جومارتتىڭ كىلەمى
(ءتورت اكتىلى، سەگىز كارتينالى)
قاتىسۋشىلار:
جومارت — جاس باتىر.
نەسىبەلدى — كىلەمشى، سۇلۋ قىز، جومارتتىڭ جارى.
گاۋھارتاس — جەزتىرناقتاردىڭ ايەل پاتشاسى
اياز — گاۋھارتاستىڭ ءارى اقىلشىسى، ءارى قولباسشىسى.
اناپيا — نەسىبەلدىنىڭ دوس قىزى.
داريعا — اتاقتى كىلەمشى كەمپىر.
قانىكەي — جومارتتىڭ شەشەسى.
قۇرالاي — داريعانىڭ نەمەرە قىزى.
وراز — جيھانكەز باتىر، اناپيانىڭ كۇيەۋى.
قاماسي — جاس اقىن، قۇرالايدىڭ جارى.
قادىربەك — حان بالاسى، باتىرسىماق.
بالشىلار: (جاۋىرىنشى،قۇمالاقشى، قوبىزشى). قىزدار، ءبىرىنشى، ەكىنشى جەزتىرناقتار، ايەلدەر، تاعى باسقالار.
ءبىرىنشى اكت
ءبىرىنشى كارتينا
ورمان الاڭى. توڭىرەگى گۇل مايسالى كىشكەنە عانا ءمولدىر كەل. نەسىبەلدى، تاعى باسقا قىزدار، قۇربى-دوستارى. ولار قىناما قامزولدارىن شەشىپ، بىلەكتەرىن سىبانىپ، بوياۋلى جىپتەردى سۋعا شايىپ الىپ ءجۇر. ءبارى قوسىلىپ اندەتەدى.
شەبەر قولدار ۇستاي الار
كوكتەن تۇسكەن كۇننىڭ نۇرىن،
كۇن نۇرىنان ويۋ سالار
قۇلپىرتاتىن كىلەم ءتۇرىن.
شەبەر قولدار ەپتىلىكپەن
توقي بىلسە، جەتسە جىگەر،
قىلدان نازىك التىن جىپتەن
جەر بەتىنە كەستە تىگەر.
اناپيا. قاراڭدارشى، ورماننىڭ قالاي تىنعانىن،
كۇندە كەشكە وسى ۋاقتا،
باتار كۇننىڭ شاپاعىنا
كوزىمدى الماي، قۇمارلانا قارايمىن.
قاراڭدارشى، نەسىبەلدى،
قاسىما كەل، جوعارى شىق.
(قاسىنا شاقىرىپ الادى.)
كورەمىسىڭ انەكي؟
نەسىبەلدى. و نە؟
اناپيا.
كورمەيمىسىڭ كولەڭكەنى.
بىرتە-بىرتە ۇزارىپ
الىسقا بوي سوزۋىن.
سەن دە بىرگە قوسىلا ۇشىپ
ورمان، تاۋدى بىرگە ارالاپ شىعا الساڭ،
ەرتەڭىنە كورگەنىڭدى كوپ اڭگىمە ەتپەس پە ەڭ...
2-قىز. ءبارىمىز دە سونى قالار ەك.
نەسىبەلدى. مەن دە سولاي ىستەيمىن.
مىنە جۇمدىم كوزىمدى،
تەك قاتتى جۇمۋ كەرەك.
(كوزىن قاتتى-قاتتى جۇمعان، قيال سەرپە سويلەيدى.)
وسى كەزدە شۋداسى ۇزىن جەلكىلدەگەن،
باسقان ءىزى بىلىنبەگەن،
جەر مەن كوكتىڭ اراسىندا
بۇلت سياقتى قالقىعان
سارى اتانعا مىنەم دە
جوعارىلاي جونەلەم.
قاراڭدارشى، بيىكتەمىن ورماننان،
قارا جولدىڭ كەرۋەنىندەي ءتىزىلىپ
شۇبىرعان بۇلتتاي تۇيەلەر،
تەربەلە باسادى ءبارى دە.
انەكي، ءار تۇيەدە ءبىر قىزدان،
سەندەر ەكەنسىڭدەر.
ەندى مىنە تۇيەلەرگە قانات ءبىتتى،
بۇلتتاردان دا جوعارى استىق،
توڭىرەگىمىز ميداي جازىق، تاماشا!
كىدىرتەتىن ءمۇدىر جوق...
تەك جەل عانا سۋىلدايدى.
اناپيا. نەسىبەلدى، قولىڭدى بەر،
قاتارلاسا ۇشايىق...
(جەل ىسقىرادى. قىزداردىڭ كيىمدەرى جەلكىلدەيدى، بۇلار ۇشىپ كەلە جاتقانداي.)
نەسىبەلدى. قالاسام كۇن باتادى،
قالاسام تاڭ اتادى...
2-سەرىك قىز.
سول ءۇشىن دە كىلەمشىسىڭ وزگەشە،
قولدان سالعان ويۋىڭمەن،
كەيدە كۇندى باتىرىپ،
كەيدە جارقىراتىپ شىعاراسىڭ."
اناپيا. توقتا... توقتا...
ءبىز قاي ماڭدا ۇشىپ كەلەمىز؟
نەسىبەلدى.
ۇشقان جوقپىز قازىردە،
تۇلپارعا ءمىنىپ تولىقسىپ،
قارلى تاۋدىڭ شىڭدارىندا،
ويناتا شاۋىپ كەلەمىز.
جوعارىلاپ سەكىرسە،
ارالاسار جۇلدىزعا،
تومەندەسە شىڭ باسىپ،
جانۋارلار زاۋلايدى.
اعىزىڭدار، دوستارىم،
تەجەمەڭدەر تىزگىندى.
سوڭىمىزدا ءبىر جىگىت،
وتتى قامشى قولىندا،
استىنا مىنگەن تۇلپارى
اتىلعان ساداق وعىنداي،
تابانى جەرگە تيمەيدى، .
ءبىزدى قۋىپ كەلەدى.
قايسىمىزدى كەزدەدى ەكەن؟
توقتاتىڭدار اتتاردى!
بارلىعى. توقتايىق! (بارلىعى دا توقتاعانداي.)
نەسىبەلدى. بەتتەرىڭدى كورسەتپەڭدەر. (بارلىعى دا شۋماق جىپتەرمەن بەتتەرىن جاسىرادى.)
نەسىبەلدى. مىنە، وتە شىقتى قاسىمىزدان. كىمنىڭ جۇرەگىن جارالادى ەكەن؟
اناپيا. كىمنىڭ جۇرەگى قاتتى سوعادى، تىڭدايىق.
وسى كەزدە ساحنانىڭ سىرتىنان توپ اتتىنىڭ ءدۇبىرى ەستىلەدى، بىرتە-بىرتە جاقىنداپ كەلەدى. ولار اتتارىن ويناقشىتىپ، قىزدارعا كەلىپ توقتايدى.
جومارت. ارماڭىزدار، ارۋلار.
نەسىبەلدى. (ءسال عانا باسىن ءيىپ). بار بولىڭىز، قۇربىلار. (قىزدار ءتاجىم ەتىسەدى.)
جومارت. شولدەگەن سوڭ بۇرىلىپ ەك! ءوز قولىڭنان سۋ ىشەيىن.
نەسىبەلدى سىرلى توستاعانىمەن كوزەدەن سۋ اپەرەدى. جىگىت قولىن سوزعاندا توگىپ جىبەرەدى. ءبارى دە تاڭدانىسا قارايدى. ەكىنشى رەت تاعى دا سويتەدى. جاس جىگىت مازاق بولعانداي، اشۋ شاقىرعانداي. قولى قىلىشىنىڭ قۇنداعىنا بارىپ قالادى. نەسىبەلدى ءۇشىنشى رەت ۇسىنىپ توستاعاندى بەرەدى. جىگىت ىشەدى.
جومارت. (توستاعاندى قايتىپ بەرىپ). نەگە توكتىڭ ەكى رەت، مازاق ەتكىڭ كەلدى مە؟
نەسىبەلدى
جوق، قۇربىم، مازاق ەمەس.
سەن ىستىقسىڭ، سۋ سۋىق.
ۇزاقتى كۇن اڭ قۋىپ،
القىنىپسىڭ، باتىرىم.
دەمىن باسسىن دەپ ەدىم.
جومارت ءتىلى بايلانعانداي قاتىپ قالعان. ەكى كوزى الدىنداعى سۇلۋدا. تەلمىرە قارايدى. سودان سوڭ اتىنان سەكىرىپ ءتۇسىپ نەسىبەلدىنىڭ ءدال جانىنا كەلەدى.
جومارت (كوزىن نەسىبەلدىنىڭ كوزىنەن ايىرماي).
ەكى كوزى جالىن اتقان،
تەڭ قۇربىدان اقىل اسقان.
ىزدەپ ەدىم ءبىر سۇلۋ.
جاڭا تاپتىم، سول سۇيەرىم سەن ەكەنسىڭ.
تەرىس كورسەڭ تەنتەك دەمە، ارۋىم.
نەسىبەلدى.
ءتىپتى اسىعىس ايتىپ سالدىڭ، جاس باتىر!
كورمەي جاتىپ قول سوزعانىڭ
قورقىتقانداي مەنى دە،
الدە ءوزىڭ مازاق ەتەمىسىڭ؟
جومارت.
سورعالاعان لاشىنعا
ءمۇلتسىز قاداۋ وعىمدى،
ماشىعىم ەدى قاشاننان.
ءبىراق سەنىڭ تاپقىرلىعىڭ
ءسۇر جەبەمنەن شاپشاڭ سوقتى.
مەن ويلانام دەگەنشە
بۇرىن اتتىڭ، سۇلۋىم.
شارلاپ ءجۇرىپ شار-تاراپتى
كورىپ ەدىم تالايدى،
كوز سۇزگەن ەمەن بىرىنە.
بار جازىعىم وسى عانا.
تىم دورەكى كورمەسەڭ
ورامالىڭدى سۇرايمىن.
نەسىبەلدى.
جالىندى ءسوزىڭ جانىمنىڭ
شىڭداپ كەلەدى ەرلىگىن،
ەندى مەن دە ەمىن-ەركىن سويلەسەم.
شارلاپ ءجۇرىپ شارتاراپتى
ماعان كوزىڭ توقتاسا،
قالاۋىڭدى قولايسىز دا دەمەيىن.
ءبىراق...
ءبىر شابۋىل ۇستىندە
كەزدەسە كەتىپ توسىننان،
ورامالىمدى ۇسىنسام،
جاۋدان تۇسكەن جەسىردەي،
الدىنا بەرىك وڭگەرىپ،
وپ-وڭاي الىپ كەتپەكسىڭ؟..
جومارت. بۇل، قولىڭدى قاعام دەگەنىڭ عوي؟
نەسىبەلدى. جوق، قولىڭدى قاقپايمىن، ەڭ اۋەلى تانىعىم كەلەدى ءوزىڭدى: قايدان شىقتىڭ، قايدا باراسىڭ، مەنى سۇيگەن باتىردىڭ ءاتى-جونى كىم بولماق؟
جومارت.
ايتايىن: اتىمدى ەلىم جومارت دەيدى،
ال ونەرىم — باتىرلىق.
استىمداعى تۇلپاردىڭ
كوك تاسقا تيسە تۇياعى،
وت شىعادى بۇرقىلداپ.
جارقىلداعان جالىنى
قوقان مەنەن حيۋادان،
بۇحارا مەن پەكيننەن دە كورىنەدى.
قايدا قىرعىن سوعىس بولسا،
ورتاسىندا مەن بارمىن.
ءجونىم وسى، اق ارۋ.
قىزدار (بىرىنە-بىرى).
جومارت!.. باتىر جومارت!
نەسىبەلدى. اتاعىڭدى ەستىپ ەم،
جەلمەن بىرگە كەڭ دالاعا جايىلعان
اتىڭدى دا ەستىپ ەم،
اقىنداردىڭ ءان، جىرىندا اتالعان.
ەرلىگىڭدى ەل كوشكەندە ۇلكەندەر
بالالارعا ەرتەك ەتىپ ايتادى.
سول جومارتتىڭ قالاعانى مەن بولسام
باقىتتىمىن، باتىرىم.
ال ەكەۋمىز جاراستىق،
قول ۇستاستىق، توي جاسادىق، قوسىلدىق،
سودان ارعى ءومىر نە؟
نەلەر تۋرالى سويلەسەرمىز،
قانداي جايدى سىرلاسارمىز؟
جومارت (تاڭدانعانداي).
تۇزگە شىقسام اڭ اۋلايمىن،
جاۋ كيلىكسە سوعىسامىن.
ۇيدە بولسام ەكەۋمىز
ءتاتتى وتىرىپ ماحاببات جايىن شەرتەمىز.
ءبارى دە قىمبات ەمەس پە؟
نەسىبەلدى.
ماحاببات جالعىز ءسوز ەمەس.
ول تۋرالى ماڭگى ايتۋعا بولمايدى.
سەن سياقتى ساداق تارتۋ،
وتە شەبەر نايزا ويناتۋ و دا كەلمەيدى قولىمنان.
جاۋگەرشىلىك، سوعىس جايىن سويلەۋگە
شەشەن ەمەن وعان دا...
مەنىڭ ونەرىم كىلەم توقۋ...
كوپ جاساعان كىلەمشى — انالاردىڭ الدىندا:
ءسۇيىپ شىققان كۇيەۋىم.
بولادى دەپ كىلەمشى
ءتاڭىرى اتىمەن انت ىشكەم...
ساعان باتىر، جار بولمايدى ەكەنمىن
جومارت (ازاپ كورگەندەي).
قىلىشىما قىنىم تار،
قامشىمنىڭ دا ءورىمى ۋلى.
سەنەن وزگە قورلاسا،
جونىنان قان جوسار ەدى.
نەسىبەلدى.
رەنجىتكىم كەلگەن جوق.
سوندا دا ايتتىم امالسىز...
مەنى ءولتىرۋ وڭاي، باتىر،
ءبىراق ەشكىم جەڭە المايدى جانىمدى،
ويتكەنى بەرگەن انتىم
ءوز ەركىمنەن كۇشتىرەك.
مەنىڭ ەرىم — مەن ايتقان ءاندى ايتادى.
مەنىڭ ەرىم — ماعان قوسىلىپ كىلەم توقيدى...
جومارت.
قوش بول، سۇلۋ، ۇمىت مەنى،
مەن دە ۇمىتام
اڭعالدىقپەن الدىڭدا ايتقان بار ءسوزدى.
ال بەرگەن سۋىڭا ءتاڭىرى ىرزا بولسىن.
(جولداستارىمەن جونەپ كەتەدى. قانى قاشقان نەسىبەلدى اياعىن ارەڭ باسىپ تۇر.)
اناپيا (قىزدارعا).
ۇرىڭدار مەنى جەلكەلەپ،
دەمىم ءبىتىپ، ءتۇيىلىپ، تۇنشىعىپ بارام.
ۇرىڭدار! (نەسىبەلدىگە.)
نەسىبەلدى، بايقادىڭ با باتىردى،
قالاي ساعان تەسىلدى.
كوزىنەن شىققان جالىننان،
سەنى جانىپ كەتە مە دەپ قورقىپ ەم.
ول ساعان ءسۇيىنىپ تە، كۇيىنىپ تە قادالدى.
(قىزدارعا.) و، قىزدار، تۇنشىعىپ بارام ءتۇيىلىپ،
جەلكەلەڭدەر، ۇرىڭدار!
ەكىنشى قىز (قىزدارعا).
جەرگە تيمەي تابانى،
تارتىلعان ساداق وعىنداي
وتە شىققان جىگىت وسى دەڭدەر،"
دۇرىس-دۇرىس... (نەسىبەلدىگە قاراپ.)
قاراڭدارشى، قىزدار، بەتىندە
تامشى قان قالماپتى.
كوزى عانا شوق اتادى جۇلدىزداي.
(نەسىبەلدىگە.)
نەسىبەلدى، تۇنشىقباشى، ءتىل قاتشى!
بىردەڭە دەشى!
نەسىبەلدى (جان داۋسى شىققانداي). قىزدار، سۇيەمىن جومارتتى، سۇيەمىن!
جومارت كەتكەن جاققا تۇرا جۇگىرگەندەي. ءبىراق وسى كەزدە شاپقان اتتىڭ ءدۇبىرى جاقىنداپ كەپ قالادى. ساحناعا اتى اق كوبىك بولا تەرلەگەن جومارت قايتا شىعادى. نەسىبەلدى وعان قۇلاشىن جايا ۇمتىلعانداي، دەنەسىن بيلەي الماي ءسۇرىنىپ كەتەدى، قىزداردىڭ قولىنا قۇلايدى.
جومارت. كۇتەمىسىڭ مەنى، اق ارۋ؟
نەسىبەلدى. كۇتەم، باتىر جومارت، كۇتەمىن.
جومارت. اتىڭدى ايت ەندەشە، ەڭ العاشقى كىلەمىمە ويۋلاپ سونى توقيىن.
نەسىبەلدى. نەسىبەلدى.
جومارت. سۇيەم سەنى، نەسىبەلدى، ورىندالادى تىلەگىڭ، ءوزىم توقىپ تارتاتىن كىلەمىممەن بىرگە كۇت!
(شاۋىپ كەتەدى.)
قاراۋىتىپ كولەڭكە باسىپ بارادى. كول تاراپىنان قوڭىر جەل ەسەدى. انداعايلاپ جۇلدىزدار كورىنەدى. نەسىبەلدى قىزدارىمەن ورماندى بەتكە ۇستاپ ءجۇرىپ كەتەدى.
شىمىلدىق
ەكىنشى كارتينا
ۇلكەن كيىز ءۇيدىڭ ءىشى. ءتۇن. ءارتۇرلى قۇلپىرعان كىلەمدەر، قورجىندار ىلىنگەن. بۇلاردىڭ ءتۇسى ۇيدە جانعان شىراعداندارمەن قۇلپىرىپ كورىنەدى. ورتادا بىتۋگە جاقىنداعان كىلەمنىڭ ورمەگى، اينالا جاتقان بوياۋلى جىپتەر. كىلەمنىڭ ۇستىندە قارت داريعا، قاسىندا تالشىبىقتاي، جاڭا بويجەتكەن نەمەرە قىزى قۇرالاي.
داريعا (كىلەمنىڭ تۇگىن سيپاپ). جاقىندات جارىقتى، قاراشىعىم قۇرالاي، ءتۇن دالانى ەمەس، كوزىمدى باسقان سياقتى. جاقىندات. (سيپالاپ.) قالتىراعان كونە قولدار، السىزدىگىن ەلەمەيدى. ەسكى ادەتى بويىنشا تىپىرلايدى، تىنبايدى. قايداسىڭ، بارمىسىڭ؟
قۇرالاي. بارمىن، اجە. بىلاي قويايىن با، جوق الدىڭىزدا ۇستايىن با؟ (شيراقتى جاقىنداتادى.)
داريعا.
جاقىنىراق، تاعى دا جاقىنىراق.
بولدى... بولدى... ەندى، قىزىم، تىڭداي بەر،
ايتقانىمدى جۇرەگىڭە توقىپ ال:
مىنا جەرگە ءيىر-يىر ءمۇيىزىن سال ارقاردىڭ،
ال مىناسى موينى بولسىن...
ۇقتىڭ با؟.. بىتكەن كەزدە ايتارسىڭ،
نە شىققانىن قولىممەن سيپاپ تانىرمىن...
بىلايىراق، اق جىبەك پەن
اق تۇبىتتەي بۇلت جاسا،
اراسىنان ويدىم-ويدىم مولدىرەگەن
كوك اسپاننىڭ كورىنۋىن دە ۇمىتپا.
(بۇرىلىپ.)
بۇلتتار جىلجىپ، ءجۇزىپ كەلەدى، ۇقتىڭ با؟
مىنا جەردە تاڭعاجايىپ،
شۇبار قانات، cap باۋىر
ءبىر كىشكەنە قۇس وتىر،
بار دۇنيەنى تىلسىمدەيدى ۇنىمەن،
بار الەمدى تاڭداندىرا سايرايدى.
(قۇرالاي ويناقشىپ تۇرىپ، بۇلبۇلداي بەزەك قاقتىرا ىسقىرادى. داريعا كۇلىمسىرەپ تىڭدايدى.)
داريعا. بۇل نە قۇس پا سايراعان، تاعى دا سەن بە الداعان؟
قۇرالاي.
مەن عوي، اجە.
كەيدە مەن يا جارتاستىڭ ارتىندا،
يا ورماننىڭ ىشىندە،
يا بولماسا اراسىندا شالعىننىڭ
Taپ وسىنداي سايراسام،
جىرشى قۇستار قوسىلا ماعان سايرايدى،
شىڭدا جۇرگەن ارقار دا، دالاداعى كيىك تە،
ۇرىكپەستەن كەلىپ مەنى تىڭدايدى.
ول عانا ما،
كەي ۋاقىتتا ساڭقىلداسام بۇركىت بوپ،
قياداعى قىران قۇستار
تاۋدان تومەن ءشۇيىلىپ،
ءدال قاسىما كەلەدى دە،
قايقايىپ قايتا زىمىرايدى.
ولار دا بىرگە ساڭقىلداپ، ءتىل قاتادى تىلىمە.
رەنجىمە، اجەتاي،
ۇيرەتسەڭ دە قانشاما!
كىلەمشى بولار سيقىم جوق.
مەنىڭ سىرلاس، مەنىڭ اندەس قۇستارىم،
بۇل كىلەمگە سىيماس-تى،
بارىنە ورىن تيمەس-تى.
ولار ءارى بيىك، ءارى كەڭ كوكتى عانا سۇيەدى.
داريعا.
قۇرالاي، ءبىر كەزدەردە، ءتىپتى ەرتەدە
مەن دە وزىڭدەي بولعانمىن.
اسپان قۇسى، جەردەگى اڭ،
ءسۇيۋشى ەدى ءۇنىمدى.
ءبىراق قۇستار ۇشىپ كەتتى،
ارقار، كيىك ۇستاتپادى، .
تەك تۇسىمدە كورگەندەيمىن...
بۇلدىراعان ساعىمداي ءوتىپ كەتتى قالماستان.
