسا كەرەك، ءتۇسىن دەرەۋ سۋىتىپ الا قويدى. كوزىنە قاراي باسىپ كيگەن قارا قالپاقتىڭ دەليگەن شالعايى مەن بۇرتاڭداعان اشۋلى بەتىن بۇركەپ العانىمەن قويماي، سەن ەندى بىردەڭە دەسەڭ ول ءتىپتى سىرت اينالىپ بۇرىلىپ جۇرە بەرەتىندەي. ءجۇزىن كورگىم كەپ كوزىمدى قانشا جۇگىرتسەم دە ءبىر كىسىنىڭ ارعى جاعىندا تۇرعان وسى جىگىتتىڭ بەتىن كولەگەيلەپ كيگەن باسىنداعى قارا قالپاقتىڭ شالعايىنان يەگىن كورەم، اۋزىن كورەم. مىقتالعاندا ۇزىن مۇرىننىڭ ءۇش جاعىنا سىرعىپ تۇسە بەرەتىن ءمۇيىز كوزىلدىرىكتى كورەم. قارا كوزىلدىرىكتىڭ مۇزداي اينەگى قانشا قاراسام دا كوزىمدى قارىپ، كوڭىلىمدى قايتارىپ تاستاپ تۇر. جان ادامعا جۇعىمى جوق بىرەۋ سياقتى. سارىادىرعا باستىق قىپ تاعايىنداعانعا دەيىن وسى جىگىتتىڭ باستاۋىش مەكتەپتە ءمۇعالىم بولعانىنا سەنەر-سەنبەسىڭدى بىلمەيسىڭ. ءشۇباڭ ۇلعايا باستاسا، قۇداي وڭداعاندا ونىڭ تۇنجىراعان اشۋلى بويىندا وقىتۋشىلىعىن پاش ەتەر جالعىز ايعاعى انا ءمۇيىز كوزىلدىرىگىنە كوزىڭ تۇسەدى. كۇدىگىڭنەن اينىپ، ءبىر كەزدە بۇنىڭ دا بالا وقىتقانىنا سەنەسىڭ. تەك مىنا ۇزىن مۇرىن سارى سول كەزدە دە ءدىل وسىنداي ۇندەمەس ءمۇعالىم بولعان شىعار دەپ ويلايسىڭ. مەكتەپ بوساعاسىن العاش رەت اشقان قىلقانداي بالالار قارسى الدارىندا ات جاقتى بەتىندە ۇزىن مۇرتى سالبىراپ وتىرعان مىنا ءتۇسى سۋىق اعايدىڭ قاي جاعىنان شىعامىز دەپ ۇركەكتەپ، قول-اياعىن ءبىر ۋىس قىپ باۋىرىنا قىسىپ العان بولار. كىشكەنتاي پارتاعا جايعاسقان بالالار قاتتىراق دەم الۋعا دا قورقادى. باعانا بۇندا اياقتارىنىڭ ۇشىنان قىمسىنا باسىپ كەپ ەكەۋ-ەكەۋدەن ىڭعايلاسىپ وتىرىپ، الىپپەنىڭ العاشقى بەتىن اشىپ قويعاننان بەرى ءالى قىبىر ەتىپ قوزعالعان جوق. كۇن تۇسكەن جارىق كلاسس جىم-جىرت ەدى. كەنەت دەم الماي وتىرعان بالالار ءدىر ەتتى. ءمۇعالىم اعاي ءۇنسىز تۇرەگەلىپ جاتىر ەكەن. قولىندا بور. سىرت جاعىنداعى جاردىڭ جارتىسىن الىپ تۇرعان قارا تاقتاعا بۇرىلدى. قارا تاقتاعا اق بورمەن بالالاردىڭ الدىندا جاتقان جاڭاعى الىپپەنىڭ ءبىرىنشى بەتىنە باتتيتىپ سالعان ءبىرىنشى ءارىپتى بۇ دا اسىقپاي، اپ-انىق قىپ باتتيتىپ جازدى. سونان سوڭ ارتىنا بۇرىلىپ، قىبىرسىز وتىرعان كىشكەنتاي بالالارعا ۇزىن مۇرىننىڭ ۇش جاعىنا ءىلىنىپ قالعان ءمۇيىز كوزىلدىرىكتىڭ يا استىنان، يا ۇستىنەن قاراپ تاقتاداعى تايدىڭ تۇياعىنداي ءارىپتى كورسەتىپ، «بالالار، بۇل «ا» دەپ ءتۇسىندىردى. «ا»...
