جالعىز اعاش ورمان ەمەس
(ءتورت اكتىلى)
قاتىسۋشىلار:
جاناس تەمىربەكوۆ — «شۇعىلا» كولحوزىنىڭ قارت ۇستاسى، تەمىرشى.
ۇلسۇيگەن — جاناستىڭ ايەلى، و دا قارتايعان ادام.
انار — جاناستىڭ وقۋ ءبىتىرىپ قايتقان قىزى.
تەلعارا تەمىربەكوۆ— «شۇعىلانىڭ» پرەدسەداتەلى، جاناستىڭ ءىنىسى.
توقبيكە — ونىڭ ايەلى.
ارمان — «شۇعىلانىڭ» اگرونومى، ءارى پارتيا ۇيىمىنىڭ سەكرەتارى.
ايدابول — بالعاشى جىگىت، جاناستىڭ شاكىرتى، كومسومول.
ابىلبەك — كلۋب باستىعى، اقىن.
ءپاريدا — قىزمەتكە كەلگەن، مەيمان قىز.
ءمۇسليما — ايدابولدىڭ شەشەسى.
وتەش — كولحوزشى.
اسان، دايراباي — كولحوزشىلار
ءابدىراحمان — پوچتالون قارت
ءبىرىنشى، ەكىنشى، ءۇشىنشى كولحوزشىلار، حالىق.
ءبىرىنشى اكت
1-كارتينا
ادەمى كوكتەم. كۇن جاڭا شىققان. تەمىرشى جاناس قارتتىڭ ءۇيىنىڭ الدى. سول ۇيگە كىرەتىن ەسىك، قارسى بەتتە كاليتكا. تۇكپىرگە قاراي كەتەتىن سۇرلەۋ شاعىن باقشاعا كىرەدى. تاياۋدا ىرگەلەس باستىرمادا جاناستىڭ ۇستالىق دۇكەنى: كورىك، ءتوس، بالعا، جامالىپ-جاسقالاتىن تەمىر زاتتار. پەردە اشىلعاندا لەيكامەن سۋ سەۋىپ جۇرگەن جاناستى كورەمىز.
جاناس (سۋ سەۋىپ ءجۇرىپ اندەتەدى. جاڭا عانا سىرتتان كەلگەن ارمان سۇيسىنە تىڭدايدى).
كونەتوز سىرتىم، ءبىراق كەۋدەم جارىق،
جەلكەمنەن جەتپىس شىركىن تۇر تاقالىپ.
ۇزەتىن تەپسە تەمىر قايران جاستىق
تاعى ءبىر ورالار ما قيقۋ سالىپ.
ارمان. اسسالاۋماليكۇم.
جاناس (باسىن كوتەرمەي). اليكۇمۇسسالەم. قاي بالاسىڭ، شىراق؟
ارمان. جاڭاعى ءوزىڭىز كۇتكەن «جاستىقپىن». (جاقىنداپ.) مەن عوي، جاكە.
جاناس. ە، ارمان ەكەنسىڭ عوي. (لەيكاسىن جەرگە قويىپ، بەلىن جازادى.) پاي، پاي بەل شىركىن-اي. ءسال ەڭكەيسەڭ بولعانى، شوندانايىڭا شويىن ارتقانداي سىرەسەدى دە قالادى.
ارمان. جات دەي مە كارىلىك، جاكە.
جاناس. دەگەندە قانداي. جايعاسىپ تۇرىپ، الاڭسىز جات دەيدى. (بەلىن سيپاپ.) ءيا... جاتىپ سايراۋ قانداي جەڭىل دەسەيشى.
ارمان. راس ايتاسىز، جاكە، اكەم مارقۇم سونداي ەدى. ىستىق شايعا قانىپ العان سوڭ، قىمتانىپ جاتىپ سايرايتىن.
جاناس. ال مەن جاتا المايمىن. بوكسەم توسەككە تارتسا، كەۋدەم كەڭ دۇنيەگە تارتادى.
ارمان. جارىقتى سۇيەدى ەكەنسىز دە...
جاناس. جارىقتى سۇيەم... تاڭ اتقاننان، كۇن باتقانشا كوڭىل كۇيى ءبىر بولەك قوي... الىستاعىڭ جاقىنداپ، جاقىنداعىڭ جارقىلداپ تۇرماي ما؟
ارمان. راس، راس. ساۋلە ىشىندە كوبەلەك تە، گۇل شەشەك تە كوڭىلدى... تۇستەرى دە سان ءتۇرلى عوي...
كۇتپەگەن جەردەن ەنتىككەن، ۇرەيلى ابىلبەك جۇگىرە كipگەن. قولتىعىندا ءبىر بۋما گازەت. دەمىن ارەڭ الادى.
جاناس. جايشىلىق پا، ابىلبەك؟
ابىلبەك (سولىعىن باسا الماي). ماسقارا، ماسقارا. جەر شايقالاتىن، دۇنيە قيرايتىن وقيعا.
جاناس، ارمان (شوشىپ). نە سۇمدىق، سوعىس باستالىپ پا؟
ابىلبەك. ودان دا سۇمدىق، اعالار. مىنەكي! (گازەتتىڭ ءبىرىن جايىپ.) سەنەيىن بە، سەنبەيىن بە كەزىمە؟ (جاناسقا شۇقىپ كورسەتەدى.) مىناسى ءسىزدىڭ قولىڭىز تەمىربەكوۆ جاناس. ال مىناسى (ارمانعا) سىزدىكى...
ارمان (ءوزى وقيدى). ارمان ابزالوۆ.
ابىلبەك. پوشتاباي كلۋبقا كەلەدى عوي الدىمەن. جۇرەگى قۇرعىر بىردەڭە سەزگەندەي، اشىپ كەپ جىبەرسەم، تاپ ۇستىنەن شىقتىم سۇمدىقتىڭ. (دىرىلدەگەن ۇنمەن ىرعاعىن كەلتىرە وقيدى). «تەمىربەكوۆ تەلعارا دەي بەرمەسىن مەن عانا». بار گازەتتى سىپىرىپ الدىم دا وسىلاي قاشتىم. مازاق تەلەكەم، مازاقتايتىن ەكەۋىڭىز ەكەن. وسىعان سەنۋگە بولا ما؟
جاناس. سەنبەدىڭ بە، ابىلبەك؟
ابىلبەك. تەلەكەم ايتادى: وپەرا تەاترى كەلسە ەركىن سياتىن، ءبىر جاعى ساحنا، ءبىر جاعى مەيمانحانا، سۇلۋ ساراي سالامىن دەيدى. ال سىزدەر سونداي تاماشا نيەتكە، (كەۋدەسىن قاعىپ.) مىنا مەنىڭ دە ارمانىما قارسى جازاسىزدار. بۇعان سەنۋگە بولا ما؟ بۇل رەداكسيانىڭ قاتەسى بولۋ كەرەك.
ارمان (كۇلىپ). مۇمكىن، ابىلبەك.
جاناس. ءبارى دە مۇمكىن.
ابىلبەك. نە دەسەڭىزدەر، و دەڭىزدەر. مەن بۇگىنگى گازەتتى تۇگەل قۇرتامىن، وتقا جاعامىن. (گازەتتەردى قايتا كوتەرەدى.)
ارمaن. جارامايدى. جۇرتتىڭ گازەتىن جاعۋعا قانداي اقىن، بار؟
ابىلبەك. اقىمدى سۇراعانشا الدى ريزا بوسىن دەسەيشى. «تەلەكەم ءبىلسىن» دەمەيتىن ءبىزدىڭ كولحوزدا ءبىر جان جوق. مىنانى وقىعان جۇرت ەڭ الدىمەن ءوزىڭدى ايامايدى، ارمان. ونى بىلەمىسىڭ؟
جاناس. دۇرىس، ابىلبەك، جاقسىلىعىڭا راقمەت. بۇگىنشە جاسىرا تۇرايىق، ماعان بەر. (گازەتتەردى وراپ كورىكتىڭ اراسىنا تىعىپ قايتادى.) ال ەندى سەن انارجاندى كۇتۋگە كەشىگىپ جۇرمە.
ابىلبەك. پوەزدىڭ كەلۋىنە دە كوپ قالماپتى. كيىنەيىن دە زىتايىن. (ەكەۋىنە سالماقپەن قاراپ.) ال سىزدەر، اقىلدىلار، قاتەلەرىڭىزدى قالاي جوندەۋدى ويلاڭىزدار. (سىرتتان قارلىققان داۋىسپەن.) ابىلبەك، وي ابىلبەك، قايداسىڭ؟
ابىلبەك. پوشتاباي شال ءابدىراحمان. ۇستاسا ساباۋدان تايىنبايدى. كورىنبەي كەتەيىن.
جاناس. جونەل مىنامەن. (ءۇيدىڭ سىرتىن سىلتەيدى.) قورادان سەكىرىپ ءوت. (ابىلبەك دەرەۋ جوعالادى. جاناس لايكامەن سۋ سەبەدى. سۋمكا اسىنعان، كوك بورىكتى، كوزىلدىرىكتى، اق ساقالدى، تاياقتى ءابدىراحمان كىرەدى. ارمان سكامەيكادا وتىر.)
ءابدىراحمان (كىرە بەرە.) ابىلبەك!.. ابىلبەك قۋ سوقپادى ما، جاناس؟
جاناس. كورمەدىم، ءابدىراحمان. ونى نەگە ىزدەدىڭ؟
ءابدىراحمان. ونى ما؟ اكەسىن تانىتۋ ءۇشىن. (وتىرادى.) مەن ونى سوتقا بەرەمىن. سوتقا!
ارمان. شارشاپ قاپسىز، دەم الىڭىز، اقساقال.
ءابدىراحمان. مۇنداي تەنتەكتى كىم كورگەن. ءبىر بۋات گازەتىمدى تارتىپ الدى دا جونەلدى. جىندانعان با، قۇتىرعان با، اللام ءبىلسىن سەبەبىن.
جاناس. ونىسى قىزىق ەكەن.
ءابدىراحمان. قىزىعى قۇرسىن بۇيتكەن. (ورنىنان تۇرادى.) ايتىڭدار كورسەڭدەر، اكەپ بەرسىن العانىن. ايتپەسە مەنەن جاقسىلىق كۇتپەسىن.
ارمان. رەنجىمەڭىز، ابەكە. اپارىپ بەرگىزەمىز.
ءابدىراحمان. ايتپەسە تەلعاراعا ايتامىن. جانىن شىعارتامىن وڭباعاننىڭ.
كەتەدى. سىرتتان ۇزاپ بارا جاتقان «ابىلبەك! وڭباعان ابىلبەك، قايداسىڭ دەگەن» داۋىسى ەستىلەدى.
جاناس. قاپ... مىنا گازەتتىڭ بۇلدىرگەنى-اي.
ارمان. بۇلدىرگەنى قالاي؟ ءبىز جازدىق، ولار باستى... تەك ءسىزدىڭ قول قويعانىڭىز بەكەر بولدى.
جاناس. نە دەپ باراسىڭ، ارمان؟
ارمان. اق ءسوزىم، وكىندى دەپ كىنالامايمىن، جاكە... تۋعان ىنىسىنە قارسى قول قويۋ اركىمدى دە...
جاناس (ءبولىپ كەتەدى). تەلعارا تۋىسىم بولسا، سەن سىيلاسار جاس دوسىمسىڭ. بۇرا تارتار بۇيرەك مەندە جوق. ماعان باۋىرمەن بىردەي قاۋىمىم دا قىمبات. ءوزىن ىعىسپاساڭ، مەن بەرىكپىن، قالقام!
ارمان. كىم بىلەدى... تەلەكەڭمەن جەڭىل ۇعىسارمىز.
جاناس. مەن بىلەتىن تەلعارا — زىلدەي تەمىر قارا بولاتىن، ول ءوزى بەتتەمەگەن جاققا تراكتورمەن تارتساڭ دا باسپاسا كەرەك. تەك بۇگىن ەسىتپەسە ەكەن... انارجان الىستان قايتقان كۇن كىربەڭسىز ەتسە بولعانى...
ارمان. ەكەۋمىز قوسىلىپ تىم بولماعاندا اناردى تۇسىندىرەرمىز.
جاناس. ەڭ قيىنى وسى بولادى، بالام... ول تەلعارادان كىشى، كەنجە ءىنىمنىڭ قىزى عوي. اكەسى وتان سوعىسىندا قازا تاپقاندا، شەشەسى ۇيدە قايتىس بولعان. (كۇرسىنەدى.) سودان باستاپ انارجان ەكى ءۇيىمىزدىڭ ورتاق پەرزەنتى، ورتاق قۋانىشى. وعان تەلعارا دا پاپا، مەن دە پاپامىن. ەكى پاپانىڭ، تالاسى سوعان اۋىر تيە مە دەپ قورقامىن.
ارمان. جاكە، بۇرىن ايتپاعانىما كەشىرىڭىز... انار مەنىڭ دە قيماسىم...
جاناس. سولاي ما... تانىس پا ەدىڭدەر؟
ارمان تىلەگىمىز دە قوسىلعان-دى... (تومەن قاراپ.) ەرتەڭ وزىڭىزدەن باتا دا سۇرايمىز...
جاناس (لوبلىعىپ). ءتۇسىندىم... ءتۇسىندىم، بالام... (قۇشاقتايدى.) مەن باتامدى ساعان الدەقاشان بەرگەنمىن. تەك تەلعارا كولدەنەڭ تۇرسا مۇقاماعايسىڭ...
ۇلسۇيگەن (ىشتەن). تەمىرشى، بارمىسىڭ؟
جاناس. بارمىن، ۇلسۇيگەن. (ۇيگە جاقىندايدى.)
ۇلسۇيگەن (ىشتەن). ۇيگە كىر، ءدارىڭدى ءىش.
جاناس. ءدارىڭ شىقسىن، ءدارىڭ شىققىر. تاعىدا ما؟
ۇلسۇيگەن (ەسىكتەن كورىنىپ). شىبىن جاننىڭ كادىرىن بىلمەس، قۋ شۇناق. جەر باسىپ جۇرگەنىڭدى كوپسىنەمىسىڭ!
ارمان. سالەم بەردىك، اپاي. (و دا جاقىندايدى.)
ۇلسۇيگەن. سالەمەت بول، قالقام. (سىرتقا شىعادى.) وسىنداي كەسىردى كورگەنىڭ بار ما، شىراعىم؟ ءدارى ءىش دەسەڭ ۋ ءىش دەگەندەي كورەدى.
ارمان. ونىڭىز دۇرىس ەمەس، جاكە، كۇتىنۋ كەرەك.
جاناس. ءبۇيتىپ كۇتىنگەنى بار بوسىن.
ۇلسۇيگەن (ارمانعا.) ەسىتەمىسىڭ ءسوزىن. كۇندەگىسى وسى.
جاناس. دارىگەر ايتتى دەپ يا قاندىرا ءشاي ىشكىزبەيدى، يا تويدىرا ەت جەگىزبەيدى. اشتان اش قاڭتارادى دا وتىرادى. وسىنداي دا كۇتىنۋ بولا ما؟
ۇلسۇيگەن. بۇيرەگىڭ بۇزىق بولسا، ماعان قايت دەيسىڭ!
جاناس. قاشان كەرىپ شىعىپ ەڭ بۇيرەگىمدى؟
ۇلسۇيگەن. داۋدى قوي، شالىم، ءدارىڭدى ءىش، (ۇيگە تارتادى.) دوكتوردى ويلاپ شىعارعان مەن ەمەس، سوۆەت وكىمەتى.
ارمان. ءجۇرىڭىز، جاكە جەڭىلدىڭىز. (ىشكە قولتىقتاپ كىرەدى.)
ۇلسۇيگەن. جاسى جەتپىستە، مىنەزى جەتىدە. مۇنداي دا جان بولادى ەكەن. (لەيكامەن ۇيگە بەتتەگەندە، كاليتكادان ادەمى كيىنگەن توقبيكە كىرەدى.) توقتا، سەنى كىم شاقىردى، تويعا كەلگەندەي جاسانىپ؟
توقبيكە. انارجان كەلەر كۇن تويدان كەيىن بە ەكەن؟
ۇلسۇيگەن. توقتا دەدىم عوي، توقبيكە، مەن ساعان!
توقبيكە. ساۋعا، باتىرەكەسى، ساۋعا، استە-استەلەپ سويلەسەلىك.
ۇلسۇيگەن. استە-استەڭ دە وزىڭە، ءبارى دە وزىڭە. (لەيكانى كوتەرىپ.) جوعال دەگەن سوڭ جوعال.
توقبيكە (كىدىرىپ). باتىر-اۋ، كەلىنمەن دە وسىلاي سويلەسە مە ەكەن؟
ۇلسۇيگەن. شوشقاشى كەلىننەن ولسەم مولام اۋلاق بولسىن. ءوشىر قاراڭدى. سەندەي ماكرۋدىڭ باسقان جەرىن جۋىپ تاستاۋ كەرەك. (توقبيكەنىڭ شەگىنگەن ورنىنا سۋ سەبەدى.)
توقبيكە. جاڭا عانا مونشادان شىقتىم، اپكەتاي، ءاتىر دە سەپتىم بويىما. كەلشى، قۇشاقتاپ كورشى نانباساڭ. (قۇشاعىن جايا ۇمتىلادى. ۇلسۇيگەن ۇركە قاشادى.)
ۇلسۇيگەن (جان داۋسىمەن.) اۋلاق، اۋلاق!
ىشتەن جاناس پەن ارمان جۇگىرە شىعادى.
جاناس. نە بوپ قالدى، باقىراۋىق؟
ۇلسۇيگەن. قۇتقار مەنى وڭشەڭ وڭباعانداردان. شوشقا باققان مىنا ماقرۋ قاتىننان قۇتقار. تورايدى قوزىداي ايمالاعان اق سايتان، ەندى ماعان قۇشاقتا دەپ كەلىپ تۇر.
جاناس. شوشقاسى نە، باسقاسى نە، ءبارىبىر ەمەس پە جانۋاردىڭ.
ۇلسۇيگەن. نە دەيسىڭ، ءاي؟ قايتا ايتشى، كانە! قورسىلداعان شوشقا مەن سيىر دا بىردەي ارام با؟ (شالىنا تونەدى.)
جاناس. جو... جوق. قاتەلەسىپپىن، كەمپىرىم...
ارمان. باعۋىن باقسا دا تورايىن ايمالاي قويماعان بولار ءالى.
ۇلسۇيگەن (ەگەسە). كەشە عانا ءوز كوزىممەن كوردىم عوي. تىشقان سياقتى، سىعىرايعان بىرەۋىن قولتىعىنا قىسىپ الىپتى. ءتىپۋ كوك سوققان!
«تورسىلداعىم، تورايىم. تاناۋىڭا بولايىن» دەپ اندەتىپ تۇر. ۇستىنە بايقاماي بارىپ قالعان ەكەم، شالقامنان تۇسە جازدادىم. و، اق سايتان، جانىڭدى شىعارايىن با؟! (توقبيكەگە ۇمتىلادى.)
ارمان. اراشا، اپاي، اراشا! (ۇلسۇيگەندى ۇستايدى.)
جاناس. جەتەر، ۇلسۇيگەن، داۋرىقپا. بورسىق باقسا دا، توقبيكەدەن تازا ەمەسسىڭدەر ءبىرىڭ دە. (توقبيكەنى قۇشاقتاپ ماڭدايىنان سۇيەدى.) شايى قانداي، جۇپارداي.
ۇلسۇيگەن. شايعا بولا ءدىنىن ساتقان بەزگەلدەك. الدىمەن سەنى تازارتۋ كەرەك. (ۇستىنە لەيكادان سۋ قۇيا باستايدى.) ءبىسمىلدا... ءبىسمىلدا... (جاناس ۇستاپ قۇيدىرمايدى. سىرتتان تارسىلداعان موتوسيكل ءدۇبىرى شىعادى، تۇرعاندار ىركىلە قالادى.)
توقبيكە. انارجان كەلدى، ءوزىم سۇيەم الدىمەن.
ۇلسۇيگەن. سۇيگىزەرمىن مەن ساعان! (كاليتكاعا جەتە بەرە ۇستايدى.) اناردان ساداعا كەت، توراي سۇيگەن نەمە.
توقبيكە. نە دەسەڭ، و دە. سەنەن بۇرىن سۇيمەسەم، توقبيكە اتىم ءوشسىن. (ىلگەرى ۇمتىلىپ.) بەتىن، ماڭدايىن تۇگەل جالاپ شىعامىن.
ەكەۋى تارتىسا كاليتكاعا جەتكەندە سىرتتان بوتەن قىز كىرەدى. وعان ىلەسە چەمودان كوتەرگەن ابىلبەكتى كورەمىز. تۇرعاندار اڭ-تاڭ.
قىز (بارىنە جالتاقتاي). سالەمەتسىزدەر مە؟
ابىلبەك (چەموداندى قويىپ). تانىسىڭىزدار، ۇلكەندەر. بۇل قارىنداس ەربولوۆا ءپاريدا. كۇتىپ تۇرساق، انارجاندى ماسكەۋدەن، الماتىدان كەپ ءتۇستى. قىر گۇلىندەي اشىلعان، كوزىمە شوقتاي باسىلعان قاراي قالسام بۇل كىم دەپ... سۇراعانى ءبىزدىڭ كولحوز بوپ شىقتى. كۇن تيگىزبەي، شاڭ جۇقتىرماي، تۋرا وسىندا اكەلدىم. مال دارىگەرى.
ءپاريدا. راقمەت، ابىلبەك اعاي. ءجاي ءسوزىڭىز ولەڭگە بەرگىسىز ەكەن.
ارمان. ابىلبەك «شۇعىلا» كولحوزىنىڭ باس اقىنى. ءوزى دە ولەڭسىز سويلەمەيدى. (ابىلبەككە.) ەندى ۇلكەندەردى تانىستىر.
ابىلبەك (الگىدەن بەتەر جەلپىنە).
بەرگەن سەرتى تەمىردەي،
ايتقان ءسوزى امىردەي،
باتپان بالعا سەرىگى،
داۋىلداتقان كورىگى
تەمىرشى اتا،
جاناس اتا بۇل كىسى.
(ءپاريدا جاناسپەن قول الىسادى.)
ابىلبەك (ۇلسۇيگەنگە جاقىنداپ).
شەلەگىنەن ءسۇت كەتپەس،
كولحوزىنان قۇت كەتپەس،
قازانى وتتان تۇسپەيتىن،
قوناقسىز اس ىشپەيتىن،
مەيىرى مول، پەيىلى كەڭ،
«شۇعىلاسىنا» تالاي بايگە اپەرگەن،
بايبىشەسى جاكەمنىڭ
اتاقتى ساۋىنشى، ۇلسۇيگەن شەشەي وسى كىسى.
ءپاريدا (قولىن الىپ.) بىلەمىن... بىلەمىن. ىزدەگەن كىسىمنىڭ ءبىرى ءوزىڭىزسىز، شەشە.