سونىڭ ءبارىن ەندى بۇگىن..،
ساۋساعىمنىڭ سالاسىنان،
ونەرىمنەن تابامىن.
قۇرالاي. مەن بار عوي، اجە، دۇنيەجۇزىن ارالاپ بارلىق قۇستارمەن كورىسۋدى، تىلدەسۋدى ويلايمىن.
داريعا (كۇلىپ.) پاي-پاي، سەنىڭ ءتىلىڭ دامىل تاپپاي جۇمىس ونبەس، قۇرالاي. مىنا ءمۇيىزدى ءبىتىرۋ ءۇشىن نەشە ءجىپ كەرەك؟ سونى ايتشى.
قۇرالاي. التى ءجىپ.
داريعا. جەتى دە شىمشىق... جەتى ءجىپ كەرەك.
قۇرالاي. ءيا، جەتى. (كەبەجەنىڭ ۇستىندەگى ىشىكتى اجەسىنە جابادى.)
جامىل، اجە، ءتۇن سۋىق.
قار جاۋماسا نەعىلسىن.
جەل دە سىرتتا توڭعانداي.
ءبىزدىڭ ءۇيدى ىقتاپ ءجۇر.
وت جاعايىن با، اس ىشەمىسىڭ اجە؟
داريعا.
جوق، قوزىم... ەگەر الىپ بەرە الساڭ،
جۇمىسقا بوگەت جاسايتىن
كوپ سويلەيتىن ءتىلىڭدى جۇتىپ قويار ەم.
قۇرالاي (ەركەلەپ). وسىنشا نەگە اسىعاسىز اجە؟
داريعا.
جاستىق شاقتا ءبارىمىز دە سولاي ەك،
ءومىرىڭدى سارقىلماستاي كورەسىڭ،
بۇگىن بىتپەسە، ەرتەڭ بىتەر دەيتىنبىز.
اياماۋشى ەم ۋاقىتتى.
ەندى شە؟ اسىعامىن،
بۇل جالعاننان وتەر كۇننىڭ، مەزگىلى تىم تاياۋ تۇر.
بىتەلمەگەن دۇنيەنىڭ تەسىگى
كوبەيىپ كەتكەن ءتارىزدى.
داريعاداي اجەسىنىڭ، توسەنبەگەن كىلەمىن
جاستار دا كوپ سياقتى.
ە.. نە دەپ وتىرمىن... ءبارىبىر سەن ۇقپايسىڭ.
راس، اجە، مۇنداي اڭگىمە ميىما مەنىڭ قونبايدى.
قۇرالاي. ودان دا قىزىق ەرتەك ايتشى، تىڭدايىن...
داريعا. ايتايىن قىزىم. سەن ىسقىرىپ قۇستارعا تىڭداتقانىنا ماقتاناسىڭ. از كۇيمەن اجالدى جەڭۋشى دە بولعان. (قۇرالاي تاڭدانا قارايدى.) ونىڭ اتىن قورقىت دەيدى، بالام.
قورقىت اتا ولمەسكە بەل بايلاپتى جاسىنان،
جەڭەمىن دەپ اجالدى انت ايتىپتى تاڭىرگە.
كۇندەردەن كۇن وتكەندە
ۇيەڭكىدەن قوبىز جاساپ الىپتى.
قۇلاعىن باپتاپ بۇراپتى.
تاۋ قوينىندا وتە زاڭعار
ءبىر شىڭ تاسقا شىعىپتى.
توڭىرەگىنە قاراپ الىپ ءتۇيىلىپ،
اڭىراتىپتى قوبىزىن.
تولقىعان سايىن سول كەزدە
قوبىزشىعا قوسىلىپ
«ولمەيمىن» دەپتى سۇڭقىلداپ.
سوندا ءتاڭىرى قاھار ەتىپ
باس يمەگەن قورقىتقا اڭداتىپتى اجالدى،
اجال كەيدە بوران بولىپ ۇمتىلىپ،
كەيدە بۇلت بوپ شابىنىپ،
اقىرىندا ناجاعايداي اتىلعان...
اجال كەيدە جەزتىرناق بوپ،
ساۋساقتارىن سىلدىرلاتىپ،
بۇرمەك بولىپ ۇمتىلعان.
دارىماعان سوندا دا.
قورقىت كۇيى سەرپىپ كەيىن لاقتىرىپ،
جولاتپاپتى ماڭىنا.
قۇرالاي.
جەزتىرناق كىم، ادام با، اجە؟
داريعا.
ءبىز سياقتى سويلەيدى.
ايىرماسى: ساۋساقتارى تەمىردەن
جۇرگەن جەرى ءولىم ساسيدى،
اڭسايتىنى ادام قانى...
كاسىپتەرى مەكەرلىك پەن سيقىرلىق...
وسى كەزدە ءۇي سىرتىنان يت داۋسى ەستىلەدى. ابالاپ جاقىنداي تۇسەدى. بىرەۋ وسىندا كەلە جاتقانداي. قۇرالاي ەسىككە بارا بەرگەندە اق ساقالدى قارت كىسى كوپ كىرەدى.
قۇرالاي (قورقىپ قالعان). اجە، جەزتىرناق! (ىرگەگە بارىپ تىعىلادى.)
داريعا (باسىن كوتەرىپ بۇرىلىپ). كىمسىڭ كەلگەن؟
قارت (داۋسى قالتىراپ). كوپتى كورگەن جيھانكەزبىن.
كىلەم جيناپ ءجۇر ەدىم.
اتاعىڭىزدى ەستىپ ءسىزدى ىزدەپ كەلدىم.
داريعا.
قۇتتى بولار ساپارىڭ،
مەنى ىزدەسەڭ الجاسپاعان ەكەنسىڭ.
قۇرالايجان، اس ازىرلە قوناققا،
تاعى ءبىر شىراق تۇتاندىر.
بارمىسىڭ، قايداسىڭ؟
قۇرالاي ىرگەدەن شىعادى. شال كىلەمگە ءۇڭىلىپ قىزىعا قاراپ وتىر.
قارت (كىلەمگە قاراپ وتىرىپ).
ءسۇزىسىپ تۇر ەكى ارقار،
شامدانىپتى بارىنشا...
مىنانداي جۋان ەمەندى شىبىقتاي يگەن، ەڭكەيتكەن،
داۋىل دا ابدەن زور ەكەن.
وسىنشا عاجاپ جۇمىستى ايەل قولى ىستەدى دەۋگە سيار ما؟ (كەمپىرگە قارايدى.)
داريعا (كۇلىمسىرەپ). وسىعان قاراپ تاڭدانساڭ، ءالى شىراق، جاس ەكەنسىڭ، مەزگىلسىز اعارىپتى ساقالىڭ. كۇيىن سۇيسەڭ قورقىتتىڭ، بۇدان دا اسىلدى جاسارسىڭ.
قارت (ءجاي). شەشە، كوزىڭىزدى كورمەيدى دەپ ەستىپ ەم. (بەتىنە ۇڭىلەدى.) تانىدىڭىز سوندا دا. (ساقالىن سىپىرىپ الىپ.) ساقالىم مىنە قولىمدا، سىپىرىپ الدىم بەتىمنەن. مىنا تونگەن اعارعان قاس. و دا قولدان جاپسىرىلعان. (قاسىن الادى.) بۇكىرەيگەن بەلىمدى دە جازايىن. (بويىن جازىپ نايزاداي تىكتەلەدى.) مۇگەدەك شال تاياعىن دا لاقتىردىم. (تاياعىن لاقتىرىپ جىبەرەدى.)
قۇرالاي (تاڭدانا، ۇرەيلەنە). اجە، اجە!!!
داريعا. قورىقپا، قىزىم، داۋىستاما! جامان ويمەن كەلمەگەن بولار.
بەلگىسىز ادام تونى مەن باسىنداعى تىماعىن دا شەشىپ تاستايدى. ءبىز وزىمىزگە تانىس جومارت باتىردى كورەمىز.
جومارت.
قادىرلى انا،
جاستىعىمدى ءدال تانىدىڭ، كورمەي-اق.
جات كوزىنە شالىنباسقا،
شال كۇيىنە ءتۇسىپ ەم.
سوعىسقا كيەر اسپاپتى،
اسىنبايمىن ازىرشە...
مەن سىزگە كىلەم توقۋدى ۇيرەنگەلى كەلدىم.
داريعا. شىن با، باتىر؟
جومارت. شىن، شەشە. قابىل ەتسەڭ قينالماي، جومارت باتىر كىلەمشى دە بولادى.
داريعا (جاي داۋسىن سوزىپ). جومارت!.. الدامايمىسىڭ؟ بەرى جاقىندا. (جومارتتىڭ بەتىن سيپايدى، قادالا قارايدى.) دۇرىس... دۇرىس...
جومارت ەكەنسىڭ... قۇرالاي، قوناعىمىز قىمباتتى ەكەن، قاسيەتى ءۇشىن تاعى ءبىر شىراق جاق! (قۋانا.) ايتپاقشى، جومارت تۋرالى ەل ايتاتىن ولەڭدى ۇيرەتىپ ەم عوي، ساعان دا. ەسىڭدە مە، قۇرالاي؟
قۇرالاي (قۋانا قاراپ سىبىرلاپ). جومارت، جومارت! (سىڭسىپ قانا اندەتەدى.)
«تۇلپارى جۇيرىك جەلدەن دە،
سەمسەرى كەسكىر جايدان دا.
ءشۇيىلىپ جاۋعا تونگەندە
جانادى وتتاي مايداندا...»
(جومارت كۇلىپ جىبەرەدى.)
داريعا. بالام، نەگە كىلەمشى بولعىڭ كەلدى، سۇرامايمىن سەبەبىن... بۇركىتتەن كوزىڭ قىراعى الىستان جاۋىن بولجايتىن. وتىرعاندا ءۇڭىلىپ، جىپتەن ءجىپتى ايىرىپ قارايىپ قالمايسىڭ با؟ وسى اراسىن ەسكەرتەم...
جومارت. شەشە، قاراڭىزشى تاعى دا، مەنىڭ كوزىم بولدىرمايتىن كوز.
داريعا (كوتەرىلىپ، باتىردىڭ كوزىنە شىراعداندى جاقىن ۇستاپ قارايدى). ەندى ساۋساقتارىڭدى اكەل. (جومارت قولىن بەرەدى. داريعا ساۋساقتارىن ۇلكەن مەيىرىممەن سيپاپ وتىر. ونىڭ الاقانىنا ءوز قولىن سالادى.) قولىڭ قانداي وتتى ەدى. (تىزەسىنە سۇيەنە وتىرادى.)
ۇستاڭقىراپ وتىرسام ۇزارار ما ەكەن ءومىرىم... وتكىر كوزىڭ شوق شاشىپ جۇتىنىپ تۇر بار ونەردى بىلۋگە... ۇيرەتەيىن، بالام... ۇيرەتەيىن. (باسىن كوتەرىپ.) قۇرالاي، تاعى ءبىر شىراق جاق. بۇگىنگى ءتۇن قايىرىمدى ءتۇن... ۇلى ءتاڭىرى يگەن ءتۇن. (جومارتقا). باتىر، ەرتەڭنەن باستاپ كipiceءمىز.
شىمىلدىق
ءۇشىنشى كارتينا
داريعانىڭ ءۇيى. جاز شىعار مەزگىل. بىتۋگە اينالعان كىلەم. جومارت شەتىندە توقىپ وتىر، داريعا قاسىندا اق كيىزدىڭ ۇستىندە توسەكتە جاتىر.
جومارت.
شەشە، مىنا جەرىن بايقاڭىزشى،
جاڭا سالعان ورنەگىمدى،
سەزەر مە ەكەن قولىڭىز.
اينالاسى بالدىرعانداي قاراعاي.
دوڭگەلەك تاۋ ورتاسى،
سول ورتاعا مولدىرەگەن كول سالدىم.
كەشكى قوڭىر سامال جەلمەن
كول بەتىندە كۇلكىسىندەي سۇلۋدىڭ،
مايدا تولقىن وينايدى.
ايتقاندارىم دۇرىس پا ەكەن،
كورىڭىزشى، شەشەجان.
داريعا.
قورعاسىنداي قولىم اۋىر،
ءوز بەتىممەن كوتەرە المان، قۇلىنىم.
ساۋساقتاردان جان كەتكەن.
قارا تاستاي مۇزداپ بارادى...
(جومارت ەڭكەيىپ داريعانىڭ قولىن ۇستايدى، ۇرلەپ جىلىتادى.)
جومارت.
شەشەجان،
ءبىزدى تاستاپ كەتپەڭىز.
ىشىمدەگى ىستىق دەمىمنىڭ بارلىعى دا
ءسىز ءۇشىن.
(قولىن ۇرلەيدى.)
جان بەرەيىن قولىڭىزعا دەمىممەن.
داريعا. جاقسى ايتتىڭ، بالام. وتە جاقسى ايتتىڭ. جان بەرە كور قولىما.
(جومارت تاعى دا ۇرلەي تۇسەدى، ودان سوڭ داريعانىڭ قولىن، كىلەمنىڭ ۇستىنە سالادى. قارت انا سيپاپ قارايدى، بەتىنەن قۋانىش سەزىلەدى)
داريعا.
تاماشا، بالام، تاماشا.
قولىم عانا ەمەس، جانىم دا سەزەدى.
بيىك ەكەن ونەرىڭ...
قاراعايلار قانداي جاس،
جاپىراعىنان جاۋدىراپ نۇر تامىپ تۇر
شەتىنەن...
(ءسوزىن توقتاتىپ سيپالاي ءتۇسىپ تاعى دا كۇلىمسىرەيدى.)
ءيا... ءيا... مىنا جەرىن ايتپاپ ەڭ عوي...
(جومارتقا بۇرىلىپ.) بۇ دا قىزىق تاماشا ەكەن...
جومارت. نە سەزدىڭىز، شەشە؟ (كۇلىمسىرەيدى.)
داريعا. (قولىن الماي).
جار باسىندا جارىن كۇتىپ ساعىنعان
تۋعان ايداي سۇلۋ قىز تۇر.
تولىقسىعان اق جۇزىنە
باتار كۇننەن قىزىل شاپاق نۇر توگىپسىڭ...
راس پا، بالام؟
جومارت (قۋلانا). راس، شەشە!
داريعا.
بەرى جاقىندا، جومارت. (سىبىرلاپ.)
قانشا ۋاقىت بىرگە تۇردىق.
بالامنان دا قىمباتسىڭ...
كوز جۇمۋعا، ودان قايتا ويانباسقا
جاقىنمىن...
سىرىڭدى ايتشى اناڭا؟
نەگە كەلدىڭ، قالاي تاپتىڭ مەنى ىزدەپ؟
سەبەبى نە، كەنجە ۇلىم؟...
مىنا قىز كىم كىلەمدەگى سەنى كۇتكەن،
سارعايعان؟
جومارت. (داۋسى قالتىراپ).
بۇل قىز مەنىڭ سۇيگەن قىزىم،
ءبىرىنشى رەت كەزدەسكەندە-اق
جۇرەگىمدى بيلەگەن.
كىلەمشى بول، سوندا عانا جار ەتەم دەدى.
قارسىلاسار قۇدىرەت تاپپاي بويىمنان،
ءسىزدى تاپتىم الىستان.
داريعا.
كوپ جاساسىن، سۇيگەن قىزىڭ، شىراعىم،
اقىلدى ەكەن جۇرتتان اسقان،
باقىتىڭ ءۇشىن تۋىپتى.
(ءسوزىن باستاعاندا كوتەرىلگەن، سوڭعى ءسوزىن ايتقاندا تۇرىپ كەتەدى. ونىڭ الدىندا تىزەسىنەن، باسىن يە جومارت وتىر. انامەن باتىر قول ۇستاسقان.)
قۇرالايعا اعا بول!
اڭساعاندا شاقىرىپ ال قاسىڭا،
كوزىنە كوزىڭ تۇسكەندە
مەن سياقتى شەشەڭدى دە ەسىڭە ال.
اجەسى ءۇشىن دە ماڭدايىنان سيپاي ءجۇر.
بالاپانداي قۇرالايىم،
اعاسىنىڭ الدىندا
الۋان-الۋان ءانشى قۇستىڭ اۋەزىن
سايراپ ءجۇرسىن قامىقپاي.
(وسى كەزدە سۋ اكەلگەن قۇرالاي ىرگەدە تىڭداپ تۇرادى.)
كەلمەدى-اۋ، قۇرالاي...
سۇيەر ەدىم ماڭدايىنان سوڭعى رەت.
قۇرالاي
(قاسىنا جۇگىرىپ كەلەدى). كەلدىم، اجە.
داريعا (بەتىنەن، كوزىنەن سيپاپ).
ەسسىز بولما، جىلاما...
قوشتاساتىن مەزگىلدە جىلاماس بولار.
جىلاما...
مەزگىلىمەن تاڭ اتپاق،
مەرزىمىمەن كۇن باتپاق،
جىل قۇسى دا ۋاقىتىمەن كەلىپ، كەتەدى...
(ەلەڭدەپ.)
ەستيمىسىڭ ءان شىرقايدى قۇستار دا.
ءۇنىڭدى قوس، قارعاشىم...
اقىرعى بولسىن تىڭداۋىم.
قۇرالاي سىڭسىپ قانا اندەتەدى. كەي جەرىندە ىسقىرىپ قۇستاي شىرىلداپ كەتەدى. ەكى كوزدەن اققان جاس بەتىن جۋىپ بارادى. وشاقتاعى وتتىڭ قىزىل جالىنى باتىردىڭ بەتىنە ءتۇسىپ قۇلپىرتا كورسەتەدى. جومارتتىڭ كوزى جانعان شوققا تەسىلىپ قاراپ قاپتى. داريعا جاي وتىرعان، كەم-كەمنەن جاستىعىنا باسىن قويىپ كوز جۇمادى. سول ورنىندا قوزعالماي قالادى. داريعا ءان تىڭداپ جاتىپ جان تاپسىرادى.
قۇرالاي.
جومارت، اجەم ءۇزىلدى عوي.
جومارت (جايمەن).
سابىر ەت، ۇندەمە...
قاسىنا وتىر، باۋىرىم.
ءازىز انانىڭ اق شاشىنان سيپايىق،
ءوزى توقىعان سوڭعى كىلەممەن بەتىن جابايىق.
قۇرالاي كوزدەن جاسىن اعىزىپ، سىڭسىپ قانا جىلايدى. قارت اناسىنىڭ موينىنان قۇشاقتاپ، شاشىنان سۇيەدى. جومارت كىلەممەن بەتىن جابادى.
جومارت. جىلاما، جانىم قۇرالاي... ەندى سەن بالا ەمەسسىڭ، ءۇي يەسى ۇلكەنسىڭ. جىلاما...
قۇرالاي. جومارت، ەندى سەن دە كەتەسىڭ، سولاي ما؟
جومارت. ءيا، قۇرالاي، مەن دە ەلىمە قايتامىن.
قۇرالاي. مەن قايتەمىن؟
جومارت. ساعان ارناپ كىسىلەر جىبەرەمىن. ولار سەنى كۇنگە، جەلگە تيگىزبەي كوشىرىپ ماعان اكەلەدى. اعاڭمەن بىرگە بولاسىڭ. ءبىزدىڭ ەلدە سەن كورمەگەن قۇستار بار، سەن بىلمەگەن قىزدار بار. دوس بولاسىڭ بارىمەن. ءبارىن دە ءوزىم ەرتىپ ءجۇرىپ كورسەتەم...
قۇرالاي. جومارت، كىلەم توقي المايمىن، ونەرى جوق قولىمنىڭ... ءتىرى جانعا كەرەگى جوق مەن ولمەي، اجەم نەگە ءولدى ەكەن؟
جومارت. ولاي دەسەڭ رەنجيمىن، ساۋلەشىم. مەندەي باۋىر اعاڭا كەرەگىڭ قالاي بولماس-تى؟ مەن ءۇشىن سەن دە قىمباتسىڭ. كىلەمشى بولسا بارلىق ەل، وزگە ونەرشى قايدان شىعار ەدى؟
قۇرالاي جىلاعان بويىمەن بەتىن جومارتتىڭ باۋىرىنا باسادى. جومارت قۇشاقتاپ تۇرىپ شاشىنان سيپايدى.
شىمىلدىق
ەكىنشى اكت
1-ينتەرمەديا
توعاي شەتى، كوك شالعىننىڭ اراسى. ارىرەكتە قارا جول كورىنەدى. بۇكتەلگەن كىلەمگە جانتايىپ جولاۋشى جومارت جاتىر. ول باسىن كوتەرىپ قاراپ قويادى. اجارى ۇيقىدان ەسەڭگىرەگەندەي.
جومارت (قاراپ قويىپ). ءۇش كۇن، ءۇش ءتۇن ءنار تاتپاي، اۋىزدىعى الىنباي اشىعىپ قاپتى جانۋار. وتتاي ءتۇسسىن تاعى دا... (كەرىلەدى) مەنىكى نە قاجىعان؟ شىنىمەن-اق بولعانىم-اۋ ۇيكۇشىك. (كۇلىمسىرەيدى)... كوزىم نەگە بۇلدىرايدى؟ ۇيقى باسىپ بارا ما؟ جوق، ۇيقى ەمەس... جاي تۇمان. قاراۋىتقان تۇماننان كۇلىمدەگەن ديدارى انىق كورىنىپ، شاقىرعانداي سۇيگەنىم... ەستىلمەي مە ءانى دە؟.. (كوزىن جۇمىپ، قۇلاعىن توسادى. بىرتە-بىرتە باسىن جەرگە سالعان. قوزعالمايدى. ۇيىقتاپ كەتەدى. پاۋزا).