ءيا، جاس ءتول سياقتى جاس بالا دا ادام بالاسىنا نەلەر ىقىلىم زاماننان بەرمەن قاراي مەكەن بولعان وسىناۋ ۇشى-قيىرى جوق جەردىڭ الاقانداي عانا ءبىر بۇرشىگىن العاش رەت بۋىنى قاتپاعان اياعىمەن اپىل-تاپىل باسادى. وسىدان بىلاي قاراي ول الدە قىسقا، الدە ۇزاق كەشكەن ومىر-تىرشىلىكتە قارا جەردى تالاي-تالاي قارىشتاپ باسار. شىرقاپ بيىككە شىعار، قۇلدىراپ ىلديعا تۇسەر. لايساڭ تىرلىكتىڭ اششىسىن دا، تۇششىسىن دا تاتار. ءبىراق سونىڭ بارىندە دە ءومىر بويى ەستەن كەتپەيتىن ءبىر ىستىق ءسات كىسى جادىندا جاتتالىپ قالادى. ول تۇڭعىش رەت قارا جەردى قاز-قاز باسقان قادامىڭ. ول بۇكىل الفاۆيت كەستەسىندە كوشباسشى بوپ تۇرعان ءبىرىنشى ءارىپ. مەكتەپ ەسىگىن اشقان جاس بۋىن سوڭىراعى كۇنى ءوز ۇرپاعى كەشەتىن الداعى ۇزاق تىرلىكتىڭ ءپىسمىللاسىن وسى «ا» — دان باستاعان. سوڭىرا بارشامىز سۇلۋلىقتىڭ سىرىن ۇقساق تا، ءعىلىم-بىلىمنىڭ ءتۇپسىز تەرەڭىنە بويلاپ بارساق تا، ەڭبەككە، ەرلىككە باۋلىنساق تا، ۇلكەندى سىيلاپ، كىشىگە قامقورلىق قىلساق تا، جەك كورۋدى، ءسۇيۋدى، كۇيۋدى ۇيرەنسەك تە، ءاربىر دۇنيەگە كەلگەن كىسى تىرلىكتەگى تاۋداي تالابىن وسى «ا» — دان باستاعان. سوندىقتان مىنا ۇندەمەس ءمۇعالىم دە ءاربىر جاڭا وقۋ جىلىن باستاعان سايىن «ا» ءارپىن بالالارعا ۇيرەتەردە بويىنداعى بۇكىل بار جالىنى مەن جۇرەگىندەگى جىلىلىقتى دىرىلدەپ شىققان داۋسىنا سالىپ، جان-تانىمەن ايتقان بولار-اۋ!
بۇل وي مەنىڭ باسىما كەيىن كەلدى. ال، ونىمەن العاش كەزدەسكەندە... جاسىراتىنى جوق، ونشا ۇناتپادىم. مىنەزى تۇيىق. تومىرىق. ساۋالىڭا جوندەپ جاۋاپ بەرمەيدى. قاتقىل ءۇنى، قىسقا قايىرىپ كەسىپ تاستايتىن ءبىر-بىر سوزىمەن دىڭكەڭدى قۇرتىپ ءبىتتى.
ونى سوزگە جەتەلەگەن ارەكەتىمنەن ەشتەڭە شىقپاعاسىن، مەن شاعىن اۋىلعا ءوزىمىز تۇرعان توبە باسىنا كوز تاستاپ ءوتىپ:
— ۇيلەرىڭ جاقسى ەكەن، — دەپ ەدىم.
ول:
— جامان ءۇيدى ءبىزدىڭ ماڭدايىمىزعا جازىپ قويىپ پا؟ — دەپ دۇڭك ەتتى.
— ەتكە وتكىزگەن تورپاقتاردىڭ سالماعىن ءتورت ءجۇز كيلوعا قالاي جەتكىزدىڭدەر؟
— جەتكىزۋ كەرەك بولدى — جەتكىزدىك.
ىشتەي ىڭعايسىزدانىپ قالدىم. ءبىزدىڭ اۋىلدىڭ جاسەكەن دەگەن ءبىر اقىلدى قارياسى: «جىگىتكە ساۋال قويا ءبىلۋ دە ونەر» دەيتىن. ءسىرا، ساۋالىم ءساتسىز بولدى-اۋ دەپ ويلادىم. اڭگىمەمىز تۇتانباي ءسونىپ قالا بەردى. مىنا ۇندەمەيتىن ۇزىن سارىدان كوڭىلىم قالىپ ءبىتتى. كەتكىم كەلدى. قاسىمداعى سەرىكتەرىمە قاراپ ەم، رۋزايەۆ تاجىريبە ستانسياسىنىڭ پارتورگى گريساي: «شايبولدا! ەي، شايبولدا!» دەپ داۋىستادى دا، ارباسى سىقىرلاپ تۇسىمىزدان ءوتىپ بارا جاتقان ءبىر الاسا سارى قازاق جىگىتكە قاراي جۇگىرىپ كەتتى. ال، گروشيەۆ ەنجار، سۇلىق. بار ءتۇرى بەينە: «ىزدەگەن كىسىگە ەرتىپ اكەلدىم. ەندىگىسىن ءوزىڭ، ءبىل» دەگەن