ۇلسۇيگەن. قادامىن، قايىرلى بولسىن، قارعام.
جاناس. تەك، ابىلبەك، توقتاما.
ابىلبەك (توقبيكەگە اۋىسادى).
توعايدان توراي قايىرعان،
شوشقانى تۇستەپ ايىرعان،
بىرىنەن جيىرما وسىرگەن،
بىرەگەي تۇرعان وسىمنەن.
قاباندارى تۇيەدەي.
مەگەجىنى بيەدەي،
تەلەكەمنىڭ ناق سۇيەرى — توقبيكە. (چەموداندى ۇيگە اكەتەدى.)
ءپاريدا (قۋانىپ). و، توقبيكە اپاي، ءسىز بە ەدىڭىز! (قۇشاقتايدى.) قانداي عاجاپ كۇن بۇگىن. مەنى ادەيى كۇتسەڭىزدەر مۇنداي شىقپاس.
توقبيكە (ارقاسىنان قاعىپ). قازىردەن باستاپ تۋىسپىز. ەكى كەمپىردىڭ ەڭ قادىرمەنى ءوزىڭ بولاسىڭ، ءپاريدا.
ابىلبەك (ۇيدەن شىققان بويدا اسىعا باسىپ وتەدى). تاعى كەتتىم. ەندى ماسكەۋ پوەزىنا ۇلگەرۋىم كەرەك.
جاناس. وندا تەلعارا مەن ايدابول بار ەمەس پە، سەن نەسىنە اۋرە بولاسىڭ، ابىلبەك.
ابىلبەك (بوگەلمەي). انارجان ءۇشىن اۋرە بولسام ارمان جوق (كەتەدى.)
توقبيكە. جاڭاعى اسىعىپ ءجۇرىپ قاينىمدى تانىستىرماپتى-اۋ. مىنا جىگىت: ءارى اگرونوم، ءارى پارتكوم — ارمان دەگەن اعاڭ.
ءپاريدا. ەشتەن دە كەش جاقسى. (قول الىسادى.)
ارمان. «شۇعىلا» وقىمىستىلارىنىڭ كوبەيگەنىنە شىن جۇرەكتەن قۋانىشتىمىن.
ءپاريدا. قايدا بارام، قايدا تۇسەم، دەپ ۋايىمداپ كەلىپ ەم، ءدال ءوز ۇيىمە ورالعاندايمىن ءقازىر.
ۇلسۇيگەن. ءبىرىمىزدى اكەڭدەي، ءبىرىمىزدى شەشەڭدەي كور، قارعاشىم. قۇداي قالاسا، ءقازىر تاپ وزىڭدەي انارىمىز كەلەدى. ەگىز قوزىداي ءبىر تۇرىپ، ءبىر جاتاتىن بولاسىڭدار.
توقبيكە. ءبىر كۇن وسىندا، ءبىر كۇن ءبىزدىڭ ۇيدە...
ۇلسۇيگەن. جوق، وسىندا عانا بولاسىڭدار.
ءپاريدا. نەگە، شەشە؟ ەكى ۇيدە كەزەك جۇرگەن قىزىق ەمەس پە؟
ۇلسۇيگەن. يا قازاقپەن، يا شوشقامەن بولسىن، بۇل قاتىن. ادال بالالارعا ارام اس ىشكىزەر جايىم جوق. ايتپادى دەمە، قىزىم، شوشقاعا جاقىنداساڭ ماعان وكپەلەمە. ءۇيىم تۇرسىن، سيىر قوراعا دا جۋىتپايمىن.
ءپاريدا. مەن مال دارىگەرىمىن عوي، شەشە...
ۇلسۇيگەن. شوشقا مال ەمەس.
ارمان. تازا جۋىپ ۇستاسادى ما، شەشە؟
ۇلسۇيگەن. ءبارىبىر. شوشقانى جۋساڭ دا شوشقا، جۋماساڭ دا شوشقا. قازاق باقتى ەكەن دەپ قۇيرىعى ۇزارىپ، قۇلاعى قىسقارمايدى ونىڭ.
توقبيكە. ايتا بەر. قازاق سىنايدى ەكەن دەپ قۇلاعى مەن قۇيرىعى ءۇشىن قىسىلاتىن ولار جوق. سيىر ءبىرىن تۋعاندا، شوكەڭ ونىڭ تۋىپ، كوبەيە بەرەدى.
ۇلسۇيگەن. «شوكەڭ» دەيدى. (جاناسقا.) ەسىتەمىسىڭ قايناعاسى. سەن جاكەڭ، شوشقا شوكەن اتانىپتى. بۇدان ارتىق قانداي قۇرمەت ىزدەرسىڭ. ۇزاماي الدىڭا تورايدىڭ باسىن تارتقانىن دا كورەرسىڭ ءالى.
جاناس. تارتسىن، تۇك قارسىلاعىم جوق. «ءبىسمىلدا» ايتىپ جەسە تاماقتىڭ ارامى جوق دەگەن شاريعات. وڭ قۇلاعىن كەسىپ، كارى جولداسىم، ساعان، سول قۇلاعىن اقىن ابىلبەككە بەرەمىن.
ارمان. ميىن قايتەسىز، جاكە!
جاناس. ميى قاشان دا اقساقالدار سىباعاسى. ونى ءوزىم جەيمىن.
ۇلسۇيگەن. استاپىرالدا، استاپىرالدا. سەن الجىعان شىعارسىن. ءار ءسوزىڭدى حاتقا سىزىپ تۇراتىن ەكى يىنىڭدەگى ەكى پەرىشتەنى دە ۇمىتقانىڭ با؟ قۇداي تەكسەرگەندە نە بەتىڭمەن جاۋاپ بەرەرسىڭ، شال؟
جاناس. قۇداي بەتتەسىپ، تىلگە كەلسە قام جەمە. جامان شالىن ونىڭ ءوزىن تەكسەرەدى.
ۇلسۇيگەن (جوعارى قاراپ). ساقتا، جاساعان، ءوزىڭ تاۋپىق بەر.
جاناس (قۇدايمەن بەتتەسىپ تۇرعانداي، و دا جوعارى قاراپ). قاق تاعالا!—دەيمىن قاسقايىپ تۇرىپ. بارلىق قۇدىرەت، بارلىق ەرىك وزىڭدە. تىلەيتىنىم تىنىشتىق دەپسىڭ سوزىڭدە. سويتە تۇرىپ سۇيگەن پەندەڭ ۇلسۇيگەندى جازىقسىز جانۋار، شوشقاعا نەگە قارسى ەتتىڭ؟ كولحوزدىڭ تابىسى وسسە، ۇلسۇيگەننىڭ ولجاسى ارتسا زيان با؟
ۇلسۇيگەن. تۇرار قۇداي سەنى تىڭداپ!
جاناس (ورشەلەنە). تىڭدا!— دەيمىن مەن وعان، قۇلاق اس دەيمىن جاناسقا. كورىك باسقان، بالعا سوققان ماعان نەگە سەنبەيسىڭ؟ يا ورنىڭا، يا داڭقىڭا جەرىم بار ما تالاسقان؟ قارتايعاندا ەكى يىنىمە ەكى تىڭشى مىنگىزىپ، ەڭسەمدى نەگە باساسىڭ؟ وسەك نەگە جينايسىڭ؟ ەتىك تە جاماي بىلمەيتىن توعىشار پەرىشتەڭ عۇرلى كورمەگەنىڭ بە مەنى؟ قۇداي ەكەنسىڭ، ءادىل بول. ەگىن ەككەن، مال باققان كولحوزشىنى كۇيدىرمە دەيمىن مەن وعان. (تۇرعاندارعا كۇلە قارايدى.) دۇرىس پا؟
توقبيكە. دۇرىس، جاكە، دۇرىس. كەلىننىڭ دە ويى وسى دەڭىز.
ۇلسۇيگەن. وسى كولحوزدان كوشپەسەم، كىسى ەكەن دەمەڭدەر مەنى. (ءپاريداعا.) ءجۇر، قىزىم، ۇيگە كىرىپ، جۋىنىپ ال. (ايەلدەر ۇيگە كىرەدى.)
ارمان. اللامەن جاقسى ايتىستىڭىز، وسى ونەرىڭىزدەن تانباڭىز، جاكە.
جاناس. الىستاعىسىمەن ايتىسۋ وڭاي عوي... قاسىمىزداعىنىڭ قاھارىنان امان قالساق ەكەن ەندى.
ارمان. قاتتى شامدانا ما، تەلەكەڭ؟
جاناس. ناجاعايداي شاتىرلاسا كەرەك. (ويلانىپ.) قانشا جىل باستىق بولعالى... سودان بەرى «تەلعارا تەرىس» دەگەندى ەستىگەن ەمەس قوي ول. ءوزى بىلگىر، ءوزى بي بوپ كەلگەن اساۋ ەمەس پە؟
ارمان. اساۋ بولسا تۋلار، تۋلار دا تىنار.
جاناس (كۇلىپ). ول تىنعانشا ءوزىڭنىڭ دە سىلەڭ قاتار.
ارمان. تەلەكەڭ كۇشتى ادام. ءوز سەنىمىن سىندىرماۋ ءۇشىن قاسارۋ كورىنگەننىڭ قولىنان كەلە بەرە مە. ونىسىنا قىزىعامىن دا. مايىسقاق جامان عوي دۇنيەدە... مايىسقاق.
جاناس. ەندەشە قۋانا بەر. تەلعارا قۇرت سىنباسا، مايىسپايدى.
ارمان. سىنبايدى... سىندىرمايمىز اسىلدى. ءبىز وعان كوپشىلىكپەن... حالىقپەن ساناسۋدى عانا ۇيرەتۋىمىز كەرەك. (ءوز ۇمىتىنە سۇيسىنە قاناتتانىپ.) تەلەكەڭنىڭ عاجاپ قاسيەتتەرىن سوندا كورەمىز، جاكە. ول توپ باستايتىن، ۇزاق باستايتىن... شىن مانىندەگى بولشيەۆيك باسشىعا اينالادى.
جاناس. نيەتىڭە جەت. تەك ءوزىڭ بىلمەس ءبىر جاعداي بار. سونى ۇمىتپا...
ارمان (جاقىنداي ءتۇسىپ). و نە، جاكە؟
جاناس. كولحوزدىڭ نەگىزگى مۇشەلەرى قۇلتۋمامىز عوي. كوبىمىز ەسكى سالت بويىنشا قىز الىسپايتىن اعايىنبىز. تەلعارا «شۇعىلانىڭ» عانا ەمەس، رۋدىڭ دا سۇيىكتىسى. مۇنى سىرتقا داۋرىقپاساق تا، ىشتەي جاقسى سەزىنەمىز. تەلعارا بۇيىرسا تاۋ كەشىرەردەي، تۇتاس قيمىلدايتىنىمىز دا سوندىقتان.
ارمان. ەڭبەك ءۇشىن پايدالى، بىرلىك ەكەن، ءا؟
جاناس. ءيا... قيىن كۇندەردە پايداسىن دا كورگەنبىز. ءبىراق وسى جولى ساعان زيان ەتۋى مۇمكىن.
ارمان. جاقسى ەسكەرتتىڭىز، جاكە. (قاسىنا وتىرىپ.) مەنىمشە بۇل جولى ازعىندىق نامىستى، ادامدىق نامىس تەجەۋى كەرەك. ءبىز دۇرىس ۇعىندىرساق، رۋ سەزىمىن قوعامدىق سانانىڭ جەڭۋى حاق. وعان، مىنەكي ءوزىڭىز مىسالسىز. مۇنداي ۇلكەن ماقسات ءۇشىن سىلەمىز قاتسا دا ىرزامىز. سولاي ەمەس پە، جاكە؟
جاناس. تەمىرشى سوعۋدان،
ەگىنشى ورۋدان تانبايدى.
ءبىز بولدىرمايتىن ادامدارمىز، بالام.
سىرتتا ماشينا سيگنالى. ۇيدەگىلەر جۇگىرىسە شىعادى.
ۇلسۇيگەن. جانىم كەلدى، كۇنىم كەلدى.
توقبيكە. قالقاشىمنان اينالدىم.
بۇلارعا ىلەسە ءپاريدا دا تىسقا شىعادى. سالدەن كەيىن ايدابول، ابىلبەكتەر نارسە كوتەرىپ كىرەدى.
ايدابول (قارسى كەلە جاتقان جاناسقا). انارىڭىز كەلدى، جاكەتاي.
جاناس. جاقسى بوپتى، ايدابول.
ابىلبەك. مەن دە ۇلگىردىم-اۋ. موتوسيكلعا قانات بىتىرگەن بولۋىم كەرەك.
ارمان. ۇشىرعان ەكەنسىڭ، ءا؟
ابىلبەك. ءتۇسىپ قالماي، امان جەتكەنىمە قايرانمىن.
ءبۋىن-تۇيىندى كوتەرگەن ايەلدەر وتكەن. انار تەلعارانى قولتىقتاپ كىرەدى.
تەلعارا (جايدارى). انەكي ۇلكەن پاپاڭ... شال پاپاڭ.
انار. پاپا! (جاناستى قۇشاقتايدى.)
جاناس. بالاپانىم، قوشاقانىم. (قىسىپ، ماڭدايىنان سۇيەدى.) ەندى ارمان اعاڭمەن سالەمدەس. (ەكى جاس كۇلىسە، ىنتىعا قاراسىپ قول الىسادى.) كانەكي، ىشكە كىرەيىك.
تەلعارا (ارماندى قولتىقتاپ). قىزىمىز الىستان كەلگەن كۇن وسىلاي وتەتىن ادەتى. ءبىزدىڭ سەميالىق مەيرامىمىز سياقتى. بۇگىن الاڭسىز قۋانىشىمىزدىڭ ورتاسىندا بول، پارتورگ.
ارمان. راقمەت، تەلەكە. قۋانىشتارىڭىزعا ورتاقپىن.
بۇلار ۇيگە كىرگەندە بوس ساحناعا جەلپىنگەن، كوڭىلدى ابىلبەك قايتا شىعادى.
ابىلبەك (ەرەكشە باقىتتى). جۇرەگىم... جارىلىپ كەتپەسە جارار ەدى. قوس پەرىشتە، قوس كوگەرشىن... بىرىنەن ءبىرى وتپەي مە ەكى قىزدىڭ. ءبىرىن ءسۇيىپ، ءبىرىن سۇيمەي، وزگەگە قالاي قيارسىڭ؟ ەكەۋىن بىردەي قۇشۋعا، ەكەۋىن بىردەي قىسۋعا ءتورت قول نەگە بىتپەدى ەكەن وزىمە؟ پاي-پاي، مۇگەدەك قىپ جاراتقان تابيعات-اي دەسەيشى. (ويلانىپ). امال جوق تاعدىر ىسىنە... ينساپ، ابىلبەك، ينساپ. تەلەكەمە تۋىسۋدا از ەمەس. ءپاريداعا كىم لايىق سوندا؟ ايدابول ما؟ (ءسال اندەتىپ.) «ايدابول، اس ىشەردە پايدا بول». سولەكەت قوي. قىز سۇيەرلىك قىلىقتان جۇرداي بيشارا! (كۇلىمسىرەپ.) ۇيلەنۋدى ايتساڭ ۇرەيى قالمايدى سورلىنىڭ. (قايتا ويلانادى.) تاعى كىم بار؟ ءيا، ءيا، ارمان بار. پارتورگتار ماحابباتقا وراشولاق بولاتىن. ايتپەسە وزگە ءمىنى جوق، (ەسىكتەن قاراپ.) ارمان جولداس، ءبىر مينۋتكە. (ارمان شىعادى.) اعىڭنان اقتارىلشى، ۇيلەنەمىسىڭ، باۋىرىم؟
ارمان. تويىم ءقازىر باستالسا دا قارسى ەمەسپىن.
ابىلبەك. Miنە قولىم، مىنە ۋادەم (قولىن بەرەدى.) تويدى بىرگە جاسايمىز.
ارمان (قولىن قىسادى). ۋادە.
ابىلبەك (قالتاسىنان ەكى بۇكتەلگەن ادەمى قاعازدى اپەرەدى.) مىنا ولەڭدى كوشىر دە، قىزدىڭ اتىن وزگەرت تە، قىستىرا قوي ءپاريدانىڭ قولىنا. ۇيىرىلە تۇسپەسە، وبالىڭ ماعان.
ارمان (تاڭدانىپ). ءپاريداعا؟
ابىلبەك. ارينە، ءپاريداعا. باسقا كىمگە بولۋشى ەد. (شەتىرەك الىپ شىعادى.) پوەزيا پروتوكول ەمەس. اقىنشا، ناشىمەن وقى، باۋىرىم. كانەكي، باستا.
ارمان (قاعازعا ۇڭىلەدى). «انارجان». تۇسىنبەيمىن.
ابىلبەك. وقى، وقى. ماعان ءبارى تۇسىنىكتى.
ارمان (العاشقى جولدارىن سالقىن باستاعان. ۇزاماي ۇلكەن شابىتپەن وقىپ كەتەدى).
انارىم، مەنىڭ انارىم،
جولىڭدى باعىپ قارادىم.
ساعىنىپ سەنى، سارعايىپ
كۇنىڭدى كەلەر سانادىم.
بەلىمدى شەشىپ جاتپادىم،
ۇشۋعا قانات تاپپادىم.
جونەلە بەردى وزىڭە
جالىنعا تولى حاتتارىم.
تۇسىمە كىردىڭ ءتۇن ۇزاق،
كوڭىلىمدە ءجۇردىڭ كۇن ۇزاق.
ەلەسىن كوزدەن وشپەدى
جاقىنداپ بىردە، بىردە ۇزاپ.
ءوزىڭسىڭ ءسۇيىپ قارارىم،
ءوزىڭسىڭ تىنىس الارىم.
كۇتكەنىم ىستىق قۇشاعىڭ،
انارىم مەنىڭ، انارىم.
(ارمان حاتتى ومىراۋىنا باسقان، الدەقانداي ادەمى سەزىم ۇستىندە تۇر.)
ابىلبەك. قاتىپ جاتقان جوق پا، دوسىم. قاي اقىنىڭ جازىپتى ءدال وسىلاي؟ اسقارىڭ با، عاليىڭ با، ءابدىلداڭ با؟ ءتىفۋ، تۇكىرگەنىم بار ولارىڭا!
ارمان. مەن جازىپپىن، ابىلبەك. مىنەكي مەن جازىپپىن. (ولەڭدى سۇيەدى). جۇرەگىممەن، جانىممەن، بارلىق مەيىرىممەن جازىپپىن.
ابىلبەك. بەلينسكيي ايتىپتى: ءاربىر ۇلى اقىننىڭ ولەڭى ءوزىڭ جازعانداي سەزىلەدى دەپتى. راس ەكەن عوي.
ارمان. مۇندا ۇلىلىق جوق. مەنىڭ ماحابباتىم عانا بار.
ابىلبەك. مەنىڭ ماحابباتىم؟ قىزىق ەكەن.
(ارمان قالتاسىنان العان قالامىمەن قاعازعا جازا باستايدى.)
ابىلبەك (شوشىپ). ءاي، بۇلدىرمە.
ارمان. بۇلدىرمەيمىن، جوندەيمىن.
ابىلبەك (قولىنا جابىسىپ). ءوي دەيمىن، قوي دەيمىن. مەنىڭ اتىمدى ءوشىرىپ، ءوز اتىڭدى جازعانىڭ قالاي؟
ارمان. وسى دۇرىس، ابىلبەك... (تولقىپ.) قانداي كۇتتىم، قانشا كۇتتىم اناردى. وياۋدا ويىمنان، ۇيقىدا تۇسىمنەن كەتپەگەنى دە راس. ءبارىن ءبىلىپسىڭ، ءبارىن جازىپسىڭ. ەڭ جاقىنىم سەن ەكەنسىڭ، ابىلبەك. (قۇشاقتاپ سۇيەدى.)
ابىلبەك (اڭ-تاڭ) اپىرماۋ، مۇنىسى نەسى؟ (ارماندى جۇلقىپ.) جاڭا عانا ساۋ ەمەس پە ەڭ، باۋىرىم؟
ارمان (قايتا قۇشاقتاپ). مۇنداي ساۋ بوپ كورگەن ەمەن ومىرىمدە. تۇك كۇدىك جوق، تۇك كىرشىك جوق كوڭىلىمدە. ءيا، ءيا... ءبارى راس، ابىلبەك. (سكامەيكاعا وتىرا كەتەدى. ۇركە شەگىنگەن ابىلبەك ەسىككە بارعان، ۇرلانا داۋىستايدى).
ابىلبەك. انار... انارجان. (انار شىعادى.) تسس... بەرى كەل. (قىزدى ارماننىڭ تۋ سىرتىنا تۇرعىزادى.) تسس...
ارمان (ولەڭنىڭ سوڭعى شۋماعىن ەرەكشە شابىتپەن جاتقا قايتالايدى).
ءوزىڭسىڭ ءسۇيىپ قارارىم،
ءوزىڭسىڭ تىنىس الارىم.
كۇتكەنىم ىستىق قۇشاعىڭ،
انارىم مەنىڭ، انارىم.
ابىلبەك. بۇعان نە دەيسىڭ، انار؟ جاڭا عانا جىنداندى. (ارمان تۇرادى.)
انار. وندا ەمدەۋ كەرەك ەكەن... (ەكى جاس بىرگە ورىلگەندەي ىنتىعا سۇيىسەدى.)
ابىلبەك. سەنەيىن بە، سەنبەيىن بە كوزىمە؟ (انارلار سۇيىسە بەرەدى.) بيشارا باسىم، كىمدى كۇتكەنمىن؟ اۋ قويىڭدار، جولداستار. (ەكەۋىن ايىرادى.) ايتىڭدارشى شىندارىڭدى، وسى مەن نە كورىپ تۇرمىن؟
انار (ويناقى، تىزەسىنە وتىرا كەتەدى). اعا دا بول، كەپىل بول. كۇتكەن جارلار تابىستى. وسى ايدا، وسى اۋىلدا قوسىلۋعا سەرتتەسكەن ەدىك. مىنە ەندى ءوزىڭ كۋاسىڭ. ءساتتى كۇن جەتتى. قوسىلدىق. ءوزىڭ باسقار تويىمىزدى، ابىلبەك.
ارمان. مەن دە تىلەيمىن. (و دا تىزەسىن بۇگەدى.) جىرىڭدى ارنا دوستارعا، جاقسى ونەرىڭدى اياما.
ابىلبەك. مەن اۋەلى ەسىمدى جيناپ الايىن. (ەكەۋىن قولدارىنان تارتىپ تۇرعىزادى.) سەندەر دەسەم، ءوزىم ەكەن عوي الجاسقان. (سكامەيكاعا جانتايا كەتەدى.) سورلى ابىلبەك، ءسۇر بويداق.
ءابدىراحمان (سىرتتان). ابىلبەك! قايداسىڭ، ابىلبەك؟!