قالىڭنان شىققان، الدەقانداي ادام تەكتەس بىردەڭەلەر. ۇستەرىندە ساۋىت، ءبارى دە التىنمەن اپتالعان، جارق-جۇرق ەتەدى. قولدارى ۇزىن، ساۋساقتارى تەمىردەن، تىرناقتارى يىلگەن شەگەدەي، ساپ-سارى. كوزدەرى جالمان قاعادى. قيمىلدارى شاپشاڭ، داۋىستارى شيقىلداي شىعادى. ىشتەرىندە باسقالارىنان تۇلعالى، بيىك باستاپ جۇرگەن بىرەۋى بار. ول اياز. ايازدىڭ ساقالىنان وقتىن-وقتىن ءتۇتىن شىعادى بۇرقىلداپ. جومارتقا سىبدىرلارىن بىلدىرمەي، جاقىنداپ كەلەدى. «تسس... تسس» دەسەدى ءار جەردەن. بۇلار باتىردى قورشاپ العان. بىرىنە-بىرى قارايدى. ءبىر جەزتىرناق باتىردىڭ باس جاعىندا جاتقان شۋماق ارقاندى الىپ ايازعا بەرەدى. اياز ارقاندى العان، ودان جەرگە جاتا قالىپ الدەقانداي كارى تامىردى شۇبالتىپ سۋىرىپ الادى. كەيىن شەگىن دەگەندەي قالعاندارىنا يشارات ەتەدى. ولار سەرپىلەدى. اياز تامىردى ساقالىنان بۇرقىلداپ شىعىپ جاتقان قالىڭ تۇتىنگە ىستاپ الادى دا، ودان سوڭ سول تامىردى جومارتتىڭ بەتىنە جاقىنداتىپ سىعادى. تامىردان الدەقانداي سۇيىق بىردەڭە تامادى.
اياز. ەندى ويانبايدى. بايلاڭدار!
جومارتتى لەزدە شىرماپ بايلاپ تاستاعان ونداعان قولدار كوتەرە جونەلەدى. ەكى جەزتىرناق باتىردىڭ نايزاسىن، ەكى جەز تىرناق كىلەمدى اكەتە باستايدى. اياز كىلەم كوتەرگەندەردى توقتاتىپ، جازىپ كورسەتۋگە ءامىر ەتەدى. جازىلعان كىلەمنەن ءبىز — جومارتتىڭ جىبەكپەن سالعان، داريعاعا بايانداعان سۋرەتتى ويۋلارىن كورەمىز، اينالاسىندا جازۋ بار. اياز كىلەمگە تاڭدانا قارايدى. ودان سوڭ قايتا بۇكتەلەدى. از عانا ويلانعان اياز كىلەمدى ءوزى كوتەرىپ كەتەدى.
ءتورتىنشى كارتينا
جەزتىرناقتار حاندىعىنىڭ سارايى. تەمىردەن جاسالعان كولوننالار. سول جاقتا التىن تاۋ، وزىنەن كەرتىپ باسپالداق سالعان. جوعارىدا التىن تاقتا ەسكى زاماننىڭ يدولى سياقتى التىنعا بولەنگەن جەزتىرناقتاردىڭ قاتىن پاتشاسى گاۋھارتاس اياعىن ايقاستىرىپ وتىر. ەكى قولىن تىزەسىنىڭ ۇستىنە سالعان. ۇزىن، اۋىر قاستارىنىڭ ءدال ورتاسىنا قادالعان تاس جالت-جۇلت ەتەدى. قولىنداعى جۇزىكتەر مەن موينىنداعى كوپ مونشاقتار دا سونداي جىلتىلدايدى. وسىنداي اسىل تاستاردى اياعىنا دەيىن تاعىپ تاستاعان. تومەندە جەزتىرناقتار، ولاردىڭ الدىندا وقشاۋىراق تۇرعان اياز. قولى بايلاۋلى جومارت التىن تاۋدىڭ ءبىرىنشى باسقىشىندا تۇر.
«گاۋھارتاس» دەيدى جەزتىرناقتاردىڭ بىرىگىپ شىققان ۇندەرى. گاۋھارتاس جابىلعان كوزىن اشپايدى، ول ۇيىقتاپ وتىرعان سياقتى.
«گاۋھارتاس» دەيدى جاڭاعى داۋىس قاتتىراق ەستىلىپ. ەڭ جوعارىدا تەمىر شارلاردىڭ ورتاسىندا قالعىپ وتىرعان تاعى ءبىر ايەل شوشىپ ويانعانداي كوزىن اشىپ الادى.
شارلاردىڭ ىشىندە جالىن ويناعانداي لاپىلداپ كورىنەدى. ايەل قولىنداعى تەمىر بالعالارمەن شارلاردى شاپشاڭداتا ۇرا باستايدى. الدەقانداي ءان تەكتەس ءۇن ەستىلەدى. پاتشا قاتىن كوزىن اشقان جوق، ءالى قالعىپ وتىر. اياز باسپالداقتارمەن جوعارى شىعىپ قاسىنا بارادى.
اياز (تاقتىڭ قاسىنا جاقىنداپ). ءبىز، ءبىر باتىردى تۇتقىنعا الدىق. ايداپ كەلدىك الدىڭا. اتى جومارت، تالاي رەت ءتىسى وتكەن.
(پاتشا قاتىن كوزىن ءسال عانا اشىپ، باتىردى قاسىنا كەلتىر دەپ يشارات ەتەدى. جومارت قاسىنا بارادى. گاۋھارتاس جەزتىرناقتى ۇزىن قولىن باياۋ كوتەرىپ جومارتتىڭ موينىنا سالادى. گاۋھارتاس سوزدەرىن ءبولىپ-بولىپ ىڭىلداپ سويلەيدى.)
سەن ولەسىڭ... ءولىم الدىندا تىلەك سۇرا... جالعىز-اق تىلەك...
(جومارت ءۇن قاتپايدى. جەزتىرناقتار ەستىگىلەرى كەلگەندەي تاۋعا جاقىنداي تۇسەدى.) ەگەر تىلەگى جوق بولسا... (گاۋھارتاس تەمىر قولدارىمەن باتىردىڭ موينىنان سىعادى.)
جومارت. (داۋسى قاتتى شىعادى). كىلەمىم قايدا؟! (گاۋھارتاس قادالا قارايدى.) وزىمە بەر، قۇشاقتاپ تۇرىپ ولەمىن.
گاۋھارتاس (ايازعا قاراپ كوتەرىلە). كىلەمى بار ما ەدى؟.. الدىما نەگە جايمادىڭدار!
اياز. كورمەسەڭ دە بولار ەدى، پاديشام. (جەزتىرناقتار قوزعالىسادى.)
گاۋھارتاس. كورۋىمە تاتىماي ما؟... جامان با؟...
اياز (ءجاي). جاقسىدان دا جاقسىلاۋ.
گاۋھارتاس. كەلتىرىڭدەر... تەز!
شارلاردىڭ داۋسى ۇدەي ەستىلەدى. اياز تەز قيمىلداپ تومەن تۇسكەن. قاتتى ىسقىرىپ جىبەرەدى. كولوننالاردىڭ سىرتىنان كىلەمدى اكەلگەندەر جايىپ تاستايدى. كىلەمگە كوزى تۇسكەننەن-اق ايەل ۇشىپ تۇرا كەلگەن، و دا تومەن تۇسەدى. كىلەمنىڭ ۇستىندە ەڭبەكتەپ ءجۇرىپ قۇمارلانا قارايدى. ويۋلاردى اينالا ەڭبەكتەيدى. ودان سوڭ يشاراتپەن جومارتتى تومەن تۇسىرگىزەدى. قاسىنا الادى.
گاۋھارتاس. كىلەم!... كىم توقىعان؟... جازۋلار نە؟... كىم ءۇشىن؟... (جومارت كىلەمنىڭ ۇستىندە جاتىر. ءۇن قاتپايدى. پاتشا قاتىن جومارتقا تونەدى.)
گاۋھارتاس. ايت دەيمىن، كىم توقىعان بۇل كىلەمدى؟ (جومارت ۇندەمەيدى). ايتپاسا... اپەرىڭدەر ماعان وت! (ايازعا قارايدى. اياز لاۋلاعان جالىن اپەرەدى. پاتشا قاتىن كىلەمدى ورتەۋگە اينالادى.)
جومارت. (ءالسىز سىبىرلاپ). ايتايىن.
گاۋھارتاس (جالىندى لاقتىرىپ تاستايدى. جومارتقا ەڭكەيىپ). كىم توقىعان؟
جومارت. Meن.
گاۋھارتاس (ءوز قۇلاعىنا ءوزى سەنبەگەندەي). كىم دەدىڭ؟
جومارت. مەن.
گاۋھارتاس (وڭ قولىن كوتەرگەن ۇزىن تىرناقتارى ءبۇرىپ تاستايتىنداي جومارتقا تەسىلە قارايدى.) وتىرىك... الدايسىڭ... باتىر... كىلەم توقىماس بولار، كانە... كورسەت...
جومارتقا شۋماق-شۋماق التىن جىپتەردى لاقتىرىپ تاستايدى. سەمسەرمەن باتىردىڭ قولىن بايلاعان ارقاندى قىرقىپ جىبەرەدى. جومارت التىن جىپتەن تاماشا تۇيىندەر ءتۇيىپ، پاتشا قاتىننىڭ وزىنە قايتا لاقتىرادى. ءبارى دە تىنىپ قالعانداي، جىم-جىرت گاۋھارتاس تۇيىنگە تاڭدانا قارايدى.
گاۋھارتاس. سولاي... سولاي... ءارى باتىر... ءارى كىلەمشى... ءبىز باتىردى ولتىرەمىز. شەبەرلەردى ساقتايمىز... ىستەتەمىز... ەڭبەگىنەن التىن... قازىنا جينايمىز... (ايازعا). ايتشى بۇل كىم؟... باتىر ما؟... جوق كىلەمشى مە؟...
اياز. باتىر!
گاۋھارتاس. جوق، توقۋشى... كىلەمشى... (قاھارلى). كورمەيتۇعىن سوقىردىڭ... شىجىلداعان تەمىر سۇعىپ جوعالتىڭدار ءبىر كوزىن ايازدىڭ.
اياز. مەيلىڭ، بولسىن، دەگەنىڭ.
گاۋھارتاس. نەگە... كىلەمدى جاسىردىڭ... مەنەن؟
اياز. كورسەتپەۋىم، ساعان دا، ماعان دا، بارىمىزگە دە ءتيىمدى ەدى.
گاۋھارتاس. كەتىڭدەر... ايازدى دا اكەتىڭدەر!... ورىندالسىن ءامىرىم...
جەزتىرناقتار ايازدى الىپ شىعىپ كەتەدى. گاۋھارتاس، جومارت شارلاردىڭ جانىنداعى ايەل ۇشەۋى قالعان.
گاۋھارتاس (جومارتقا). ماعان... قارا... كوزىمە... تۇر... (جۇگىرىپ كەلگەن شاردى وينايتىن ايەل باتىردى قولتىقتاپ تۇرعىزادى.) قارا... اينالاڭا... (تەز ۇستەم داۋىسپەن سويلەپ كەتەدى.) جارقىراعان التىن مەن زەر، جالتىلداعان قىمبات تاستار، كىلەمدەر — ءبارى مەنىڭ، ءبىر ءوزىمنىڭ بايلىعىم. ءبارىن دە قۇلدار جاساعان... قۇلدارىمنىڭ قۇدىرەتى جەردىڭ بەتىن جەڭىپ الىپ، (تىرناقتارى جەز قولىن جازىپ) ۋىسىما سىيعىزۋعا جەتەدى. سەن دە مەندىك بولاسىڭ، قالايمىسىڭ؟ (جومارت ۇندەمەيدى. گاۋھارتاس شار سوعاتىن ايەلگە.) ۇندەمەي مە... ۇندەمەسىن... ەركەك سولاي بولۋ كەرەك. اياعىن شەش... (ايەل جومارتتىڭ اياعىن شەشەدى.) قارا... قارا ماعان... كوزىڭ... ەرنىڭ... بارلىق تۇلعاڭ بۇدان بىلاي مەنىكى... سەن مەندىكسىڭ... قالايمىسىڭ؟...
جومارت ۇندەمەيدى. گاۋھارتاس باتىردىڭ موينىن ايمالاپ اۋزىنان ءسۇيىپ الادى. اشۋلى جومارت پاتشانى بورىكتەي كوتەرىپ العان، لاقتىرعىسى كەپ تۇرادى دا، قاتتى يتەرىپ جىبەرەدى. شار ۇراتىن قاتىننىڭ جان داۋسى شىعادى.
جومارت (ءجاي). ولتىرە بەر، سەسكەنبەيمىن. كىلەمشى عانا ەمەسپىن، قىلىشىنان قان سورعالار باتىرمىن!
گاۋھارتاس (قۇلاعاننان كوتەرىلىپ). ءولتىرۋ مە... جوق... سۇيگىم كەلەد... كوندىرەمىن... دەگەنىمە... سەن دە مەنى سۇيەسىڭ...
گاۋھارتاس تەز قيمىلداپ جومارتقا ەكى قولىن بىردەي سوزادى. ەكى كوزى شوق اتادى. قاتىن پاتشا جىلانداي ارباپ، باتىردى تىلسىمدەپ تۇر. شار ۇراتىن قاتىن ءوز ورنىنا بارعان، باياعى انگە ۇقساعان تەمىر داۋسى ءجيى-جيى ەستىلەدى. گاۋھارتاس باتىرعا ەندى قولىن سوزعاندا، ونىڭ جەڭىنەن ەكى رەت بۋداق-بۋداق شىققان ءتۇتىندى كورەمىز. اينالا قاراۋىتىپ، تۇنەرە تۇسەدى. زۋىلداپ جەل سوعادى، سىرتتا نايزاعاي شاتىرلاعانداي. جومارت ءبىر ورىندا قاتىپ قاپتى. گاۋھارتاس جومارتتىڭ سىرتىنان شىعىپ، تەمىر تىرناقتى قولىمەن باتىردىڭ باسىنان سيپايدى. باتىر ءتىلسىز تۇر.
گاۋھارتاس. كوتەر قولىڭدى. (جومارت كوتەرەدى.) ءتۇسىر قولىڭدى! (جومارت قولىن تۇسىرەدى.) بۇرىل ماعان. (جومارت بۇرىلىپ تۇرادى.) سەن... مەندىكسىڭ... مەنەن ەندى... كەتپەيسىڭ... مەن ءۇشىن عانا توقيسىڭ... (شار ۇراتىن ايەلگە.) الىپ كەت! اپار...
قاتىن ءتىلى بايلانعان جومارتتى اكەتەدى. گاۋھارتاس جاتادى. كىلەمنىڭ ۇستىنە قۇلاپ تۇسكەن. تاعى دا ادەمى ويۋلاردى، سۋرەتتەرى جالماڭ قاعا قارايدى. جازىلعان جازۋدى، ءبارىن دە تانىعىسى، بىلگىسى كەلەدى. جومارتتى اكەتكەن ايەل قايتىپ كەلەدى.
گاۋھارتاس (ايەلگە بۇرىلىپ). بار... ايازدى شاقىر!
ايەل شىعىپ كەتكەن. سالدەن كەيىن بەت-اۋزى تۇتىككەن، ءبىر كوزىن بويلاعان اياز جەزتىرناققا سۇيەنىپ، تەڭسەلە باسىپ ارەڭ كىرەدى.
قاسىنا كەلگەن ايازعا گاۋھارتاس بەتىن دە بۇرماستان سويلەيدى.
گاۋھارتاس. مىنانى سەن... وقي الامىسىڭ... (كىلەمنىڭ جازۋىن قولىمەن كورسەتەدى.)
اياز (ەڭكەيىپ قارايدى، تىزەسىنە باسا جازۋدىڭ ۇستىنە قۇلايدى. جالعىز كوزىن جازۋعا قاداپ تۇرىپ وقيدى): «سارعايدىڭ با مەنى كۇتىپ سۇيگەنىم، مەن دە ساعان ىنتىقپىن...»
گاۋھارتاس. قايتا وقىشى.
اياز. «سارعايدىڭ با مەنى كۇتىپ سۇيگەنىم، مەن دە ساعان ىنتىقپىن...»
گاۋھارتاس. ساعىنادى، سارعايادى... ادامداردا... ماحاببات بار... ەرى... جارى... تۋىسقاندىق... دوستىق... بار... بۇزۋ كەرەك... ءبارىن سونىڭ... بارلىق ورنەك... ويۋ... سىزۋ... مەنىڭ... عانا اتىمدى جازسىن!
اياز.
گاۋھارتاس، الاڭ بولما باتىرعا،
كەشىكپەي تۇرىپ قانىن توك.
قۇلدار از با اسىل كىلەم توقيتىن...
بار دۇنيەنىڭ بار بازارىن بيلەۋگە
سولارىڭ دا جەتەدى...
ءسويتىپ-اق سەن ءتورت بۇرىشىن جاھاننىڭ
بەتىندەگى ەلدەرىمەن، تاۋ، تاسىمەن،
كولدەرىمەن ۋىسىڭا الاسىڭ.
ءتۇسىن ماعان، گاۋھارتاس،
قۇلدىعىڭا كونبەيتىن،
جاس باتىردىڭ جانىن ال.
گاۋھارتاس (تەزدەتە سويلەپ كەتەدى). مىنانداي كىلەم توقيتىن كىم بار ءبىزدىڭ قۇلداردا؟ جەزتىرناقتا كىمىم بار؟ جوق!... بۇل كىلەمدى جۇرەگىندە ماحابباتتىڭ وتى بار جومارت قانا توقىعان. قايتسەم دە كوندىرەمىن، قاراتامىن وزىمە!
اياز. ول كونبەيدى، گاۋھارتاس، توقىمايدى سەن ءۇشىن. يا ولەدى... يا جەڭەدى. باتىر قۇلىڭ بولمايدى. قاتەر، قاتەر!
گاۋھارتاس.
ادامزاتتا ءبىراق كۇش بار،
ونىڭ اتى — ماحاببات.
ماحابباتىن سوندىرسەڭ
اياعىڭا باس ۇرمايتىن...
تابانىڭدى جالامايتىن
باتىرى دا بولمايدى.
اياز، ساعان ايتار ءامىرىم:
(كىلەمدى كورسەتىپ.)
مىنا قىزدى اكەل تاۋىپ،
وسى قىزدا ۇلكەن ءقاۋىپ،
ولتىرەمىن ءوز قولىمنان...
(ءجاي، ءبولىپ-بولىپ.)
سوندا وشەدى ماحابباتى باتىردىڭ...
سوندا كونەدى دەگەنىمە،
سوندا مەنى سۇيەدى.
اياز. سودان سوڭ؟
گاۋھارتاس. سودان سوڭ با؟!
بار ونەرىن ءبىر مەن ءۇشىن سالادى...
التىن، جىبەك، كۇمىس، زەرلى جىپتەرمەن
قۇلپىرعان كىلەم بەتىنە
مەنىڭ اتىم جازىلادى...
سوندا... سوندا ءبارىن
(قولىن سوزىپ، تىرناقتارىن جازىپ.)
ۋىسىما الامىن...
اياز.
ايتتىم تۇگەل سەزگەنىمدى...
ءوزىڭ باستىق قاتەر جولعا.
قالعان كوزىمدى تاعى الساڭ دا ايتامىن.
قوي دەيمىن، گاۋھارتاس.
گاۋھارتاس.
ورىنداتام... ورىندايسىڭ!
اكەل بايلاپ سۇلۋدى.
وسى قىزدى ءوز قولىمنان ولتىرسەم...
جومارتتىڭ دا باتىرلىعى ولەدى،
ەندى جاۋاپ قايتارما!
ۇقتىڭ با؟!
(اياز ءسال عانا باس يەدى.)
شىمىلدىق
ينتەرمەديا
(پەردەنىڭ الدىڭعى جاعىندا)
اياز جانە ەكى جەزتىرناق جولعا شىعۋعا ازىرلەنۋدە. ءار ءتۇرلى كىلەمدەر، سولاردىڭ ءبىرى — ايازدىڭ قاسىندا جاتقان جومارتتىڭ كىلەمى.
1-جەزتىرناق (بولاشاق ءرولىن پىسىقتاعانداي)،
كىلەم، كىلەم،
اسىل كىلەم!
كىمگە كەرەك قىمبات كىلەم؟
الىڭدار!
اياماڭدار التىندى،
سۋدىراتا توگىڭدەر.
2-جەزتىرناق.
كىلەمىمىز بايلارعا دا،
حاندارعا دا لايىق.
تەرىڭە جاي قوناق كەلسە،
كوشىڭە جاپ ەل كوشكەندە.
الماعان قالار ارماندا (ايازعا).
ايتىڭىز، ۇلى باسشىمىز، ونەرىمىز جاراي ما؟
(جەڭىن سىبانادى، تىرناقتارى كورىنىپ قالادى.)
اياز (سالماقپەن) جاسىر، جاسىر قولىڭدى. ساۋدىراعان تىرناقتاردى كورسەتپە، ايتپاپ پا ەدىم الدەنەشە يە بول دەپ قولىڭا! جاسىر سۇمپايى، جاسىرا ءبىل. ادامدارمەن كەزدەسكەندە قانعا نازار سالماڭدار. يت سياقتى تىمىسكىلەپ، تىلدەرىڭدى جالاقتاتىپ، قان يىسىنە ماس بولساڭدار ايامان!
ەگەر ادام وزدەرى ءۇشىن، ولجا ءۇشىن سوعىسسا ونىڭ ءجونى ءبىر بولەك. وندا قورىقپاڭدار، ايانباڭدار... وندا تالقان ەتەمىز. (جاقىنداي ءتۇسىپ.) ال ەگەر ادام وزگەلەر ءۇشىن سوعىسسا، دوستارى ءۇشىن قارۋ اسسا شە؟.. وندا قارسى كەلمەڭدەر. ونداي كەزدە جەڭدىرمەيدى... قاشىڭدار، تالاي رەت سەن يتتەردى قۇتقارعام... قايداعى لاس وقپاننان، ساسىعان ەسكى قۇدىقتان شىعارىپ الدىم قولىمنان. ءبارى سەندەردىڭ اقىماقتىقتارىڭ ەدى. ادامداردى ءبىرىن قوسپاي بىرىنە ولتىرىڭدەر جەكەلەپ. شارشاعان، ۇيىقتاعان كەزىن اڭدىڭدار. ۇقتىڭدار ما، ەسسىزدەر!؟ (ەكى جەزتىرناق باس يەدى.) ال ەندى كىلەمدەردى اتاندارعا جابىڭدار، كۇلدىرلەتىپ قوڭىراۋلارىن، قارا جولمەن ىرعالىپ، ساۋداگەردەي جونەيمىز. قوزعالىڭدار!