ەنجار كەيىپ تانىتتى. از عانا كۇن بىرگە بولعاندا بايقاعانىم: بۇل ءوزى ىشكى سارايىنا جان ادامدى ماڭايلاپ بارعىزبايتىن از ءسوزدى، اۋزى اۋىر كىسى. ءوزى باسقاراتىن تاجىريبە ستانسياسىنىڭ كول-كوسىر شارۋاشىلىعىنا تىكەلەي قاتىسى بولماعان نارسەنىڭ بار-بارىنە قۇلاق قويىپ تىڭداي قويمايدى. قۇلاعىن ساعان توسىپ تۇرعاننىڭ وزىندە ونىڭ ويى باسقا جاقتا ەكەنىن اڭعاراسىڭ. ەگىن وراعى باستالار الدىنداعى ابىر-سابىر قيمىل ۇستىندە ءوتىپ جاتاتىن ءاربىر كۇننىڭ، ءاربىر ساعات، مينۋتتىڭ وزىنە تيەسىلى قاۋىرت قامى، ازىرلىگى بار. بۇگىنگى كۇننىڭ شارۋاسىن ەرتەڭگە قاراتۋعا بولمايدى. جان-جاقتان كومەككە جىبەرگەن ماشينالار، تراكتورلار، كومبايندار الدەن اعىلىپ كەلە باستادى. الدىن كلۋب جانىنداعى رەكۆيزيت تۇرعان بولمەلەرگە ورنالاستىردى. ەرتەڭ جانە جيىرما ماشينا كەلمەك. ولارعا ورىندى قايدان تابادى؟ پاردى بۇگىن قالاي جىرتتى ەكەن؟ «ءۋاليحانوۆ» سوۆحوزىمەن شەكاراداعى كوك توبەنىڭ كۇنگەي باۋرايىن تۇتاس الىپ جاتقان تىڭ جەردى دە جىرتقىزىپ تاستاۋ كەرەك ەدى. اپىراي، مىنا كۇننىڭ ءتۇيىلۋىن قاراشى. اۋا رايى بۇزىلىپ كەتپەسە ءقايتسىن؟.. كۇز جاقىنداعان سايىن كوكشەتاۋدىڭ قىسقا كۇندە قىرىق قۇبىلىپ تۇراتىن قيقار اۋا رايىنا سەنۋ قيىن. جاز ورتاسىنان بەرى كۇندىز-تۇنى كوز اشتىرماي قۇيىپ، جۇرتتىڭ زىقىن الىپ بىتكەن جاڭبىر جاقىن ارادا عانا باسىلعان-دى. سونان بەرى كوك اسپان تاڭمەن تالاسا تۇرعان ديقانداردىڭ تاس توبەسىندە جارقىراپ تۇراتىن. كوكجيەكتەن كۇلىپ شىققان كۇن وسىدان قاشان قىزارىپ بارىپ باتقانعا دەيىن سارىارقانىڭ كوڭىل اشار قوڭىر سامالى ەلبىرەپ، باياۋ ەسىپ، ەگىن باسىن ىرعالتىپ اقىرىن شايقاپ، اق قىلشىق مۇرتتاردى جىبىرلاتىپ سۋدىرلاپ تۇرعان.
ديقان جۇرت كوڭىلدى ەدى: اۋا رايى وسىلاي تۇرسا دا، ەندى ءبىر از عانا كۇندە كىسى بويى كوك ەگىن ساباعى سارعايىپ ءپىسىپ قالار ەدى-اۋ دەپ كوڭىلىنە توق ساناپ جۇرگەن. ءبىز باعانا وسى بولىمشەگە قاراي بەت تۇزەپ كەلە جاتقاندا تامىلجىعان سارى شۋاقتىڭ كەنەت شىرقى بۇزىلىپ كەتتى. كوكشەتاۋدىڭ قانشا قاراساق دا كوز قۇمارىن تويدىرمايتىن كوگىلدىر وسەم تاۋلارى مەن تەڭگەدەي-تەڭگەدەي كۇمىس كولدەرىنىڭ ۇستىنەن باياۋ عانا سوعىپ تۇرعان ماپ-مايدا ەسكەك جەل اياق استىنان ەسىرىپ، ىزعار جيىپ الا قويعانى. كوك اسپاندا جوعارى ورلەپ بارىپ قالقىپ تۇرىپ قالعان ۇشپا اق بۇلتتار اپ-ساتتە ۇيقى-تۇيقى بوپ، ارقادان سوققان ىزعىرىق جەلدىڭ قامشىسى استىندا ساپىرىلىسىپ جوڭكىپ كوشىپ جاتتى. اسىرەسە، كوك توبەنىڭ كۇنگەي باۋرايىن ورلەپ سالعان اق ءۇيلى پوسەلكەنىڭ ۇستىنە جاقىنداپ قالعان وسىناۋ ءبىر شۋدالانعان سۇر بۇلتتىڭ باۋىرى سالبىراپ، جەرگە سۇيرەتىلىپ كەلە جاتقان سياقتانادى.
— سويلەسىپ بولساڭىز، جۇرەلىك، — دەدى ديرەكتور.