ابىلبەك. مىنا قىرسىق تاعى كەلدى-اۋ سوڭىمنان. (تۇرادى.) ارمان، شال جاۋابىن ەندى ءوزىڭ بەر. (ۇيگە كىرىپ كەتەدى. بالاشا قول ۇستاسا جارىسقان ەكى جاس باقشاعا وتەدى.)
ءابدىراحمان. (داۋىستاي كىرەدى). جاراندار-اۋ، جاردەم ەتسەڭدەرشى. (ەشكىمدى كورە قويماي، ۇيگە بەتتەيدى.) ماشيناسى تۇر عوي، وسىندا شىعار. (ۇيگە تاقالعاندا تاعى داۋىستايدى.) تەلعارا، بارمىسىڭ، تەلعارا!
تەلعارا (كۇلە شىعادى). بارمىن، پوشتاباي! داۋىسىڭ نەگە قاتتى شىقتى، ابەكە! (قولىن الادى.)
ءابدىراحمان. تەنتەگىڭدى تىي. تەلعارا، كوز الدىمدا جازالا، ايتپەسە سوتقا بەرەمىن.
تەلعارا. تەنتەگىڭ كىم، ابەكە؟
ءابدىراحمان. انا..، ابىلبەك ءيتىڭدى ايتامىن. ونىڭ بۇگىنگى كورسەتكەن قورلىعىن سۇيەگىم قۋراعانشا ۇمىتپاسپىن.
تەلعارا. ابىلبەك، بەرى شىعىپ كەت. (ۇيدەگىلەر تۇگەل شىعادى.)
ءابدىراحمان. (ابىلبەككە تاياعىن كوتەرىپ). و، سىلەڭ قاتقىر، ابىلبەك، سالايىن با باستان. گازەتىم قايدا؟ تاۋىپ بەر!
ابىلبەك. ءقازىر، ءقازىر. (جۇگىرىپ بارىپ گازەتتەردى اكەپ بەرەدى.) كەشىرىڭىز، ابەكە، سەبەبىن كەيىن ايتامىن.
ءابدىراحمان. سىلەڭ قاتسىن، سىلەڭ قاتقىر.
جاناس. ۇيگە كىر، قۇرداس، كونىڭدى ءجىبىت.
ءابدىراحمان. ايقايلاي-ايقايلاي تاڭدايىم كەۋىپتى.
ۇلسۇيگەن. جۇرە عوي، ءوز قولىمنان ءشاي قۇيىپ بەرەيىن.
قولتىقتاپ اكەتەدى. شالدىڭ سۋمكاسىن كوتەرىسكەن توقبيكە دە بىرگە كەتەدى.
تەلعارا. اكەڭدەي كىسىنى اۋرەلەپ، بۇل قاي قىلجاعىڭ، ابىلبەك؟
ابىلبەك. ءمان بار، تەلەكە، ءمان بار. (جاناس پەن ەكەۋىنە كەزەك جالتاقتايدى.) گازەتتە جاعدايسىز بىردەڭە باسىلعان ەكەن...
تەلعارا. جاعدايسىز؟
ابىلبەك. مىنەكي... (قالتاسىنان گازەتتى اپەرەدى.) كورمەسىنشى، كوڭىلى جۇدەمەسىنشى دەپ ەدىم. (تەلعارا گازەتتى وقۋعا كىرىسەدى.)
ايدابول. جاكە، مەن جۇمىسقا كىرىسەمىن.
جاناس. مەيلىڭ. (ايدابول الجاپقىشىن بايلانىپ كومىر سالىنعان كورىكتى قوزعاي باستايدى.)
ابىلبەك. ءسىز دە كەشىرىڭىز، جاكە. (ودان ءپاريداعا جىميا قارايدى.) قىدىرمايمىسىز، ءپاريداش؟
ءپاريدا. س ۋدوۆولستۆيەم، ابىلبەك اعا.
بۇلار دا باقشاعا بەتتەگەن، قارسى كەلگەن ارمان، انارعا كەزدەسىپ كىدىرەدى.
انار. كۇن قانداي تاماشا.
ءپاريدا. عاجاپ، عاجاپ.
تەلعارا. عاجاپ! عاجاپ! (ورنىنان تۇتەپ تۇرادى.) بۇل نە، جاناس؟! بۇل نە، ابزالوۆ؟!
جاناس (جالىنعانداي). بۇگىنشە سابىر... كەيىن ايتارسىڭ.
تەلعارا. كەيىن دە ايتام. بۇگىن دە ايتام. قازىردەن باستاپ باۋىرىم ەمەس، جاۋىمسىڭ!
انار (جان داۋسىمەن). پاپا!
تەلعارا. پاپاڭا قانجار سالىپتى. تابىت ازىرلەپتى!
انار. پا... پا!
تەلعارا (اعاسىنا). شاقىر ازانىڭدى، باستا جانازاڭدى. كوم قولىڭنان ءىنىڭدى. كەمە الماساڭ قاپى كەتتىم دەپ جۇرمە، مەن كومەمىن ءوزىڭدى. قايتا تۇرماستاي، تەرەڭ قازىپ كومەمىن.
انار (جىلاپ). بۇل نە، بۇل نە؟
تەلعارا. وقى مىنانى. (انار دا گازەتكە ۇڭىلەدى).
ارمان. ءسىز ۇشقارى سويلەپ تۇرسىز، تەلەكە. (جاقىندايدى.)
تەلعارا (قولىن كوتەرىپ). توقتا، اگرونوم. سەنىمەنەن ءسوز قىسقا. قاي جولمەنەن كەلىپ ەڭ، سول جولىڭمەن تۋرا تارت! «شۇعىلادا» ەكەۋمىز قايتا كەزدەسپەيتىن بولايىق.
ۇركە شىققان توقبيكە مەن ۇلسۇيگەن كورىنەدى.
توقبيكە. جاساعان-اۋ، بۇل قانداي ءسوز؟
تەلعارا. ءجۇر، قاتىن، ءجونىمىزدى تابايىق.
ايەلىن قولتىقتاي تارتىپ شىعا جونەلەدى.
ۇلسۇيگەن. اسپان اشىقتا دا كۇن كۇركىرەيدى ەكەن-ay. بۇل قاي ماسقارا، تەمىرشى؟
ابىلبەك. داۋ قايدا، داۋىل سوندا. (جاقىنداپ.) بىزگە دە ءبىر قاتتى قۇيىن جەتىپتى. قاشان باسىلارىن ءتاڭىرىم ءبىلسىن، شەشە.
جاناس. ابىلبەك، ۇشىندىرماي تۇر.
ابىلبەك. ۇيات، جاكە، ۇيات. وسى كولحوزدى تەلەكەمنەن جاقسى كورەم دەگەندەرىڭ ولتىرسەڭدەر دە سەنبەيمىن.
ايدابول (اجىرايا بۇرىلىپ). ساعان نە جوق سۋدىراق؟ الما جاكەمنىڭ بەتىنەن.
ابىلبەك. سەن دە قىستىرىلما، بورەنە.
جۇگىرە باسىپ تەلعارانىڭ سوڭىنان شىعادى.
انار. ءسىز بەكەر قول قويعانسىز، ۇلكەن پاپا.
جاناس. سولاي ما؟ شەشەمنەن دە بەكەر تۋعان شىعارمىن، بالام؟
انار. دۆورەس سوعام دەۋ كۇنا ەمەس. مەن جاساپ جىبەرگەن پروەكتىنى پروفەسسورلار دا قىزىق دەپ تاپقان. جاقسى يدەيانى جازىقسىز كىرلەگەنسىزدەر.
ارمان. سەن ارحيتەكتور كوزىمەن قارايسىڭ، انار. اڭگىمە وندا ەمەس.
انار (قاتال). ەندى نەدە؟
جاناس. قالتادا، اقشادا. جەتپەي جاتقانى ساراي سالۋ بولسا ءبىرسارى. ءار نارسەنىڭ كەزەگى بار ەمەس پە؟
انار. سوندا اعاسى تۋعان ءىنىسىن گازەتكە جازا ما ەكەن!
جاناس. تىڭداماسا، بەلدەن باسسا قايتەدى؟ مەن اعا بوپ وتىرسام، جۇرت ءسوزىن كىم سويلەمەك؟
انار. كەشىرىڭىز، پاپا. ءسىز جاتتاندى سوزدەردى ايتىپ تۇرسىز ماعان.
جاناس (ىشقىنىپ). جوق! مەن جۇرەگىمنىڭ ءسوزىن ايتىپ تۇرمىن، قىزىم. ءادىل بولام دەسەڭ — تۋىسىڭدى تەجە اۋەلى.
ۇلسۇيگەن. قوي، تەمىرشى. جاڭا كەلگەن انارجانمەن ايتىسپا.
ۇيگە اكەتەدى. انار سكامەيكاعا سىلق ءتۇسىپ وتىرا كەتكەن. ارمان ارلى-بەرلى تەڭسەلىپ ءجۇر.
ءپاريدا (ايدابولعا بارىپ). ايتشى، قۇربىم، قۇتسىز قوناق كەلسە قايتەدى دەۋشى ەدى؟
ايدابول. قويعا قاسقىر شابادى دەيدى. وتىر، ميمان قىز، بۇل اڭگىمەنىڭ ساعان قاتىسى قانشا.
ءپاريدا. مال قورالارىن كورەيىن دەپ ەم. مەنىمەن ءجۇرىپ قايتساڭىز قايتەدى، قۇربىم؟
ارمان. ءسويتىڭىز، ءپاريدا. بوي جازىپ قايتىڭىز.
ايدابول. وعان مەنىڭ نەم كەتەدى. تۇگىم دە كەتپەيدى. (الجاپقىشىن شەشەدى). تەك جۇگىرتىپ وتىرسام، رەنجىمە.
ءپاريدا. جارايدى، جارايدى.
بۇلار دا كەتەدى.
ارمان. وقۋ قانداي جاقسى ەدى، شارشاۋشى ەدىك، تىنىعۋشى ەدىك. (قاسىنا بارىپ.) ءومىر قيالدان الدەقايدا قيىن ەكەن.
انار. بەكەر قيىنداتقانسىڭ.
Aرمان. مەن بە قيىنداتقان.
انار. ارينە سەن. ۆوكزالدان كۇتپەگەنىڭنەن-اق شوشىپ ەم. كورىنەر سيقىڭ جوق ەكەن عوي.
ارمان. ءتىپتى دە ولاي ەمەس... ءوزىڭ ەمەس پە، مەن بارعانشا سەزدىرمە دەگەن؟
انار. ءبىر اكەممەن دوستاس تا، ەكىنشى اكەممەن جاۋلاس دەگەن دە مەن شىعارمىن! (اتىپ تۇرادى.)
ارمان. (قولىنا جابىسىپ). انار. سەنىمەن ەكەۋمىز ءبىلىسىپ دوستاسقان، قاپىسىز تابىسقان جاندارمىز، جارامايدى. ەشتەڭەگە كوزىڭ جەتپەي تاۋسىلما.
انaر. مىناۋ شە؟ (گازەتتى سىلكەدى.) وسى ما جەتپەگەنى كوزىمنىڭ. قيت ەتسە تريبۋناعا جۇگىرۋ اتاققۇمارلاردىڭ، داۋكەستەردىڭ ادەتى. ونداي مىنەزدى، اسىرەسە، ۇلكەن پاپام مەن ساعان كەشىرمەيمىن.
ارمان. ءتۇسىنشى، انارجان. بۇل اڭگىمەدە پرينسيپ بار... بۇل...
انار. جار ءسۇيۋ، جاڭا ءومىر باستاۋ پرينسيپ ەمەس ەكەن عوي ساعان.
ارمان. انار...
انار (تىڭداماي). جەتكەنشە اسىعىپ ءجۇرمىن-اۋ، مەن بايعۇس. تويىم ءازىر، ارمانىم ءازىر دەپ كەلسەم، قانداي بىلىقتىرعانسىڭ.
ارمان (وزىنە تارتىپ). بارمىن، تۇرمىن عوي الدىڭدا، انارجان. مەن قاشان دا ءازىرمىن.
انار (سۋىق قارايدى). ال مەن ءازىر ەمەسپىن.
شىمىلدىق
ەكىنشى اكت
II- كارتينا
تەلعارانىڭ ءۇيى. اس ىشەتىن كەڭ بولمە. جيناقى، قازاقشا جاساۋ. ديۆان، ورىندىقتار. بالكونعا، ىشكى بولمەگە باراتىن ەسىكتەر، توردە ۇلكەن تەرەزە. پەردە اشىلعاندا ستول جاساپ جۇرگەن توقبيكە مەن ۇلسۇيگەندى كورەمىز.
توقبيكە. تاعى نەنى ۇمىتتىم؟ ە... ە.. نان قويىلماپتى-اۋ (بۋفەتكە بەتتەيدى.)
ۇلسۇيگەن. توقتا، توقتا، نانعا جۋىما، جارقىنىم. (ناندى اكەلىپ قويادى..) ءوزىم تۋرايمىن.
توقبيكە. مەن وندا ەتكە قامىر جايايىن.
ۇلسۇيگەن. قامىردى دا مەن جايامىن. ءتاڭىر جارىلعاسىن، ادال اسقا ارالاسپا... سەن انا شاي-ماي، اراق-شارابىڭدى ازىرلە.
توقبيكە. ءوز ۇيىمنەن ايداپ شىقپاعانىڭا شۇكىر.
ۇلسۇيگەن. ءتۇبىڭ تۋىس قوي... ءتىرى بول، توقبيكە. ايتپەسە شوشقا ۇستاعان قولىڭمەن وتقا ۇيىتەر ەم سەنى.
توقبيكە (كۇلىپ). ەركەكتەردى تابىستىرامىز دەپ ءجۇرىپ، ەكەۋمىز قاعىسىپ قالمايىق، ۇلەكە.
ۇلسۇيگەن. ءبىزدى قويشى، ەركەكتەردى ايتسايشى. كۇندىز سوعىسىپ، كەشكە ءبىتىسۋدى سەنىڭ بايىڭ ءبىلىپ كوردى مە ەكەن. جاراسۋ ورنىنا مىلتىقشا اتىلماسا نە قىلسىن.
توقبيكە. اتىلمايدى. ءبىز نە بىتىرەمىز سوندا.
ۇلسۇيگەن. باس جارىلسا بورىك ىشىندە، قول سىنسا جەڭ ىشىندە. تۋىستار بۇگىن تابىسپاسا، ەرتەڭ تابىسار... تەك انارجاننىڭ تويى توقىراماسا ەكەن.
توقبيكە. مەنىڭ دە تىلەگىم سول عانا. ەكەۋىنىڭ وتاۋ كوتەرىپ شىققانىن كورسەك «ۋھ!» دەر ەك.
ۇلسۇيگەن. ەندەشە تۋرا وسىدان باستايىق. ارمان دا بالاڭ، تەلەكە، ول ەرتەڭ انارىڭا ۇيلەنەدى. تۋلاما، ءدام ۇستىندە تاتۋلاس دەيىك.
توقبيكە. وعان بوگەلسە...
ۇلسۇيگەن. بوگەلمەي مە؟ (ويلانىپ.) ءيا، ءدال بۇگىن بوگەلمەس تە. بۇتىندەيمىز دەپ ءبۇلدىرىپ الماساق نەتسىن؟..
توقبيكە. بۇگىن باستارىن قۇراپ، ءبىر داستارقاننان ءدام تاتىرساق تا جەتەدى. قالعانىن استە-استەلەپ ەستىرتە بەرەرمىز.
ۇلسۇيگەن. ونى ىستەسەك ەرلەر ەك. دۇلەي تەلعاراڭ تىلگە كەلمەي جاكەڭ مەن ارماندى ۇيىڭنەن قۋىپ شىقسا، قىزىق سوندا بولار.
توقبيكە. قويشى، aپa، قايداعىنى شىعارماي. ۇيىنە كەلگەن كىسىنى قۋىپ قۇتىردى دەيمىسىڭ.
ۇلسۇيگەن. جاقسىلىعىن ايت تا، جاماندىعىن تاقاپ قوي. ءساتى تۇسپەي، ارماننىڭ رەنجىگەنىن كورگەنشە قۇدايدىڭ العانى جاقسى. (جاقىنداڭقىراي ءتۇسىپ.) كەشىمىز جايلى ءوتسىن دەسەك، باستالعاننان ەكەۋمىز جايدارى وتىرايىق، توقبيكە.
توقبيكە. ءسوز وسى. ءبىز انارجاننىڭ كەلگەنىنە قۋانىشتى تۋىستارمىز دا، ال ارمان مەن ءپاريدا قۋانىشقا شاقىرىلعان سىيلى ميماندار. ءۋادا مە؟
ۇلسۇيگەن. ۋادە.
توقبيكە. شوشقاما سوقتىقپايسىڭ، جىنىما تيمەيسىڭ، ۋادە مە؟
ۇلسۇيگەن. باسىڭدى شوشقا جۇتسىن، توقبيكە. ۋادە. (بوتەلكەنى كورسەتىپ.) تەك مىنا پالەڭدى كورسەتپە.
توقبيكە. ازداپ ءىشسىن، كوڭىلدى وتىرۋلارىنا جاقسى.
ۇلسۇيگەن. قورقام اراقتان. ىشە باستاعاندا اۋىز جالاسىپ، ءىشىپ العان سوڭ يتشە تالاسپاعانىن كورگەن ەمەن ەركەكتىڭ. بۇگىن اراقسىز ءوتسىن. تىعايىق.
توقبيكە. مەيلىڭ. (بوتەلكەنى بۋفەتكە جابادى).
ابىلبەك (القىنا باسىپ كىرەدى). كەش جارىق، كارى جەڭگەلەر.
توقبيكە. نە كورىندى وسىنشا القىنىپ؟
ابىلبەك. اينالا جۇگىرىپ، جۇرەگىم اۋزىما تىعىلدى. ءپاريدا سوقپادى ما وسىندا؟ (شەتتەگى ورىندىققا وتىرا كەتەدى.)
توقبيكە. سوققان جوق.
ۇلسۇيگەن. قاشىپ ءجۇرمىسىڭ، قۋىپ ءجۇرمىسىڭ، اقىن؟
ابىلبەك. قۋىپ ءجۇرمىن. انا ۇزىن تۇرا... بالعاشى ايدابول قاس پەن كوزدىڭ اراسىندا ءپاريداشتى ەرتىپ كەتىپتى.
توقبيكە. ەرتىپ كەتسە، ەرتىپ كەلەر. ونىڭ نەسىنە تاناۋلايسىڭ.
ابىلبەك. ءمان بار، جەڭەشە، ءمان بار. ءتىلسىز سويداۋىل قىز قادىرىن بىلە مە؟ نازىك جاندى رەنجىتىپ الا ما دەپ قورقامىن
ۇلسۇيگەن. قورىقپاي-اق قوي. ايدابولعا ەرگەن قىز قۋانباسا، قىنجىلمايدى.
ابىلبەك. تۇسىنبەيسىز، ۇلەكە... بۇل قاريالار ءۇشىن تۇسىنىكسىز ماسەلە.
توقبيكە. قايدان ءتۇسىنسىن. (كۇلىپ.) ءبىزدى ءسىرا قىز بوپ كوردى دەيمىسىڭ.
ابىلبەك. سوندا قالاي؟... ماسەلەن... ايتايىق قىز بولساڭ... سەن دە ايدابولدى قالار ما ەڭ، جەڭەشە؟
توقبيكە. ارينە. ايرىلماس ەم جابىسىپ... باسقا قىزعا بۇرىلدىرماي قويار ەم. (ەكى ايەل جارىسا كۇلەدى.)
ابىلبەك. وتىرىك، جەڭەشە، (ورنىنان ەرىكسىز تۇرادى) وتىرىك.
ۇلسۇيگەن. تۇك تە وتىرىگى جوق...
توقبيكە. تەلەكەڭ دە باسىندا سونداي بولعان.
ۇلسۇيگەن. بوي دەگەن قانداي...
توقبيكە. نايزاداي!
ۇلسۇيگەن. جاۋىرىن قانداي.
توقبيكە. قاقپاقتاي. ءبىر ادامنىڭ اسىن جەپ، ون جىگىتتىڭ جۇمىسىن ىستەيتىن.
ۇلسۇيگەن. وندا اشۋى از، سابارى كوپ پاڭ ەدى اۋ.
توقبيكە. جىلپوستاردىڭ بىرىنە پىسقىرماي، تەلەكەمدى تاڭداعانمىن.
ابىلبەك. ول وقىماعان قىزداردىڭ مىنەزى عوي، ءقازىر ولاي ەمەس. سىزدەر جاڭا زامانعا تۇسىنبەيدى ەكەنسىزدەر، كەمپىرلەر، ءا؟ و، قاراڭعىلىق، قاراڭعىلىق...
ۇلسۇيگەن وقتاۋمەن اس ۇيگە كەتەدى.
توقبيكە. ولاي دەسەڭ جولىڭنان قالما، قۋعىنشى، جۇگىرە بەر، شىر ايلانىپ اۋىلدى.. بولدىرىپ توقتاعانىڭدى كورمەسەم «تۋ بەتىڭە» دە. (كۇلەدى)
ابىلبەك (كەمپىرلەرگە ونەر قاسيەتىن تانىتقانداي جاۋاپ بەرەدى).
اقىن جانى — عاشىق جانى،
ۇقپايدى ونى جاي قازاقتار.
ىزدەنەدى ول، زار قاعادى،
كىم بىلەدى ول قاشان توقتار.
جۇگىرە جونەلگەندە، ۇيگە كىرگەن تەلعارامەن سوعىسىپ، ۇشىپ تۇسەدى دە قايتا تۇرادى.
تەلعارا. وي، ابىلبەك... سەنبىسىڭ؟
ابىلبەك. كەشىرىڭىز، تەلەكە، كىدىرۋگە مۇرشام جوق. (كەتەدى.)
تەلعارا. جىندانعان شىعار مىنا كۇشىك. تالتۇستە سوعىسىپ، قيراپ قالا جازدادى-اۋ.
توقبيكە. ادەتى ەمەس پە، قىز كورگەن سايىن جانىعاتىن. ۇلكەن ۇيدەگى ميمان قىزدى تابا الماي ءجۇر.
تەلعارا. توبا، توبا. تانىسپاي جاتىپ ىنتىعا قالعانى ما؟ (كيتەلىن ىلەدى.)
توقبيكە. ءوزىڭ عوي وسىنى اقىن-ماقىن دەپ ماسىقتىرعان. قىلىقتارىنا كىسى ۇيالعانداي. كەردەڭدەي مە؟... كولبەڭدەي مە... ۇشىپ-قونىپ تۇرعان بىردەڭە.
تەلعارا. جارايدى. ول ءۇشىن قينالما. (ديۆانعا وتىرعان سوڭ.) بۇل نەنىڭ دايارلىعى، بايبىشە؟ جايىپ تاستاپسىڭ عوي بارىڭدى.