(قاراڭعىلانادى.)
ءۇشىنشى اكت
بەسىنشى كارتينا
جومارتتىڭ اق ورداسى. كەرەگە باسىندا باتىردىڭ قارۋ-جاراقتارى، جولبارىستىڭ تەرىسى، ارقاردىڭ مۇيىزدەرى ىلىنگەن. ەسكى ساۋىتتارى، ساداق، قورامسا تولعان وعى، قىلىشى دا ءىلۋلى. ءتوردىڭ الدىندا قوبىزشى شال، ونىڭ قاتارىندا اق كيىزگە قۇمالاق جايعان شال وتىر. ودان دا تومەنىرەك ءبىر شال شالا كۇيگەن جاۋىرىننان كوزىڭ ايىرماي قارايدى. سول جاقتا ءبىر توپ ايەل ىشىندە جومارتتىڭ شەشەسى قانىكەي. ءبارىنىڭ كوزى ءۇنسىز، ءتىلسىز تۇنجىراعان اتاقتى بالشىلاردا. ولار ءالى ءۇن قاتار ەمەس.
قانىكەي (داۋسى قالتىراپ).
سويلەڭدەر بالشىلار،
جاسىرماي سويلەڭدەر!
جومارت جالعىز مەنىكى ەمەس،
بالاسى ەدى ءۇش ءجۇزدىڭ...
ەكىتالاي كۇندەردە قاباعىنا قار قاتىپ،
كىرپىگىنە مۇز قاتىپ،
وتان ءۇشىن جاس جانىن
سالماۋشى ما ەدى ورتاڭا...
اياپ پا ەدى سەندەر ءۇشىن شىبىنىن؟
ءۇش جۇزگە ءمالىم ءۇش بالشى
نەگە تۇيىلدىڭدەر؟
اششى دەمەي، اۋىر دەمەي ايتىڭدار،
شيىرعا سالماي،
بۇلدىرلاتپاي سويلەڭدەر.
جاۋىرىنشى (جاۋىرىنعا قاراپ وتىرىپ).
راس ايتاسىڭ، قانىكەي.
جاس جولبارىس باتىر جومارت
شەشەسىنىڭ قۋانىشى،
قازاعىنىڭ سۇيەنىشى ەدى.
جوعالتقالى جومارتتى،
قانداتامىن ەلىڭدى،
شاڭداتامىن جەرىڭدى دەپ،
جاۋ دا بويىن كوتەردى.
(جاۋىرىندى كوتەرە قاراپ.)
مىنە، مىنە،
جاۋ جاساعى جۇيرىگى مەن جىگىتىن،
باتىرى مەن بالشىسىن
جيناپ جاتىر تاڭداۋلى.
(ۇرەيلەنە.)
ءبىزدى شاپپاق، ءبىزدى!
(از پاۋزا. جاۋىرىنشى سۇيەككە قادالا قاراپ قالعان، كوزىن جۇمىپ وتىرىپ قايتا اشادى، قايتا قارايدى.)
كارى دوسىم، كورىپكەلىم الجىپتى!
(اشۋلى جاۋىرىنعا.)
كورسەت دەيمىن جومارتىمدى، جاۋىرىن!
(تاعى جوعارى قارايدى.)
كورىنبەيدى، تىم بولماسا بۇلدىر دا جوق.
(جاۋىرىندى سىندىرىپ، تومەن ءۇڭىلىپ وتىرىپ قالادى.)
قانىكەي (داۋسى قالتىراپ). يا، اقسارباس!
(قۇمالاقشىعا كوزىن توڭكەرىپ.) قۇمالاق نە دەر ەكەن؟..
قۇمالاقشى (ىرعالىپ الىپ).
قينالىپ تۇر قۇمالاق،
اينالاسى تۇگەل تۇيىق بىردەڭە.
بار دەيىن دەسەم كورىنبەيدى.
جوق دەيىن دەسەم جوعالمايدى.
(قۇمالاقتاردى جيناپ الىپ، تاعى جايىپ
تاستايدى، كوزىن جۇگىرتىپ قارايدى.)
جاڭاعىسى تاعى دا...
بۇلدىر-بۇلدىر، تىم بۋالدىر...
تاڭدايىما تاڭبا ءتۇستى،
ءتىلىم بۇگىن كۇرمەلدى.
(باسىن شايقايدى. قوبىزشىعا اۋىر بۇرىلىپ.)
قوبىز ەدى مىقتىمىز.
سەن سويلە، قويلىباي.
قوبىزشى قويلىباي (سەلك ەتىپ باسىن كوتەرىپ العان. قوبىزدىڭ قۇلاعىندا سىلدىرماقتار سالدىر-سالدىر ەتەدى. قوڭىرلاتىپ باستاعان اششى بەزىلدەتىپ توقتايدى.)
ءۇش كۇن بولدى سارناعالى مەن بەيباق.
سارىلىپ-اق ىزدەدىم.
(قوبىزىن سىلكىپ، سىلدىرلاتىپ.)
ارقانداپ سايتان ايداعان،
شىدەرلەپ جىندى بايلاعان،
جىن اتاسى ەر قويقاپ
تاپپاي قايتتى تاۋلاردان.
(Taعى سىلدىرلاتادى.)
جەتپىس باتپان تەمىردى
تون ورنىنا جامىلعان،
يىعىنا ۇكى تاعىنعان،
جىلاننان قامشى ۇستاعان،
تاۋدان گۇرزى وڭگەرگەن،
كوز اشقانشا جەردىڭ ءجۇزىن اينالعان،
تاپپاي قايتتى ەرتىس تە
وسىنشا كەڭ جالعاننان.
(تاعى دا سىلدىرلاتادى، كۇڭىرەنەدى.)
ماڭدايىنىڭ قالى بار،
ارقاسىنىڭ جالى بار،
ءوز دەگەنى بولماسا،
بوي بەرمەيتىن جانۋار،
قىزىل كوزدى ايداھار
قۇمدى، قۇزدى ارالاپ
بولدىرىپ كەپتى تابا الماي.
(تىنىپ قالىپ، كۇرسىنىپ تاعى سويلەپ كەتەدى.)
ەرتەدەن كەشكە سەلكىلدەپ،
شۋداسى جەلمەن جەلكىلدەپ،
قارا بۋرام، ايبىنىم
حابارسىز قايتتى ورماننان.
سۋ ىشىندە سۋ پەرى،
سۇمىرايعا مىنگەن قۋ پەرى
كول، داريانى ارالاپ،
كورمەي كەپتى باتىردى!
(قوبىزىن سىلدىرلاتىپ توقتاعان. اۋىرلاعان باسىن ارەڭ كوتەرگەندەي قانىكەيگە قارايدى.)
قانىكەي! قايعىڭ اۋىر، قاراعىم، مەن دە وزىڭدەي قاسىرەتتى. جومارتتى ەندى كوكتەن ىزدەيىن. ءۇش كۇنگە ماعان مۇرسات بەر!
قانىكەي (دىرىلدەپ). رۇقسات... رۇقسات... بارىڭە دە رۇقسات... تەك ىزدەي كورىڭدەر...
باسى قوبىزشى بولىپ قۇمالاقشى، جاۋىرىنشى ۇشەۋى دە باياۋ باسىپ شىعىپ كەتەدى.
قانىكەي (كوككە قاراپ). يا ءتاڭىرى، جالعىزىمدى ءبىر وزىڭە تاپسىردىم. جومارتىم ساعان امانات! (قولىن سوزادى.)
ايەلدەر (ولار دا قولىن كوتەرگەن ءبىر داۋىسپەن). يا، ءتاڭىرى!.. (وسى كەزدە سىرتتان ات ءدۇبىرى ەستىلگەن. ءۇيدىڭ جانىنا كەلىپ توقتايدى. ۇيدەگى ايەلدەر قۇلاق تىگە، قۋانا تىڭداسادى.)
1-ايەل. جومارت بولار. (جۇگىرىپ شىعىپ كەتەدى.)
2-ايەل. بولسا بولار. (و دا شىعادى.)
قانىكەي. يا جاساعان، قۋانتا كور. (باسقا ايەلدەر دە شىعادى.)
يا جاساعان، كورسەتە كور،
جارىلسىن جۇرەگىم، جارىلسىن...
و دا تۇرادى. وسى كەزدە قىلىش، ساداق اسىنعان ءۇش جاس باتىر كىرەدى. ولارعا ەرە ايەلدەر دە كەلەدى. قانىكەي توقتاپ قالادى.
1-باتىر. جومارت باتىردىڭ ءۇيى وسى بولار، شەشە؟
قانىكەي (ۇمتىلا باسىپ). ءيا شىراعىم، وسى. قۋانتا كەلدىڭدەر مە، ەرلەرىم، بىلەمىسىڭدەر قوزىمدى؟.. (داۋسى دىرىلدەپ كەتەدى.)
1-باتىر. ءبىلۋشى ەدىك، شەشەكە، ىزدەپ ءجۇرمىز تابا الماي... وزىڭىزدە قانداي حابار بار؟
قانىكەي (باسىن شايقايدى). كوپ جىل ءوتتى، حابارسىزبىن. ءوزىڭ كىمسىڭ؟ بولىپ پا ەدىڭ جاساعىندا بالامنىڭ؟ ەڭ سوڭعى رەت قاي جىلدارى كورىپ ەڭ؟
1-باتىر.
ءۇش جىل ءوتتى ءبىز كورگەلى.
جاساعىندا بولماساق تا
سارعايىپ جولىن كۇتىپ ەك.
قايتپاعان سوڭ، دەنەگە ساۋىت جامىلىپ،
بەلگە سەمسەر تاعىنىپ،
ىزدەۋگە شىقتىق اتتانىپ.
كەلگەن بولسا باتىرمەن كورىسەيىك دەپ ەدىك،
كەلمەگەن بولسا، شەشەكە،
جومارتىڭنىڭ ورنىنا
ۇشەۋمىز دە بالاڭبىز.
قانىكەي. كىمسىزدەر؟ ءوزىڭ كىمسىڭ، (ءبىرىنشى باتىرعا.) جاس قوناق؟
1-باتىر. ءبىر ۋاقىتتا بالاڭىز، جارالاپ كەتكەن جانىمدى.
قانىكەي. كەك العالى ءجۇرمىسىڭ؟
1-باتىر. جوق، شەشە.
جومارتتى قاشان كورگەنشە،
قاتارىندا تۇرعانشا
ايىعار ەمەس بۇل جارام.
از دا بولسا، سەرگىسىن دەسەڭ بويىمدى
ماعان دا تۋعان انا بول.
قۇشاعىڭا ال، جاتسىنبا.
(باس يەدى.)
2-باتىر (ءبىرىنشى باتىردى كورسەتىپ). مىنا جىگىت ءبىر تۋعانداي دوسىم ەدى. ەس بىلگەلى جازىلعان ەمەس جۇبىمىز! سوندىقتان ماعان دا انا بولاسىز.
(و دا باس يەدى.)
3-باتىر.
مەن سىزگە سىرتىڭىزدان قانىقپىن.
مەنىڭ شەشەم ساعان دا شەشە بولار دەپ،
جومارت تالاي ايتاتىن.
ەندى مىنە ءوز ۇيىمدەمىن.
(و دا باسىن يەدى.)
قانىكەي (اڭ-تاڭ).
بىرەۋ ەدى قۇلىنىم...
ەندى مىنە ۇشەۋ بولدى...
قادامدارىڭ قۇتتى بولسىن، ۇلدارىم..،
بۇ دا ءتاڭىرىنىڭ يگەنى شىعار.
قالىڭدار وسىندا، ءبىر ۇيادا بولايىق،
جومارتىمدى بىرگە كۇتەيىك.
(ومىراۋىن اعىتىپ، قۇلاشىن جايادى.) كەلىڭدەر، ومىراۋىمدى يىسكەڭدەر. بارىڭە دە شەشەمىن.
(ايەلدەر قۋانىسا قاراپ تۇر. ءبىرىنشى باتىر قانىكەيدىڭ الدىنا بارىپ، ەڭكەيە بەرىپ دۋلىعاسىن العاندا ۇزىن بۇرىمدارى جەرگە تۇسەدى.)
ايەلدەر (قورقىپ كەتكەندەي). و، ءتاڭىرى... (2-باتىردىڭ، 3-باتىردىڭ دا باس كيىمدەرىن العاندا ۇزىن بۇرىمدارىن كورەمىز.)
داۋىستاp.
ۇشەۋى دە قىز!!!
مازاق ەتە كەلگەن عوي!
(قانىكەي مەلشيىپ قاراپ قالعان.)
نەسىبەلدى.
شەشە، نەگە ۇندەمەي قالدىڭ؟
قىزعا كوڭىلىڭ تولماي ما؟
مەن دە سۇيەم بالاڭدى.
سارعايسام دا، ساعىنسام دا كورە الماي،
اتقا قوندىم كەڭ دالاعا سيا الماي...
ەڭ العاشقى كەزدەسكەندە
جومارتپەن اققۋداي قالقىپ ءجۇر ەدىم،
مۇڭسىزداردىڭ ءبىرى ەدىم،
ەندى مىنە (قولىنا قاراپ.)
اق دەنەمدى كۇن شالدى،
جۇرەگىمدى وت شالدى،
ۋادەلى كۇندەر ءوتتى، ءالى جوق.
قانىكەي (كىرپىگىن قاقپاي قادالىپ). نە دەپ ەدىڭ باتىرعا؟
نەسىبەلدى.
«راس بولسا سۇيگەنىڭ،
كىلەمشى بول وزىمدەي.
سوندا سەنى جار ەتەم» دەدىم،
ول: «ايتقانىڭدى ىستەيمىن،
كەلگەنىمشە كۇت»، دەدى،
سوڭعى ءسوزى وسى ەدى.
ەندى وزىڭمەن بىرگە كۇتكەلى كەلدىم.
قانىكەي (قادالعان كوزىن الماعان. سالدەن كەيىن بەتىنەن قانى قاشىپ سۇرلانادى. كوزدەرى بۇرىنعىدان دا ۇلكەيىپ اشۋ جالىنىن شاشقانداي. ءوز بەتىن ءوزى ءبىر جوسىپ تاستاعاندا، تىرناقتارىنىڭ ىزىنەن قان كورىنەدى. ءجاي، ءبىراق زارلەنە، تىستەنە سويلەيدى).
ءتىپاي، ءتىپاي، ءجۇزى قارا، (قولىن كوتەرىپ.)
ءارى ءجۇر.
حالقىن قورعار باتىردىڭ
سەمسەرىن تاسقا تۇسىرگەن،
بالام دەگەن انانىڭ
جارىق كۇنىن باتىرعان،
كەسەپات قىز، ارمان ءجۇر!
ءجۇزىن سەنىڭ قارا بولسىن!
(نەسىبەلدى قارا تاستاي قاتىپ قالادى. انا بەتىن
باسقا جاققا اۋدارىپ.)
مۇنىڭ ءبارىن بىلگەندە،
ويلاپ نەم بار جومارتتى!
قان جۇتىپ نەم بار وسىنشا.
قالىڭ ەلىن تورلاعان جاۋعا قالدىرىپ،
مىنا ءجۇزى قارا ءۇشىن،
قايرىلماي كەتكەن ارتىنا،
بالا دا مەنەن ساداعا!
(نەسىبەلدىگە.)
سەن قىز ەمەسسىڭ، سيقىرسىڭ.
سورىم ءۇشىن تۋعان سۇمدىق ەكەنسىڭ.
كەت، پالەكەت، كەت!
نەسىبەلدى.
توقتاڭىز، شەشە، توقتاڭىز!
ءاربىر ءسوزىڭ قىزىل شوقتاي قادالىپ
جۇرەگىمدى... جاندىردى.
مىنە اسىنعان كوك سۇڭگىم،
العىر ءجۇزى سۋعارىلعان اجداھانىڭ لەبىنە.
قايتا ورالىپ اناسىنا كەلگەنشە،
جوقتاتپاسقا جومارتتى
سەرتپەن استىم بويىما.
قانشا قالىڭ جاۋ كەلسە دە جۇمساي بەر...
تەك، كۇيىنبە، ماحابباتتى قارعاما...
جار ىزدەمەس، تەڭىن تاپپاس،
تاس جۇرەك ۇل تۋدىم دەپ
ەلىڭە ۋادە بەرىپ پە ەڭ،
سەنىپ پە ەدى سوعان جۇرت؟!
(قۇرالايعا.) سەن ايتشى، قۇرالاي،
جومارت مەنى سۇيگەنىنە وكىنە مە؟
قانىكەي.
كەرەك ەمەس بوگدە كۋا..،
بالاما عانا سەنەمىن!
ءتىرى بولىپ كورىسسە،
ازابىڭ ءۇشىن تارتتىرعان
الار ەدى باسىڭدى.
قۇرالاي.
شەشە، قاتە ايتتىڭىز.. قاتە.
جومارتتى مەن جاقسى بىلەم،
ءۇش جىل ۇداي بىرگە تۇردىق، تۋىستىق.
توقىپ بولىپ كىلەمىن،
كۇن استىنا جايعاندا،
قۇلپىرىپ كەتتى جەر بەتى.
تومەن ءتۇسىپ ءبىر اينالىپ تاڭدانباي،
قۇس وتپەدى توبەدەن.
دانىشپان اجەم داريعا
(داۋسى دىرىلدەپ.)
كوپ جاساعان ءازىز اجەم،
ولەرىنىڭ الدىندا سيپاپ كورىپ كىلەمدى،
و دا ءسۇيدى جومارتتى...
«كوپ جاساسىن نەسىبەلدى...» دەدى.
كەتەرىندە باتىر جومارت —
«اعاڭ بولام، قۇرالاي،
الدىرامىن قاسىما.
شەشەمنىڭ قىزى،
جارىمنىڭ دوسى بولاسىڭ» دەپ اتتانعان.
اڭساپ كەلىپ الىستان
(نەسىبەلدىنى نۇسقاپ.)
جەڭەشەممەن تابىستىم،
دوسى بولدىم جان قيار.
جومارت تەڭىن تاۋىپ ءسۇيىپتى...
كوزىڭدى اش، شەشە، راقىم ەت!
انا دەپ ىزدەپ كەپ تۇرمىن.
بوگدە كورمە، جىلاتپا...
نەسىبەلدى.
جاسىما، قۇرالاي، جىلاما.
تىڭداماسا، اياماسا امال نە؟
اتتانامىز، جۇرىڭدەر...
اناپيا.
نەسىبەلدى، ەندى قايدا بارماقسىڭ؟
اۋزىڭنان اتى تۇسپەيتىن،
جومارتىڭنىڭ شەشەسى الدىڭدا تۇر بەتپە-بەت.
تۋعان شەشەڭ جاۋ قولىنان ولگەن سوڭ
ات جالىن تارتىپ ءمىنىپ ەڭ،
بايلاپ ەدىڭ تال بەلىڭە اق الماس.
«قورعايمىن دەپ ەڭ جومارتىمنىڭ اناسىن»...
تۇسىنەر، شىدا، قارعاماس...
(ايەلدەر جىلايدى.)
شەشە، نازار سالىپ قاراشى،
وسىنشا جۇرتتىڭ كوزى جاس.
ءارى قىزىڭ، ءارى باتىر كەلىنىڭ
نەسىبەلدى جىلاپ تۇر...
مىناداي ىستىق جاس تامسا،
بالقىر ەدى قارا تاس...
(پاۋزا. سودان سوڭ قانىكەي جاقتا جانعان
وتتىڭ جالىنىنا قولىن كۇيدىرە تۇرىپ سويلەيدى.)
قانىكەي.
بويىمداعى اشۋ داعىن
جالىن جۋسىن جاندىرىپ.
جان كۇناسىن وت تازارتسىن كۇيدىرىپ.
الاس... الاس، وت الاس!
(قولىن اسپانعا جايىپ.)
و، ءتاڭىرى، قايىرىمدى جۇرەگىمدى
قايتارىپ بەر وزىمە.
ايەلدەر (ولار دا قول كوتەرىپ). و، ءتاڭىرى!..
قانىكەي (ءىلۋلى تۇرعان بالاسىنىڭ دۋلىعاسىن العان).
كەلىڭدەر، (قۇشاعىن جايادى.)
وت تازارتقان قولىممەن قۇشاقتايىن ءبارىڭدى،
(اۋەلى نەسىبەلدىنى قۇشاقتاپ، ومىراۋىنا باسادى.
باسىنا دۋلىعا كيگىزەدى.)
باتىرىم بول، پانام بول...
شىمىلدىق
ينتەرمەديا
پەردە جابىق. ارجاعىنان سويلەگەن، كۇلگەندەردىڭ شۋى ەستىلەدى. اناپيا مەن وراز جۇگىرە باسىپ شىعادى. ورازدىڭ كيىمى قازاقتان وزگەشە: ورتا عاسىردىڭ گراۆيۋراسى سياقتى. بەلىندە سەمسەر، باسىندا دۋلىعا، ماڭدايىنا جىعا قاداعان.
وراز.
نەسىبەلدى دەگەندە القىنبايتىن جۇرەك جوق.
دامەسى بار جىگىتتەر كەلىپ جاتىر جان-جاقتان.
ءبىرى بولىپ سولاردىڭ مەن دە تۇسەم سىنىنا.
سەرتىنەن قويعان قاشپايمىن.
اناپيا.
جەكپە-جەكتەن جەڭىلگەن
جاساعىندا جىگىت بولىپ قالادى.
رازىمىسىڭ وسىعان؟
وراز.
ەر سەرىگى تاۋەكەل.
تاۋەكەلگە تۇيىنبەي سىناۋ قيىن باقىتتى.
جەكپە-جەكتە ۇتىلىپ،
جاساعىندا قالعاندا قانشا وكىنىش بولار ەد؟
اناپيا.
وكىنبەسەڭ بولعانى.
ءبىراق باتىر قىزدان جەڭىلىپ
بولىپ قالساڭ ارزانداۋ
باسقاسى بار دەپ ويلاما.