مەن نە دەرىمدى بىلمەدىم. قولىمداعى ءبىر ءسوز جازىلماعان قويىن داپتەردىڭ اپپاق بەتىن جانىمدا تۇرعان كىسىلەرگە كورسەتپەۋگە تىرىسىپ جەڭىم ىشىنە تىعىپ الا قويدىم. ءۇن-تۇنسىز ماشيناعا وتىرعاسىن دا كىنانى وزىمنەن دەپ، ىزالى كۇلكى سىرتىما شاۋىپ تۇردى. اتاقتى بىرەۋدى كورسە ەسى شىعىپ، قالام-قارىنداشى جالاقتاپ قويا بەرەتىن جازۋشى اعايىنداردىڭ وسى ءبىر سۇعاناق مىنەزى-اي! ءومىر جىل سايىن وزگەرىپ جاتىر. ۇلى وزگەرىستى انە ءبىر بالا كەزىڭدە ماي شاڭداعىن جالاڭ اياعىڭمەن بۇرقىلداتىپ شاپقىلاعان قيسىق كوشەلەردىڭ ەكى بەتىندە جاربيىپ تۇرعان ۇيلەردىڭ ورنىنا ءقازىر كۇن سايىن ورناپ قالىپ جاتقان سالتاناتتى سارايلاردان عانا ىزدەمەۋ كەرەك. ۇلى وزگەرىس تىرلىك تۇتقاسىن قولىنا ۇستاپ تۇرعان قازىرگى جاس ۇرپاقتىڭ بويىنداعى بار-بار بولمىسى مەن مىنەز-قۇلقىنا، سانا-سەزىمىنە اسەرىن تيگىزدى. تەك ءتىلشى اعايىندار عانا سوناۋ ايگىلى ستاحانوۆ داۋىرىنەن بەرگى بويىنا ءسىڭىپ قالعان قاعيدالى ساۋالىن وزگەرتە الماي ءجۇر. ۇشقىر سامولەتتەر شىعىپ اياق ۇزارعالى جاتتاندى ساۋالىمىزبەن الىس اۋىلداعى اتاقتى كىسىلەردىڭ دە زىقىن الىپ، ىعىر عىپ بىتكەنبىز.
«ءجا» دەپ ويلادىم ىشىمنەن. حوش ءيىسى بۇرقىراعان گۇل باعىنان شىرىن جيماق بوپ الدەقايدان ۇشىپ كەلگەن بال اراسى سياقتى تىلشىلەر دە ءبىر مازاسىز جاندار عوي. از ۋاقىت ىشىندە ءار گۇلدىڭ ءنارىن ءبىر شىمشىپ، جانى قىزىعىپ، ۇشىپ-قونىپ جۇرەدى دە، تۇراقتاماي تەپ-تەز تايىپ تۇرادى. وسى ءبىر قاس پەن كوزدىڭ اراسىنداي ازعانتاي ۋاقىتتا ول شەشەك اتقان اسەم گۇلدىڭ قاي قاسيەتىن تانىدى؟ سۇلۋلىقتىڭ سىرىنا جەتە الدى ما؟ قارلىعاش تۇمسىعىمەن شىمشىپ العان ءبىر عانا تامشىدان تەڭىز سۋىنىڭ تەرەڭدىگىن بىلۋگە بولا ما؟ جاڭاعى سارىادىر بولىمشەسىنىڭ ۇندەمەيتىن باستىعىنىڭ ارعى جاعىندا نە جاتقانىن قايدان ءبىلدىڭ؟
قاراپايىم ەڭبەك كىسىسى كوز اشقالى ىستەپ كەلە جاتقان ۇيرەنشىكتى اتا كاسىبىن ايتىپ بەرۋگە شورقاق. اسىرەسە، ۇزدىك تابىسقا قولى قالاي جەتكەنىن سۇراساڭ، ساسىپ قالادى. ارينە، ءجان-تانىن اياماي جۇمىس ىستەدى. ەرتە تۇردى. كەش جاتتى. سونان سوڭ شە؟.. سونان سوڭ...
سونان سوڭ دەمەكشى، سوعىس بىتكەن جىلى شىعاناق بەرسييەۆتى الماتىعا شاقىرىپ الىپتى. ۇكىمەت ۇيىندە وتكەن ارناۋلى ماجىلىسكە جينالعان باسشى كىسىلەر وزىق تاجىريبەسىن ايتىپ بەرۋىن سۇراعاندا، سول ارادا اتاقتى اق تارىنىڭ اتاسى ايتقان اڭگىمە ەسىمە ءتۇستى. «بالالارىم، — دەپتى ديقان قاريا، — مەندە ەل تاڭداعانداي وزىق ۇلگى قايدان بولسىن؟.. ەڭبەگىنە قاراي ونبەگى دەگەن. كوپ بولسا مەنىڭ باسقا جۇرتتان ەڭبەگىم عانا ارتىق بولعان شىعار. ءيا، مەن كۇن سايىن تاڭ نامازبەن تالاسا ويانام دا، كەتپەنىمدى الىپ ەگىن باسىنا بارام. سارى بەلدەن شىققان كۇن ساۋلەسى استىنا ءدان العان باسى اۋىرلاپ تۇرعان اق تارىعا كوز سالام. ەگىن دالاسىنداعى استىققا ديقان ءدال ءبىر كۇندە ەرتەڭگىسىن ۇيقىدان ويانعان ءۇبىرلى-شۇبىرلى بالالارىنا اس بەرەر الدىنداعى اناشا قامقور كوڭىلدەن قاراۋ كەرەك. استىق تا زەر سالىپ قاراساق، اس سۇراعان بالاشا شىلدە ايىنىڭ اپشىسى قۇرعاپ ىستىقتاعاندا قارنى اشىپ، الدە شولدەپ تۇرعانىن سەزدىرە الادى. كۇندە ەرتەڭگىسىن ەگىن دالاسىن ارالاپ شىققاننان كەيىن مەن دە شولدەگەنىنە سۋسىنىن قاندىرىپ سۋ بەرەم، ءالجۋاز ناشارىنا قورەك بولار ازىق بەرەم. ال، استىقتىڭ ءوز ىندەتى بار. جاس بالالارعا الىمجەتتىك ىستەپ، اۋزىنداعى اسىن تارتىپ ىشەتىن ول ءبىر ارامتاماق سويقان. ەرتەڭگى كۇنى بالاق مەشەۋ بوپ قالماسىن دەسەڭ، راحىمدى مەيىربان اتا-انا ءارقاشان سول سويقاندى كوك ەگىن اراسىندا توبەسى قىلتيىپ كورىنگەن كۇننەن باستاپ وتاپ جۇلىپ تاستاي بەر!» — دەپتى ويىل ءوڭىرىنىڭ اتاقتى ديقان باباسى.