توقبيكە. قوناق شاقىردىم. جاكەڭ مەن انارجان كەلەدى.
تەلعارا. سەنىڭ-اق باۋىرىڭ ەزىلەدى دە تۇرادى ەكەن. جاناستى نەسىنە شاقىردىڭ!
توقبيكە. شاقىرماعاندا شە... تۋىستان بەزەمىز بە؟
تەلعارا. بەزەمىز! وزىنە دە ايتقانمىن بەزدىم دەپ.
توقبيكە. جۇرتتان ۇيات. قانداي اڭگىمەلەردىڭ گۋىلدەي كەتكەلى تۇرعانىن سەزسەڭ ەدى.
تەلعارا. گۋىلدەي بەرسىن. ماعان دەسە بوران بوپ نەگە سوقپايدى.
توقبيكە. ەندەشە بورانىڭدى ءوز وشاعىڭنان باستا... مىنا مەنەن باستا. جاكەمە قوسا ارمان مەن ءپاريدانى دە شاقىردىم.
تەلعارا (اجىرايا). قايتا ايتشى، قاتىن، كىمدى دەيسىڭ؟
توقبيكە (جاسقانباي). ارماندى.
تەلعارا. ويناما، توقبيكە. مۇنداي قىلجاقتى كوتەرمەيمىن.
توقبيكە. سابىر تىلەيمىن، تەلەكە. (جاقىنداي ءتۇسىپ.) مەن دە بىردەڭە بىلەتىن شىعارمىن. ونى دا ەسكەر... سەن الىسقانمەن مەن جۇلىسسام، بەرەكە ءسوزىن كىم ايتپاق...
تەلعارا. اياعىنا جىعىل دەيمىسىڭ ارماننىڭ؟
توقبيكە. جىقپا دا، جىعىلما دا. انارجاننىڭ قۋانىشتى كەشىندە ويناپ، كۇلىپ وتىرساڭ جەتەدى.
تەلعارا. (كەكەتىپ). قۇر وتىرما، «ويناپ»، «كۇلىپ» وتىر دە. ايتارسىڭ، قاتىن، ايتارسىڭ. جوق، بايبىشەم، تەلعاراڭ ءالى ونداي كۇيگە جەتكەن جوق. (تۇرادى.) جينا مىنالارىڭدى. ايتپەسە دالاعا شاشامىن. (داستارقاننىڭ شەتىنە جابىسادى.)
توقبيكە. مەنى ماسقارا بولسىن، جەرگە قاراسىن دەسەڭ شاشا بەر.
تەلعارا. ەندەشە مەنسىز وتكىز ساۋىعىڭدى. كۇلىپ، ويناپ بولعان سوڭ، قوناقتارىڭ تاراعان سوڭ ايتارسىڭ. كلۋبتا بولامىن.
توقبيكە (ۇستاپ). توقتا. انارجانعا نە دەيمىن؟
تەلعارا (ويلانىپ قاپ). انارعا ما؟.. ءبىر تىعىز شارۋامەن رايكوم شاقىرىپ كەتتى دە.
توقبيكە. قارتايعاندا الداي المايمىن اناردى. شىنىن ايتامىن، تەلەكە. نەگە ءويتتىڭ دەپ رەنجىمە سوڭىنان.
تەلعارا. شىنى قايسى؟ نە دەمەكسىڭ، توقبيكە؟
توقبيكە (داۋىسى قالتىراپ). قامقورسىزسىڭ، انارجان... اتا، اناسىز جەتىمسىڭ. ءبىزدىڭ ۇيدە قۋانىش جوق سەن ءۇشىن. «پاپام» دەمە تەلعارانى، الدانبا. سۇيەنىش ەمەس ول ساعان. ولمەس قامىڭدى ويلان دەيمىن.
تەلعارا. سەن دە قارالايمىسىڭ مەنى؟
توقبيكە. اعىن ايتامىن: قارا باسىڭنان وزگەگە تيتتەي راقىمىڭ تۇسپەسە. انارعا ۇيىرىلمەسەڭ، مەنى جان ەكەن، جار ەكەن دەمەسەڭ... نە دەۋگە بولادى ساعان؟ وتىرشى. تەلەكەم ەمەس پە ەڭ ءبىر كەزدە... قايدا سونداعى سابىر، ۇستامىڭ؟
تەلعارا. سەن دە قايداعىنى سۇرايدى ەكەنسىڭ، قاتىن. (وتىرادى.) ءبارىبىر... ابزالوۆتى كەتىرەمىن.
توقبيكە. كەتىرە بەر. ەكى قولعا ءبىر جۇمىس كىمگە تابىلماس دەيسىڭ. تەك سالەمدەرىن بۇزىلماسىنشى...
تەلعارا. سالەم بۇزىلعان.
توقبيكە. بۇزىلعان جوق... بۇزىلمايدى دا. انارجان بار جەردە ارمان بار. ەكەۋىن بىردەي كورمەي كەتە المايمىز.
تەلعارا. دوعار، توقبيكە! قىرناما قۇلاعىمدى.
توقبيكە. ال سەن تىڭداي ءبىل... ول ەكەۋى ماسكەۋدە جاراسقان كورىنەدى.
تەلعارا (قايتا تۇتانىپ). ءتىلىڭ بايلانسىن، توقبيكە! (جاعاسىنان ۇستاپ.) جالعان دە!
توقبيكە. شىن. ەندى تويعا ازىرلەنەمىز. تەلەكەسى.
تەلعارا. تويعا مەنى كومگەن سوڭ، ازىرلەنەسىڭ. (يتەرىپ جىبەرەدى.)
توقبيكە. جوق، تىرلىگىمىزدە تويلايمىز. قىز سۇيگەنىن تاپسا، ءومىرىنىڭ باقىتتى باستالعانى. سىندىرما اناردىڭ ساعىن.
بۋلىققان تەلعارا كوتەرىلە بەرىپ، جاڭا كىرگەن اناردى كورەدى دە قايتا وتىرىپ قالادى. جالىندى كوزدەن سەسكەنگەن قىز، ەرىكسىز كىدىرەدى.
تەلعارا (ءوزىن ارەڭ ۇستاپ). كەل... كەل، انارجان.
انار. ۋھ... زارەم ۇشتى عوي. مەنى تانىماي قالدىڭىز بىلەم، پاپا. (توقبيكە اس ۇيگە شىعادى.)
تەلعارا. تانىماي قالعانىم دا راس. (قاسىنا وتىرعىزادى، ارقاسىنان قاعادى.)
انار (تاراعىمەن پاپاسىنىڭ مۇرتىن تارايدى). شاش اعارعان... كوز كۇڭگىرت تارتقان، تىم بولماسا ەكى جىلدا ءبىر رەت كۋرورتقا بارۋدى دا بىلمەيسىزدەر.
تەلعارا. قايداعى كۋرورت. بىزگە ۇيدە وتىرىپ ۇيقى قاندىرساق تا جەتەر ەد.
انار. ارينە...
تەلعارا. قاشان تۋدىڭ، قاشان ولەسىڭ، ونى ەسەپتەر جان بار ما؟ سوقاعا جەگىلگەن وگىزدەي، مۇرنىڭ پىسىلداپ تارتا بەرسەڭ بولعانى. بارىپ-بارىپ قىلجيا كەتكەندە ءبىر-اق بوسايسىڭ.
انار. ەندى ءبىزدى جەگىڭىز جۇمىسقا. جاستارعا سۇيەنىڭىز، پاپا.
تەلعارا. جاستارىڭ كىم؟ ارمان با؟
انار. جاراماي ما جاردەمگە؟
تەلعارا. كوردىڭ عوي جاردەمىن. ونىڭ نەسىن سۇرايسىڭ، بالام.
انار. ولارىڭا مەن دە رەنجىدىم، پاپاتاي. ءبىراق سىن ايتۋ، پىكىر تالاستىرۋ دا بولا بەرەدى ەمەس پە ادەتتە.
تەلعارا. ماعان ادەت ەمەس، ادەپ قىمبات، قىزىم. اركىمنىڭ ءوز نيەتى، ءوز ارمانى بار؛ بۇگىننەن ەرتەڭىم قىزىق بولۋىن مەن دە ويلايتىن اداممىن. مەنى اياساڭ، ءوز تىلىڭمەن سويلەس. انارجان.
انار. مەن ءوز تىلىممەن سويلەسىپ تۇرعان جوقپىن با؟
تەلعارا. بىلەمىن... ەسىتتىم. انارىمدى جار ەتىپ، ءوزىمدى قور ەتپەك بولعاننىڭ ءۇيى كۇيسىن!... وسى ءسوزىمدى ۇمىتپا.
انار (قاتتى شوشىپ). نە دەدىڭىز... نە ەستىدىم؟ وكىنبەيسىز بە، پاپاتاي؟
تەلعارا. جوق! سول قولىمدى جاراتپاسام، وڭ قولىممەن شاۋىپ تاستاۋعا ءازىرمىن. ءبىراق ونىما وكىنبەيمىن. تەلعارانى اكەم دەسەڭ، ابزالوۆتان اۋلاق ءجۇر. ايتپەسە سەن دە ءبىر ماعان، شىرىگەن جۇمىرتقا دا ءبىر.
انار. قانداي قاتال بوپ كەتكەنسىز، پاپا!
تەلعارا (پاۋزادان كەيىن). جالاڭاش تۋدىم شەشەمنەن. جالاڭاش ءوستىم قۋراپ جاتقان دالادا. ۇرلىق قىلماي، سۇم اتانباي كۇنەلتتىم. تاس قاشادىم، جەر قازدىم، تەگىن تاماق سۇرامادىم ەشكىمنەن. ەركەكتى سىنار كەزەڭنىڭ قاي تۇسىندا قاشىپپىن؟ قاي مىلتىقتان، قاي قىلىشتان بۇعىپپىن. كىم ءۇشىن ەد سونىڭ ءبارى؟ ءسويتىپ ءجۇرىپ قاۋىم جۇرتتى بۇگىنگە دە جەتكىزدىم. وسى ما كىنام؟ ەندى ءمىنى قاتال اتانىپپىن. (باسىن ءسال كوتەرىپ.) دەي بەرىڭدەر، اعايىن. كەرەگىندە بەرىلمەيتىن قاتالمىن. (ورنىنان تۇرىپ.) «شۇعىلا» مەنىكى... مەن جاۋاپتىمىن «شۇعىلاعا»! (جاي باسىپ تەرراساعا شىعادى.)
انار. پاپا، توقتاشى. (ەسىككە جەتىپ كىدىرەدى.) ءبىر سوزىنەن ءبىر ءسوزى ۋداي... ايتقانىنىڭ ءبارى شىن. وسىنداي جاندى اياماسقا، سىيلاماسقا بولا ما؟
سىرتتا تەرەزە الدىنان وتكەندەردى بايقاپ قاپ ەكىنشى بولمەگە كەتەدى. سالدەن كەيىن ءپاريدانى ەرتكەن ايدابول كىرەدى.
ايدابول (اينالا كوز تاستاپ). جىم-جىرت، وڭاشا.
ءپاريدا. داستارقان جايۋلى، ءدام تارتۋلى. ناعىز ەرتەك.
ايدابول. تورلەت، مەيمان قىز با؟
ءپاريدا. رۇقساتسىز كىرىپ، تورگە دە شىعامىز با؟
ايدابول. ول قالانىڭ سالتى عوي. ءبىز وندايىڭدى بىلمەيمىز. ەسىك اشىق ەكەن كىرەمىز... نان تۋراۋلى ەكەن جەيمىز. (ءبىر كەسەك ناندى اساپ قالىپ وتىرا كەتەدى.) ءارى جۇمساق، ءارى جىلى... توقبيكە اپاي ناندى ءدامدى پىسىرەدى.
انار (سىر بەرمەي، جايراڭداپ شىعادى). كەلدىڭ بە، ءپاريداش؟ (قۇشاقتايدى.) كەشىگە بەرسەڭ ىزدەگەلى وتىر ەم. (وتىرعىزادى.) قالاي، جاقسى تىنىقتىڭ با؟
ايدابول (كۇلىپ). جۇگىرىپ ءجۇرىپ تىنىقتى.
ءپاريدا. ونىسى راس. ايدابولعا ەرگەنشە، اتتىلى كىسىگە ەرگەن جاقسى شىعار. جەلىپ وتىرماساڭ ىلەستىرەر ەمەس.
انار. ونىڭ نە، ايدابول، قىزبەن جۇرگەندە سويتە مە ەكەن؟
ايدابول. شىنىعۋ كەرەك قىزدار. جۇگىرمەسەڭدەر جۇمىس بىتىرمەيسىڭدەر. كولحوز ءار بەتىن وڭاي اشا سالاتىن تۇپتەۋلى كىتاپ ەمەس. ونى تانۋ ءۇشىن ءالى كوپ جۇگىرەسىڭدەر.
انار. وندا ساعان كۇيەۋگە شىققان قىز جەتىسەدى ەكەن.
ءپاريدا. جۇگىرتىپ، جۇگىرتىپ سىلەسىن قاتىراتىن شىعار. (ەكى قىز كۇلەدى.)
ايدابول. كورمەگەنىم قىز بولسىن. (ناندى تاعى ءبىر اساپ قالادى.)
انار. ە... ۇيلەنبەي وتەمىسىڭ؟
ايدابول. ۇيلەنبەيمىن. باسىما پالە تىلەپ جىن قاعىپ پا مەنى.
انار. كەزدەسپەي جۇرگەن بولار ءالى. جۇلدىزىڭ جارق ەتىپ شىعا كەلسە كورەرمىز. (كۇلىپ.) قارماققا تۇسكەن جايىنداي، ساعاعىڭنان ءىلىنىپ تۇرارسىڭ.
ايدابول. وتىرسىڭدار عوي ەكى قىز. ىلىڭدەرشى كانەكي ساعاعىمنان. (موينىن سوزادى.) بىرىنە كوزىمدى سالسام نە قىل دەيسىڭدەر.
اناp. قاپ، مىنانى-اي، ءا؟
ءپاريدا. ماعان قارا، ايدابول.
ايدابول. ال، قارادىق.
ءپاريدا (قارسى الدىنا بارىپ). دۇرىستاپ قارا. جانارىنان كوزىمنىڭ اڭعارامىسىڭ ەشتەڭە؟
ايدابول. قۋلانىپ تۇر جىلتىلداپ.
انار. ولاي ەمەس. (و دا ءپاريدانىڭ كوزىنە ۇڭىلەدى.) مىنەكي، مەن اڭعاردىم...
ايدابول. نەنى اڭعاردىڭ؟
انار. ۇناتتىم سەنى، ايدابول. ەندى مەنەن قۇتىلمايسىڭ قاشساڭ دا... قىز تۇزاعى تۇسپەي قالمايدى موينىڭا دەپ تۇر.
ايدابول. سوق وتىرىكتى.
ءپاريدا. ەندى اۋزىما قارا، ايدابول.
ايدابول. سەندەر ەرىككەن ەكەنسىڭدەر. (تۇرماق بولادى.)
انار (يىعىنان باسىپ). قارا، قارا. مۇنداي اۋىزدى كورگەنىڭ بار ما؟
ايدابول. كۇندە كەرەم. ءسوزۋار اۋىزدار وسىنداي بولادى.
ءپاريدا. اش كوزىڭدى، جوندەپ قارا.
انار (ايدابولعا). بايقايمىسىڭ... ەرىنىڭدە دە كوپ ءمان بار. قىزىل گۇلدىڭ جاپىراعىنداي ۇلبىرەپ، سۇيەم سەنى... سەن دە ءسۇي مەنى دەمەي مە، سونى قالاي بايقاماي قالدىڭ، ايدەكە؟ (قىزدار كۇلەدى.)
ايدابول. ءا، سەندەرگە مازاق كەرەك ەكەن عوي. (تۇرادى، كەپكەسىن كيەدى.) كەتەمىن.
ءپاريدا. كەتپە، كەتپە. (كەپكاسىنا جابىسادى.) مەن ساعان راس عاشىقپىن. (بەتىنە ۇڭىلە قاراپ.) قانداي جاقسىسىڭ، ايدابول. كورەمىسىڭ، انار، عاجاپ ەمەس پە؟
انار. ارينە.
ءپاريدا. كوزى مەيىرىم ۇياسىنداي، نارەستەدەي بەت اجارى... تاسقا شىققان جاس ەمەندەي تۇلعاسى. وسىنداي جىگىتتى كورگەنىڭ بار ما، انار؟
انار. جوق، جوق.
ايدابول. سەندەر تالكەك ەتكەننەن كولحوزشى مايمىل بولمايدى. قوش بولىڭدار، وقىمىستىلار!
شاپشاڭ باسىپ شىعىپ كەتەدى.
ءپاريدا. ايدابول... (ەسىككە جەتىپ توقتاعان. ودان الدەقانداي جالبارىنعان داۋىسپەن انارعا بۇرىلادى.) جىبەرمەشى، انار... توقتاتشى.
انار. ءوي، ساعان نە بولعان، ءپاريداش؟ (قاسىنا بارادى.) ويناپ ءجۇرىپ شىن عاشىق بولعاننان ساۋمىسىڭ، ءوزىڭ؟
ءپاريدا. ونداي بولۋى مۇمكىن بە؟
انار. ارينە، مۇمكىن... يسستۋپلەنيە دەپ سونى ايتپاۋشى ما ەدى (ەكەۋى ءجاي عانا كۇلەدى. سىرتتا جاڭا كەلگەندەردىڭ دابىرى.)
ارمان (ءالى ءوزى كورىنبەيدى). ءجۇرىڭىز، جاكە... كىرىڭىز.
جاناس پەن ارمان كىرەدى. قىزدار ورىن ۇسىنادى. بۇلاردىڭ داۋسىمەن اس ۇيدەن توقبيكە، ۇلسۇيگەندەر شىعادى.
توقبيكە. جوعارىلاتىڭىزدار. (كەلگەندەر وتىرىسادى.) انار-اۋ، كىشى پاپاڭ قايدا؟...
انار. باقشادا شىعار... شاقىرايىن با؟
توقبيكە. شاقىر... قوناقتار كەلدى دە.
جاناس. مەن بارايىن. (تۇرىپ جاتىپ.) وعان اۋەلى سىپايىلاپ كورىنىپ، سىلاپ-سيپاپ تىلدەسكەن ءجون بولار.
ۇلسۇيگەن. دۇرىس... سەن بار. (قاسىنا تاقالىپ، پىسىقتاي تۇسەدى.) بايقا، اياعىن باسىپ الما. ۇقتىڭ با؟
جاناس. ۇقتىم. (تەرراسقا بەتتەيدى.)
ۇلسۇيگەن (ەرە ءجۇرىپ). تۋلاسا دا، مونكىسە دە ءلام دەمە... ءوز جىنىڭا يە بول. بۇگىن جىلى سويلەسىپ، جاقسى وتىرايىق. ۇقتىڭ با؟ جاناس. ۇقتىم، كەمپىر، ۇقتىم. (كەتەدى.)
ۇلسۇيگەن (كەيىن بەتتەپ). و، جاساعان، بەيبىتشىلىگىڭدى بەر. تۋىستاردى بىر-بىرىنە مەيىرىمدى ەت.
ارمان. شەشە، تىلەگىڭىز قانداي ادەمى ەدى. (قۇشاقتايدى.)
ۇلسۇيگەن. سەنەن سۇرارىم دا سول، بالام: تاتۋ وتىرايىق، ءتاتتى تارايىق.
توقبيكە. ۇلەكەڭ ەكەۋمىز وسىلاي كەلىستىك، ارمان. ءتۇزدىڭ اڭگىمەسى ۇيگە كىرمەسىن دەدىك. قىزدار، سەندەر دە كوڭىلدى وتىرىڭدار.
ءپاريدا. ءبىز ءان سالامىز، بي بيلەيمىز.
ارمان. انار، مۋزىكا!
ۇلسۇيگەن. سويتىڭدەر... سويتىڭدەر، قاراقتارىم. توقبيكە، ال، ءبىز تاماقتى تەزدەتەيىك.
انالار اس ۇيگە كەتەدى. انار راديولعا پلاستينكا قويا باستايدى. جايناڭ قاققان ابىلبەك كەپ كىرەدى.
ابىلبەك. ورتا تولسىن، دوستارىم!
ءپاريدا. جەتپەگەنى سىزبەن تولسىن. كەلىڭىز، بيگە ءتۇسىڭىز، ابىلبەك اعا.
ابىلبەك. سىزبەن بىرگە، ءپاريداش، قۇلاعانشا بيلەۋگە ءازىرمىن. (مۋزىكا. ابىلبەك پەن ءپاريدا بيلەپ كەتەدى.)
ارمان. كانەكي، ستۋدەنت كۇندەرىمىزدى ەسكە تۇسىرەيىك. (ارمان مەن انار ەكەۋى دە بيگە قوسىلادى.)
ابىلبەك. قانداي جەڭىلسىز، ءپاريداش.
ءپاريدا. جوق، مەن شورقاق بيلەيمىن.
ابىلبەك. بالەرينالار ساداعاڭىز كەتسىن! (مۋزىكا ىرعاعىمەن قوسىلا اندەتەدى.) تام-تام تاريرا... تام-تام تاريرا.
ارمان. تويىمىز قاشان، انارجان؟
انار. ونى كىشى پاپامنان سۇرا.
ارمان. كىشى پاپاڭ: «كەتە بەر، قارايلاما» دەدى عوي. سەنىڭ دە جاۋابىڭ سول ما؟
انار. سىنىققا سىلتاۋ ىزدەسەڭ ءوزىڭ ءبىل... (وتەدى.)
ءپاريدا (كۇلىپ). كوپ ىزدەپسىز عوي، مەنى.
ابىلبەك. ايدابول ايتپاعاندا تاڭ اتقانشا ساندالاتىن ەدىم.
ءپاريدا. وبالداعى-اي.
ابىلبەك. وقاسى جوق. ءسىزدى ىزدەگى بەينەت تارتۋ مەن ءۇشىن شەكسىز باقىتتىلىق.
ءپاريدا. سولاي ما؟ (كۇلەدى. بۇلار دا وتەدى. اينالىپ ارمان، انار جەتەدى.)
ارمان. مەنىڭ جامان اقىلىمشا — ەكى جۇرەك ماحابباتى ءبىر بولەك. وعان بوگدە كىسىلەردىڭ ارالاسپاۋلارى كەرەك.
انار (كىدىرىپ، ءبىراق جۇبىن جازباي). اكە بوگدە، اعا بوگدە، سونداي ماحاببات بولا ما؟
ارمان. ونى ۇلكەن پاپاڭنان سۇرا. (كۇلەدى.)
انار. ايتىپ تا ۇلگىردىڭ بە؟
ارمان. سىيمادى ىشىمە... ايتتىم دا تىندىم.
انار. داۋ ۇستىنە داۋ قوسىپ تىندىرىپسىڭ. ۇلكەن پاپام نە دەدى.