ءبىز دە وسالدان ەمەسپىز.
Opاز (جايدارى، ازىلدەي).
جوق، جوق. ولاي دەمە، سۇلۋىم.
سۇرىنبەيتىن تۇياق جوق.
كەيدە جىقساڭ كەي كەزدە
جىعىلىپ تا جۇرەسىڭ،
كۇش اتاسىن سىيلاي ما؟!
ۇتىلا قالعان كۇنىمدە
تەرىس اينالىپ كەتپەڭدەر.
ءبىر كادەگە جارارمىن.
اناپيا (كۇلىپ).
ەسكەرتكەنىم، شىن ايتامىن،
(جاقىنداپ جاۋدىراپ قارايدى.)
جيھانكەز باتىر ول كۇندە
كەتە المايسىڭ بۇل جەردەن.
بيىك زاڭعار تاۋلارمەن
ءتۇپسىز تەرەڭ وزەندەردى كورمەيسىڭ.
(كۇلەدى.)
وراز (كۇلىپ).
جەل وينايدى بەتىندە
تولقىندارمەن الىسىپ.
مىناۋ تۇرعان جارىق كۇن دە
سوعان بارىپ شومىلادى.
جەلكەندەردى كوتەرىپ
تالاي ءجۇزىپ ءوتۋشى ەك.
اناپيا.
قالاي ەدى، اق دەدىڭ بە شاشتارىن؟
باسقا تىلدە سويلەيتىن
قىزداردى دا كورمەيسىڭ،
زار بولاسىڭ جەتە الماي،
جاساقتان شىعىپ كەتە الماي.
(تاعى دا ىزالاندىرعىسى كەلگەندەي كۇلەدى.)
وراز.
شاشتارى سارى التىنداي،
كوزدەرى تەرەڭ تەڭىزدەي
نە ءبىر ءتۇرلى سۇلۋلارى بولادى.
اناپيا.
ءيا، ءيا، مەن دە سولاردى ايتامىن.
جەكپە-جەكتەن ۇتىلساڭ،
ءجىپسىز بايلاپ قويامىز،
ايتقانىمىزدى ىستەيسىڭ،
ىعىمىزدا جۇرەسىڭ.
وراز (و دا كۇلىپ).
ۇستاسپاي جاتىپ جىقتىم دەمەي، ەڭ اۋەلى...
اناپيا (ءبولىپ كەتىپ).
نەسىبەلدى ۇتتىرمايدى، سەنەمىن.
ءمۇلت كەتپەيدى نايزاسى.
بەتتەسىپ كەپ شاپقاندا
قارقىنى دا وزگەشە:
تولقىنىنداي ءوزىڭ ايتقان تەڭىزدىڭ.
جولىندا نە تۇرسا دا
جۋىپ-جايىپ كەتەدى.
وراز.
ەندەشە مەن دە وكىنبەن جىعىلسام،
نەسىبەلدى ماڭىندا
ءجاي جۇرسەم دە ارمان جوق.
اناپيا.
ارمانىڭ جالعىز نەسىبەلدى عانا ما؟
وراز.
جوق، ول عانا ەمەس.
توپتارىن دا سۇيەمىن.
جەكپە-جەككە كۇش سىناۋ ول وزىنە ءبىر بايگە.
ال، (كۇلىمسىرەپ.) كوزبە-كوز تۇرعان ءوزىڭ دە،
ءبىر باتىرعا ومىرلىك جار بولۋعا
كۇمانىم جوق جارايسىڭ! (جاقىنداپ.)
ايتشى، تەرىس پە؟
اناپيا (جۇرە، ويناقىلانا). كىم ءبىلسىن... مەن دە سايىستا سىناسارمىن. (كۇلىپ شىعىپ كەتەدى.)
وراز. نە دەسەڭ دە ەركىڭدە. بارىنە دە ىرزامىن. (كۇلىپ و دا كەتەدى.)
قاشىپ قۇرالاي شىققان. ونى قۋعان ورتا بويلى، دومبىراسى ۇكىلى قاماسي. قۋىپ جەتىپ بەلىنەن ۇستايدى.
قاماسي.
ماقتانىپ ەڭ جۇيرىكپىن دەپ،
سوندا دا جەتىپ ۇستادىم.
قۇرالاي (يتەرەدى). ىزدەپ كەلگەنىڭ مەن ەمەس قوي، قويا بەر!
قاماسي.
وندا نە تۇر؟
تورىمدى ساعان تاستادىم،
قاشىپ ەدىڭ ۇستادىم.
امالىڭ بار ما وسىعان؟
قۇرالاي (كۇلىپ).
كىم كورىنگەن دامە ەتكەن،
ەسىل نەسىبەلدى-اي دەسەيشى...
قاماسي.
مەنىڭ نەم كەم، بۇلبۇلىم؟
قۇرالاي.
كەزدەسكەنگە كوز ءسۇزىپ،
تاڭداماي تورىن تاستايتىن
كولەڭكەڭمەن جارىسىپ،
قاڭباق كورسە قۋاتىن
نەڭدى قۇندى دەمەكسىڭ؟...
قاماسي.
قاتا، قاتا...
جەتپەي ايتتىڭ، قۇرالاي.
سايىسقا ەرتەڭ شىققاندا...
باتىر قىزدى جىققاندا
دومبىراما ءسوز بەرەم،
كۇيمەن ايتام سىرىمدى.
سوندا ەستىرسىڭ
جۇرەگىمنىڭ قاعىسىن.
قۇرالاي (قاساقانا قاتتى كۇلىپ).
قاعىسۋعا شىداماي،
قالباڭداپ جەردە جاتقاندا
اياعىڭنان سۇيرەمەسەم نەعىلسىن؟
(كۇلكىسىن توقتاتىپ). جەكپە-جەككە شىعاردا،
انت ەتەسىڭ باتىرلاردىڭ سالتىمەن.
ەرىكسىز جەڭىلسەڭ...
باتىر قىزعا جىگىت بوپ
جاساعىندا قالاسىڭ. ونى بىلەمىسىڭ؟
قاماسي.
بىلەمىن.
نەسىبەلدى توبىندا،
سەن سياقتى بۇلبۇل قىزبەن ءبىر بولسام
وكىنبەيمىن وعان دا... (جايدارلانا.)
سايراعان ءتاتتى ۇنىڭە
دومبىرادان كۇي قوسسام،
كۇندە تەربەپ بالقىتسام،
ءوزىڭ دە تەرىس كورمەسسىڭ...
(كۇلىپ قولىن سوزادى.)
قۇرالاي (شەگىنىپ، كۇلىمسىرەپ). ءتاڭىرىم ساقتاسىن. (جۇگىرىپ كەتەدى. قاماسي تاعى دا قۋا جونەلەدى).
ەڭسەگەي بويلى، يمەكتەۋ كەلگەن قادىربەك شىعادى. ۇستىندە زەرلى تون، قالپاعى دا سونداي، ەتىگى ويمىش-ويمىش كوك سالى جۇگىرتكەن. قولىندا التىن بالداق. ول جان-جاعىنا قاراپ الىپ الدەكىمدى قولىمەن شاقىرادى. ساۋداگەرشە كيىنگەن جالعىز كوزدى اياز شىعادى.
قادىربەك.
سالتى وزگەرەك بولسا دا
مىنا قىزدى ۇناتتىم. التىنعا كەلسە اياماي،
ءۇي ىشىمەن قوسا ساتىپ الار ەم.
ءبىراق وعان باسپايدى.
جۇمباقتى سويىس قانا شەشەدى...
قان بالاسى قاعىسپاي كەتسە ءمىن بولار،
مايدانىنا تۇسەمىن. (جالتاقتاپ.)
تىڭداۋشى جوق پا ماڭايدا؟!!
اياز (و دا قاراپ). ەشكىم جوق مىرزام، ايتا بەر.
قادىربەك.
جۇرت الدىنا شىققان سوڭ
جەڭۋىم كەرەك قالاي دا.
جىعىلىپ جاتسام شاڭعا اۋناپ
سۇيەكتەن كەتپەس ءمىن بولار.
(ايازعا سىبىرلاپ.)
قۋسىن، سەن ساۋداگەر،
تالايدى باستان وتكىزگەن.
اقىلىن تاپ، امالدا،
جولىن ۇيرەت جىعۋدىڭ...
بوكتىرەمىن التىنعا.
ءما، ازىرگە الا تۇر.
(قولىنداعى التىن جۇزىگىن لاقتىرىپ تاستايدى.
اياز قاعىپ الىپ قالتاسىنا سالادى.)
اياز. وستەرىڭدى ءوزىم-داعى ءبىلىپ ەم.
قادىربەك. قالاي ءبىلدىڭ؟
اياز. ويلاعانىن كىسىنىڭ كوزىنە قاراپ ءبىلۋشى ەم. ءما، ەندەشە! (كەڭ شاپانىن اشىپ جىبەرىپ، كۇندەي جارقىراعان قالقانىن ۇسىنادى. تەز-تەز سويلەيدى.)
كۇنگە قارسى جاقتا بول،
ساۋلەگە كوزى شاعىلسا
باتىر قىز سەنى كورە الماس،
قاداي الماس نايزاسىن.
ءتۇسىرىپ قال سول كەزدە.
قادىربەك (قالقاندى كۇلىمسىرەي الادى). ءما، تاعى دا. (ايازعا ءبىر قالتا التىن تاستايدى. اياز ونى دا قاعىپ الادى. ەكەۋى ەكى جاققا كەتكەن. ساحنا ارتىنان كۇلكى شۋ كۇشەيە ەستىلەدى. پەردە اشىلادى.)
التىنشى كارتينا
اۋىل، جايلاۋ. ارىدە قاتار تىگىلگەن ۇيلەر. كۇتكەن قالىڭ جۇرت. ىشىندە نەسىبەلدى، ورازدار دا بار. پەردە اشىلا بەرگەندە كۇلكى باسىلادى. كوپشىلىككە ءسال عانا باس ءيىپ امانداسقان قانىكەي كىرەدى. ورتادا ەكى وت جانىپ تۇر.
قانىكەي. باتىر قىزىم، نەسىبەلدى، ءازىرمىسىڭ سايىسقا؟
نەسىبەلدى (ۇشىپ تۇرادى). ءازىرمىن، شەشە.
(الدىنا بارىپ ماڭدايىن سۇيگىزەدى.)
قانىكەي.
تالاپتىلار، ورتاعا شىق.
جەڭىلگەنىڭ قىزىما دوس بولام دەپ،
جاساعىندا قالام دەپ
انت بەرەسىڭ الدىمدا.
كانەكي شىعىڭدار.
(ءۇش باتىر ىلگەرى شىعادى.)
ءتاڭىرى الدىندا ورىنداۋعا شارتىمدى،
وت اۋليە ورتاسىنان وتىڭدەر...
ءتاۋ ەتكەن سايىن جالىندى
ەستىرتىپ ەلگە «انت!» دەڭدەر.
وراز (وتتان وتەدى.) انت! انت! انت!
قاماسي دا وتقا جاقىنداپ قالعان، كىلت كىدىرىپ قالادى. جۇرتتىڭ كوزى قاماسيدا. ول نايزاسىن تاستاپ، دومبىراسىن العان. قۇرالاي مەن
نەسىبەلدىگە بارىپ توقتايدى.
قاماسي (دومبىرامەن جىرلاپ كەتەدى).
نەسىبەلدى، تىڭدا-تىڭدا،
كوڭىلىڭدى ءبول ايتقان سىرعا.
نايزا ورنىنا دومبىرا الدىم،
كەزەگىمدى بەردىم جىرعا.
كەلگەن كۇننەن اۋدى كوڭىلىم
جانىم سۇيگەن ءبىر سۇلۋعا.
سول سۇلۋعا قانات قاقتىم،
جاردەمشى بول قوسىلۋعا.
جاساعىڭدا قالايىن مەن،
ءبىر شىعايىن جورتۋىلعا.
سۇيگەن قىزىم — قۇرالايىن،
قۋسىرۋعا قولىم دايىن.
(باسىن يەدى. تىڭداۋشىلار قوستاي كۇلىسەدى.)
قۇرالاي (ويناقشىپ). ءاي جوق، ءشاي جوق، بۇل نە قىلعان لاپ ەتۋ. ەستىمەيمىن، كونبەيمىن. ولەڭى بولسا مىندەتى، ءوزىم دە ولقى ەمەسپىن.
قاماسي (قىسىلىپ). سەن دە مەندەي سۇيەدى دەپ سەنىپ ەم...
قۇرالاي. سۇيسە شە؟.. وستە مە ەكەن ۇيالماي... ويلانۋ، تولعانۋ دەگەن بولماس پا؟..
نەسىبەلدى.
تەنتەك بولما، قۇرالايىم، بۇلبۇلىم.
جىرمەن ايتسا سۇيگەنىن
شىنىمەن سىرىن شەرتكەنى.
ءان مەن جىردا وپاسىزدىق بولماس-تى.
ماحاببات تا مايدان سياقتى
باتىرلىقتى قالايدى؛
سەن دە قاشپا ەرلىكتەن.
قۇرالاي (قاماسيدىڭ دومبىراسىن جۇلىپ العان جىرلاپ كەتەدى).
سۇيەمىن دەدىڭ، قىرانىم،
سول سوزگە دە مەن تۇرامىن.
ۇنىڭنەن قوڭىر جەل ەستى
تىڭداي دا تىڭداي تىنامىن.
ءازىل ءۇشىن از عانا
جەل ءسوز ايتىپ سىنادىم،
قايعىرما وعان، قىنجىلما
سارقىلماي اعار بۇلاعىم.
ءبىر بۇرايىق قوسىلىپ
دومبىرانىڭ قۇلاعىن.
ءبىر جاعايىق قوسىلىپ
ماحابباتتىڭ شىراعىن.
جۇرەگىم مەنىڭ سەن ءۇشىن،
نە كورسەم دە شىدادىم!
(دومبىرانى قاماسيعا ۇستاتا بەرىپ، قانىكەيدىڭ ومىراۋىنا بارىپ بەتىن باسادى.)
داۋىستار
جارايسىڭ، قۇرالاي؟
كوپ جاسا، بۇلبۇلىم!
جاقسى جاۋاپ!
قانىكەي (نۇرلانا كۇلىمسىرەپ). قاماسي قاراعىم، سەن دە كەل. (قاماسي بارادى. ونى دا قۇشاقتايدى.) كوپ جاساڭدار، شىراقتارىم. (ەكەۋىن دە سۇيەدى.)
وراز (وتتاردى ارالاپ، تاۋبە ەتەدى). انت! انت! انت!
قانىكەي. ورىن اشىڭدار ورتادان، سايىس باستالسىن!
نەسىبەلدى مەن وراز سايىسقا شىعادى. بۇل اتقا مىنبەي-اق جاياۋ سەمسەرلەسۋ، ونەر، ايلا، كۇش ارتتىرىپ ەتۋ ويىنى بولسا دا شەت ەمەس. قاراۋشىلار تاڭدانىسا قاراسادى. نەسىبەلدى مەن وراز بىرىنەن-بىرى اسىرادى ونەرىن. ەكەۋىنىڭ سوعىسى كۇنشىعىس حالىقتارىنىڭ بارلىق سايىسكەرلىك قاسيەتىن كورسەتكەندەي. ەڭ اقىرىندا كوز ىلەستىرمەي قيمىلداعان نەسىبەلدى ورازدى ساستىرىپ شەگىندىرە باستاعان. قولىنداعى سەمسەردى قاعىپ تۇسىرەدى. وراز تۇرىپ قالادى. قوشەمەتتەگەن داۋىستار دۋىلداي ەستىلەدى. نەسىبەلدى ءوز سەمسەرىن ورازدىڭ ومىراۋىنا ءسال تاقاپ.
نەسىبەلدى (ءجاي). ۇتىلدىڭ، وراز!
وراز. جەڭدىڭ، نەسىبەلدى، جەڭدىڭ!
اناپيا (ورازدىڭ قولىنان جەتەكتەپ). ءوزىم دەمەپ اكەتەيىن، باتىرىم.
وراز. راقمەت، سۇلۋ.
نەسىبەلدى. وراز، رەنجىمە ۇتىلدىم دەپ، مەنىڭ كۇشىم باتىر كۇشى جومارتىمنان اۋىسقان.
وراز (كۇلىمسىرەپ). ءوزىم دە سونى بايقادىم.
اناپيا. قول بەرىڭدەر تاتۋلىققا ماڭگىلىك (ەكەۋى قول الىسادى).
قانىكەي. نەسىبەلدى، قۋان، جانىم! جاساعىڭا مىڭعا تاتىر ءبىر ءوزى، ورازداي ارىستان قوسىلدى.
نەسىبەلدى (اناپياعا). اناپيا، تۋدى اكەل. (اناپيا تۋدى. اكەلەدى.)
جومارتتىڭ تۋى مىنا تۋ،
باتىرىم ءوزى كەلگەنشە
سەن ۇستايسىڭ، ورازىم.
وراز (تۋدى ءسۇيىپ).
اماناتىڭ ءقادىرلى.
قياناتقا بەرمەيمىن!
نەسىبەلدى
بىتكەن جوق قوي ءالى سايىس،
تاعى كىم ەدى تالاپتى،
شىقسىن بەرى ورتاعا!
ورتاعا قالقانى جارقىراعان قادىربەك شىعادى. نەسىبەلدى قالقانعا تەسىلە قاراپ الادى دا بايقاپ باسىپ و دا جاقىندايدى. قادىربەك لىپ ەتىپ كۇنگە قارسى جاققا شىعىپ كەتكەن. قالقاننىڭ جارىعى نەسىبەلدىنىڭ كوزىنە تۇك كورگىزبەيدى. وسى كەزدە قادىربەك سوعىپ جىبەرەدى. نەسىبەلدى بار كۇشىمەن قاعىپ جىبەرىپ، ءوزى تەڭسەلىپ قالادى. ءسۇرىنىپ قالعان قادىربەك قايتا كوتەرىلگەنشە:
وراز، اناپيا، تاعى باسقالار. نەسىبەلدى، نەسىبەلدى! — دەسەدى.
وسى داۋىسپەن نەسىبەلدى شاپشاڭ قيمىلداپ ەسىن جيناپ العان، ەندى ۇرۋعا كەلگەن قادىربەكتى دارىتپايدى. دۋلىعاسىن ميلىعىنا تۇسىرە كيىپ كوزىن كولەڭكەلەيدى. قادىربەك تاعى دا كۇنگە قارسى جاققا شىعۋعا بەتتەيدى. نەسىبەلدى بوگەي بەرەدى. قادىربەك ەندى ءوزى ورنىن تاۋىپ ۇمتىلعانشا كۇننىڭ كوزىن بۇلت باسادى. مەزگىلىن جىبەرمەگەن نەسىبەلدى كوز ىلەستىرمەي اتىپ بارىپ قادىربەكتىڭ قالقانىن ۇرىپ تۇسىرگەن. ونىڭ ارتىنشا ابدىراعان جىگىتتىڭ ءوزىن دە شالقاسىنان تۇسىرەدى. ەكى جەزتىرناق جانە اۆانسەنادا تۇرعان اياز دا سەلك ەتە قالادى.
اياز. (قادىربەك قۇلاعاندا). اقىماق!
نەسىبەلدى (قاسىنا دا بارماستان). تۇر، باتىر، سايىس ءبىتتى! (ءوز توبىنا كەتەدى.)
قادىربەك (تەز تۇرىپ نەسىبەلدىگە جۇگىرىپ بارعان، كىجىنە). الداپ سوقتىڭ، اڭداتپاي قاپتىڭ اياقتان.
نەسىبەلدى (بۇرىلىپ قارايدى، تەرەڭ مىسقىلمەن). سەن سياقتى قۋىس كەۋدەدەن وسىنداي اششى داۋىس شىعادى دەپ ويلاماپ ەدىم، عاجاپ ەكەن!
قادىربەك.
قاتىنعا ەرگەن قاراڭ قالماق! (كوپكە.)
وسىعان باتىر ەرەر مە؟!؟
توقتاتىڭدار سيىنۋدى سيقىرعا!
ەي، جىگىتتەر، كەلىڭدەر،
قوسىلىڭدار حان ۇلىنىڭ توبىنا!
قاتىنمەن بولسىن قاتىندار،
ەركەكپەن بولسىن ەركەكتەر!
نەسىبەلدى.
قارقىلداعان قارا قارعا بولدىڭ با؟!
انتىن قايدا انت اتقىر؟!
قادىربەك (ىزامەن قارقىلداي كۇلەدى.) انت پا؟! باتىر مەنەن قاتىننىڭ اراسىنا انت جۇرمەس، جۇرگەنمەنەن دارىماس! حا-حا!
(وراز قىلىشىن جالاڭاشتاپ تۇرا ۇمتىلعان. نەسىبەلدى ۇستايدى.)
نەسىبەلدى.
سابىر ەت، وراز سابىر ەت.
بۇل سياقتى اسىل بولات سەمسەردى
ءيسى ساسىق ارام قانمەن ارامداۋ
كۇنا بولار وزىڭە.
قارا بەتتى قارعىس اتسىن، وت اتسىن!
قور بوپ ءوتسىن دۇنيەدەن.
بار كيىمىن، قارۋى مەن جاراعىن
سىپىرىپ ءقازىر الىڭدار.
جالاڭاش كەتسىن، جالاڭاش ءوتسىن جالعاننان.
(جىگىتتەر انە-مىنە دەگەنشە قادىربەكتىڭ بار كيىمىن، قارۋىن توناپ الادى. سيديىپ جالاڭ اياق، جالاڭ باس قالادى. وزىندە زارە جوق، بىردەن قاعادى.)
قانىكەي.
ەي، ەندى سەن دە ادامبىسىڭ؟ جوق!
تۇلعاڭ، ءتۇرىڭ كەلسە دە
قوسىلمايسىڭ ساناققا!
ار-ۇياتتان ارىلعانسىڭ ءبىرجولا،
قاراقۇس شوقىپ كوزىڭدى،
جۇرەگىڭدى قۇرت تەسسىن.
يت جەركەنسىن جالاماي ارام قانىڭدى،
جوعال جاۋىز، جوعال!