ال ەندى مىناۋ جىر. ەڭبەك جىرى. كىم بىلەدى، اق تارىنىڭ اتاسى دەپ تاپ سول ارادا، قوشەمەتتەپ قول سوعىپ قارسى العان ءدۇيىم جۇرت الدىنا شىققاندا ءوزىن ءدال ءبىر قارت جىراۋشا سەزىپ قاناتتانىپ توگىلتىپ سويلەن كەتكەن بولار! كوز اشقالى بەل اۋىرتقان بەينەتى مول ديقان ەڭبەگى بۇگىنگى كۇنى باعى جانىپ، جۇرت قۇمارتىپ تىڭدايتىن قىزىق جىرعا اينالعانىن كورىپ، كارى كوڭىل قاناتتانىپ كوككە جەتتى-اۋ.
ءىى
كولىكتەن تۇسپەگەلى ەكى كۇن. ءقازىر دە ءبىز وتىرعان ماشينا كىسى بويى ەگىننىڭ اراسىمەن اقىرىن ءجۇرىپ كەلەدى. وڭ جاعىڭ دا ەگىن. سول جاعىڭ دا ەگىن. الدىڭ دا، ارتىڭ دا ەگىن. ەگىن. ەگىن. ءبۇتىن، اسىرەسە، سۋىق ىزعارى انىق سەزىلە باستاعان ىزعىرىق قاتتى جەل استىندا قيىر شەتى ءتۇۋ-تۇۋ كوز جەتپەيتىن كوكجيەككە قاراي قۇلديلاپ اسىپ كەتكەن وسىناۋ ۇشى-قيىرى جوق مول ەگىن ءدال ءقازىر اۋىر بويىمەن تۇتاس تەڭسەلىپ، داۋىلدى كۇنگى تەڭىز بەتىندەي تولقىپ، سۋىلداپ جاتتى.
ەكى كۇننەن بەرى قانشا ارالاساق تا باس-اياعىنا ءبىر شىعا الماي قويعان اتاقتى رۋزايەۆ اۋدانىنىڭ كولەمىندە شەك جوق ەكەن. وسى اۋدان وتكەن جىلى مەملەكەتكە ون ميلليون پۇت استىق تاپسىرعان. ال، ءتىپتى، انەبىر استىق مول شىققان جىلى جيىرما بەس ميلليون پۇت تاپسىرعان كورىنەدى. مەنىمەن قاتار وتىرعان اۋداندىق پارتيا كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى سەكرەتارى ماۋلەت كاريموۆ قانشا ۇستامدى جىگىت بولعانمەن دە جول جيەگىندە جارلانىپ تۇرعان بويشاڭ بىتىك بيدايدىڭ جۇپ-جۋان ساباقتارىنا قىزىعا قاراپ الادى دا، وقتىن-وقتىن بالاشا ءماز بوپ كەتىپ، «تورعاي باسىنداي ەمەس پە، ءا!» دەپ قويادى. سول كەزدە مەن دە كوز الماي قاراپ وتىرعان بيدايدان كاريموۆ ايتقان الگى ۇقساستىقتى ىزدەيمىن. قاۋىزىن جارىپ شىعاتىنداي بادانا ءدانى بادىرايعان وسىناۋ بيدايلاردىڭ كۇن قاعىپ قوڭىرقاي تارتقان جۇپ-جۇمىر ساباقتارى قايتا قاراعانىمدا، شىنىندا تا باسىنا ۇيمە-جۇيمە بوپ شۇپىرلەپ قونعان تورعايلارعا ۇقسادى. ويىم وسىعان ورنىعا بەرگەندە، كاريموۆ تاعى ءبىر توسىن تەڭەۋ تاۋىپ: «كىرپىشتەي ەكەن» دەدى. مەن بۇعان تۇسىنە قويمادىم. سونى سەزگەندەي كاريموۆ ماشينادان ءتۇستى. ماشينا بۇيىرلەپ كەپ توقتاعان جول جيەگىندە جارلانىپ تۇرعان بيدايدىڭ ءبىر تالىن ۇستادى. ءۇزىپ الۋعا كوزى قيماعانداي الاقانىندا جاتقان زىپ-زىلدەي بيداي باسىن ماعان قاراي ءيىپ، انىقتاپ قاراشى دەگەندەي يشارا ءبىلدىردى. ءدانى ءارى ءىرى، ءارى قورعاسىنداي اۋىر. قاسىنان قاراعانىمدا مىنا بيدايدىڭ باسى اۋماعان كىرپىش سياقتانىپ، ءتورت بۇرىشى تەكشەلەنىپ تۇر ەكەن. ءيا، كىرپىش دەسە دەگەندەي. مۇنان باسقا تەڭەۋدىڭ بۇعان ءدال كەلۋى مۇمكىن ەمەس. بيداي باسىن ساۋىلداتىپ ۇگىپ الاقانىڭا سالعانىڭدا باداناداي داندەردىڭ قورعاسىن سالماعىن بۇكىل دەنەڭمەن تۇپ-تۇگەل سەزگەندەيسىڭ. ءقازىر قاۋىزى سارعايىپ تۇرعان مىناۋ مول ەگىنگە ىستىق اشىق كۇن عانا كەرەك. سول كەزدە جاز باسىنان بەرمەن قاراي بابىنا كەلتىرىپ ازىرلەپ قويعان كومباينداردى سالىپ جىبەرۋگە ابدەن بولادى.