ارمان. قۋاندى، جاقسىلاپ تۇرىپ اق باتاسىن بەردى:
ءۇيلى، كۇيلى بولىڭدار،
تاتۋ، سىيلى بولىڭدار.
ءۇبىرلى-شۇبىرلى،
دۋماندى — ءدۇبىرلى بولىڭدار —
دەدى.
(كۇلە قۇشاقتاسىپ، قايتا بيلەپ جونەيدى.)
ابىلبەك. عاشىق بوپ كوردىڭىز بە، ءپاريداش؟
ءپاريدا. عاشىقتىق نە، بىرەۋدى ۇناتۋ ما؟
ابىلبەك. ءسۇيۋ، جانۋ، ىنتىعۋ. ءسال كورمەسە، ساعىنۋ بولۋ كەرەك. (بەتىنە قاراپ.) جەتتى مە جۇرەگىڭە، ءپاريداش؟
ءپاريدا. جەتتى. وندا مەن قازىردەن باستاپ عاشىق ەكەنمىن.
ابىلبەك (ەرىكسىز كىدىرەدى. جۇرەگى جارىلارداي قۋانىشتى). قازىردەن؟
ءىىاريدا (تولقىنا سويلەپ). قانداي ءبىر كوركەم ەلەس، كەتپەۋشى ەدى ويىمنان. اڭساۋشى ەدىم سول ەلەستى ساعىنىپ. ءبىراق، ونىڭ قايدا ەكەنىن بىلمەۋشى ەم. قاسىمدا جوق، ويىمدا بار جىگىتتى بەلگىسىزدەن ىزدەۋشى ەم... (كۇلىمسىرەي، قىزارا.) اڭساۋشى ەدىم، كورسەم دەپ. سول ىزدەگەن كىسىمدى بۇگىن كەردىم، سەنەمىسىز، ابىلبەك اعا؟
ابىلبەك. سەنەمىن. جانىڭ قانداي جۇيرىك ەدى... تىلەگىڭ قانداي ءتۇزۋ ەدى، ءپاريداش... اسەم ءۇنىڭ، اسەرلى سوزدەرىڭ قۇلاعىم ەمەس جۇرەگىمە قۇيىلدى-ay، (كوزىن جۇمىپ.) نە دەگەن قىزىق بۇل دۇنيە. مول ەكەن عوي قۋانىش.
ءپاريدا. نە دەپ كەتتىڭىز، اعاتاي؟
ابىلبەك. كەشىر، ءپاريداش. (قايتا قۇيىنداتا جونەلەدى.)
انار. جاڭاعىداي جاقسى باتانى كىشى پاپامنان دا العانشا توي تۋرالى ۇندەمەيسىڭ، ءبىلدىڭ بە؟
ارمان. ءبىلدىم. تەك توي ۇزاپ كەتسە، مەنى كىنالاما.
انار (توقتاپ). ال سەن ۇزاتپا، ءتىلىن تاپ، كوڭىلىنەن شىق پاپامنىڭ. (ارماندى ديۆانعا جەتەكتەپ اپارىپ وتىرعىزادى.) ۇلكەن اعانىڭ ۇلكەن اۆتوريتەتىن سىيلاعانعا تۇگىڭ دە كەتپەيدى.
ارمان (سالماقپەن). وندا اۆتوريتەت پروبلەماسىنىڭ شەشىلۋىن كۇتەتىن بولدىق قوي... دۇرىس، كۇتەيىك. مۇنداي كەزەڭ ەكەۋمىز ءۇشىن وتە پايدالى بولۋى مۇمكىن...
كەمپىرلەر ساماۋرىن، شاينەكتى كىرگىزىپ، ستولعا جايلايدى. مۋزىكا توقتايدى. ەكىنشى جاقتان جاناس پەن تەلعارا كىرەدى.
تەلعارا (ۇستاممەن). كانەكي، مەيماندار، داستارقانعا جاقىنداڭدار. (ستولعا قاراپ.) بايبىشە، بوتەلكەلەر قايدا كەتكەن؟
توقبيكە. ءقازىر، ءقازىر (بوتەلكەلەردى اكەلىپ قويادى. ءبارى تۇگەل وتىرادى. ءشاي قۇيىلىپ كەسەلەر تارتىلادى.)
جاناس (ۇرتتاپ قاپ). پاح-پاح، شاي بولعانىنا! ءيسى قانداي ءوزىنىڭ!
توقبيكە. ءىشىڭىز، جاكەتاي. ءسىزدىڭ جاقسى كورەتىن شايىڭىز.
جاناس. ءبىلىپ وتىرمىن. تاني كەتتى عوي ءتىل بايعۇس. (كەسەسىن قايتا ۇسىنعان. ودان تەلعاراعا جىميا قارايدى.) ءىش، تەلەكەم. كوڭىل كوتەرۋگە شاي مىڭ دا ءبىر ەم.
تەلعارا. شاي جۇرەكتى سوقتىرادى. ودان دا ازداپ ىشكەن اق اراقتىڭ ءوزى ءجون. قۇي، ابىلبەك.
ابىلبەك. قۇپ، تەلەكەم. تەك مەنى قىستاماڭىزدار. (ەكى ستاكانعا قۇيادى.)
تەلعارا. كانەكي، سوعىستىرايىق. (ارمان ەكەۋى سوعىستىرادى.)
ۇلسۇيگەن. تاتۋلىق-تاتتىلىك ءۇشىن دەپ ىشىڭدەر.
تەلعارا. ماعان ءبارىبىر. (ءىشىپ قويادى.) قىزدار-اۋ، سەندەرگە قۇيىلماپتى عوي.
ءپاريدا. راقمەت، اعاتاي، ءبىز ىشپەيمىز.
تەلعارا. مەيىلدەرىڭ. ال ءبىز ىشەمىز. (ءوزى قۇيادى.) ستولعا قويىلعان سوڭ ىشىلگەنى، جەلىنگەنى قىزىق. دۇرىس پا، ابزالوۆ؟
ارمان. دۇرىس. تەلەكە.
جاناس (شايىن كوتەرىپ). ەندى قىزدارىمىزدىڭ ساۋلىقتارى ءۇشىن...
تەلعارا. دۇرىس-دۇرىس! بۇل، ءبىر تامشىسى قالماسىن دەگەن ءسوز. (ارمان ەكەۋى جارىسا كوتەرەدى. بۇدان ءارى تەلعارانىڭ قىزا باستاعانى بايقالادى )
توقبيكە (جايدارى). تىم جيىلەتىپ جىبەرمەڭدەر.
ارمان. تاعى ءبىر توست، سودان سوڭ توقتالسا دا قارسى ەمەسپىن (قۇيادى، ستاكانىن كوتەرەدى.) مەن ءقادىرلى اعامىز تەلەكەمنىڭ ساۋلىعى ءۇشىن ىشەمىن.
تەلعارا (كۇلگەن بوپ). قادىرىمدى قورعاۋدى وزىمە قالدىر. ابزالوۆ ا... ساۋلىعىم ءۇشىن ىشۋىڭە قارسى ەمەن. (سوعىستىرادى.) ماعان ساۋلىق كەرەك ءقازىر (ستاكانىن كوتەرە ءتۇسىپ.) اۋىرماسام، ولمەسەم عانا بولعانى... وندا تەلعارا ءۇشىن قام جەمەڭدەر... (ءىشىپ جىبەرەدى.) تەپسەم تەمىر ۇزەمىن. ۇرسام تاس سىندىرامىن. (ارمانعا قارايدى) ءىش، ابزالوۆ.
ارمان. ىشەمىن، تەلەكە. (و دا ىشەدى.)
جاناس. داستارقان دا، ءدام دە سەنىكى عوي. تەلعارا. تىم بولماسا ءوز ۇيىڭدە دۇرىس سويلەسەيىك.
ۇلسۇيگەن. ءيا، تۋىسشا وتىرايىق.
تەلعارا (جاناسقا). ايتا عوي ەندەشە، قۇلاعىم سەندە.
جاناس. مەنى قايدا قاشار دەيسىڭ. مىنا ارمانمەن ۇعىسساڭ جەتەدى.
تەلعارا (ۇستاممەن). ارمان ويىن گازەتتە ايتسا، مەن وزىنە ايتتىم. تاعى نە تىلەيسىڭ، جاناس؟
جاناس. ونىڭ اشۋ ءسوز بولاتىن.
تەلعارا. اشۋسىز دا ايتارىم سول. كەلىسىم جوق جەردە، بەرەكە دە جوق. ءبىرىمىز قىرىمعا، ءبىرىمىز جىرىمعا تارتىپ ەل بولمايمىز. «شۇعىلادا» ونداي ءتارتىپ بولعان ەمەس. (قىجىرلانا.) بولدىرمايمىن دا. (از عانا پاۋزادان كەيىن.) ابزالوۆ، بۇگىن ىشەمىز... ەرتەڭ كەتەسىڭ.
ارمان (كۇلىپ). ال مەن كەتپەسەم، سىزدەن ايرىلماي قويسام قايتەسىز؟
تەلعارا. مەنەن ايرىلماۋعا كۇش كەرەك. ونداي قۋات سەندە جوق... جابىسساڭ جازىم بولاسىڭ. مەن قاتتى لاقتىرامىن، جىگىتىم!
توقبيكە. قويىڭدار، بۇگىن ونداي ءسوزدىڭ كەرەگى قانشا.
جاناس. «لاقتىرۋ»، «سىندىرۋدان» وزگەڭ قۇرىدى ما! (قالعان اراقتى شەتكە ىسىرىپ قويادى.) بىرلىك، ءبىتىم ءسوزى دە بولماۋشى ما ەدى، تەلعارا.
تەلعارا. الىسپا، الىستىڭ ەكەن، جاعام جىرتىلدى دەمە. سەن ايتقان «ءبىتىم»، «بىرلىكتى» جيىرما جىل بويى (الاقانىن جازىپ.) مىنا ءمۇيىز قولمەن مەن جاساعانمىن. سول بىرلىكتىڭ بۇزىلماۋى ءۇشىن اكەممەن بولسا دا كەلىسپەۋگە بارمىن.
جاناس. جيىرما جىلعا ءبارىمىز دە ورتاقپىز. «شۇعىلانى» جاساعان دا ءبىر قول ەمەس، كوپ قول.
جۇرت سەنى «باسشىم» دەپ سىيلاسا، سەن ونى «جۇرتىم» دەپ سىيلا. ەلدىڭ دە پىكىرىمەن ساناس.
تەلعارا. ەلىڭ كىم؟ (ارماندى قوسا كورسەتىپ.) سەن ەكەۋىڭ بە؟ جوق، سەندەر ەل ەمەسسىڭدەر.
جاناس (تىكتەنە ءتۇسىپ). ءبىز كىمبىز سوندا! ادامبىز با، قاراقشىمىز با؟
تەلعارا (اتىپ تۇرادى). ءيا، كىمسىڭدەر؟ جەردەي شىقتىڭدار ما، كوكتەن تۇستىڭدەر مە؟! (جۇگىرە باسىپ كەتكەن. ىشكى بولمەدەن سۇلۋ سارايدىڭ بوياۋمەن سالىنعان جوباسىن تۋ كوتەرگەندەي كوتەرىپ اكەلەدى.) وسىنداي يگىلىككە، ادام جانىنىڭ ارمانىنا قارسى كىمسىڭدەر؟
ءپاريدا (قىزىعا قارايدى). قانداي اسەم، قانداي كورىكتى!
ارمان. تاماشا جۇمىس. اسەم دە كورىكتى. انار ونەرىن تانىتۋعا جارايتىن ەڭبەك. مەن مۇنداي جوبانى قانداي استاناعا بولسا دا ۇسىنۋعا ۇيالماس ەم...
تەلعارا (ارمان اۋەنىمەن). تەك «شۇعىلاعا» ۇسىنۋعا ۇيالامىن. تەلعاراعا قيمايمىن دە.
ارمان. قيمايدى ەمەسپىن، قينالامىن، تەلەكە. ميلليونداعان سۋممانى ءبىر ساراي سوعۋعا توگە سالۋ بىزگە ءالى ەرتە. «شۇعىلا» بۇگىن باسقا تەسىكتەرىن بىتەپ، باسقا جىرتىقتارىن جاماۋى كەرەك.
تەلعارا (مىسقىلداي كۇلىپ). قيقىم-سيقىم... جاماۋ-جاسقاۋ... جوق، جولداستار، بۇلاي سويلەسىپ ءبىتىم تاپپايمىز. ساراي سوعىلادى. (ستولدى قويىپ قاپ.) سوعامىز! كەڭ دالادا، كۇن استىندا كۇمبەز جارقىراتامىز. كەرسىن كورشىلەر، «انە، شۇعىلا!» دەسىن. (شاتتانا.) قىزىعىپ قاراسىن، قىزعانىپ قاراسىن وزگەلەر. ال مەن سول سارايدىڭ التىن شاڭىراعىن ءوز قولىمنان كوتەرەمىن. جوق پا سوندىق پراۆوم؟!
ارمان. ونى حالىقتان سۇراڭىز. تەلەكە.
تەلعارا. حالىقتان؟
ارمان (وجەت). حالىقتان! ودان وزگە بىزدە تالاس جوق. ميلليوندى تەرىمەن تاپقان قالىڭ جۇرت قايدا جۇمسارىن دا ءوزى ايتسىن. ءسىز باسىپ، كوكتەپ، جالعىز بيلەمەڭىز.
ۇلسۇيگەن. اپىرماۋ، بۇل نە بوپ بارادى!..
تەلعارا. مەن قايدامىن — حالقىم سوندا. «تەلەكەم» دەپ تىزگىنىن سەنىپ بەرگەن جۇرت، ازعىرعانعا ازبايدى. (كوتەرىڭكى.) كەشە تىڭ كوتەرۋگە، ميلليارد وندىرىسۋگە باستادىم، بۇگىن كۇمبەزدى ساراي كوتەرۋگە باستايمىن. (جۇدىرىعىن تۇيە كوتەpiپ.) ول ەرىك مەنىڭ ۋىسىمدا، قىمباتتىم!
ارمان. ءبىر ۋىسقا سىيعان ەرىك — ەرىك ەمەس، قيانات. ءسىز كوممۋنيستە سويلەسۋدى دە ۇمىتىپسىز، اقساقال.
تەلعارا. مەن بە ۇمىتقان؟!
ارمان (قاتال). ءسىز، تەلعارا تەمىربەكوۆ!
تەلعارا. جالعان! جالا! كەت، بوسات ءۇيىمدى!
ارمان. كەتەمىن. (كەتەدى.)
ابىلبەك. (ەسىككە قاراپ). ارينە جالعان! ارينە جالا! (تۇرادى.)
توقبيكە. سەن ارالاسپا، ابىلبەك.
ابىلبەك. نەگە ارالاسپايمىن، جەڭەشە؟ ساراي بارىڭنەن بۇرىن ماعان كەرەك. قازىرگى كلۋب مۇلىك پە!
ءپاريدا. ءجۇرىڭىز، ابىلبەك. اۋا جۇتىپ قايتايىق.
ابىلبەك. تەلەكەم ايتتى، ءسوز تامام. ساراي سوعىلادى!
توقبيكە (جىلامسىراپ). و زاماندا، بۇ زامان ۇيىنە كەلگەن قوناعىن قۋعاندى كورگەندەرىڭ بار ما؟ (كوزىن سۇرتەدى.)
تەلعارا. بار. مىنە، مەن قۋدىم. (تاعى ءبىر قۇيىپ ءىشىپ جىبەرەدى.)
ۇلسۇيگەن. تەنتەك اتانىپ ەڭ، ەندى كەلتەك اتانارسىڭ.
تەلعارا. ماعان ءبارىبىر.
جاناس. ساعان ءبارىبىر. قاراقان باسىڭ جوعارى تۇرسا بولعانى. وزگە تەمىربەكوۆتەر ادام با!...
تەلعارا. ەندەشە تەمىربەكوۆ بولىڭدار! (ورنىنان تۇرادى.) فاميليانى قاسيەتتەپ ۇستاي بىلىڭدەر!
جاناس. كەرەگى جوق ونىڭنىڭ. ماعان «تەمىرشى» اتىم دا جەتەدى. (ايەلدەرگە نۇسقاپ.) ساۋىنشى مەن شوشقاشى دا قۇدايدىڭ پەندەسى.
تەلعارا. ال مەن ءوز جۇگىمدى كوتەرەمىن، ءوز ورنىمدا بولامىن. الپىسقا كەلگەن تەلعارا اتاۋسىز وتكىسى كەلمەيدى. ولگەن سوڭ مولاسىز قالسام ىرزامىن. ءبىراق مەنىڭ اتىم (ساراي جوباسىن كوتەرە ۇستاپ) مىنا سارايمەن بىرگە جاساۋى كەرەك. (از تەڭسەلىپ قالىپ.) الىستان التىن كۇمبەز كوز تارتادى. كورگەن جاندار ەرىكسىز بۇرىلادى... «تەمىربەكوۆ تەلعارا ەكەن سالدىرعان» دەيدى. (اراقتى تاعى ءبىر ۇرتتاپ) تەمىربەكوۆتەر! وسىنى نەگە ويلامايسىڭدار؟!
جاناس. ە، سۇلۋ ساراي جۇرت ءۇشىن دەسەم، سەن ءۇشىن كەرەك ەكەن عوي. باسە، باسە... كۇرت وپىرىلۋىڭ جامان ەدى-اۋ. قارا بورانداتقانشا وسىنىڭدى ايتپاسپىسىڭ اۋەلدەن. (ورنىنان اشۋلى تۇرادى.) مەن، تەمىرشى تەمىربەكوۆ، «شۇعىلا» كولحوزىنىڭ كارى مۇشەسى تەلعاراعا ەل ەسەبىنەن بەلگى ورناتۋعا قارسىمىن. ونداي كۇمبەز ادىرا قالسىن!
تەلعارا. ساعان نە جوق قايتا-قايتا كيلىگىپ. ابزالوۆقا جاقپاساڭ قىزىم وتپەس دەپ قورقامىسىڭ، بەيشارا؟!
انار. (وتىرعان جەرىنەن قوزعالا الماي). پاپا...
توقبيكە. (كۇڭىرەنىپ). و، جاساعان.
ۇلسۇيگەن. وڭباسسىڭ، تەلعارا...
جاناس (ءالسىز). تاس جۇرەك... بەز بۇيرەك. (سەندەلىپ قالادى.)
انار (جاناستى دەمەيدى). پاپا، قينالماڭىزشى. (وتىرعىزادى. ودان اشۋلى جۇزىمەن تەلعاراعا بۇرىلادى.) قانداي سۇمدىق بوپ كەتكەنسىز، كىشى پاپا!
تەلعارا. سۇمدىق دەيمىسىڭ؟ (ستولداعى پىشاقتى ۇسىنادى.) — Mءا پىشاق. اۋەلى مەنى باۋىزدا قولىڭنان، سوسىن كىر سۇيگەنىڭنىڭ قۇشاعىنا!
تۇگەل ناجاعاي تۇسكەندەي قاتىپ قالعان. تەك كوزدە ويناعان ۇشقىندار عانا ىشتەگى الاۋلاردى سەزدىرگەندەي.
شىمىلدىق
ءۇشىنشى اكت
ساحنانىڭ وڭ جاعىندا ءبىر قابات ءۇيدىڭ فاسادى. ونىڭ كىرە بەرىسىنە قادالعان ەكى ۆىۆەسكا. بىرىندە «شۇعىلا» كولحوزىنىڭ پراۆلەنياسى»، ەكىنشىسىندە: «كلۋب» دەگەن جازۋلار وقىلادى. ءۇي الدىنداعى شاعىن، كوك ءشوپتى الاڭدا جاپىراقتارى جالعاسا وسكەن ەكى قايىڭ. شەتكى جۋان بۇتاقتا قالپاق تەمىر قوڭىراۋ ءىلۋلى. اعاشتار ساياسىندا قىزىلمەن جابىلعان جالپاق ستولدا گازەت، جۋرنالدار، كىتاپتار جايۋلى. ورىندىقتار، سكامەيكالار. پەردە اشىلعاندا ۇستىندە قىرى سىنباعان اق جىبەك كيتەلى بار ابىلبەكتىڭ. ءابدىراحماننان پوچتا قابىلداپ وتىرعانىن كورەمىز. الدىندا قالام، قاعازدار جاتىر.
ءابدىراحمان (ساق). اسىقپا، ابىلبەك، ءوز قولىمنان بەرەمىن. مىنەكي گازەتتەرىڭ... مىنەكي جۋرنالدارىڭ. بۇدان باسقا بەرەرىم جوق.
ابىلبەك (سۋمكاعا قولىن سوزادى). مىنا جۋرنال دا بىزدىكى ەمەس پە؟
ءابدىراحمان (ۇركە شەگىنىپ). جو.. جوق، سەنىكى ەمەس، تاعى الىپ قاشپاقپىسىڭ، تەنتەك؟
ابىلبەك. قورىقپاڭىز، قاريا. بۇگىن ونداي سەبەپ جوق.
ءابدىراحمان (جاقىنداپ). داۋ تىندى ما؟
ابىلبەك. بۇگىن تىنادى. (گازەتتەردى جيناستىرىپ.) تەلەكەم يا تىندىرادى، يا سىندىرادى.
ءابدىراحمان. اللا تەلعاراعا تاۋپىق بەرسىن. (كەتەدى.)
ابىلبەك. تاعى بىرەۋلەر كەپ قالماي حاتىمدى اياقتايىن. (شاپشاڭ جازىپ-جازىپ تاستاپ وقيدى.) «قىسقاسى ءبىر-اق ءسوز كۇتەم جاۋاپقا: «ىرزامىن» دەسەڭىز بولعانى. وندا كۇنى ەرتەڭ فاتيحالارىن الۋ ءۇشىن اتا، اناڭىزعا ءجۇرىپ كەتەمىز. (ايىرىقشا ۇندىلىكپەن) ءسىزدى جۇرەگىمەن، جانىمەن ءسۇيۋشى ابىلبەك». (ورنىنان تۇرىپ، كەشەگى كەشكى ءبيدىڭ كۇيىن اندەتە بيلەپ كەتەدى.)
تام-تام، ءتاريرا، تام-تام، ءتاريرا...
تام-تام، ءتاريرا، ءتام-تام-تاريرا...
(كەنەتتەن كىدىرە قالىپ، داۋسىن سوزا سالەم بەرەدى.)
اسسالاۋماليكۇم، جاقسى اعالار.
ورتا جاستاعى ەكى كىسى كىرەدى.
I-كىسى (كۇلىپ). مىنا دايرابايدى نە دەپ قوسىپ ەڭ ولەڭگە؟
ابىلبەك. ماقتاعانمىن:
«بريگادير دايراباي،
اق پەيىلى ايناداي.
وينامايدى، كۇلمەيدى
بار جۇمىسىن جايلاماي»
دەگەنمىن، اسان اعا.