وسى كەزدە قالتىراپ تۇرعان قادىربەك زىتا جونەلەدى. ايازعا وقتىعىسىپ قالادى.
قادىربەك. (ايازعا). الدادىڭ مەنى، سۋايت!
اياز. اقىماق ءارقاشان ءوزىن-وزى الدايدى.
قادىربەك. اسىقپا، سىباعاڭدى بەرەرمىن!
(جۇگىرىپ كەتەدى.)
اياز (ىلگەرى شىعىپ).
سايىس بىتسە كۇش سىناسار.
ساۋداگەرگە كەزەك ءتيسىن، جاراندار.
ارىپ كەلدىك الىس جۇرتتان،
پۇلىمىزدى كورىڭدەر.
جارىن كۇتكەن باتىر قىزدىڭ
الدىنا مۇلكىمىزدى جايامىز.
كىم بىلەدى، قايعى تارتقان جۇرەگىنە
ساپارىمىز ەم بولار،
تەك ساتىمەن كەلگەن بولايىق!
وراز. قاماسي، مىنا قارا ساقالدىڭ قىلجاقتاعىسى كەلە مە، قالاي؟
اياز.
كىلەمشى قىز باتىر بولسا،
قارۋ اسسا بويىنا
ەركەكتەر دە بار شىعار
جاۋلىعىن تارتقان ايەلدىڭ.
قىمبات مۇلىك كىلەمىمىز اكەلگەن.
كورىڭدەر، كورىڭدەر.
(ەكى جەزتىرناق بۇكتەلگەن كىلەمدى ورتاعا اكەلەدى.)
قانىكەي.
بايقاپ سويلە، ساۋداگەر،
قوتىر ءتىلىڭ ءوز ەركىڭە كونبەسە،
مەن جۇلدىرىپ تاستارمىن!
نەسىبەلدى. اشۋ ەتپە، شەشە. سايتان مەن ساۋداگەر ءبىر بالشىقتان جاسالعان ەمەس پە؟..
اياز (ازىلدەگەنسىپ).
ءتاڭىرىنىڭ بەرگەن مىنەزى:
ويىما كەلگەن ءسوزىمدى
ءبىلدىرىپ الام ءارقاشان.
كىنالى بولسام كەشىڭىز.
جايىڭدار كىلەمدى، جايىڭدار!
(جەزتىرناقتار جومارتتىڭ كىلەمىن اشادى. نەسىبەلدى ۇمتىلىپ بارىپ جازۋعا قادالادى. قۇرالاي دا تونەدى).
قۇرالاي.
نەسىبەلدى... بۇل كىلەم...
نەسىبەلدى
(تەز ءبولىپ كەتىپ داۋىستاپ وقيدى).
«سارعايدىڭ با مەنى كۇتىپ، سۇيگەنىم،
مەن دە ساعان ىنتىقپىن»...
قۇرالاي.
جازعانى عوي جومارتتىڭ. (ايازعا).
بۇل كىلەمدى قايدان الدىڭدار؟
اياز.
قىتايدان ساتىپ العانبىز،
ەندى ساتۋعا اكەلدىك.
نەسىبەلدى.
قىتايدان؟ جومارت قايدا؟
سەندەر مە ونى ولتىرگەن؟
اياز
(تەز وزگەرە قالىپ قۋانعانداي.)
قانشا ۋاقىت سارىلىپ،
ىزدەگەنىم سەنبىسىڭ.
تاپقانىم با، راس پا؟
(الدىنا تىزەسىنەن تۇرىپ سويلەيدى.)
جۇمساپ ەدى مەنى جومارت ادەيى،
سۇيگەنىمە كىلەمىمدى جەتكىز دەپ.
ارمانىم جوق، ورىندادىم ءامىرىن.
حانىم جومارت، حانشام سەنسىڭ، باتىرىم.
(جولداستارىنا قاراپ.)
باس يىڭدەر تىزەلەپ،
قانشامىزدىڭ الدىندا!
(انالار ايتقانىن ىستەيدى.)
حان تىلەگىن ىستەيمىز،
نەسىبەلدى، بىزبەن بىرگە جۇرەسىڭ،
قوسىلاسىڭ جارىڭا.
قانىكەي.
حان دەدىڭ بە جومارتتى؟
اياز.
ءيا، حان دەدىم.
قانىكەي.
جارىن عانا ايتا ما؟
جوق اناسىن دا ويلاي ما؟
اياز. ىلگەرىرەك سەنى دە ويلاپ جىلاۋشى ەدى، كۇتە-كۇتە وشكەن شىعار دەۋشى ەدى. وسى كۇنى كوپ ايتپايدى، ءولدى دەپ سانايدى شەشەسىن...
(نەسىبەلدى كىلەمگە ماڭدايىن توسەپ وتىرىپ قالادى، كەنەتتەن قاراڭعىلانا باستايدى. قۇرالاي اناپيانى جەتەكتەپ وڭاشا الىپ شىققان، ۇرەيلەنە، سىبىرلاپ سويلەيدى.)
قۇرالاي.
اناپيا، كورەمىسىڭ.
كۇن كەنەتتەن قاراۋىتىپ بارادى...
قاراشى، انە قۇستار قاشتى شىرىلداپ،
بوتالار دا بوزداپ تۇر. (اينالا قاراپ.)
جىلقىلار دا تۇياعىمەن
جەر سابايدى پىسقىرىپ.
جەل ۇرلەمەي شايقالادى
اعاشتاردىڭ جاپىراعى،
كورەمىسىڭ، اناپيا، قاراشى.
(ەكەۋى دە قارايدى.) جەزتىرناقتار جۇرگەن جەردە وسىنداي بولادى دەپ اجەم ايتۋشى ەدى.
اناپيا. جەزتىرناق دەيمىسىڭ؟
قۇرالاي.
ءيا، اناپيا...
قولدارى ۇزىن، ساۋساقتارى تەمىردەن.
قان يىسىنە ماس بولادى،
قاندى كورسە باسسالادى
دەيتىن اجەم داريعا...
(ايازدارعا بۇرىلىپ.)
مىناۋ كەلگەن ساۋداگەرلەر ەمەس.
بايقاۋ كەرەك قولدارىن،
قان كورسەتىپ سىنايىق...
اناپيا.
نە دەپ تۇرسىڭ، قۇرالاي؟
ايرىلدىڭ با ەسىڭنەن؟!
جەزتىرناققا جومارت قالاي حان بولماق؟
قۇرالاي.
توقتاي تۇر ۇندەمەي! (قاماسيعا.)
قاماسي مۇندا كەل.
(قاماسي جۇگىرىپ كەلەدى. قاراۋىتا بەرەدى.)
قاماسي (قۋانىشپەن).
بۇل نە دەگەن باقىتتى كۇن، بۇلبۇلىم؟
حابارى كەلدى جومارتتىڭ،
كىلەمى قانداي تاماشا.
نەسىبەلدى سەن بولىپ،
بولا قويسام مەن جومارت،
نەمەنەن حابار بەرەر ەم؟
قانشا باپتاپ قاقسام دا
دومبىرا داۋسى جەتەر مە؟
جوق، جەتپەس ەدى، قۇرالاي؟
قۇرالاي. توقتا، سەن وسىلارعا شىنىمەن سەنەمىسىڭ؟
قاماسي. سەنبەگەندە شە؟ جومارت ارناپ جىبەرمەسە، سونشا جولدان كەلەر مە؟.. كىلەم جومارتتىكى دەپ ءوزىڭ ايتقان جوقسىڭ با؟..
قۇرالاي.
راس، ايتتىم...
ءالى دە ايتام،
تانىپ تۇرمىن كىلەمدى
لوبلىعادى جۇرەگىم...
ادام ەمەس مىنالار.
قاماسي. ەندى كىم؟
قۇرالاي. جەزتىرناقتار.
قاماسي. كىمدەر دەيسىڭ؟
قۇرالاي (داۋسىن سوزىپ). جەزتىرناقتار!
قاماسي (ساقىلداپ تۇرىپ كۇلەدى). سوزىڭە بولايىن، بۇلبۇلىم... ساۋىت كيگەن ۇستىنە باتىر قىز دەيدى-اۋ سەنى دە. (كۇلەدى.) قايدان كەلسىن ەرتەكتەگى جەزتىرناق؟ قورقىتۋ ءۇشىن بالانى «تىرناقتارى تەمىردەن كىسى قانىنا ءوش بولادى» دەسەتىن. سەنەرمىسىڭ سوعان دا؟ (كۇلىپ قۇشاقتايدى.)
قۇرالاي. كۇلمە، قاماسي، كۇلمە! ەستيمىسىڭ بوتام دا قورقىپ بوزداپ تۇر.
قاماسي (تاعى كۇلىمسىرەپ). شىن بەلگىسىن جاڭا تاپتىڭ... بوتا بوزداعان سايىن ۇركە بەرسەڭ، جانىڭ قالماس كەۋدەڭدە.
كوردىڭ بە نەسىبەلدىنى:
كوڭىلى تولا قۋانىش،
Hۇp وينايدى بەتىندە،
جارىعى مەن جالىننىڭ.
قاراپ وتىر كىلەمگە،
كوردىڭ بە ءانى قاسيەتتەپ
جازۋىنان سۇيگەنىن... (كۇلىمسىرەپ.)
سەن دە سونداي قادىرلەي ءبىل ەرىڭدى.
(وزىنە تارتىپ قۇشاقتايدى.)
نەسىبەلدى.
شەشە، كۇندىككە قاراپ وتىرمىن.
قاراۋمەن كوزىم تويار ما؟..
(كىلەمدى نۇسقاپ.)
مىنە جازعان سالەمى.
وقۋمەن كوڭىلىم تىنار ما؟..
قايداسىڭ، ساۋداگەر؟ (ايازعا قاراپ.)
شەرلى جۇرەك شەمەن بوپ،
تارىلعان كەزدە تىنىسىم،
وسىنداي حابار جەتكىزگەن
سەنى كىمگە بالايىن؟
ءتاڭىرىمبىسىڭ، كىمىمسىڭ؟..
قايتا ايتشى. جومارتىمدى قانداي ەلدىڭ حانى دەدىڭ؟
اياز (قۇلپىرا).
اعاشى گۇل توكپەيتىن،
كۇنىنەن جىلۋ كەتپەيتىن،
وزەنىنىڭ سۋى بال،
تەڭىزى تەرەڭ تەربەلگەن،
تاۋلارى بۇلت وڭگەرگەن،
ءبىزدىڭ ەلدە حان دەدىم.
وراز. قانداي تەڭىز ايتقانىڭ؟ قانداي جەرلەرگە كەمەمەن قاتىنايسىڭدار؟
اياز (جاقتىرماي). تەڭىزدىڭ اتى كوپ، كوپ جەرلەpگe قاتىناسامىز. ونىڭ نەسىن سۇرادىڭ؟!
وراز. اتىن ايتشى تەڭىزىڭ مەن ەلىڭنىڭ؟
اياز. تەڭىزدىڭ اتى تەرەڭ، كۇنشۋاق دەيمىز ەلىمىزدى.
وراز (سەزىكتەنگەندەي). ءيا، دۇرىس اتادىڭ. Meءنىڭ بولعان جەرىم ەكەن. ال مۇندا قاي جولمەن كەلدىڭدەر؟
اياز (نەسىبەلدىگە قاتال داۋىسپەن).
سەنبەيتىن بولساڭ باتىر قىز.
كەتۋىمە ءامىر ەت،
كىلەمىمدى الامىن دا تارتامىن،
كەلگەن جولىم بەلگىلى،
اداسپاي تابام ونىمدى.
ايتپەسە، قىلجاعىن توقتات ساربازدىڭ.
نەسىبەلدى.
رەنجىمە، قوناعىم،
ءقادىرلىم سەنسىڭ بۇگىنگى...
قانىكەي. بالامنىڭ تىرشىلىگى نە، قانداي جۇمىستار ىستەيدى؟
اياز.
كۇندە ەرتەمەن ادىلدىك ايتادى ەلىنە.
كۇنالىعا جازا كەسىپ،
جازىقسىزدى اقتايدى.
سودان كەيىن سوڭىنا ەرتىپ كوپ جىگىت
اتتانادى سەرۋەنگە.
قۇس ۇشىرىپ، يت جۇگىرتىپ،
اڭ اۋلايدى دالادا.
قايتىپ كەلىپ كىلەم توقيدى بالاڭىز.
قانىكەي (ءبولىپ كەتىپ). سيىنا ما تاڭىرگە، وت جانا ما ۇيىندە؟
اياز. ءاربىر ايدىڭ باسىندا ءوزى باستاپ جىگىتتەردى وت جاعادى. اي بىتكەنشە وشىرمەيدى سول وتتى.
قانىكەي (قادالا.) ولاي ەمەس. (نەسىبەلدىگە). نەسىبەلدى، قارا ساقال ءبارىمىزدى الداپ تۇر. تىلەۋ وتىن ايەل جاعار قاشان دا!...
اياز (ىزالى). شەشە، ول ءبىزدىڭ ەلدىڭ عۇرپىن ىستەيدى.
قانىكەي. (و دا ىزالى).
جىلادى دەپ ەڭ بالامدى
ويلاپ مەنى ساعىنىپ.
جاۋمىسىڭ دەپ قورقامىن
ەڭىرەتە كەلگەن شەشەسىن!
اياز (اسىقپاي كىلەمدى بۇكتەيدى، سالقىن سويلەيدى.)
ولاي دەسەڭ امال نە؟..
ولتىرگەن بولساق بالاڭدى
مۇندا كەلىپ نەمىز بار؟
قىزىق ىزدەپ، قىز اڭدىر
جاس ەمەسپىن تولقىعان..،
جول بەينەتىن تارتقاندا،
تارىعىپ ءجۇرىپ تاپقاندا
بۇل ەمەس ەدى كۇتكەنىم....
(نەسىبەلدىگە.)
قالىڭ جاۋدان سەسكەنبەس،
جەكپە-جەكتە جەڭگىش قىز
سەن نە دەيسىڭ مۇنىما؟!
قاجىعان قارت پەن ەرىككەن جاسقا سەنەمىسىڭ!
جوق جومارتتان كەلگەن ماعان ەرەمىسىڭ؟
(جەزتىرناقتارعا قارايدى.)
جۇرىڭدەر، كەتتىك!
اناپيا. ال، كىلەمدى قايدا اكەتپەكسىڭ؟
اياز. كىمگە قالدىرام؟ حاندى ۇمىتقان حانىمعا ما؟
نەسىبەلدى.
شەشە!
جومارتتان اياپ جانىمدى،
مۇندا قالىپ كىم بولام؟
يا كورەرمىن جومارتتى،
ارمانىما جەتەرمىن،
يا الدانىپ ەلەسكە،
ەلسىزدە جاۋدان ولەرمىن.
بارىنە دە ىرزامىن،
بەل بايلادىم بارۋعا.
اق جولىمدى تاپسىرامىن تاڭىرگە...
(كىلەمدى جيناپ الىپ ۇيگە بەتتەيدى. ايازعا).
ءتۇن ەتسىن، ەرتەمەنەن جۇرەمىز...
اياز (نىق). جول جۇرۋگە ءتۇن جەڭىل، كىدىرمەيىك ونشا ۇزاق.
نەسىبەلدى. و دا دۇرىس... ءقازىر...
قانىكەي (وراز بەن اناپياعا). تورلاعانعا تۇرمايتىن قىز جۇرەگى وسى دەڭدەر! (نەسىبەلدىگە، قاتال).
توبىڭا كىرگەن باتىردىڭ
انت الىپ ەڭ بارىنەن،
سەنى تاستاپ كەتپەسكە...
ەندى ءوزىڭ ساعىم قۋىپ كەتپەكسىڭ،
قيامىسىڭ سولاردى؟!
نەسىبەلدى (كىدىرىپ).
تاستامايمىن... قايتىپ كەلەم...
وراز (ءبولىپ كەتىپ).
نەسىبەلدى، ءبىز دە بىرگە كەتەمىز.
باستاي بەرسىن ەلىنە.
جاساققا ەنگەن باتىرلار
حانىمىنا ەرەدى،
حانىنا بىرگە بارادى.
اياز. ماعان جومارت قۇرالدى قول اكەل دەگەن جوق، ساعىنعان جارىمدى جەتكىز دەگەن. حان ءامىرىن ەكى ەتپەن، وزگەلەرىڭدى ەرتپەيمىن!
اناپيا (نەسىبەلدىنىڭ اياعىن قۇشىپ جالىنىپ). بارما، نەسىبەلدى، بارما. جەكە كەتپە بارساڭ دا. نەگە جالعىز ءجۇر دەپ تۇر؟ سەسكەنەدى جۇرەگىم، قۇرالاي ماعان بۇلاردان...
قۇرالاي. ۇندەمە!
اياز.
سىرلارى كىلەڭ جاسىرىن،
سىبىر-كۇبىر بىردەڭە...
حان ءامىرىن ورىندادىم،
ەندى بوسقا بوگەلمەن!
(ول نەسىبەلدىنىڭ قولىنان كىلەمدى الماق بولادى. نەسىبەلدى ونى وڭاي قاعىپ جىبەرەدى.)
نەسىبەلدى. جوق، كەتەمىن، جالعىز كەتەمىن.
نەسىبەلدى.
جوق، كەتەمىن، جالعىز كەتەمىن.
تاڭدار باسقا جولىم جوق.
نەسىبەلدى ەركىن باسىپ ۇيىنە بەتتەيدى. وسى كەزدە قارا اعاشتىڭ تاساسىنان اڭدىپ تۇرعان قادىربەك بۇكشەڭ باسىپ تۇرا ۇمتىلادى. ول قىلىشپەن شابۋعا اينالعاندا، شاپشاڭ قيمىلداعان اياز قولىنان ۇستاپ قالادى، موينىنان سىعىپ جىبەرەدى. جانسىز قادىربەك سىلق وتە تۇسەدى.
اياز (ءجاي نەسىبەلدىگە). كوردىڭ عوي، باتىر قىز، ءالى دە شەگىڭ بار ما؟ قورعاۋشىڭ ءوزىم بولامىن. وزىمە سەنسەڭ، كۇشىمە دە سەن.
نەسىبەلدى جەزتىرناقتار توبىنا قوسىلىپ كەتە باستايدى.
قانىكەي (نەسىبەلدىگە جاقىنداپ.) قوش بول، قىزىم. اقىرعى رەت اناڭا ءبىر قاراۋدى دا كوپسىندىڭ بە؟
نەسىبەلدى (ءجاي). كەشىر، شەشە. باسىم مەڭ-زەڭ، ەسسىزدەيمىن. يا جانىمدا، يا بويىمدا ەرىك جوق، كەشىرە گور.
قانىكەي (ءبىر ورىندا قاتىپ قالعان، جايمەن).
كورسەڭ ەسەن قۇلىنىمدى سالەم دە...
شەشەڭ سورلى ءتىرى دە...
نەسىبەلدى مەن جەزتىرناقتار ءجۇرىپ كەتەدى، ولار كوزدەن دە عايىپ بولدى. وسى كەزدە اناپيا ارتتارىنان جۇگىpe باسىپ ايقايلايدى.
اناپيا (قاتتى داۋىستاپ). كىدىرىڭدەر از عانا! بۇرىلا كەتىڭدەر!
انالار قايتا كورىنىپ، بىرنەشە قادام جاقىنداپ توقتاعاندا اناپيا ءوز ساپىسىن كەۋدەسىنە ۇرىپ جىبەرەدى. قان شاپشيدى. قانقۇمار جەزتىرناقتار وزدەرىن ۇمىتقان، جەڭدەرىن ءتۇرىپ، تىرناقتارىن ارانداتىپ قانعا ۇمتىلادى. تۇرلەرى دە وزگەرىپ كەتكەن، قان يسىنە قالجىراپ ماس بولعان سياقتى.
قۇرالاي. جەزتىرناق!
قاماسي (داۋىستاپ) جەزتىرناقتار!
قانىكەي ساسپاي بۇرىلىپ قارايدى. جەزتىرناقتار اناپيانىڭ قاسىنا كەلگەن، ءبىر شەگىنىپ، ءبىر ۇمتىلادى. تىلدەرىن جالاقتاتادى. اققان قاندى جالاپ تا الادى. نەسىبەلدى اڭ-تاڭ سىلەيىپ تۇر. جەزتىرناقتاردان ءوزىن ارەڭ بيلەپ ۇستاعان اياز عانا. ول كىلەمدى قۇشاقتاپ قۇلاعان نەسىبەلدىنىڭ قولىنان كىلەمدى الادى دا، قىزدىڭ بەتىن ەتەگىمەن ءبىر جەلپىپ، قاشا جونەلەدى. ونىڭ ورنىندا ءتۇتىن عانا قالادى. اناپيا تالتىرەكتەپ ارەڭ تۇر. كەۋدەسىنەن اتقىلاعان قان توقتاعان. وراز اناپيانى كوتەرىپ الادى. جەردەگى قانعا تۇمسىقتارىن تىعا يتتەي تىمىسكىلەنگەن جەزتىرناقتار.
قۇرالاي مەن قاماسي ولاردىڭ تىرناقتارىن سۋىرىپ الادى.
قۇرالاي. تىرناقتارىن جۇلۋ كەرەك. سوندا قۋاتتارى قالمايدى دەيتىن داريعا اجەم. (جەزتىرناقتار ەسىن جيناعان. دارمەنسىز سۇمىرەيىپ تۇر. ەسىن جيناعان نەسىبەلدىنى قارت انا بارىپ دەمەپ اكەلەدى.)
نەسىبەلدى (كۇشىن جيىپ العان. نايزاسىنا اسىلىپ تۇرىپ جەزتىرناقتارعا سويلەيدى): بارام دەدىم سەندەرمەن، ءالى دە بارام قالمايمىن. ەندى نە ايتاسىڭدار، جەزتىرناقتار؟
1-جەزتىرناق. باتىر، جومارت سەنى الدەقاشان ۇمىتقان. ءبىزدىڭ ايەل پاتشامىز گاۋھارتاسقا ۇيلەنگەن. سەنى اكەل دەپ تاپسىرعان جومارت ەمەس، گاۋھارتاس.