— گەكتارىنان جيىرما سەنتنەردەن كەم المايمىز، — دەدى كاريموۆ. «سولاي ەمەس پە؟» دەگەن كەسكىندە جانىندا تۇرعان گروشيەۆقا كوز قيىعىن تاستاپ ەدى: تاجىريبە ستانسياسىنىڭ ديرەكتورى قوستاعان دا، قارسى دا بولعان جوق. جەل استىندا سۋىلداپ تولقىپ جاتقان بيداي القابىنان كوزىن الماي ويلانا قاراپ تۇرعان قالپى كۇن قاققان قاراتورى بەتىنە عانا كۇلكى تەپسىندى.
جازاتايىم جولى ءتۇسىپ كەپ وسى ولكەنى ارالاعان كىسىنىڭ نازارى بىردەن بيدايعا تۇسەدى. اراسىنا ءبىر تال ارام ءشوپ جولاتپاي، داندەرى تىرسيىپ العان وسىناۋ ۇشان-تەڭىز استىقتا قيساپ جوق. قاي جاعىڭا بۇرىلىپ قاراساڭ دا اينالا دۇنيەنىڭ ءبارى دارياداي تولقىعان استىق. سونى كورگەندە ءسىز العاش رەت قارا جەرگە قىلتيىپ شىققان بالاپان قالپىنان باستاپ، سيراعى سەرەيىپ كىسى بويىنداي بولعانعا دەيىن جاس بالاشا ماپەلەپ وسىرگەن ديقان ادام دا قانشاما قاجىماس قايرات، مۇقالماس كۇش، جاسىماس جىگەر كەرەك ەكەنىنە كوزىڭىز ابدەن جەتەدى. كۇن تيگەن جونى سارعايىپ تورعاي باستانىپ قالعان ءار ماساعىن ۋقالاپ جىبەرسەڭىز، اناۋ-مىناۋ ەمەس، التىن ءدان الاقانىڭدى تولتىرىپ، ساۋىلداپ توگىلىپ كەتكەلى تۇرعان بيدايعا سۇيسىنەسىڭ. مۇنشا بايلىقتى قارا جەرگە قولدان ەگىپ شىعارعان كىسىلەردى كورمەي-بىلمەي-اق ءسىز ولاردىڭ ادامشىلىعىنا، اقىل-پاراساتىنا، باي تاجىريبەسىنە، بايسالدى مىنەزىنە قانىعىپ بولعاندايسىز. كوز الدىڭىزداعى وسىناۋ ىرىستى، اسەم القاپ، ال كونە، ايتىڭىزشى، شەبەر سۋرەتكەر قولىنان ءساتتى ساعاتتا شابىت ۇستىندە جۇتىنىپ شىققان كوركەم شىعارمادان نەسى كەم؟ قانداي ءمىنى، قاپىسى بار؟ تۇلا بويى دانگە تولى بيداي جەل استىندا اقىرىن ىرعالعاندا، بەينە شولپىلى جاس سۇلۋشا بەلى بۇرالىپ سىبدىرلاپ كەتپەي مە؟ سول كەزدە باس العان، ءپىسىپ تولىسقان بيداي زاتىنىڭ تۇلا بويىندا دا ءوز ونەرىنىڭ بۇگە-شىگەسىنە دەيىن تۇگەل مەڭگەرگەن ساڭلاق سۋرەتكەرلەردە عانا بولاتىن ايرىقشا ىجداعات پەن اسقان شەبەرلىكتىڭ ەرەكشە ۇلگىسى انىق كورىنبەي مە؟
ءار ءداۋىردىڭ اتاقتى سۋرەتكەرلەرى ادام نازارىن تابيعات بويىندا تۇنىپ تۇرعان عاجايىپ سۇلۋلىقتارعا اۋدارعىسى كەلگەندە، ءار كەز شەبەر قولىنداعى قىلقالام تاڭى جارقىلداعان اق بالتىر قايىڭدى تاڭداي بەرمەگەن عوي. نە الدە نارتتاي جانعان دالا گۇلدەرى مەن اسپانداعى سىزىلعان اي نۇرىنا عانا سۇقتانباعان. ءار داۋىردە جاساعان ۇلى سۋرەتكەرلەر الدەقانداي الىستا قاراۋىتقان ورماننىڭ ىق بەتىندە، جاز بەن كۇز ارالىعىنداعى داۋرەنى قىسقا سارى شۋاقتا ءدان تولى باسىن باۋىرىنا الىپ، وراق ماۋسىمىن كۇتىپ، مۇلگىپ قالعان اق بيدايدى دىرىلدەگەن نازىك سەزىممەن سۋرەتتەگەن.