اسان. سول ايتقانىڭ دۇرىس ەكەن، سۇيرەگەندەي ارەڭ اكەلدىم.
دaيراباي (سالقىن). جايشىلىق پا، ابىلبەك؟
ابىلبەك. جايشىلىق ەمەس قايشىلىق! (يەگىمەن ءۇيدى نۇسقاپ.) باسقارما جينالىسىندا داۋلەر قىرقىسىپ جاتىر.
اسان. كەشەگى، گازەتتەگى اڭگىمە مە؟
ابىلبەك. سول. جاقىنداعى ەكى بريگاديردى شاقىر دەگەن تەلەكەم ەدى، ازداپ كۇتۋگە تۋرا كەلەدى.
ۇيدەن داۋىس. ابىلبەك، سەنى تەلەكەم شاقىرادى!
ابىلبەك. ءقازىر! (ەكەۋىنە.) كىدىرە تۇرىڭدار.
بۇل كەتۋگە اينالعاندا ەكىنشى بەتتەن ايدابول كورىنەدى.
ايدابول (كىدىرىپ). پوچتا كەلدى مە، زاۆكلۋب؟
ابىلبەك. گازەتتەن كوپ نارسە جوق، وتىرا قال دا وقي بەر.
ابىلبەك كەتەدى. تۇرعاندارمەن ءجاي عانا سالەمدەسكەن ايدابول جاڭا گازەتتەردى اقتارا باستايدى.
اسان. وتىرايىق، ءبىز دە گازەت قارايىق.
دايراباي. ۋاقىتىم جوق. (ساعاتىنا قاراپ.) قالعان اڭگىمەنى سەنەن ەستىرمىن، اسان. كەتەمىن.
اسان. قوي ءارى، تەلەكەم شاقىرتقاندا پالدەنگەنىڭ قالاي... (ءوزى دە وتىرادى، دايرابايدى دا وتىرعىزادى.)
دايراباي. ايتىس، تارتىستى جانىم سۇيمەيدى. (و دا گازەتكە ۇڭىلەدى.)
اسان. قايداعى بىرەۋ تەلەكەممەن جاعالاسىپ جاتقاندا بىلجىراماي وتىر.
دايراباي. ونىڭ كىم؟ (اسان تاڭدانا قارايدى.)
ايدابول (باسىن كوتەرمەي). ارمان جولداستى ايتاتىن بولار.
دايراباي. ارمان؟ ول ءوزىمىزدىڭ اگرونوم ەمەس پە؟
اسان (ايدابولدى نۇسقاپ). مىنا بالا عۇرلى ەسىڭ جوق ەكەن عوي. اگرونوم ەكى تۋىپ ءبىر قالعانىڭ با ەدى؟
دايراباي. كۇيسەۋگە جانىڭ قۇمار-اۋ. كوممۋنيست بولعان سوڭ ءبارىبىر ەمەس پە؟
اسان. ويدويت دەگەنىڭ، ەسىتەمىسىڭ، بالا؟ (ايدابولعا قارايدى.) جامان قازاق كوممۋنيست بولسا وستەدى.
ايدابول (بۇرىلىپ). جاقسى قازاق شە، اعا؟
اسان. ەلىن، سالتىن ۇمىتسىن دەگەن زاڭ جوق. (سەنىممەن.) ءبىر رۋدىڭ بالاسى — ءبىر بالتانىڭ سابى. ورلەسە بىرگە ورلەيدى، قۇلاسا بىرگە قۇلايدى.
دايراباي. وي، گۋىلدەمەشى، لەبىڭنەن بوران ەسسە دە ءشوپ باسى قيمىلدامايدى. بىلەمىز عوي، سەنى.
اسان. تەلەكەم سىنعانشا، قالعانىمىزدىڭ قىرىلعانىمىز جاقسى.
دايراباي (ارقاسىنان قاعىپ). الىستان شابىنبا، كۇشىڭ قايتادى، اسان. سىرتتان كىجىنگەنشە، انا باسقارماعا بار، تالاسقا ءتۇس.
اسان. بارامىن. تەلەكەم بۇيىرسا، وتقا دا تۇسەمىن.
دايراباي (كۇلىپ). نايزا ۇستاي بار قولىڭا، ارماندى جەكپە-جەككە شاقىر.
ايدابول. جانىڭىز قىسىلسا «اعىباي، بۇعىبايلاپ» ۇران تاستاڭىز. ءبىرىمىز قالماي اتتانامىز، اعا.
اسان. كەرەك بولسا ۇران دا تاستايمىن. اتتانباي كورىڭدەر سوندا!
ايدابول. اتتانامىز. (قۋلانىپ.) ءبىراق جاكەڭدى قايتتىك؟ ارمانعا ونى دا قوسا شابامىز با؟
اسان. جاكەم جولىن ءبىلسىن. اتا جولىنان اينىسا ءوز وبالى وزىنە.
ايدابول. ەسىم كىرگەلى جاكەممەن بىرگەمىن. ودان ءادىل كىسى كورگەن ەمەسپىن.
اسان. باستىق بولماعانعا ءادىل بولۋ دا وڭاي. ۇيدە وتىرىپ ادەمى ءسوزدى كىم سوقپايدى. الجىماسا تۋعان ءىنىسىن قارالاي ما؟
دايراباي. سەنىڭشە قارالاۋ... مەنىڭشە قارالاۋ ەمەس. (گازەتتى بۇكتەپ.) اركىم وزىنشە تۇسىنەدى.
اسان (شىتىناپ). ەندەشە سەن دە سات تەلەكەمدى.
دايراباي. «ساتۋ»، «الۋ» بۇ دا بازار اڭگىمەسىنەن. مەنىڭ باسىما ۇيالاماعان سوزدەر.
اسان (كەكەتە كۇلىپ.) ءوز باسىڭ ۇياسىز بولسا، وزگەنى تىڭدا. كىشكەنە قاۋاعىڭنىڭ ىشىندە كوپ نارسە جەتپەۋى مۇمكىن.
دايراباي. جەتەدى، جەتپەگەنىن تىلەنسەڭ دە تاپپايسىڭ.
ايدابول (تاعى دا بۇرىلادى). دۇرىس ايتاسىز، دايرەكە. ءاربىر كىشكەنە باس وزىنشە قىزمەت ىستەۋى كەرەك. مىڭ باس ءۇشىن ءبىر-اق باس ويلانسا، دۇنيە قانداي كوڭىلسىز بولار ەدى. كوبىمىز قويعا اينالار ەك. سولاي ەمەس پە؟
دايراباي. ونى مىنا اساننان... ءوز باسىمەن ويلانبايتىن اعاڭنان سۇرا. (ايدابول ەكەۋى جارىسا كۇلەدى).
اسان. اقىلىڭ اسىپ بايىپ كەتسەڭ كورەرمىن.
دايراباي (جايدارى). بايلىعىم — دەنساۋلىعىم. (ورنىنان تۇرادى.) ەكسەم ورامىن، ورسام جەيمىن. ەكى اياعىم، ەكى قولىم سەنەرىم. (اسانعا جاقىنداپ.) بىرەۋدىڭ كەبىسىن قويعاننان كىسى جارىمايدى. (ەلبەكتەگەن ابىلبەك ورالادى.)
اسان (اتىپ تۇرىپ). ايتىس بەتى قالاي؟
ابىلبەك. ۇلكەن جينالىسسىز تىنار ەمەس. سىزدەر دەرەۋ بارىپ كىسىلەرىڭىزدى ازىرلەڭىزدەر. قوڭىراۋ قاعىلسا تاپ وسى جەردە بولاسىزدار.
اسان مەن دايراباي كەتەدى.
ايدابول. بۇل نە، قول جيناپ، جاۋ شابامىسىڭ؟
ابىلبەك. اۋزىڭا تاس، ۇزىن تۇرا... جينالىس شاقىرىلا قالسا دەگەن ازىرلىك ەمەس پە...
ايدابول. بايقا، ابىلبەك. كولحوزداس جۇرتتى اتالاستىققا جىكتەسەڭ وڭبايسىڭ. ءبىرىنشى بوپ كەڭىردەگىڭنەن مەن الامىن. (جاعاسىنان سىلكىپ.) كىردى مە قۇلاعىنا؟
ابىلبەك. كىردى... كىردى. (جاعاسىن بوساتىپ.) ويىنىڭ قانداي ورەسكەل ەدى، بورەنە؟
ايدابول. ۇمىتپا، ۇستىنە جاندى بورەنە اۋناسا سۇيەگىڭ ۇنتالار...
ابىلبەك (قالجىڭعا اينالدىرعىسى كەپ). جانىڭ قاي جەرىڭدە، سونى ايتشى اۋەلى؟ كەۋدەڭدە مە، وكشەڭدە مە؟.. قىزدارعا ۇناماعان جاندى يتكە تاستاۋ كەرەك قوي.
ايدابول. كەرەك ەدى ماعان سول قىزدار. (قايتا وتىرادى.) سەن-اق قارىق بولا بەر.
ابىلبەك. مەن تۋرالى قام جەمە. جامان اعاڭ جىبەرمەيدى ۇپايىن. كەشە كەشتە-اق پاريدامەن ءبارىن كەلىسىپ ۇلگىرگەم.
ايدابول. پاريدامەن؟ (ابىلبەككە ەڭكەيە جاقىنداپ.) ەي، سۋدىراق، سەن انا... اناردى كۇتىپ جۇرمەۋشى مە ەڭ؟
ابىلبەك (قولىن ءبىر سىلتەپ قاپ). قويدىم ونى. ءپاريداداي پەريزات تۇرعاندا، انارعا جىگىت قاراي ما!
ايدابول (تاڭدانىپ). شىن با، ءاي... ءبىر كەشتە وسىنىڭ بارىنە قالاي ۇلگىرگەنسىڭ... ۇقپايمىن.
ابىلبەك (ءماز بولا ءتۇسىپ). ساعان جۇمباق، ماعان ايقىن. كورگەندەرىم، سەزگەندەرىم كوكىرەگىمدە سايراپ تۇر. (قۋلانىپ). ەستىگىڭ كەلە مە، ايتايىن با؟
ايدابول. قالاۋىڭ ءبىلسىن.
ابىلبەك. كىرىپ بارسام تەلەكەمنىڭ ۇيىنە، سۇزىلە قاراپ ءپاريداش تۇر الدىمدا. مەنى كۇتىپ تۇر. «بيلەيىك، اعاتاي» دەپ ماعان ءاپپاق قولىن سوزادى. سول كەزدە مۋزىكا دا باستالدى... كوبەلەكتەي وتقا تۇسكەن قۇشاعىما كىرە كەتتى ءپاريداش. (كوزىن جۇمىپ.) وي بيلەدىك... بيلەدىك. اياعىمىز جەرگە تيمەيدى. ۇشىپ جۇرگەن سياقتىمىز اسپاندا. ءبىر كەزدە نازىك ءۇنى دىرىلدەپ «عاشىقپىن» دەدى ءجاي عانا.
ايدابول ساعان با؟
ابىلبەك. ەندى كىمگە دەيسىڭ، بورەنە؟.. ارينە ماعان. مەنى بۇرىن تۇسىندە دە كورىپتى. وڭىندە دە كوپ ەلەستەپپىن كوزىنە.
ايدابول. كورمەي-اق پا؟
ابىلبەك. ارينە.
ايدابول. ساعان بولا جاراتىلعان قىز ەكەن عوي ءوزى.
ابىلبەك. تۇپ-تۋرا. تاعدىر ماڭدايىما ارناپ جازعان جار سياقتى.
ايدابول. قىزىق قىز. ماعان دا «عاشىقپىن» دەگەن...
ابىلبەك (سىقىلىقتاپ). سەنى مازاق ەتكەن عوي!
ايدابول (ءتۇيسىنىپ). ءيا، مازاق ەتكەن. ال ەندى انا... نەڭ قاشان؟.. (ابىلبەك تۇسىنبەگەنگە ىزالانىپ.) تويىڭ قاشان دەيمىن؟! تويىڭ؟
ابىلبەك. نەگە اشۋلاناسىڭ. قىزعانامىسىڭ، بورەنە؟
ايدابول. ال سەن سۋدىراتپاي ايت. سۋدىراق. (تەرىس قارايدى.)
ابىلبەك. توي تۋرالى ەندى كەلىسەمىز... ايدابول. (يىعىنان تارتىپ.) ايدابول! دەيمىن. (ايدابول بۇرىلادى.) دوسپىز عوي... مەن ءۇشىن ءبىر قىزمەت ىستەيمىسىڭ؟
ايدابول. ىستەيىن.
ابىلبەك. حات جازدىم: توي مەرزىمىن بەلگىلەۋىن سۇرادىم. مىنەكي. (حاتتى كورسەتەدى.) ءقازىر ءپاريدا اۋرۋ مالداردى كورىپ ءجۇر. اپار، دوسىم، ءوز قولىڭنان تابىس ەت. مەن دە ءبىر كادەڭە اسارمىن. جاراي ما؟
ايدابول. جارايدى. (حاتتى الادى.)
داۋىس. ابىلبەك، تەلەكەم شاقىرادى!
ابىلبەك. ءقازىر (كەتەدى.)
ايدابول (ورنىنان تۇرعان، قوزعالا بەرىپ كىدىرەدى). مەنىكى نە، وسى اراعا قىستىرىلىپ؟ كۇلەگەش قىز قورلايدى، كەلەكە ەتەدى. ال مەن تۇيەدەي بوپ وعان حات تاسيمىن. ءاي، اقىماق، اقىماق (شەكەسىن شەرتەدى.) باستا مي بولماسا قول مەن اياققا سالماق تۇسەدى. (الاقانىن جازىپ الدە ءبىر جات نارسەدەي قارايدى.) وسىنداي قول بولا ما؟ كۇرەك پە، كەتپەن بە، نەمەنە؟ ال مىناۋ شە؟ (اياعىن ءسال كوتەرىپ.) اياق پا؟ بورەنە. ابىلبەك دۇرىس ايتادى بورەنە! (پاۋزادان كەيىن.) كۇلىڭدەر، قىزدار، كۇلىڭدەر!
قىزدار مازاقتادى دەپ قيرامايدى ايدابول! ماعان دا ءبىر جالپاق تابان تابىلار.
حاتتى ستولعا لاقتىرىپ تاستاپ كەتە بەرگەندە اق حالاتتى ءپاريدا، انار قارسى كەزدەسەدى.
ءپاريدا (قۋانىپ). ايدابول. (جۇگىرىپ كەپ قولىن الادى، ۇزاق ۇستاپ تۇرادى.)
ايدابول. ساۋمىسىڭدار، قىزدار؟
انار (جاقىنداپ كەلەدى). ساۋمىز، ءوزىڭ شە، ايدابول؟
ايدابول. جارتاستايمىن.
ءپاريدا. قاراشى، انار. الىپتىڭ، ەڭبەكتىڭ قولى ەمەس پە، مىنا قول؟
ايدابول. جوق، ايۋدىڭ قولى! (قولىن جۇلىپ الادى.) انەكي، ساعان دەگەن حات جاتىر. سىمداي بۇرالعان، نازىك ساۋساقتار جازىپتى. وقى. ال مەنىمەن بۇدان بىلاي بايقاپ سويلەس، سۇلۋ قىز! (تۇرا جونەلەدى.)
ءپاريدا. ايدابول، كىدىرشى... (ايدابول بۇرىلماي كلۋبقا كىرەدى. ءپاريدا اڭتارىلىپ قالادى.)
انار. شىن اشۋلى عوي ءوزى.
ءپاريدا. جۇمباق... (قايتا بۇرىلادى.) مۇنىسى نەسى، انار؟
انار. مەن بىلسەم جۇمباق شەشىمى وسى حاتتا. (حاتتى الادى.) اشايىن با؟
ءپاريدا. مەيلىڭ...
انار (وقيدى.) «سۇيىكتىم، مەنىڭ ءپاريداش».
ءپاريدا (سەلك ەتىپ). ءماسساعان بەزگەلدەك!
انار. قالاي باستايدى؟ اتومشا جارىلمادى ما ماحاببات؟
ءپاريدا. جانىپ كەتپەي تۇرىپ وقىپ ۇلگىرەيىك.
انار (تاعى وقيدى). «سىزبەنەن مەن العاشقى رەت كەزدەسكەندە-اق جان-جۇرەگىم بالقىپ ەدى. مەن ۆوكزالدا باقىتىمدى، جارىمدى كورگەن ەكەنمىن».
ءپاريدا. توقتا، انارجان. (قۇلاعىن باسادى.) تىڭدامايمىن ارجاعىن.
انار. بۇل ابىلبەكتەن بولدى عوي. ماعان دا كىلەڭ وسىلاي جازاتىن.
ءپاريدا. سولاي ما؟ (ەكەۋى كۇلىپ ۇلگىرمەگەن. ىشتەن اشۋلى، ايبىندى تەلعارا قۇيىنداي بۇرقىراپ شىعادى دا، ەنتەلەي باسىپ كەپ اۋىر بالعامەن قوڭىراۋ تەمىردى ۇرا باستايدى. ىشتەن جاناس، ارمان، ايدابول، ابىلبەك، تاعى باسقالار شىعادى.)
جاناس (ىلەسە جاقىنداي كەلىپ). دۇرلىكتىرمە ەلدى. اۋەلى شەشىمگە كەلەيىك تە.
تەلعارا (وجەت). يا بىلەك كەتسىن، يا بالعا كەتسىن!
ايدابول. ماعان بەرىڭىز، تەلەكە.
تەلعارا. اۋلاق، ءوزىم سوعامىن. سوق بالعام، سوق! (سوعا بەرەدى.)
انار. جەتەر، پاپا.
تەلعارا (تىڭداماي). انەكي، قاپتاپ كەلەد قالىڭ جۇرتىم. (جۇرت كەلە باستايدى. اسان مەن دايرابايدى دا كورەمىز.
I-كولحوزشى. تەلەكەڭ قانداي ىزالى.
II-كولحوزشى. بۋراشا شايناسقالى تۇر ەكەن. سەن قايسىسىنا تىلەۋلەسسىڭ، اعاسىنا ما، ىنىسىنە مە؟
ى-كولحوزشى. قاي جەڭگەنى مەنىكى.
دايراباي. نەمەنە، سايىس كۇتەمىسىڭدەر؟
II-كولحوزشى. الىسقان سوڭ ءبارىبىر ەمەس پە؟
تاياققا اسىلعان، قيمىلى اۋىر قارت ايەل كىرگەن. ول تۋرا تەلعاراعا بەتتەيدى.
ايەل. امانبىسىڭ، تەلعارا؟
تەلعارا. كورىپ تۇرسىڭ عوي، ءمۇسليما.
ءمۇسليما (بالعاعا جابىسادى). دوعار ەندى. كوردەگىلەر بولماسا، ۇيدەگىلەر تەگىس قۇلاقتاندى!
تەلعارا. مەن كوردەگىلەردى دە شاقىرامىن. ەستىسىن تەلعارانىڭ قوڭىراۋىن! (بالعانى قايتا كوتەرمەك بولادى.)
ءمۇسليما (جىبەرمەي). اعا مەن ءىنى وكپەلەسسە، ءۇي جەتپەۋشى مە ەدى، كىنالاسۋعا. (جاناس پەن تەلعاراعا كەزەك كوز تاستاپ.) دۇنيەنى جاڭعىرتقاندارىڭ قاي سۇمدىقتارىڭ؟!
ءپاريدا. بۇل كىم، انار؟
انار. ايدابولدىڭ ماماسى.
جاناس. سىرقاتسىڭ عوي، ءمۇسليما، وتىر. (سكامەيكاعا دەمەپ وتىرعىزادى.) سابىر ايلا، ارتىن كۇت. بار اڭگىمە ۇيدە شەشىلە بەرە مە...
ايدابول (ءمۇسليمانىڭ قاسىنا بارادى). اپا، باس قالاي؟
ءمۇسليما. ءوز باسىڭا يە بول، بالام. ارالاسپا بۇلاردىڭ شاتاعىنا. (قاسىنا وتىرعىزادى.)
دايراباي. ەل جينالدى عوي، باستايىق.
اسان. ەي، سەن اسىقتىرماي تۇر!
جينالۋشىلار كوبەيگەن: ۇلسۇيگەن، توقبيكەلەر دە كەلەدى. جاستار ارتقى قاتاردا تۇرەگەپ تۇر.
تەلعارا (كىشكەنە قوڭىراۋدى سىلدىراتىپ). «شۇعىلا» مۇشەلەرىنىڭ كەزەكتەن تىس جينالىسىن اشىق دەپ سانايمىن. جينالىستى باسقارۋعا: اسان ارىستانوۆ، دايراباي وسپانوۆتاردى ۇسىنامىن.
I-كولحوزشى. مەن تەلەكەمدى ۇسىنامىن.
داۋىستار. ۇسىنامىز، ۇسىنامىز! (اسان، دايرابايلار پرەزيديۋم ستولىنا وتىرادى.)
دايراباي. ءبىرىنشى ءسوز تەلعارا تەمىربەكوۆ جولداسقا بەرىلەدى.
تەلعارا. كەشەگى گازەتتى وقىدىڭىزدار عوي، جولداستار!
داۋىستار. وقىدىق، وقىدىق.
تەلعارا. بۇرىن شىققان قۇلاقتان، كەيىن شىققان ءمۇيىز وزاتىنى راس. ءبىراق كەيدە سۇزەگەن مۇيىزدەردى قىرقىپ تاستاۋعا تۋرا كەلەدى.
ءمۇسليما. ءجون ءسوز.
تەلعارا. مەن اگرونوم ابزالوۆتىڭ بىلگىرلىگىن «شۇعىلا» كولحوزى ءۇشىن زياندى دەپ تاپتىم دا قىزمەتتەن بوساتتىم.
اسان. شەشىمىڭىزگە قۇلدىق، تەلەكە!
ءمۇسليما. شىراعىم-اۋ، ءمۇيىز دەگەنىڭ اگرونوم با ەدى؟
تەلعارا. ابزالوۆ جولداس قيسىق جازعانىمەن تۇرماي «مەن ەل تىلەگىن جازدىم» دەسە، وعان كەيبىر شولاق ويلايتىن باسقارما مۇشەلەرى، ءتىپتى مىناۋ وتىرعان (قولىمەن شۇقي كورسەتەدى) مەنىڭ ورىنباسارىم وتەشكە دەيىن الدانادى.
وتەش. الدانعان جوقپىن، سەندىم.
تەلعارا (مىسقىلداي قاراپ). ابزالوۆ! مىنەكي، سەن ايتقان حالىق! قايسىسى ساعان تاپسىرىپ ەدى، تەلعارانى كىرلە دەپ؟ كورسەتشى ماعان، بىلگىرىم! (جۇرت كوزى ارمانعا اۋادى.)
ارمان. جولداستار! ماسەلە مەنىڭ بوسانۋ، بوسانباۋىم دا ەمەس. كوپشىلىك قاجەت دەپ تاپسا كەتە بەرۋىم وڭاي...