2-جەزتىرناق. مازاق ەتپەك الدىرىپ. (قانىكەيگە). سەنى دە بالاڭ ۇمىتقان. بۇگىندە جومارت گاۋھارتاستى عانا بىلەدى. اق توسىنەن ايمالاپ، ەرنىنەن سۇيسە بولعانى... ودان باسقا تىلەك جوق.
نەسىبەلدى. وراز، قاماسي، تاڭسارىدەن اتقا قونامىز!
شىمىلدىق
ءتورتىنشى اكت
جەتىنشى كارتينا
جەزتىرناقتار سارايى. كىلەم توقيتىن بولمە. قۇرىلعان ەرمەك. جان-جاقتىق بارىنە ىلىنگەن اسىل كىلەمدەر. وسىنىڭ ءبارى جومارتتىڭ ەلىگۋى، كىلەم توقۋى ءۇشىن ىستەلگەن. ءبىراق باتىر وعان بەرىلمەگەن. قۇرىلعان ورمەككە دە وتىرماعان. اياعىندا كىسەن، شەتتە اعاشتان جاسالعان سۋرەتتەي قيمىلسىز وتىر. الدەقايدا تەسىلىپ قاراعان كوزى دە جانسىز سياقتى. ەسىكتىڭ اۋزىندا نايزاسىنا اسىلعان كۇزەتشى جەزتىرناق مۇلگىپ تۇر، قۇلاپ كەتەتىندەي. توبەدەگى ەسىك اشىلعاندا قالعىعان كۇزەتشى ەسىن جيىپ جوعارى قارايدى. ءتۇسىپ كەلە جاتقان گاۋھارتاسقا قۇلشىلىق ەتە تابىنا باس يەدى. گاۋھارتاس جاپادان جالعىز. جۇگىرە باسىپ ەرمەككە قارايدى، ودان جومارتقا تەسىلەدى. يشاراتپەن كۇزەتشىنى قاسىنا شاقىرىپ الادى.
گاۋھارتاس. جاقىندادى ما ەرمەككە، كوڭىلىن بۇردى ما؟
كۇزەتشى. جوق. كوزىن دە سالمادى.
گاۋھارتاس. قاراپتان قاراپ وتىر ما؟
كۇزەتشى. ءبىر ورىننان مىزعىر ەمەس، ءتىل دە قاتپايدى.
گayھaرتاس (وزىنە-وزى). نەتكەن بەرىك، جاسىمايتىن جان. ەسىن السام دا جۇرەگى السىرەمەيدى. (كۇزەتشىگە.) بەرى كەلتىر!
(كۇزەتشى قولتىقتاپ اكەلەدى. گاۋھارتاس باتىردى تىلسىمنەن بوساتقانداي باتىردىڭ باسىنان سيپايدى. ساۋساقتارىمەن ەكى كوزىن ۋقالايدى. جومارت ۇيقىدان تۇرعانداي ەسىن جيناپ الادى. كوزىن جىپىلىقتاتىپ الدىندا تۇرعان گاۋھارتاسقا قارايدى.)
جومارت (ءجاي). سەنبىسىڭ؟ تاعى دا قيناۋعا كەلدىڭ بە؟
گاۋھارتاس.
دەگەنىمە كونگەنشە،
كىلەم توقىپ بەرگەنشە
توقتاتپايمىن قيناۋدى.
ءوزىم دە تارتام ازاپتى...
جومارت (ءالسىز داۋىسپەن). سۋ... سۋ بەر! (گاۋھارتاس سۋ اپەرەدى. ءسىمىرىپ تاستايدى.)
گاۋھارتاس. قول تيمەپتى ەرمەككە. ماعان ارناپ جالعىز ءجىپ تە شالماپسىڭ. قاشان توقتار قاسارىسۋ؟!
جومارت. كوكىرەگىمدە جان باردا ەلىگەدى دەپ ويلاما!... ەسىمدى الىپ تىلسىمدەپ، تورلاساڭ دا دەنەمدى، جۇرەگىمدى بەرمەيمىن. جەڭدىرمەيمىن، كونبەي ءمىن. سۋ! (تاعى دا ىشەدى.) ايەل ەمەس ايۋانسىڭ!
گاۋھارتاس.
ال، سەن كىمسىڭ، ادامبىسىڭ؟
جوق!
بەرىلمەيتىن، قىزىقپايتىن سەن عاناسىڭ.
ادام ەمەس، تاسسىڭ سەن.
(جىندانعانداي وزىنە-وزى، تەرىس اينالىپ.)
زارەم ۇشاد كوزىم تۇسسە كوزىڭە،
سەنى جەڭبەي، باس يدىرمەي،
تەڭ ەمەسپىن تاڭىرىسىنە ادامنىڭ!...
وندا ەزىمنىڭ جەڭىلگەنىم...
(تىرناقتارىن جازىپ.)
تىرناقتاردان ءال كەتكەنى.
جوق! جوق!
(قايتا ورالىپ جومارتقا قادالا قارايدى.)
جومارت، قارا ماعان!
سۋ ورنىنا اققان قاننان،
مازداعان ءوت-ورت جالىننان
يىرتەمىن جىپتەرىن.
جەردى تۇگەل جاپقانداي
جالعىز-اق كىلەم توقىپ شىق.
ءبىر شەتىنەن ءبىر شەتىنە جەتكىزىپ
گاۋھارتاستىڭ اتىن جاز.
بار تەڭىزدىڭ لاعىلى، گاۋھار، ءىنجۋىن
اينالاڭا ۇيەيىن...
سول كىلەمنىڭ ۇستىندە
ەكەۋمىز عانا جاسايىق.
جەر ءجۇزىنىڭ ءتاڭىرىسىنىڭ ەرى بول!
جومارت.
تورلاي عوي سەن جەردىڭ بەتىن،
جۇرەگىن نەمەن جاپپاقسىڭ؟!
گاۋھارتاس (سىقىلىقتاپ كۇلىپ). جەردە جۇرەك بولمايدى، ەسسىز.
جومارت. تىڭداپ قارا ەندەشە. (جومارت سياقتى گاۋھارتاس تا تىڭدايدى.) ەستيمىسىڭ ەشتەڭە؟ گاۋھارتاس. جوق! جومارت.
جەردىڭ الىپ جۇرەگى
دامىل تاپپاي سوعىپ تۇر.
ەسىتەمىسىڭ ءدۇرسىلىن؟ ەسىتپەيسىڭ!
ويتكەنى سەندە جۇرەك جوق! (قىزىپ.)
ول كەكتەنسە لاقتىرادى تاۋلاردى،
تەڭىزدەردى شايقايدى.
ول كەكتەنسە ساۋ قالام دەپ ويلاما!
وندا كوك تە قالتىرار،
جارىق ەتىپ اسپان جارىلار،
ناجاعايدىڭ جالىنى
سەمسەر بوپ تيەر قولىما!
سوندا سەنى...
گاۋھارتاس (كوزى شاتىناپ). توقتات! توقتات! (كەنەتتەن كۇلىمسىرەيدى. اندەتكەندەي.)
«سارعايدىڭ با مەنى كۇتىپ، سۇيگەنىم،
مەن دە ساعان ىنتىقپىن».
جومارت (ىزالى). توقتات! جارعا ايتىلعان ادام ءسوزىن قورلاما!
گاۋھارتاس (قاتتى سىقىلىقتاپ، اندەتە، مازاقتاي قايتالايدى). سارعايدىڭ با مەنى كۇتىپ، سۇيگەنىم، مەن دە ساعان،..
جومارت (ەسىتپەيىن دەگەندەي، ءوزى قاتتى اندەتىپ كەتەدى.)
سەنشى ساۋلەم، سۇيگەنىم سەن جالعاندا،
اڭسارىم سەن ويدا جالعىز قالعاندا.
(گاۋھارتاس تىڭدايدى.)
سەن مەنىكى، مەن سەنىكى بولماسام،
وتەر ەدىم وكىنۋمەن ارماندا.
گاۋھارتاس. دوعار، ەستىرتپە، جومارت!
(جومارت اندەتە بەرەدى. ىزالى گاۋھارتاس ولەڭنىڭ سوڭى بىتكەنشە شىپىرتقى قامشىمەن ۇرىپ تۇرادى. ءبىراق جومارت ونى ەلەڭ دە ەتەتىن ەمەس، ءوز جۇرەگىنە ءوزى بەرىلە ايتادى ولەڭدى).
جومارت.
ەسىڭدە مە كەزدەسكەنىڭ، قاراعىم؟
(قامشى.)
جۇرەگىمە كوزىڭنەن وت قادادىڭ..،
كۇت، ساۋلەشىم، سارعايساڭ دا كۇتە بەر.
(قامشى.)
ءبىر سەن ءۇشىن ولمەي ءتىرى بارامىن!
(قامشى.)
گاۋھارتاس (ۇرۋدان شارشاعانداي. بولماعان سوڭ.) نەسىبەلدى، نەسىبەلدى!
جومارت (قالشىلداپ). نە دەدىڭ؟ نەسىبەلدى دەدىڭ بە؟ اتاماپ ەم جالعىز رەت ەستىرتىپ، قالاي ءبىلدىڭ؟ وسىندا ما جۇلدىزىم؟
گاۋھارتاس. وسىندا. الدىردىم مەن قاسىما. كەلە مە كورگىڭ؟ ەسىت ەندى جاسىرمايىن...
جۇگىرىپ باسپالداقپەن كوتەرىلگەن. ىسقارادى. جوعارىدان كىلەمدى قۇشاقتاعان اياز تۇسەدى.
جومارت. نەسىبەلدى قايدا؟ تاعى دا الداۋ، ارباۋ ما؟
گاۋھارتاس. ارباۋ ەمەس، تىڭداي بەر! (ايازعا.) سويلە اياز.
اياز. باردىم. تاپتىم قىزىڭدى.
جايىپ سالدىم كىلەمىڭدى الدىنا.
اڭ-تاڭ بولىپ قارادى دا،
بۇل كىمنەن دەپ سۇرادى.
ءجونىن ايتتىم:
ول كىم؟ دەدى قايتالاپ.
ۇمىتىپتى اتىڭدى.
سودان كەيىن ويلاندى دا،
سىقىلىقتاپ كوپ كۇلدى،
كۇيەۋى دە بىرگە كۇلدى قوسىلىپ،
«سالەم ايت ەسسىز باتىرعا.
ەركەك جالعىز سول ما ەكەن دە
تولعان ايداي تولىقسىعان
كۇيەۋىم تۇر قاسىمدا»
دەپ بىرگە تۇرعان جاس باتىردىڭ موينىنا اسىلدى. (جومارت اڭ-تاڭ.) نانباساڭ مىنە، ءوزىڭ كور. (كىلەمدى جايا باستايدى.) كۇلىپ تۇرعان، مازاق ەتكەن كۇلكىسىن ءتۇسىرىپ الدىم كىلەمگە. (كىلەمدى جايادى.) قارا، قارا، دۇرىستاپ قارا. (جىبەك كىلەم بەتىنەن نۇرلانا كۇلىمسىرەپ تۇرعان نەسىبەلدىنىڭ كەسكىنى بۇلدىر كورىنەدى.)
جومارت. بەرى، بەرى. (اياز جاقىنداتادى.)
جومارت. تاعى دا... (اياز تاعى دا جاقىنداتادى.)
گاۋھارتاس (مازاقتاي.) قاراپ قال، ادام، قاراپ قال. كوزىڭ جەتسىن مازاعىنا جارىڭنىڭ.
جومارت. شەشىڭدەر قولىمدى.
گاۋھارتاس. شەش. (اياز شەشەدى.)
جومارت (كىلەمدى ءوز قولىمەن ۇستاپ، نەسىبەلدىنىڭ كەسكىنىنە كوز جىبەرەدى.)
كۇلەمىسىڭ... كۇلەمىسىڭ سۇيگەنىم.
كىم بىلەدى وسىنىڭ دا ءجون شىعار.
دەر كەزىندە جەتە المادىم،
تارتا المادىم سىيىمدى.
ءتاڭىرى وتىنىڭ اراسىنان،
اق تىلەكپەن وتە المادىم كەزىندە.
كۇلكىڭ اسەم نۇر اتىپ تۇر،
مۇڭسىز جاننىڭ كەسكىنى بار جۇزىڭدە،
سۇيگەنىم سەن مۇڭسىز بولساڭ،
وندا ماعان ارمان نە؟
بار سۇرارىم تاڭىردەن
ساعان باقىت ەمەس پە؟
ۇمىتا بەر جومارتتى،
قالاۋىم تەك باقىتتى بول، سۇلۋىم...
مىنە قولىڭ (ءۇڭىلىپ.)
مۇنىسى نەسى؟ قالقان بار عوي قولىندا؟
(ايازعا.)
اياز، قولىنداعى قالقان نە؟..
اياز. جىبەك ويۋلاردىڭ قۇبىلۋى بولار.
جومارت.
قۇبىلۋ ما..،
قۇتىلا المادىم الداۋدان.
توڭىرەگىم تورلاعان بۇلتتاي وتىرىك.
گاۋھارتاس، اربا، تاعى، ەسىمدى ال!
بوسقا مەنى قيناما.
گاۋھارتاس. ەركەك. (سىقىلىقتاپ.) باتىر دەيدى-اۋ مۇنى دا. اياز، كيىمىن كيگىز ايەلدىڭ. باسىنا اكەپ جاۋلىق جاپ. بىلەزىك بەر قولىنا، مونشاق تاقسىن موينىنا. (كۇلەدى.)
ساحنا سىرتىنان اششى ىسقىرىق ەستىلەدى. گاۋھارتاس پەن اياز ەلەڭ قاعا تىڭدايدى. جومارت تا قۇلاق توسادى. ەسىك قاعىلادى. اياز ۇرلەيدى. ءۇيدىڭ ءىشى جارىق تارتا باستايدى. ول كىلەمدى جيناپ الماق بولعاندا، جومارت قاتتى قاعىپ ۇشىرىپ جىبەرەدى. اياز قۇلاپ تۇسەدى.
جومارت
جۋىما!
كۇلە بەرسىن سۇلۋىم.
سەمسەرىم بولسا قولىمدا،
قاسىمدا تۇرىپ مازاق ەتىپ جىميسا
قاعار ەم باسىن كەۋدەدەن.
جۋىما!
كورەيىن تاعى كۇلگەنىن!
ەسىك اشىلعان، توبەدەن ەكى جەزتىرناق اسىعا باسىپ تۇسەدى.
1-جەزتىرناق. گاۋھارتاس، ايتاتۇعىن ارىزىم بار.
گاۋھارتاس. ايتا بەر!
2-جەزتىرناق. ايتامىز، ءبىراق بوگدە جان ەستىمەسىن. (گاۋھارتاس ولاردى وڭاشا الىپ شىعادى. ەكى جەزتىرناق الما-كەزەك سىبىرلاپ سويلەيدى.)
1-جەزتىرناق. قالىڭ جاۋ قاپتاپ كەلەدى.
2-جەزتىرناق. ءبىر باتىر باستاپ كەلەدى.
1-جەزتىرناق. باستاۋشى باتىر قىز — نەسىبەلدى.
2-جەزتىرناق. جومارت دەپ سالعان اندەرى جەردى دىرىلدەتەدى.
1-جەزتىرناق. قارقىندارى داۋىلداي، قايراتتارى ەرەكشە. قارسى تۇرىپ بولمايدى، جاپىرىپ كەلەدى، قامىستاي. مىڭى بىردەي سوعىسسا، بىرەۋى مىڭعا تاتيتىن. بىرلىكتەرى تىم بەرىك.
گاۋھapتاس (اپتىققانىن سەزدىرمەي).
بولدى!.. اياز. (اياز كەلەدى.)
ادامدى جەڭۋ، ءولتىرۋ،
ادامنىڭ عانا قولىندا.
بوسات بارلىق قۇلداردى،
قولدارىنا قارۋ بەر،
قامشىلاپ جاۋعا ايداپ سال.
قيرات، قاندات! (جومارتقا بۇرىلىپ.)
قۇلاق اس ماعان كىلەمشى،
بوساتام سەنى بۇعاۋدان،
قىلىش بەرەم قولىڭا.
قاپتاپ كەلگەن قالىڭ جاۋدى
تاپتاپ شىق. باتىر دەگەن اتاعىڭدى
قايراتىڭمەن اقتاپ ال.
ايتپەسە ەر ەمەسسىڭ، قاتىنسىڭ.
جومارت.
ۇركەمىسىڭ، قورقامىسىڭ؟
جاۋىڭنىڭ بەتى ءزارلى مە؟
الماسپىسىڭ ەستەرىن،
قۇدىرەتىڭ قايدا ماقتانعان؟
گاۋھارتاس.
اياز، ءتىلىن سۋىر، ءتىلىن!
(اياز جومارتقا ۇمتىلادى.)
توقتا سابىر ەت!
ءالى جازام ول ەمەس!
اياز، قارسى ال بارىپ جاۋىمدى،
جومارت جايىن باياندا.
گاۋھارتاستىڭ ق ۇلى دە،
وتىرسا ورنىن، تۇرسا اياعىن
جالايدى دە كۇشىكتەي.
ەسىتەمىسىڭ اندەرىن. (تىڭدايدى).
جومارت دەيدى سوزدەرى!
جومارت (جۇلقىنىپ ۇمتىلادى. ءبىراق اياعىنداعى كىسەن شىنجىرمەن تەمىر قازىققا تاڭۋلى. بوسانا المايدى. ىزا بوپ ايقايلايدى.) نەسىبەلدى!.. نەسىبەلدى!.. (گاۋھارتاس قولىن كوتەرگەن. ودان سوڭ جومارتقا سىلتەيدى. كولبەگەن قول جومارتتىڭ بەتىن ايمالايدى. ودان سوڭ باسىن سيپايدى. باتىردان ءال كەتكەن، ەسىنەن ايىرىلىپ تاعى مەلشيىپ قالادى.)
اياز. ەندى مۇنى ءولتىرۋ كەرەك. گاۋھارتاس!
باتىر كىلەم توقي بىلسە،
جۇرەك سىرىن ايتا بىلسە جىبەكپەن،
ودان اسار قاتەر جوق.
جەردىڭ ءجۇزىن كومكەرەدى
تىلسىمنەن بەرىك ويۋمەن.
سىعالار تەسىك قويمايدى،
قالدىرمايدى باسار جول.
تاكاپپارلىق ءتاڭىرىسى وسى،
كەشىكپەي تۇرىپ جانىن ال!
گاۋھارتاس.
دوعار ەندى، بوس ءسوزدى.
سابىر ەتسەڭ كورەسىڭ.
جەڭبەي تۇرىپ جومارتتى
ادامنىڭ بيىك الىبىن،
استى دەمە كۇشىمدى.
(جومارتقا كوزىن قاداپ)،
قۇلدىققا بۇل باس يمەي،
جۇرەگىن ابدەن جوعالتپاي
اشىلمايدى ايدىن جول،
الا المايمىن ۋىسىما الەمدى.
توقىتپاي قويمان گاۋھارتاستىڭ كىلەمىن.
سوندا مەنىڭ قۇدىرەتىمنىڭ اسقانى.
اياز.
سول ايتقانىڭ بولار ما؟
جاۋدى ءقايتتىڭ جوقتاپ كەلگەن باتىردى؟!
گاۋھارتاس.
ساۋىتى مەن سەمسەرىن ال جومارتتىڭ.
دۋلىعاسىن، قالقانىن دا الىپ كەل.
ءوزىم بىلەم ارجاعىن.
اياز (ءبولىپ كەتىپ). ۇقتىم، ۇلى پاديشاھىم... (باس يەدى.)
سەگىزىنشى كارتينا
اينالا دالا. ورتادا توبە. Coعىستىڭ قىزۋ سارىنى ەستىلەدى. تەك سوعىسۋشىلار كورىنبەيدى، ساحنادا ەشكىم جوق. ءبىر كەزدە ءالى ايىعىپ بولماعان اناپيانى قولتىقتاي اسىعا باسىپ قۇرالاي كىرەدى.
اناپيا (كىدىرىپ).
قولايلى ەكەن وسى جەر.
بولماسا دا سەمسەر ۇستار قۋاتىم،
قاراپ بويىم سەرگىسىن،
نە بولعانىن ءوز كوزىممەن كورەيىن.
كىم بىلەدى، قىزۋ لەبى ۇرىستىڭ
بويىما قايتا كۇش بەرەر...
نايزا الارمىن تاعى دا...
قۇرالاي.
وتىرا عوي ەندەشە. (وتىرعىزادى.)
اناپيا (قۇلاق توسىپ).
قۇرالاي بۇل قاي ولەڭ سىڭعىرلاعان،
ءسوزى قانداي جاقسى ەدى؟
قۇرالاي (قۋانا). جومارتقا ارناپ شىعارعان قاماسيدىڭ ولەڭى. (و دا تىڭدايدى.) بولدىرعانعا دەم بەرگەندەي جالىندى.
اناپيا (قاباعىن شىتىپ). مىناسى نەسى... تىڭداشى! (سىرتتان كۇرسىنۋ، ۇرەيلى ايقاي ەستىلەدى. قۇرالاي توبەنىڭ باسىنا جۇگىرىپ شىعىپ قارايدى.)
قۇرالاي.
اناپيا، مىنە سۇمدىق،
شەگىنىپتى ءبىزدىڭ قول.
انا قارا ءبىر جەزتىرناق،
بوگەلمەستەن كەلەدى.
مىنگەن اتى وت سياقتى،
قىلىشى دا وتە زور.
جۋىر ەمەس ماڭىنا جان!
(ساحناعا ءبىر جاۋىنگەر شىعادى.)
جاۋىنگەp.
بولار ەمەس ءبىر پالە.
ساداق وعى دارىمايدى بويىنا،
قايتا سەرپىپ تاستايدى،
سەمسەرىم سىندى ۇرىپ ەم.
قالاي دا وسىنى توقتاتۋ كەرەك!
ساحناعا جومارتپەن سوعىسا شەگىنگەن قاماسي شىعادى. ونى باستىرمالاي كەلگەن جومارت تا كورىنەدى. ءۇنسىز، ءتىلسىز، ارۋاق سياقتى. توبەگە كوتەرىلە تۇسەدى، ماڭايىندا قۋانىشتى، مايمىلداي سەكىرگەن جەزتىرناقتار.