ءيا، قارا جەرگە ءدان وسىرگەن ديقان بابا بەينەتى مەن سۇلۋلىق جولىندا سارىلىپ ىزدەنگەن سۋرەتكەر ازابىنىڭ اراسىندا ەجەلدەن بەرى ءبىرىن-بىرى تەرەڭنەن تابىستىرىپ، باۋىرلاستىرىپ تۇرعان تۋىستىق بار. ءبىز ءقازىر ەگىن دالاسىنداعى استىقتىڭ قيساپسىز مولدىعىنا عانا تاڭ قالىپ تۇرعان جوقپىز. وسىنشالىق ۇسىناقتىلىقپەن اراسىنا ارام ءشوپ جولاتپاي، ىندەتكە شالدىقتىرىپ الماي، ءتۇسىمى مول تاپ-تازا بيدايدى تاماشا وسىرگەن شەبەرلىكتەرىنە قايران قالىپ تۇرمىز.
انەبىر كۇنى وسى جولعا شىقپاق بولىپ ازىرلەنىپ جۇرگەندە ويىما ءوزىم تۋىپ-وسكەن ارال ماڭى ءالسىن-الى تۇسە بەرگەن-دى. ءقازىر دە كاريموۆ جانىندا ۇشى-قيىرى جوق كەڭ دالاعا قاقالىپ شىققان مىنا اق قوباڭ بيدايعا قىزىعا قاراپ تۇرىپ تا، كوڭىل شىركىن ەركىمە كونبەي قۇبا سۇر قۇلاندى تۇبەگىنە الىپ كەتە بەرەدى. وسى تۇبەكتى ەرتەرەكتە قۇلاندار ءورىس قىلعان دەسەدى. ول كەزدە قانداي بولعانىن كىم ءبىلسىن، ءقازىر جەر تىستەپ قالعان تاسپا بوز سۇر جۋساننان باسقا تىسكە تيەر ءشوبى جوق تاقتايداي جاپ-جازىق دالا. تۇگى قىرقىلعان كون تۋلاق تارىزدەنىپ تاندىرى كەپكەن جەر ءباز ءبىر ۋاقىتتا جولاۋشىنىڭ جالعىز اتىنا سۋ بەرمەي بەز بۇيرەكتەنىپ بەزەرىپ تۇراتىنىن ايت. كوك تەڭىزگە بەلۋارلاپ كىرىپ تۇرعان سول تۇبەكتى مەكەندەيتىن بالىقشى قازاقتار جەتى اتاسىنان بەرمەن قاراي كىندىك قاندارى تامعان سۇر توپىراققا ءدان شاشىپ، ەگىن ەگىپ كورگەن ەمەس. سوعان قاراماستان سول جەردە تۇراتىن جانداردىڭ قارا ناندى قالاي قاستەرلەيتىنىن كورسەڭىز ەدى! ءار ءتۇيىر ءداندى ءدال ءبىر تاس پەن توپىراق اراسىنان سىركەدەي التىن ىزدەپ تاپقان ادامدارشا جىل سايىن قارا جەرگە قولدان ەگىن شىعارىپ جاتقان ديقانداردىڭ وزىنەن بەتەر قۇرمەتتەيدى. ءبىزدىڭ اتا-بابالارىمىز ءدىن جولىن قاتتى تۇتىنعان قاراڭعى كەزدىڭ وزىندە ناندى قۇراننان دا ارتىق عيبرات ەتكەن. «بيىكتە تۇرعان قۇراندى الۋعا بويىڭ جەتپەسە نانعا شىعىپ الۋعا بولمايدى. ال ەگەر، سول بيىكتە نان تۇرسا، قۇرانعا شىعىپ الۋعا ابدەن ءلازىم»، — دەگەن ەل ىشىندە كونە زاماننان كەلە جاتقان وسيەت بار. كارى اتانىڭ اۋزىنان ءوز قۇلاعىمىزبەن تالاي ەسىتكەن وسى وسيەتتى اۋەل باستا مەنىڭ ارال وڭىرىندەگى نان ءقادىرى وتكەن جەرلەستەرىم عانا ويلاپ شىعارعانىنا كامىل سەنەم.
ءقازىر، شۇكىر، استىققا مۇقتاجدىقتان ارال دا قۇتىلدى. الايدا، نانعا دەگەن ىنتىزار، ىستىق كوڭىل ءالى سۋىنعان جوق. قارت كىسىلەر اس سوڭىنان كەيىن جيىپ العان داستارحاننىڭ ورنىندا قالعان نان قيقىمىن كورسە، تۇلا بويى تۇرشىگىپ كەتەدى.
ءوز اتىمەن اتاۋعا اۋزى بارماعانداي ءار كەز ىلتيپاتپەن ءيىلىپ: «قاپ، مىنا جارىقتىقتىڭ اياق استىندا قالعانىن قاراشى»، — دەپ قىنجىلادى دا، ءومىر باقي ەسكەك تارتقان ەبەدەيسىز ساۋساقتارىمەن نان قيقىمىن جەردەن سيپان الادى. اۋزىنا سالعاندا دا الدەبىر ءدىندار، تاقۋا كىسىشە: «ءپىسىمىللا» دەپ، بولەكشە ءبىر سەزىممەن شىن كوڭىلدەن ىستەيدى.