تەلعارا. وندا ءسوز قىسقا! ەندى حالقىمنىڭ اتىنان ايتامىن: جولىڭدى تاپ، جونىڭە كەت.
دايراباي. ءسىز اسىقپاڭىز، تەلەكە. ادەيى جينالعان سوڭ جۇرت تا ءوز پىكىرىن ايتسىن، تىڭدايىق.
ارمان. اڭگىمە ءتىپتى ساراي سالۋدا دا ەمەس.
تەلعارا. ەندى نەدە؟!
ارمان (كوپكە قاراپ). ءبىزدىڭ زاماندا، ءبىزدىڭ وتاندا باستىق بولۋ — پاتشا بولۋ ەمەس!
ءمۇسليما. بۇل دا اقىلدى ءسوز!
ارمان. ءبىزدىڭ زاماندا باستىققا ساعىنۋ دا، قۇلشا قول قۋسىرۋ ەمەس!
ايدابول. دۇرىس، ارمان اعا.
ارمان. بيىل «شۇعىلانىڭ» اقشالاي قارجىسى ميلليون سومعا جەتىپتى. وسى اقشانىڭ يەسى كىم، جولداستار؟ (ەشكىم ۇندەمەيدى.) ءسىز بە، وتەش اقساقال؟
وتەش. جوق.
ارمان. ءسىز بە، جاكە؟
جاناس. مەن دە ەمەس!
ارمان. سەن بە، ابىلبەك؟
ايدابول. ونىڭ اقشاسى جيناق كاسساسىن دا. (جۇرت كۇلىسىپ قالادى.)
ارمان (تەلعاراعا بۇرىلادى). ءسىز دە ەمەسسىز، تەلەكە!
اسان. ەندى كىم؟
ارمان. حالىق. ەڭبەك ەتكەن، تەرىن توككەن حالىق، ەندەشە، تەلەكە، ميلليونداردىڭ قايدا جۇمسالۋىن يەسىنەن سۇراڭىز. جالعىز بيلەپ، سىرتتان كەسىپ، پىشپەڭىز.
تەلعارا. باستاۋدى، باسقارۋدى دوعارايىن با؟
ارمان. كوپتى باسقارۋ، دۇرىس باسقارۋ — ازاماتتىق، پارتيالىق مىندەت. ال، سول كوپتى مەنسىنبەۋ، ونىمەن ساناسپاۋ كەشىرىلمەيتىن كۇنا! ءبىز تەمىربەكوۆ جولداسقا: «حالىق ءسىزدىڭ قىزمەتكەرىڭىز ەمەس، ءسىز حالىقتىڭ قىزمەتكەرىسىز» — دەيمىز! مىنەكي، جولداستار، تالاس وسى.
وتەش. دۇرىس، ابزالوۆ جولداس!
ابىلبەك. دۇرىس ەمەس! (جينالىس باسقارۋشىعا.) ماعان ءسوز بەرىڭىزشى.
دايراباي. سويلە.
ابىلبەك. تەلەكەم دەمەيتىن، تەلەكەمە سەنبەيتىن بۇل وتىرعاندا ەشكىم جوق. تالاي سىننان وتكەن تەلەكەمدى بەرگىسى اۋدان، ارعىسى بۇكىل قازاقستان سىيلايدى!
I-كولحوزشى، II-كولحوزشى (جامىراي). سىيلايدى، سىيلايدى!
ابىلبەك. مەن گازەتكە باسىلعان حاتتى تەلەكەمە جابىلعان جالا، جاعىلعان كۇيە دەپ تانيمىن. بۇل حات ءبىزدىڭ داڭقتى باسشىمىزعا دەگەن سەنىم، قۇرمەتىمىزدى مىزعىتا المايدى.
اسان. جاسا، ابىلبەك!
ابىلبەك (قالتاسىنان سۋىرعان گازەتتى جوعارى كوتەرە). ءدال وسى گازەتتىڭ وزىندە از باسىلعان با ەدى تەلەكەمنىڭ سۋرەتى؟ تەلەكەمە ارنالعان اعىل-تەگىل جىرلاردى دا وقىماپ پا ەدىك وسىدان.
داۋىستار. راس. ابىلبەك.
تەلعارا. كوپىرتە بەرمە، ابىلبەك!
ابىلبەك. نە دەپ جازىپ ەم مەن سوندا؟ (تەلعاراعا ەرەكشە تابىنا تۇرىپ وقيدى.)
اينالايىن، تەلەكەم،
تەلەكەم كىمنەن كەم ەكەن
تۇلعاسىنا قاراسام
باتىرلارمەن تەڭ ەكەن!
اقىلىنا قاراسام،
اعىل-تەگىل سەل ەكەن!
جۇرت ويلانار ءىس بولسا،
تەلەكەم ءبىلسىن دەر ەكەن،
تەلەكەم ايتسا ءجون ەكەن،
ءاربىر ءسوزى ەم ەكەن!—
دەگەنمىن. (قول سوعىلادى.)
تەلعارا (ابىلبەككە). بولار ەندى، قىسقارتىپ ايت.
ابىلبەك. بۇل ماعان ەمەس، تەلەكەمە سوعىلعان قول. (شابىتتانا). تىزگىنىمىز تەلەكەم قولىندا، بەرىك قولدا. ءبارىمىز ءبىراۋىزدان (ۇران تاستاعانداي قىزىپ) باستاي بەر باسشى، تەلەكەم، دەيمىز!
I-كولحوزشى. دۇرىس!
II-كولحوزشى (ابىلبەكتىڭ داۋسىمەن). باستاي بەر، تەلەكە!
دايراباي (قوڭىراۋ سىلدىرلاتادى). تىنىشتالىڭىزدار، جولداستار. (كۇلىپ.) اقىندىق اسىل ەنەر عوي، جارىقتىق، ابىلبەك ولەڭى دە قىزۋلى ەكەن.
وتەش. ءيا، قىزۋى قامىستىڭ شوعىنداي بەتكە تەۋىپ تۇر. ءبىراق بىلتىرعى ماقتاۋدىڭ بۇگىنگى جينالىسقا قاتىسى قانشا؟ (ءبىرسىپىرالار كۇلىسىپ قالادى.) ۋاقىتتى بوسقا شىعارماي، ءماجىلىسىمىزدى اياقتايىق تا.
دايراباي. ەندى توگىلمەي، شاشىلماي سويلەيىك.
ابىلبەك. مەن ءوز ۇسىنىسىمنىڭ قابىلدانۋىن تالاپ ەتەمىن!
جاناس. قويساڭشى، ابىلبەك، جارامساق بوپ ەلۋگە انت ءىشىپ پە ەڭ، شىراعىم؟! (كۇلكى، ابىلبەك ساسىپ قالادى.)
ايدابول. مەن دە ايتايىن دەپ ەم. (قولىن كوتەرەدى.)
ءمۇسليما (بالاسىنىڭ قولىن ءتۇسىرىپ). قوي، بالام، سوزدە نەڭ بار. سەنەن وزگە ءدىلمارلار دا جەتەر.
ايدابول. ءتىلىمىز بولعان سوڭ... سويلەمەيمىز بە؟ (ورنىنان تۇرادى.)
ءمۇسليما. ءتىلىڭ قىشىسا تىسىڭە سۇيكە. وتىر، شىراعىم. (ەتەگىنەن باسادى.)
ايدابول (كونبەي). مەن دە وزىمشە تۋرالىق ايتقىم كەلەدى.
ابىلبەك. بيلىك ساعان قالسا جەتىسكەن ەكەنبىز.
ايدابول. «بيلىك»؟ بۇل قانداي ءسوز، aپa؟
ءمۇسليما. جامان ءسوز. بىلمەگەنىڭنىڭ ءوزى جاقسى،— بالام. (ۇلكەندەر ءوزارا كۇلىسەدى.)
ايدابول. قاي اقىننان وقىپ ەم... (ويلانىپ بارىپ.)
«جاڭارتام دەسەڭ ءومىردى —
جەڭىپ ال، جولداس، تەمىردى»،—
دەپتى. دۇرىس-اق قوي. زىلدەي اۋىر بالعامەن تەمىر سوققان جاراستىق. ال ادامدى سوعۋعا جارامايدى.
ءمۇسليما. بارەكەلدە، بالام، مۇنىڭ جاقسى ءسوز.
ايدابول. ايتىڭىزشى، تەلەكە! نەگە وسىنشا وشىكتىڭىز، ارمانعا؟ (تەلعارانىڭ ىزالى كوزىنە سەسكەنبەي قادالادى.)
II كولحوزشى (ءوزارا). مىناۋ قايتەدى، ءاي؟
ى-كولحوزشى. ۇندەمە. اجالدى قارعا بۇركىتپەن وينايدى.
ايدابول. مەن ابزالوۆ جولداستى قۋۋعا قارسىمىن!
تەلعارا. ساعان نە جوق، ءيتتىڭ كۇشىگى!
ءمۇسليما. نە دەدىڭ، باستىق؟ (كوتەرىلىپ). ۇلدى ءبىر-اق قاتىن تاۋىپ، ونىڭ اتىن تەلعارا قويىپ پا؟ يت يتتەن، ادام ادامنان تۋماۋشى ما ەدى! ايدابولىم شىر ەتىپ جەرگە تۇسكەندە، مەن دە ادام تۋدىم دەپ قۋانعانمىن. جاراتپاساڭ ءبىزدى دە قۋ، تەلعارا. تەك قورلاما. «الديار!» دەگەنگە دانديا بەرمە، جارقىنىم. (كوپشىلىك ىرعالىسىپ قالادى. قارت ايەل قايتا وتىرادى.)
ءپاريدا (انارعا). شەشەي قانداي ءادىل ايتتى.
تەلعارا. مەن كىممىن؟ قايدان باستاپ ەلىمدى، قايدا اكەلدىم؟ ونى ابزالوۆتان سۇرامايمىن. كىم ەكەنىمدى ماعان وكىمەت ءوزى ايتقان، ومىراۋىما وردەندەر قاداپ تۇرىپ ايتقان. سول جەتەدى، حالقىم! مەن دوس ءسۇيىنىپ، دۇسپان كۇيىنىپ قارايتىنداي مادەنيەت سارايىن كوتەرۋدى ۇيعاردىم. (شابىتپەن.) «شۇعىلانى» كورەم دەۋشىلەر كوكپەن تىلدەسكەن كۇمبەز كورسىن، كۇمبىرلەگەن ساراي كورسىن دەيمىن؛ ءبىر كولحوز ەمەس، ءبىر اۋدان تۇگەل سىيسىن دەيمىن ىشىنە. كەرەك پە بىزگە وسىنداي ماقتانىش؟
اسان. كەرەك!
تەلعارا. جەتە مە كۇشىمىز، جەتە مە ەرلىگىمىز؟
I-كولحوزشى. ءسىزدىڭ باسشىلىعىڭىزبەن!
ابىلبەك. مۇنداي ۇلگىنى «شۇعىلا» عانا كورسەتە الادى!
تەلعارا . ابزالوۆ! بۇلتاقتاماي، تۋرا جاۋاپ بەر. قارسىمىسىڭ، جوق پا؟،
ارمان. ءسىز اۋەلى سالتاناتتى سارايدىڭ قانشاعا تۇسەتىنىن ايتىڭىز.
تەلعارا. قورىقپا، اگرونوم، سەنىڭ اقشاڭ قالتاڭدا قالادى. قارسىمىسىڭ، جوق پا؟!
ارمان. كلۋب كەرەك. ونەر ۇيرەتىپ، ءبىلىم بەرەتىن، جاقسى كلۋب كەرەك بىزگە، جولداستار.
تەلعارا (قۋلانىپ). وسىلاي سايراعان ءجون، بۇلبۇلىم. (قوشەمەتشىلەر كۇلەدى.)
ارمان. ءبىراق وعان بۇكىل اۋداندى سىيعىزۋ نەمە قاجەت؟ ماقتان ءۇشىن بە؟ جاڭا كلۋبتىڭ شاتىرىن تەمىرمەن جاپساق تا جەتەدى. ال «كوكپەن تىلدەسكەن كۇمبەز» كىمگە ءدارى؟ ماقتان ءۇشىن بە؟
جاناس. تەمىربەكوۆتارعا بەلگى بولۋ ءۇشىن.
ارمان. ءبىز ارزانىن، جەڭىلىن ىستەيىك، جولداستار. ميلليونداپ جۇمسايدى ەكەنبىز، اقىلدى جۇمسايىق. كلۋب تا سالايىق. شوشقا قوراسىن دا سوعايىق.
ۇلسۇيگەن (ءبولىپ كەتەدى). سيىر قوراسى جەتىسىپ تۇر ما؟ ارامىن قويىپ، ادالىن ايتسايشى اۋەلى.
تەلعارا. قاسقا سيىر كۇيسىز بولسا قىرىق ليتردەن ءسۇت بەرەر مە ەدى، جەڭەشە؟
ۇلسۇيگەن. «قاسقا سيىر»، «قاسقا سيىر!» باسقا سيىر شە؟ وزگەسى مال ەمەس پە؟ سۋرەتكە تۇسەتىن دە، كينوعا شىعاتىن دا ءبىر قاسقا. قاسقا سيىر اۋىرسا تەلعارادان باستاپ قىرىلىپ قالا جازدايمىز. بالامىزدىڭ، بايىمىزدىڭ تىلەگىن مۇنداي تىلەمەگەن شىعارمىز. قالدىق قوي ءبىر پالەگە!
ءمۇسليما. سيىر ەمەس، ابىلاي حاننىڭ بايبىشەسى سياقتى. (وتىرعاندار ەرىكسىز كۇلەدى.) مەن كەيدە ءمۇسليما بولماي، قاسقا سيىر نەگە بولمادىم ەكەن دەپ وكىنەمىن. (جۇرت بۇرىنعىدان دا بەتەر كۇلەدى.)
ۇلسۇيگەن. راس ايتاسىڭ، ءمۇسليما. قارتايعاندا قاسقاعا تابىنۋعا اينالدىق.
تەلعارا (قىلجاقتاعان بوپ). تابىن، ۇلسۇيگەن، تابىن. ودان زيان تاپپايسىڭ. قاسقا سيىر وزىمەن بىرگە سەنىڭ دە اتاعىڭدى شىعارماپ پا ەدى. ونى نەگە ۇمىتاسىز؟
ۇلسۇيگەن. ماعان اتاق كەرەك ەمەس، ادالدىق كەرەك. (كوپشىلىككە.) سيىر قوراسىن سوعۋعا ەرتەڭنەن باستاپ كىرىسپەي بولمايدى.
توقبيكە. ال شوشقا قوراسىن شە؟
ۇلسۇيگەن. شوشقا جابايى دا وسەتىن حايۋان. قوراڭا سىيماسا، توعايعا ايداپ سال.
توقبيكە. تاپقان ەكەنسىڭ تىسكە جۇمساقتى! (جۇرتقا.) ماعان قىستا جىلى، جازدا سالقىن، ىشىندە توراي شومىلدىراتىن سۋىنا دەيىن بار قورا كەرەك. ونى سوقپاساڭدار، وكپەلەمەڭدەر. شوشقانى شۇبىرتىپ اپارىپ التىن سارايلارىڭا قامايمىن. دۇرىس پا، ءپاريداش!
ءپاريدا. دۇرىس، ابدەن دۇرىس! (ورنىنان تۇرىپ.) مەنىڭشە اۋرۋ مالداردى ءبولىپ ەمدەيتىن لازارەت سوعىلعانى دا ءجون. ونى دا ءقازىر جوسپارلاۋ كەرەك.
وتەش. سەندەر اۋىل ماڭىنداعى مالدى ايتاسىڭدار. وتارداعى قوي قورالارى شە؟... وندا دا جامالار جىرتىق جەتەرلىك.
جاناس (ىلە). كولحوزشىلاردىڭ ءوز ۇيلەرى شە؟... جاۋىن جاۋسا توبەسىنەن تامشى سورعالاپ، «شىقپا جانىم، شىقپالاپ» تۇرعان توزىقتار از با. ولاردى نەگە ويلامايمىز؟ (قول سوعىلادى.)
كۇشتى داۋىستار: ويلاۋ كەرەك! جاردەمدەسۋ كەرەك!
دايراباي. مەن الىستاعى قويشىلاردىڭ بالالارى ءۇشىن ينتەرنات سوعۋدى ۇسىنار ەدىم. اركىمنىڭ ۇيىندە جاتىپ وقىعان وقۋ بولا ما؟ جاستارىمىزدى جاقسى ءوسىرۋ دە ءبىزدىڭ مىندەتىمىز، جولداستار. (اسىرەسە، جاستار قاتتى قول سوعادى.)
تەلعارا. بۇل نە، جيىن با، جارمەڭكە مە؟ ابزالوۆتىڭ جاۋابىن تىڭدايىق تا.
ارمان. مەن باستادىم، جولداستار تولىقتىردى. بۇدان وزگە جاۋابىم جوق، تەلەكە. ەندى ءوزىڭىز جاۋاپ بەرىڭىز: جاڭاعى ۇسىنىستارعا قالاي قارايسىز؟
تەلعارا. و دا كەرەك، بۇ دا كەرەك... اناعان دا، مىناعان دا كەرەك! كەرەكتى بىلمەيتىن كىم سوندا؟! مەن بە؟ جيىرما جىل بۇرىن كولحوزدا ۇيىمداسۋ كەرەك بولعان. كىم ەدى سوندا «ۇيىمداس» دەگەن؟
اسان. ءسىز ەدىڭىز، تەلەكە.
تەلعارا. تەرىمىز توگىلگەن جەرگە التىن ءوسسىن، جوقتى قولدان جاسايىق دەگەن كىم ەدى؟
I-كولحوزشى. ونى دا ءسىز ايتقانسىز، تەلەكە.
تەلعارا. تىڭ كوتەرەيىك. استىق كۇرەيىك، اقتا كۇرەيىك دەپ تە مەن ايتقانمىن.
II-كولحوزشى. ءسىز ايتقانسىز، تەلەكە.
تەلعارا. «كۇيلەرىڭ قالاي» دەگەنگە شۇكىر دەپ بەرەمىز جاۋاپتى. شۇكىرلىك تە ەتۋ كەرەك، اعايىن.
ءمۇسليما. مىڭ رەت شۇكىر اللاعا. قاشان دا ەل، ازامات امان بولسىن.
تەلعارا. قاراڭدارشى توڭىرەككە كوز سالىپ. (ءوزى دە اينالا قارانىپ.) كەشە قانداي ەدىك، بۇگىن قاندايمىز؟ قايدان شىعىپ ەك، قايدا كەلگەنبىز؟ «كەرەك»، كەرەك» دەيسىڭدەر، قاناعات قايدا، ۇيات قايدا، جولداستار! بۇگىنگى جۇمىرتقادان ەرتەڭگى تاۋىق قىمبات. كۇمبەزدى ساراي ماعان عانا ەمەس، ءبارىمىز ءۇشىن ەسكەرتكىش بولادى، جاناس! مەن ءوز ويىمنان قايتپايمىن.
جاناس. ءبىز دە قايتپايمىز ءوز ويىمىزدان. كەرەك اتاعانداردىڭ دا سەن سياقتى باسى بار. ولار دا بىلەدى قايدان شىعىپ، قايدا كەلگەنىن. ەرتەڭنىڭ قامىن بۇگىن ايتقاننىڭ نەسى ۇيات؟ جۇرتتىڭ اۋزىنا قاقپاق بولماۋ كەرەك.
تەلعارا. انار، جوباسى سەنىكى ەمەس پە؟.. سەن دە ەز پىكىرىڭدى ايت. (وتىرعاندار انارعا بۇرىلادى.)
انار (ساسىڭقىراپ). مەن نە دەيىن؟... ءاربىر ارحيتەكتور ءوز ويىنىڭ ىسكە اسقانىن تىلەيدى... مەن دە تىرناقالدىمنىڭ ءىس بولعانىنا قۋانار ەم. (تەلعارا باستاپ، ءبىرسىپىرالار قول سوعادى.) ءبىراق سىزدەردىڭ جينالىستارىڭىز ماعان ءبىرسىپىرا تىڭ ويلار سالدى. مەن الىستا جۇرگەندىكتەن بە... «شۇعىلا» مۇمكىنشىلىكتەرىن تولىق ەسەپتەمەپپىن. كەشىرىڭىزدەر... وعان مەن كىنالىمىن، جولداستار...
تەلعارا. تۇك كىناڭ جوق، ايتا بەر جاسقانباي.
انار. شىنىن ايتايىن... ساراي اسا قىمباتقا تۇسەدى... (تەلعاراعا جاقىنداپ بارىپ.) سىزدەرگە اۋىر سوعۋى دا مۇمكىن، پاپا.
تەلعارا. پاپاڭ ءۇشىن قىسىلما، قىزىم. ءبىز قولعا الساق تاۋدى دا كوشىرەمىز.
انار (حالىققا). ەگەر سىزدەر تاپسىرساڭىزدار، مەن جاڭا جوبا جاسار ەدىم...
تەلعارا. ءپالى، ءسوز بولعانىڭا. ءومىرىمىز جوسپار جاساۋمەن وتە مە...
انار. پاپا، تىڭداشى. كلۋب پەن ينتەرنات، قورا قۇرىلىستارى بىرگە جوسپارلانسا، كولحوز ورتالىعىندا جاپ-جاقسى، كورىكتى دۇنيەلەر جاسالعالى تۇر.
ءپاريدا (قۋانىپ). مولودەس، انار! (جۇگىرىپ قاسىنا كەلەدى.) يدەياڭ تاماشا. سونىڭ ءبارى قوسىلعاندا سارايدان الدەقايدا ارزان دا بىتپەي مە؟
انار. ارزان دا، شاپشاڭ دا بىتەدى.
ۇلسۇيگەن (ەلجىرەي). اقىلىڭنان اينالايىن، ساۋلەشىم.
تەلعارا. جارايدى، توقتاتالىق بوس ءسوزدى. بۇلاي وتىرا بەرسەك، جينالىس بۇگىن بىتپەس.
دايراباي. تاعى قانداي ۇسىنىس بار؟
تەلعارا (ىزالى). سۋدان قورىققان بالىقشى ەمەس، شەگىرتكەدەن قورىققان ەگىنشى ەمەس. سوعامىز سارايدى! باسقا شەشىم بولۋى مۇمكىن ەمەس. ماعان ەرەتىندەرىڭ قول كوتەرىڭدەر! (ءوزى، وعان ەرە اسان، ابىلبەك، ءبىرىنشى، ەكىنشى كولحوزشى، تاعى ءبىرسىپىرالار قول كوتەرەدى.)