جەزتىرناقتار.
سىلتە، جومارت، سەمسەردى!
تاپتا، جومارت، توقتاما!
قۇرالاي (جان داۋسىمەن). جومارت! اعا!
قاماسي قۇرالايعا قارايمىن دەگەنشە جومارتتىڭ اتى تۇياعىمەن تارپىپ كەتىپ قۇلايدى. قۇرالاي قاماسيعا جۇگىرەدى. كوزى جومارتتا. ان-تاڭ. جاقىنداپ قالعاندا كوزدەپ تاستاعان نايزا قايتا سەرپىلىپ، ۇشىپ تۇسەدى، قۇرالاي قاماسيدى شەتكە شىعارادى. ساحناعا دەنەسىن قان باسقان
وراز ەكىنشى جاقتان كەپ شىعادى.
اناپيا. وراز، سۇمدىق وراز! جومارت بىزگە قارسى شىعىپتى! (جومارت ساحنادان ەكىنشى جاققا وتە بەرەدى. ونىڭ ارتىنان وراز دا ۇمتىلادى.)
قۇرالاي (قاماسيدى اينالىپ). اناپيا، كورەمىسىڭ اققان قانىن. (داۋسى دىرىلدەپ قاماسيعا.) قاماسي، كوزىڭدى اششى، قاراشى ماعان،
جۇلدىزىم... ءتىل قاتشى... (باسىن كوتەرەدى.)
قاماسي. اشايىن كوزىمدى.
قۇرالاي.
مەنى كورەمىسىڭ؟
قاماسي.
كورەم، بۇلبۇلىم.
جەزتىرناق تۇسىنبەيمىن...
ەرتەك ەمەس پە ەدى...
ءان شىرقايتىن، جىر ايتاتىن...
ماحابباتشىل،
جاس ءومىردى سۇيەتىن،
كۇنىن، سۋىن كۇزەتەتىن
ادام عانا دەۋشى ەدىم...
جەزتىرناقتان قورىققاندارعا كۇلۋشى ەم...
ساعىندىرعان باتىر جومارت
كىم بوپ شىقتى اقىرى.
قۇرالاي. قاماسي جانىم، وكپەلەمە جومارتقا. كىنالاما باۋىرىمدى. جاڭاعى وتكەن جومارت ەمەس.
قاماسي (ءالسىز). ەندى كىم؟ قۇرالاي. ساۋىتىن كيگەن جومارتتىڭ جەزتىرناقتار سيقىرى... بايلايىنشى جاراڭدى. توقتار ما ەكەن اققان قان. (بايلاعىسىكەلەدى).
قاماسي (ءجاي).
اۋرە بولما... بايلاما...
سارقىلعانشا اعادى.
توقتاتا المايسىڭ، بۇلبۇلىم...
جانىم باردا اقىرعى رەت سۇيەيىن.
سەن دە ءسۇيشى، ءتاتتى ولەيىن قينالماي.
(ەكەۋى سۇيىسەدى. قۇرالاي باسىن ءسال كوتەرىپ
كوزىنەن كوزىن ايىرماي قارايدى.)
بەتىمە نەگە تامادى.
كوزىڭدە تولا جاس بار ما؟
جىلاما، جانىم، جىلاما...
جىرىمدى تىڭدا ودان دا...
(ءسوزسىز، ءالسىز ءانى عانا ەستىلەدى. اناپيا ەڭىرەپ تۇر. قاماسيدان كوزىن الماي قادالىپ، ءان ىرعاعىمەن بىرگە ىرعالىپ قۇرالاي وتىر. ءان السىرەپ بارىپ ۇزىلەدى.)
قۇرالاي. (اناپياعا ءبىر قولىن كوتەرىپ). اناپيا... جان تاپسىردى قاماسي. (بەتىنە بەتىن باسادى. كوزى جاستى.)
اناپيا (ەڭكەيىپ). بىتەلدى مە جىر كومەيى.
قۇرالاي (كوزى جاستى).
ءيا، بىتەلدى جىر كومەيى
بالاپانداي ماپەلەگەن
ءازىز اجەم وتكەن سوڭ،
شىرىلداپ ەم جەتىم قاپ.
ىزدەپ ەدىم جاڭا ۇيا.
سوندا تاپقان سۇڭقارىم،
جۇرەگىمنىڭ جالىنىنداي، قاماسي،
سەن دە ءسوندىڭ، كوز جۇمدىڭ.
جەتىم قالدىم تاعى دا.
(پاۋزادان كەيىن).
اناپيا، سەن قاسىندا وتىرا تۇر،
قىرشىنىمنىڭ قىلىشىن ءوزىم الايىن،
قاندىرايىن كەك قانىنا قولىمنان.
(قاماسيدىڭ قىلىشىن الىپ اتىپ تۇرعاندا اياز دا كەلىپ قالعان، كەكتى قۇرالاي ەرتەدەن تانىس جاۋعا قىرانداي تاپ بەرەدى. ەكەۋى قىلىشتاسىپ وتىرىپ ساحنادان شىعىپ كەتەدى. كەتكەن جاقتان قالجىراعان وراز شىققان، وكتەم ۇمتىلعان جومارتپەن قاعىسىپ كەلەدى. جومارتتىڭ اتى ونى باسۋعا اينالعاندا جاڭا جەتكەن نەسىبەلدى تەز قيمىلداپ، ورازدى قورعاپ قالادى. مىنبەلەگەن اتتى سەمسەرمەن شاۋىپ سۇرىندىرەدى.)
نەسىبەلدى. جومارت! جومارت! اش كوزىڭدى، تانى مەنى! مەن نەسىبەلدىڭمىن!
(جومارتتا ءۇن جوق، سۇرىنگەن ات قايتا تۇرىپ ۇمتىلادى.)
جەزتىرناقتار (سەكىرىپ، ويناپ).
...سىلتە، جومارت، سەمسەردى!
تاپتا، جومارت، توقتاما!
(نەسىبەلدى بۇل جولى اشىنا قارسى ۇمتىلىپ، جومارتتىڭ اتىن شاۋىپ قۇلاتادى. قۇلاعان اتپەن بىرگە ۇستىندەگى ساۋىت سايماندار ساۋدىراپ تۇسەدى. جەزتىرناقتار شۋلاي قاشادى. نەسىبەلدى اڭ-تاڭ بولىپ قاراپ تۇر.)
اناپيا. بۇل جومارتتىڭ ءوزى ەمەس.— ساۋىتى مەن قۇرالى.
نەسىبەلدى. سولاي ما؟ (قۋانا.) ەندەشە قۋان، جۇرەگىم. قايتادان جاۋىما تيەمىن. جومارتىم مىنە، قاسىمدا. (ساۋىتتى جوعارى كوتەرەدى. اندەتەدى. ءبىز قاماسيدىڭ جومارتقا ارناعان جىرىن ەستەمىز.)
جومارت، جومارت، باتىر جومارت،
بوگەلمەيمىز سەنى تاپپاي.
سوز قولىڭدى، وزىڭە تارت،
دوستارىڭدى الىستاتپاي.
جومارت، جومارت، قايداسىڭ سەن،
ەسىتەمىسىڭ دوستار ءانىن؟
بۇز قامالدى، بوسان تەزدەن
جەزتىرناقتار اعىز قانىن.
نەسىبەلدىنىڭ داۋسىمەن اسىعا باسىپ قانىكەي دە كەلگەن، قارت انا دا بويىنا قارۋ اسىنىپتى. ول جومارتتىڭ ساۋىتىن، قۇرالىن كورىپ شوشىپ كەتەدى.
قانىكەي. شىققىر كوزىم نە كورىپ تۇر؟.. ىزدەپ كەلگەن جالعىزىم اناسى مەن جارىنا قارسى شاۋىپ ولگەن بە؟
نەسىبەلدى. قايعىرما، شەشە، كۇيرەمە. بالاڭ ءتىرى، جارىم امان! كوك نايزانىڭ ۇشىمەن جول سالىپ بارىپ كورەمىز. (ساۋىتتى كورسەتىپ). مىنا جاتقان سيقىردىڭ الدى جەڭىلگەن.
(تاعى دا اندەتەدى.)
ءسوز بەرىلدى، سەمسەر ساعان.
ادىلدىكتىڭ اڭىرات جىرىن!
ايتىلسىن سىر، ايتىلماعان
قياناتتىڭ بايلا ءتىلىن!
جەزتىرناقتار مۇناراسى
قول-اياعى شىنجىرلاۋلى جومارت. شىنجىردىڭ شەتى ۇلكەن قارا تاسقا بەرىك بايلانعان. سوققان جەلمەن جارىسا ەستىلگەن سوعىستىڭ گۋىلى، بارىنەن دە كۇشتى باتىرلاردىڭ اندەرى وكتەم ەستىلەدى.
جومارت، جومارت، قايداسىڭ سەن
ەسىتەمىسىڭ دوستار ءانىن.
تاعى دا ءاندى سوعىس دابىرى باسىڭقىراپ كەتەدى. جومارت ءالى تىلسىمنەن ايىقپاعان. دوستاردىڭ ەكپىنىندەي سوققان جەل كەم-كەمنەن ساۋىقتىرىپ كەلە جاتقانداي. قايتادان جىر انىق ەستىلەدى. تىڭدايدى.
ءسوز بەرىلدى سەمسەر ساعان،
ادىلدىكتىڭ جىرلا جىرىن!
جومارت (كوزىن ەركىن اشا الماي ءاندى قايتالايدى.)
ءسوز بەرىلدى سەمسەر ساعان،
ادىلدىكتىڭ جىرلا جىرىن!
نەسىبەلدى! نەسىبەلدى!
(بار داۋسىمەن ايقايلايدى. كەم-كەمنەن ەسى ەنىپ،
كوزىن اشادى. جاۋاپ قاتقانداي ايقايلايدى.)
ەستيمىن ۇندەرىڭدى! ۇعامىن جىرلارىڭدى! (جەلگە راقاتتانا كوكىرەگىن توسەپ.) سوق جەرىمنىڭ سالقىن جەلى، تازارت مەنى سيقىردان!
ول مۇنارانىڭ تەرەزەسىنەن تومەن قاراعىسى كەلەدى. شىنجىر ەركىنە جىبەرمەيدى. كەكتەنگەن جومارت كەۋدەسىن تولتىرا جەل جۇتىپ الىپ، بار كۇشىمەن قيمىل جاسايدى. تاسقا بايلانعان شىنجىردى تاسىمەن سۋىرىپ الادى. جەل بۇرىنعىدان دا قاتتىراق سوعادى.
باتىردىڭ تومەن تۇسكىسى كەلەدى. ءبىراق وتە بيىكتە تۇر.
ول استىنا توسەلگەن اسىل كىلەمنىڭ ءبىرىن جىرتىپ-جىرتىپ، بىرىنە-بىرىن جالعاپ بايلايدى دا ءبىر شەتىن تومەن سالبىراتادى. ءان بۇرىنعىدان دا گورى كۇشتىرەك، جاقىنىراق ەستىلەدى.
جومارت (مۇنارادان ايقايلايدى.) نەسىبەلدى، نەسىبەلدى!
الىستان داۋىس. جومارت... جو... مارت!
جومارت.
ەكى كوزىم وت بوپ جان،
پەردەسىن كۇيدىر سيقىردىڭ،
جاقىندات ماعان الىستى،
جۇرەگىم مەنىڭ سوعا ءتۇس،
جانىما جالىن قوسا ءتۇس
جايراتاتىن جاۋىمدى.
تاسقىندا، نوسەر قايراتىم،
قايتا قۇيىل بويىما!
قولىمدى قيعان بۇعاۋدىڭ
جۇمسايىن گۇرزى ورنىنا.
(تومەن تۇسە باستايدى.)
جومارت تۋرالى ءان توقتالماعان. ساحنا قاراڭعىلانادى. قايتادان جارىق. جەزتىرناقتاردىڭ العاشقى كورىنگەن سارايى. گاۋھارتاس جوعارىدا تاعىندا ءبىرىنشى كورىنگەندەگىسىندەي وتىر. تومەندە ەشكىم جوق. شار ۇراتىن ايەل وقتا-تەكتە ءبىر سوعىپ قويادى. ساحنا سىرتىندا سوعىس داۋىلى. اپتىعىپ كىرگەن اياز گاۋھارتاسقا بارادى.
اياز. ءبىتتى! قۇرىدى!
ادامزاتتىڭ اسكەرى
كەلىپ قالدى وسىندا،
تالقاندادى تەمىر مەنەن قۇلداردى،
تالقاندادى تاس قامالدى، شىڭداردى.
باتىر جومارت شىنجىرمەن ۇرىپ جاپىرىپ،
شىداتار ەمەس مىڭداردى!
بولار ەمەس سيقىرعا! ءجۇر، قاشايىق!
(گاۋھارتاس ءۇن قاتپايدى. اياز داۋىستاپ.)
نەگە ۇندەمەيسىڭ، گاۋھارتاس!
تاعى ءبىر كوزىمدى الساڭ دا،
مەنى جالعىز قالدىرما...
سەن قۇدىرەتتى ءتاڭىرىمسىڭ.
ءوزىڭ قۇتقار، ءوزىڭ ورتە قۇلىڭدى...
سەنەن وزگە دارمەنىم جوق جان ساقتار،
سەنسىز جەردە سۋسىز قالعان بالىقپىن.
سۇيەۋىم دە، سەنەرىم دە ءوزىڭسىڭ.
قورلاما مەنى قۋارتپا!
(سيىنىپ ماڭدايىن جەرگە تيگىزەدى.
قايتادان تۇرادى.)
نەگە ۇندەمەيسىڭ، گاۋھارتاس؟!
(ۇرەيلەنە قاراپ.)
قاراشى انە كولەڭكەگە،
قارا بۇلتتاي باسىپ كەلەدى تۇنەرىپ.
(جان داۋسىمەن.)
گاۋھارتاس، گاۋھارتاس!
(قولىن ۇستايدى. شوشىپ كەتەدى.)
تاس! سۇپ-سۋىق تاس! (بەتىن ۇستايدى.).
تاس! (شار ۇرعان قاتىنعا.)
ءاي، توقتات ەندى.
(جۇگىرىپ بارىپ قولىن ۇستاپ توقتاتپاق بولعاندا، شار ۇراتىن ايەل ۇگىتىلىپ ۇساق تاس بوپ كەتەدى. اياز كەيىن اتىپ شىعىپ.) ال مەن شە، مەن بارمىن با؟ (ءوزىن-وزى ۇستاپ كورەدى.) مەن كىممىن؟!
وسى كەزدە جومارت پەن نەسىبەلدى ەكى جاقتان بىردەي كىرگەن. كورگەننەن بىرىنە-بىرى قۇشاق جايا جۇگىرىسەدى.
نەسىبەلدى. جومارت جانىم!
جومارت. نەسىبەلدى، جۇلدىزىم!
ەكەۋى قۇشاقتاسىپ قاتتى سۇيىسەدى. وسى كەزدە قانىكەي دە كىرگەن. جۇرەگى جارىلعانداي قۋانا قاراپ تۇرىپ ۇمتىلادى. ءبىراق قاستارىنا بارا بەرىپ ءوزىن-وزى توقتاتادى. كوزىندە انالىق مەيىرىمنىڭ شوعى جاينايدى.
قانىكەي.
مايدان ءالى بىتكەن جوق،
تۇسپەسىن سەمسەر قىناپقا،
جاۋدىڭ ءبىرىن تاعى كورىپ تۇرمىن.
(بيىكتە تۇرعان ايازعا نۇسقايدى. جومارت اناسىن قۇشاقتايدى. قانىكەي بالاسىنىڭ كوزىنەن سۇيەدى. كوزدەرى ايازدا.)
اياز (جورعالاپ تومەن تۇسكەن.) جاقىنداپ كەلەدى. نەسىبەلدى قولىنداعى سەمسەرىن جومارتقا ۇستاتا بەرەدى. (اياز توقتاپ قاپ.) توقتاڭىزدار! تىڭداڭىزدار، جاسىرىن ءبىر سىردى اشايىن. مىنە گاۋھارتاس، كەلىڭىزدەر قاسىنا، كورىڭىزدەر قىزىقتى.
جومارت.
ءوزى كەلسىن ەڭبەكتەپ،
بارمايمىز ونىڭ الدىنا!
ءتۇسىر مۇندا جىلاندى!
Aياز
(كۇلىپ). ونىڭ ءقازىر جانى جوق.
نانباساڭدار كورىڭدەر.
جومارت
(بارىپ كورەدى).
تاس. مەن بۇرىندا-اق سەزۋشى ەم.
نەسىبەلدى، كوردىڭ بە؟
ولتىرمەك بولعان جۇرەكتى
مۇزدان سۋىق تاس ەكەن.
(كارى انا جوعارى شىققان. تاسقا ۇزاق قارايدى.)
قانىكەي. بالعا اپەر ماعان! (ايازعا قارايدى.)
اياز شارلاردىڭ جانىندا جاتقان بالعانى اكەپ بەرەدى. زارەسى ۇشقان، جاپىراقتاي قالتىرايدى. قارت انا بالعامەن تاس سۋرەتتى سولقىلداتا سوعا باستايدى. ۇرعان سايىن ۇشقىن شاشىرايدى. بالعا تيگەن سايىن اياز كىشىرەيىپ ءوشىپ بارادى. بالعا ەن سوڭعى رەت ءتيىپ، تاس سۋرەت قاۋساپ تۇسكەندە اياز دا تۇمانعا اينالىپ جوعالىپ كەتەدى. قابىرعالار قۇلاپ، جەزتىرناقتار سارايى قيراي باستايدى. قارىڭعىلانا تۇسەدى. قايتادان تاڭ اتقانداي نۇرلانادى. جەزتىرناقتار مەكەنى جوعالعان. ەندى ونىڭ ورنىنا جازىق، جاسانعان، جارىق دالانى كورەمىز. بيىكتەۋ قىراتتا قاماسيدىڭ قابىرى. اينالاسىنا گۇلدەر وسكەن.
باسىندا قۇرالاي بۇلبۇلداي ىسقىرىپ توقتايدى. ودان سوڭ قاماسيدىڭ دومبىراسىن الادى.
قۇرالاي.
جۇگىرگەن اڭ، ۇشقان قۇس،
تىڭداماي وتپەس سايراسام.
قارايدى ءبارى ءسۇيسىنىپ،
سەن عانا جوقسىڭ قاماسي...
دومبىراڭ مەنىڭ قولىمدا،
دىرىلدەيدى ىشەگى،
جەل سۇيسە دە ايمالاپ.
دومبىراڭ بار دا سەن بارسىڭ،
سەرىگىم بولسىن پەرنەسى،
ءانىڭدى سودان تابارمىن.
جاز كەلگەن سايىن جاپىراق
كوگەرىپ كۇننەن جان الار،
سىبدىرلاسار، سىرلاسار
سىرىڭدى سودان تابارمىن...
ساعىنعان سايىن سەنى اڭساپ،
ەلەستەرسىڭ كوزىمە،
ارۋاعىڭ بولار جانىمدا،
جۇرەگىمە جىر قۇيار،
قوسىلىپ ماعان جىرلارسىڭ.
سودان مەدەت الارمىن.
قاماسي، سوعىس ءبىتتى،
جەڭىس جەتتى جادىراپ،
ورىندالدى ارمانىڭ،
سارعايعان دوستار تابىستى.
جاندىرعان قايعى وتى ءوشتى.
دومبىراڭمەن تويلارىن ءوزىم باستايمىن.
دومبىرانى قاعا جونەلەدى. دومبىرا ءۇنىن وركەستر كوتەرىپ اكەتەدى. تۇكپىردەن جومارت پەنەن نەسىبەلدىنىڭ باتىر جاۋىنگەرلەرى قۇرالايعا قاراي كىلەم توسەپ كەلەدى. سول كىلەممەن جومارت، نەسىبەلدى، قانىكەي، وراز، اناپيالار، تاعى باسقالار جوعارىلاپ شىعىپ كەلەدى. قۇرالاي قۋانا قۇشاعىن جايىپ تۇر. وعان قاراپ نەسىبەلدى مەن جومارت قۇشاعىن جايا جۇرەدى. وراز بەن اناپيا پەردەنى جاۋىپ باراتىن كورەرمەنگە نۇرلانا قاراپ سويلەيدى.
اناپيا.
ازاپتى ءومىر ارتتى قالدى،
جەڭىس كەلدى، توي باستالدى.
كوزدەردەن جاس قۇرعادى،
جار مەنەن جار، انا مەن ۇل قوسىلدى.
وراز.
قايعى ۇياسى قارا تاستى قيراتتىق،
كۇل بوپ ۇشتى جاھاننان.
جۇرەكتىڭ وشپەس جالىنى
لاۋلاپ مازداپ جانىپ تۇر.
اناپيا.
جىبەك كىلەم توسەلدى،
جينالاتىن قوناققا.
شاقىرامىز ءبارىڭدى،
جۇرىڭدەر تويعا، قۇربىلار.
بەلدەگى تاققان سەمسەرمەن،
قولعا ۇستاعان نايزانى،
بويداعى بولات ساۋىتتى
شەشىنبەستەن كەلىڭدەر.
توي وسىلاي باستالسىن!
وراز.
تويدان كەيىن كوتەرىلسىن جەلكەندەر،
تەڭىزدەردە ەمىن-ەركىن جۇزەيىك،
ارالايىق بار جۇرتتى.
نەسىبەلدى، جومارتتىڭ
تابىسقانىن ايتايىق.
اناپيا.
تويدىڭ قىزىق وتكەنىن
الەمگە تەگىس جايايىق!
شىمىلدىق
You Might Also Like
-
وتباسى، ماحاببات جانە ادالدىق كۇنى مەن بارلىعىنا مىقتى جانە ءمىنسىز وتباسىلىق قارىم-قاتىناس تىلەيمىن. ماحاببات جىلۋلىعىمەن جىلىنىپ، قۋانىش پەن تىنىشتىق اكەلسىن. وتباسىندا تەك ادالدىق، سۇيىسپەنشىلىك،...