نانعا دەگەن وسىنشا ءىلتيپات سىرى نەدە؟ نە الدە الا-بولە ارال ءوڭىرى سياقتى نان زارىن قاتتى تارتقان حالىققا عانا ءتان قاسيەت پە دەپ ويلادىم. قالاي دا ناننىڭ ءقادىرى مەن قاسيەتىن ادام بويىنداعى بار ۇلى جۇرەكپەن سەزىپ، ءپىر تۇتاتىن، ارۋاقشا اسپانعا كوتەرىپ جۇرەتىن ارال وڭىرىندەگى ەلدە جاقسى ءداستۇر بار.
وسى كۇندەرى اتاقتى سارىارقا جاقتا، اعىل-تەگىل استىقتى القاپتى ارالاپ ءجۇرىپ، كوڭىل شىركىن قايتا-قايتا ءوزىم تۋىپ-وسكەن، سۋى دا، ءشوبى دە تاپشى جاپ-جالاڭاش ولكەگە جالتاقتاپ، جادىمنان ءبىر ءسات شىقپاي قويعان سەبەبىن تۇسىنەم. ءيا، استىق ەكپەيتىن كىسىلەر ءوزىنىڭ قولىندا جوق نانعا ءتۇۋ-تۇۋ جەر تۇبىنەن بەرمەن قاراي ءزارۋ، قات بوپ، ءقادىرىن ارعى زاماننان بەرى ايرىقشا قاتتى باعالاعان. ارال ءوڭىرىنىڭ اقىندارى سۇلۋ قىز اجارىن اسپانداعى اي نۇرىنان ىزدەمەي، ديقان اتانىڭ كۇس-كۇس قولىمەن قارا جەرگە ەگىپ شىعارعان اق بيدايعا تەڭەگەن. «اق، بيداي بۇگىن ايتار ءاننىڭ اتى» دەپ جاستارى جىرعا قوسۋى دا تەگىن ەمەس. ال، بۇل كۇندەرى ەسكەك-تاياۋدى ەرجەتكەن بالالارىنا بەرىپ، وت باسىندا دەمالىپ جاتقان بالىقشى قاريالاردىڭ اس ىشەر كەزدە الدىنا جايعان داستارحان ۇستىندەگى كوپ تاعامنىڭ ىشىنەن ءار كەز اۋەلى نانعا قولىن بۇرىن سوزىپ «جارىقتىق» دەپ جەكە-دارا قاستەرلەۋى، جاسىراتىنى جوق، سول اق ساقالدى، اق شاشتى اتالاردىڭ باۋىرىندا وسكەن بىزدەردىڭ قانىمىزعا ءسىڭىپ، قۇلاعىمىزعا قۇيىلىپ قالىپ-تى. ءيا، ءبىر شاڭىراق باس قوسقان ءبىزدىڭ بارشا حالىق قارا جەردەن ديقان اتا اششى تەرىن تامشىلاتىپ اۋىر ازاپپەن ءوندىرىپ جاتقان ءار ءداندى الگىندەي ءقادىر تۇتىپ قاستەرلەگەندە عانا ەل ريزىعى ەسەلەي تۇسپەكشى. جىلما-جىل مول استىق بەرىپ وتىرعان جەردىڭ كەلەشەگى تىكەلەي ديقانشىلىق مادەنيەتىنە بايلانىستى. جەر ادام بالاسىنىڭ بۇگىنى عانا ەمەس، ويلاپ قارار بولساق، وزىڭنەن كەيىنگى جاس ۇرپاقتىڭ دا جارقىن كەلەشەگى سوڭىرا وسى جەر بەتىندە گۇلدەمەكشى. ءبىز بۇگىن استىق، نان وندىرگەن جەرگە ەرتەڭگى ۇرپاق ەگىن وسىرەدى. ءتىپتى، ءسىز بەن ءبىزدىڭ سوڭىراعى كۇنى تىرلىك جولىمىزدى تاۋىسىپ، قوشتاسىپ كەتىپ بارا جاتىپ، ارتىمىزدا ءىزىمىزدى باسىپ كەلە جاتقان بالالارىمىز — وسى دۇنيەنىڭ ەندىگى يەسىنە جيعان-تەرگەن بايلىعىمىزبەن بىرگە ميراس قىپ قالدىراتىن ەڭ قاسيەتتى، كيەلى جيھازىمىز وسى، مىنا قارا جەر. سوندىقتان دا، بارشامىز ءالى دە نەلەر عاسىر بويىنا ادام بالاسى ۇزاق-ۇزاق ءومىر ءسۇرىپ، ەگىن ەگەتىن، قالا سالاتىن، ۇرپاق وسىرەتىن جەر-انانى جان-تانىمىزبەن ءسۇيىپ، كوزدىڭ قاراشىعىنداي قادىرلەيىك!
1970 ج.
You Might Also Like
-
بيىك-بيىك دۋالدان ارعى جاعىنداعى اسەم كوتتەدجدەرى ارەڭ كورىنەتىن كوشەمەن ورلەپ كەلەمىن. مىنا كەرەمەت ۇيلەر ءبىز تۇراتىن ىقشاماۋدانمەن كورشىلەس ەكەنىنە كوڭىلىم سەنبەيدى. ءوز ءۇيىمدى قاتتى قوراشسىنىپ قا...