دايراباي (سانايدى). ءبىر، ەكى، ءۇش، ءتورت، بەس، التى، جەتى، سەگىز... نەبارى سەگىز-اق داۋىس. (جازادى.) ەندى ەكىنشى ۇسىنىس، ياعني، جاڭاعى انار قورىتىپ ايتقان ۇسىنىس قابىلدانسىن دەگەندەرىڭ قول كوتەرىڭدەر. (قاپتاي كوتەرىلگەن قالىڭ قولعا ۇركە قاراعان تەلعارانىڭ ءتۇسى دە سۇرلانىپ، كوزى دە ۇلكەيە تۇسكەن. دەمى توقتاعانداي اڭ-تاڭ. داۋىس بەرۋشىلەر دە تەلعاراعا باتىل دا تىك قارايدى.)
تەلعارا. بۇل نە، جۇرتىم؟
دايراباي. تۇسىرىڭىزدەر، جولداستار.
تەلعارا (جارىلىپ كەتەردەي). بۇل قاي سۇمدىقتارىڭ، جۇرتىم؟!
دايراباي. بۇل سۇمدىق ەمەس، جاقسىلىق. «جالعىز اعاش ورمان ەمەس، جالعىز كىرپىش قورعان ەمەس» دەمەي مە قازاق... جالعىز كىسى دە كولحوز ەمەس، تەلەكە.
تەلعارا. كەرەكسىز بولسام، جالعىز بولسام كەتەيىن، باسقارىڭدار وزدەرىڭ. مەنسىز قالاي باسقارار ەكەنسىڭدەر كورەيىن! «تەلعارا بوسانسىن» دەگەندەرىڭ قول كوتەرىڭدەر! (جالعىز ءوزى عانا قول كوتەرەدى.)
دايراباي (كۇلىمسىرەپ). ەندى بوسانباسىن دەگەندەرىڭ كوتەرىڭدەر (ءبىرى قالماي تۇگەل قول كوتەرەدى.
تەلعارا. بۇل نە، جۇرتىم؟ بۇل قاي تالكەك؟!
دايراباي. بۇل تالكەك ەمەس... بۇل كوپشىلىككە باعىنۋ كەرەك دەگەن ءسوز، تەلەكە.
تەلعارا. ەندەشە اقىرعى سەزىمدى دە ەستىڭدەر: سىنبايدى تەلعارا، ەشكىمگە دە باعىنبايدى تەلعارا! (قالتاسىنان ءبىر شۋماق كىلتتى الىپ.) مىنە كىلتتەرىڭ، وزدەرىڭ اشىپ، وزدەرىڭ جابىڭدار.
كىلتتەردى تولەشكە لاقتىرادى، ءوزى شىعا جونەلەدى.
شىمىلدىق
ءتورتىنشى اكت
ساحنادا ءبىرىنشى كارتيناداعى كورىنىس. مەزگىل كەشكە جۋىق. قورانىڭ ورتاسىنا ستول، ورىندىقتار قويىلعان، الدەنەگە ازىرلەنۋ بەلگىلەرى بار. پەردە اشىلعاندا سكامەيكادا ۇلسۇيگەن مەن ءمۇسليما سويلەسىپ وتىر.
ۇلسۇيگەن (توزعان شەلەكتىڭ تەسىلگەن تۇبىنە قاراپ). مىنانى تۇپتەتكەنشە جاڭاسىن الماسپىسىڭ...
ءمۇسليما. جاڭاسى دا بارشىلىق. مىنانى شالىمنىڭ كوزىندەي كورىپ ۇستاپ ءجۇرمىن. (كۇرسىنىپ.) وسىنى اكەلگەندە وتاۋ كوتەرگەندەي قۋانىپ ەدىك ەكەۋمىز.
ۇلسۇيگەن. ە... ە... نەكولاي پاتشانىڭ تۇستاسى ەكەن عوي.
ءمۇسليما (ويلانىپ). قاشان... ۇمىتپاسام تۇڭعىشىما جۇكتى ەدىم... سودان بەرى قانشا دۇنيە اۋىستى... قانشا مۇلىك جاڭاردى... بارىنەن قيماي ساقتاعانىم وسى بوپتى. جاكەم ىستەر مە ەكەن؟
ۇلسۇيگەن. ىستەيدى. بۇل وڭاي عوي.
ءمۇسليما. ايدابولعا ءوزىڭ تۇپتەي سال دەسەم، كۇندە ەرتەڭمەن سىلەمدى قاتىردى.
ۇلسۇيگەن. قازىرگى جاستار كونەنى قادىرلەي بىلە مە؟
ءمۇسليما. ارينە. ونىڭ ۇستىنە (كوڭىلدەنىپ.) ءپاريداعا اينالىسقالى باسى دا وزىنىكى ەمەس.
ۇلسۇيگەن (و دا قۋانىپ). ءپاريداعا؟
ءمۇسليما. ءپاريداعا، پاي-پايدىڭ جاقسىسى-اي. قانداي كوركەم، قانداي ءتاتتى. شەشەلەگەندە ءىشىمدى ەلجىرەتەدى، ءتىپاي-تىپاي... ءتىل-اۋزىم تاسقا!
ۇلسۇيگەن. باۋىرمال-اق.
ءمۇسليما. بۇرىن ۇيلەن دەسەم، ايدابولىم تورساڭداپ قالاتىن. قىرىققا دەيىن قىزعا قارامايمىن دەيتىن. (كۇلەدى.) ءقازىر ءپاريدانىڭ دۋالاپ قويعان ادامى ءتارىزدى.
ۇلسۇيگەن. وعان سول كەرەك.
ءمۇسليما. بۇرىن ۇيگە قارايلامايتىن عوي... كەشە ەكى بولمەنى شاتىرداي قىپ ءوزى اقتاپ الدى. كويلەگىن، شالبارىن وتەكتەيتىندى شىعاردى. (ەكەۋى جارىسا كۇلەدى.) ۇيگە كەلىپ كىرگەنىن كورىپ ولسەم، ارمانسىز ەتەر ەم دۇنيەدەن.
ۇلسۇيگەن. قۇداي ۇزاعىنان ءسۇيىندىرسىن! قىزىعىن دا كور، ءمۇسليما.
ءمۇسليما. پەرىشتەلەر «اۋمين» دەسىن. (ورنىنان تۇرادى.) قايتايىن.
ۇلسۇيگەن. وتىر، قۋانعانداردىڭ ىشىندە بول.
ءمۇسليما. نەنىڭ قۋانىشى، ۇلسۇيگەن؟
ۇلسۇيگەن. بۇگىن كلۋب پەن مال قوراسىنىڭ ىرگەسى قالانىپ جاتقان جوق پا؟ سوعان ىرىم جاساعالى جاتىرمىز.
ءمۇسليما. قايىرلى بولسىن... مەن ۇيدە وتىرىپ-اق قۋانايىن.
ۇلسۇيگەن. مەيلىڭ. (ەكەۋى كاليتكاعا بەتتەيدى.)
ءمۇسليما. تەلعارا كەپ قالسا بۇلدىرمەي مە؟
ۇلسۇيگەن.ودا بولماي قالماس.
ءمۇسليما كەتەدى. ۇلسۇيگەن شەلەكتى ۇستالىق دۇكەنگە قويىپ ورالعاندا، ۇيدەن جىلاي سويلەگەن توقبيكە شىعادى.
توقبيكە. مەن بىلسەم ول ساۋ ەمەس.
ۇلسۇيگەن. (شوشىپ). توقبيكە... اپىراۋ، جىلايمىسىڭ؟..
توقبيكە. امان كىسى ەكى جەتى بويى حابار-وشارسىز كەتە مە؟ سۇراماعان ادامىم جوق... ءبىر پەندە كوردىك دەمەيدى.
ۇلسۇيگەن. ە... تەلەكەڭدى ايتامىسىڭ؟
توقبيكە. نەمەنە، تەلەكەڭدى تىرىلەر ەسەبىنەن شىعارىپ قويىپ پا ەدىڭدەر؟ ەندى كەرەگى جوق پا؟ قۇرىسا قۇري بەرسىن بە؟
ۇلسۇيگەن. بايعۇس-اۋ، ساعان نە كورىندى لەزدە... ەركەك دەگەن ايلاپ كەتپەۋشى مە ەدى ۇيدەن...
توقبيكە. تۋىسى ىزدەمەسە، مەن ىزدەيمىن. قاسقىر جەسە، سۇيەگىن جيناپ اكەلەمىن.
ۇلسۇيگەن. ءتاڭىرى شىركىن، قايداعىنى سوعادى ەكەنسىڭ. تەلعارا جەمەسە قاسقىردى، تەلعارانى قاسقىر جەۋشى مە ەدى.
توقبيكە. يا سۋعا كەتتى، يا جاردان جىعىلدى. ايتەۋىر تەلەكەڭ ساۋ ەمەس. (جىلايدى.)
ۇلسۇيگەن. و، قوي دەيمىن... باستاماي تۇر سۇمدىقتى!
توقبيكە (وكسىگىن باسا الماي). بالاسى بولسا ەستەر مە ەدى... كەتپەس پە ەدى الدەقاشان... اكەسىن ىزدەپ...
ۇلسۇيگەن. مەنىڭ ۇلدارىم قاراعايداي سامساپ تۇر ما؟ (ءوزى دە كەزىنىڭ جاسىن سىعىپ.) وتىر ەمەسپىز بە... كارىگە كارى سۇيەۋ بوپ... (توقبيكەنى قۇشاقتاپ بەتىنەن سۇيەدى. ءبىراق تاباندا ەسىنە كىمدى سۇيگەنى ءتۇسىپ، جالبارىنعان كوزبەن كوككە قارايدى.) كەشىر، اللا جازىقتى قۇلىڭدى... شوشقاشى پەندەڭدى بايقاماي سۇيگەنىمدى كەشىر...
توقبيكە (جۇلقىنىپ). ءالى جەركەنەمىسىڭ، مەنەن؟
ۇلسۇيگەن (ساسىپ). سەن دە كەشىر، (توقبيكەنى قايتا سۇيەدى). سابىر ايلا. بۇگىن كەلمەسە، ەرتەڭ جابىلىپ ىزدەرمىز.
ەكەۋى قولتىقتاسىپ ۇيگە ەنەدى. ىلەسە جۇمىستان قايتقان جاناس، انار، ءپاريدا، ارمان، ايدابولدار كۇلىسە كىرىپ ۇيگە بەتتەيدى.
جاناس. توقتاڭدار، بالالار، توقتاڭدار. (ءبارى ءيىرىلىسىپ قالادى.) اۋەلى قاعىنىپ-سىلكىنىپ الايىق، ايتپەسە، كەمپىر ايداپ شىعۋدان تايىنبايدى.
ەركەكتەر ۇستەرىن قاعادى، ەكى قىز ۇيگە ەنەدى.
ارمان. قۋانىش كۇيىندە مە؟
جاناس. ويناما ءبىزدىڭ كەمپىرمەن. ول قۋانىش پەن تازالىقتى بىردەي ۇستايتىن ادام. (ەكى قىز قايتا شىعادى.)
انار. پاپا، ءسىز كىرىڭىز. قالعانىمىزعا رۇقسات جوق. ءپاريدا ءالى جينالىپ بولماپتى.
جاناس كەتكەن، قالعاندارى وتىرادى
انار (پاۋزادان كەيىن). ءارى قۋانىپ، ءارى قايعىرۋعا بولا ما؟
ءپاريدا. ءبىر مەزگىلدە مە؟
انار. ارينە. (ءبارى اناردىڭ بەتىنە قارايدى. ءبىراق ۇندەسپەيدى.) مەن ءقازىر باقىتتى دا، ءپۇشايمان دا سياقتىمىن. (سالقىن كۇلەدى). ءارى شاتپىن... ءارى جانىم اۋىرادى.
ارمان. مەندە دە سونداي قوسارلانعان سەزىم بار. الىستاعان سايىن تەلەكەڭ — جىلى دا، جاقىن كورىنەتىن ءتارىزدى.
ءپاريدا. ال ماعان قورقىنىش سياقتى ەلەستەيدى. ءجۇزى قانداي سۋىق... سولاي ەمەس پە، ارمان اعا؟
ارمان. ءسىز كىلەڭ قاھارلى تۇسىندا كوردىڭىز عوي، سودان شىعار...
ءپاريدا. قاھارسىز كەزى دە بولا ما؟
ارمان. بولعاندا قانداي. ونداي تۇستا تەلەكەڭ ناعىز ءبىر ساقالدى بالا... جايدارى دا، مەيىرىمدى. اسا كوڭىلدى ۇستايدى ءوزىن.
ايدابول. ماعان تەلەكەڭ كىشكەنە شاعىمدا پاروۆوز بەينەلەس كورىنۋشى ەدى. ءالى سونداي.
ارمان. تاۋىپ ايتتىڭ، ايدابول. تەلەكەڭ ەتە كۇشتى... وتە قىمباتتى ادام.
انار. قايتا كورسەم، قۇشاقتار ەم دە موينىنان، ايرىلماي قويار ەم.
ارمان. ءبارىمىز دە سويتەر ەك. (اناردىڭ ارقاسىنان قاعادى). قامىقپا، انارجان. تەلەكەڭ كەلەدى. دۋىلداتا توي باستايمىز. ءان شىرقالىپ، كۇي تارتىلادى.
ايدابول. ەستەن قالماستاي قىزىق جاسايمىز.
انار. سەن ءوز تويىڭنىڭ دا قامىن ويلا.
ايدابول. ايدابول ءبارىن دە ويلاعان. قوسىلىڭدارشى، وزدەرىڭ ەرتەرەك. سوسىن ءبىزدىڭ كەزەك. سولاي ەمەس پە، ءپاريداش. (ول دا قۇشاقتايدى.)
ءپاريدا (ويناقى اندەتەدى).
تەزىرەك جانىم،
ءبىر بولايىق
ەگىز گۇلدەي
ىرعالايىق.
قوس جۇلدىزداي
ءبىر جانايىق،
بىرگە ۇشايىق.
قانات جايىپ.
انار (سول انمەن)
ءوتسىن جىلدار،
ءوتسىن، ەتسىن
ءبىر قارتايار
مەزگىل جەتسىن،
تەك جۇرەكتەن
وت كەتپەسىن،
ماحابباتتى
كەمىتپەسىن.
جاستار ءوزارا ەرىكسىز ءسۇيىسىپ قالادى. سىرتتان وتىرعانداردى بايقاماعان وتەش پەن ابىلبەك داۋلاسىپ كىرەدى.
ابىلبەك. بوسات دەگەن سوڭ، بوسات!
وتەش. قاتىرما دەيمىن باسىمدى! ارىزىڭدى تەلعاراعا بەر!
ارمان. بۇل نە داۋ، جولداستار؟
وتەش. (كۇلىپ). قۇتقار پالەدەن، ارمانجان. (قاستارىنا كەلەدى). تەلەكەم كەتتى، مەن دە كەتەمىن دەپ مىناۋ ابىلبەك سوڭىمنان قالار ەمەس.
ارمان. ە، تەلەكەڭ قايدا كەتىپتى؟
ابىلبەك. قايدا كەتسە دە كەتتى عوي. ەندى مەنى دە بوساتىڭدار!
وتەش. جاكەڭ ۇيدە مە؟
انار. ۇيدە، كىرىڭىز، وتەش اعا (وتەش ۇيگە كەتكەن. ابىلبەك وتىرادى).
ارمان. تەلەكەڭ دە كەتپەيدى، سەن دە كەتپەيسىڭ ابىلبەك. كلۋب بىتكەن سوڭ قىزىق جۇمىستار باستالادى. سەن مادەنيەت گەنەرالىنا اينالاسىڭ.
ابىلبەك. سۇر بويداق گەنەرالعا ما؟
ارمان. گەنەرالعا قىز تابىلماۋشى ما ەدى ۇيلەنەسىڭ... توي جاسايمىز ءالى.
ابىلبەك. ماعان تويدىڭ اۋلى الىس شىعار. اناردى كۇتىپ ەم، سەنىكى ەكەن. (ءپاريدانى كورسەتىپ.) ال، مىنا قىز بورەنەگە ايىرباستاپ كەتتى.
ءپاريدا. مەن ءسىزدى دە سۇيەمىن، ابىلبەك. (ەركەلەي كەپ موينىنا اسىلادى). ماعان اعا كەرەك ەمەس پە؟
ابىلبەك. الداما، قۋ قىز. (قولىنان سۇيەدى.) ماعان دا كەرەك قارىنداس. ءبىراق قالىڭدىق بولعانىڭ تيىمدىرەك ەدى عوي. (ورنىنان تۇرادى.) كەتەمىن. قالىڭدىق ىزدەيمىن. زارلاي ايتىپ جۇرەتىن ولەڭىمدى دە شىعارىپ قويدىم.
انار. وندا بىزگە دە ەستىرتە كەت. ابىلبەكتىڭ اقىرعى جىرى دەپ ايتىپ جۇرەيىك.
ابىلبەك. ۇزىن جول، قولدا تاياق، ارتتاعى اۋىل الىستاپ، الداعى اۋىل جاقىنداي تۇسەدى. اۋىلداردىڭ بىرىنەن-بىرىنە ءوتىپ قىز تاپپاعان سورلى ابىلبەك اندەتىپ كەلەدى. (ءجاي عانا ءاندى ىرعاقپەن تاقپاقتايدى، وزگەلەر قىزىعىپ تىڭدايدى.)
ۇستارامەن سىپىرىپ قالىڭ مۇرتتى،
قالاۋلىمنان تاپپادىم قالىڭدىقتى.
كونبەسىن دە كوپ قۋدىم كوندىرەم دەپ
بولدىرمايتىن نە دەگەن جانىم مىقتى.
جىگىتتىكتىڭ بىلمەپپىن تەز وتەرىن،
كۇندە دۋمان، توي ەدى جۇرگەن جەرىم.
قىرىققا دەيىن قىلجاقتاپ جۇرگەنىمدە
تالاي-تالاي كەتىپتى بۇراڭ بەلىم.
قالىڭدىقسىز قاشانعى جۇرەمىن مەن،
ەنتىكتىرگەن قورقامىن جۇرەگىمنەن.
قارتاڭ تارتقان قولىما ءبىر قىز تۇسسە،
ايرىلماس ەم ولسەم دە بىلەگىنەن...
(وزگەلەر قول سوعادى.) ۇنادى ما ولەڭىم؟
ءپاريدا. تاماشا!
ايدابول. ءبۇيتىپ زارلاعانشا بالعاعا جابىس، ابىلبەك. (جۇگىرىپ بارىپ، اۋىر بالعانى اكەپ ۇسىنادى.) بالعاشىل قولعا قالىڭدىق تا تەز ىلىنەدى.
ارمان (كۇلىپ). ۇستاعانىڭنان دا ايرىلمايتىن بولارسىڭ.
ابىلبەك (بالعانى ارەڭ كوتەرىپ). مىناعان ۇيرەنگەنشە ءوزىم دە بىتەرمىن.
ايدابول. يا بىتەسىڭ، يا مۇرادىڭا جەتەسىڭ.
ابىلبەك. قوش، پوەزيا دەيىن بە؟
ايدابول. قوش دە جارامساق پوەزياڭا! يا ەڭبەكتى جىرلا، يا ورمانسىز قالعان بۇلبۇلداي ءتىلىڭدى تىستە.
ابىلبەك (ايدابولعا ويلانا قارايدى.) كەڭەسىڭ ءتۇزۋ، بورەنە. (ەسىككە تاقالىپ داۋىستايدى.) جاكە!.. 0، جاكە، دەيمىن! (جاناس كورىنەدى.) ەسىتتىڭىز بە، جاڭالىقتى؟
جاناس. جاقسىلىق بولعايدى! (شىعادى.)
ابىلبەك. جاقسىلىق! بالعاشىڭىز قازىردەن باستاپ مەنمىن. قۋانامىسىڭ؟
جاناس. ساۋدىراعان كارىگە، سۋدىراعان كوتەرەم قوسىلسا، ودان اسقان قۋانىش بولا ما؟
ابىلبەك. كوتەرەمگە ەت بىتەر، كۇش قوسىلار. وڭالماس كارىلىك پە دەپ قورقامىن.
جاناس. بارەكەلدە، جاۋابىڭ جارامدى. قولدارىڭ قىشىسا كورىك تۇتاتا قويىڭدار. وتەشتىڭ قويشىلارعا دەگەن سۇيمەنىن ءبىتىرىپ بەرەيىك.
ايدابول. جارايدى، جاكە. (كورىك تۇتاتا باستايدى. ىشتەن ۇلكەن كەرسەڭگە قىمىز تولتىرا كوتەرگەن ۇلسۇيگەن شىعادى.)
ۇلسۇيگەن. قىزدار، داستارقان جايىڭدار، ىدىس اكەلىڭدەر.
ەكى قىز ىشتەن داستارقان اكەلىپ ستولعا جايادى. كەسەلەر كەلتىرەدى. توقبيكە مەن وتەش تە شىعادى. تىستان اسان، دايرابايلار كىرەدى.
اسان. دەر مەزەتتە كەلىپپىز.
دايراباي. اۋزىڭنىڭ سالىمى بار ەكەن.
ارمان. جوعارلاتىڭىزدار.
ۇلسۇيگەن (قىمىزدى ساپىرا باستايدى. اندەتە). سارى قىمىز، ءدارى قىمىز، ىشكەن دە ارماندا، ىشپەگەن دە ارماندا.
توقبيكە (ۇلسۇيگەننىڭ اۋەنىمەن). بويعا دارمەن، قانعا قۋات!
وتەش. سەن ەكەۋىڭە قىمىز ساتقىزىپ قوياتىن ەكەن.
انار. اعالار، وتىرىڭىزدار. (جۇرت وتىرا باستايدى. جاناس سوم تەمىردى قىشقاشپەن قىسىپ، جايناعان شوقتى كوسەۋگە كىرىسەدى.)
ايدابول. ىشە بەرىڭىزدەر، جاكەم ەكەۋمىزگە قىمىز جاقپايدى.
جاناس. ءيا، بىزگە دوكتور قوسپاعان (قىمىز قۇيىلىپ تاراتىلادى. جالعىز-اق ابىلبەكتىڭ كەسەسى بوس قالادى.)
ابىلبەك. ۇلەكە-اۋ، ماعان قۇيماپسىز عوي. (كەسەسىن توسادى).
ۇلسۇيگەن. ساعان ادەيى قۇيمادىم. ىشكىڭ كەلسە قىمىزىمدى ماقتا اۋەلى.
ابىلبەك (ۇلسۇيگەننىڭ ءوز داۋىسىمەن). سارى قىمىز، ءدارى قىمىز! كانەكي! (كەسەسىن توسادى.)
ۇلسۇيگەن. جو...ق، ولەڭمەن ماقتا.
ابىلبەك. ماقتاۋ ءۇشىن ءدامىن تاتايىق تا.
وتەش. ءدامىن ءبىز تاتايىق، ماقتاۋىن سەن كەلىستىر. (ءىشىپ قويادى). جاقسى ەكەن، اقىن.
ابىلبەك. قاپ، مىنالاردى-اي. اۋزىمنان سىلەكەيىمدى اعىزدى-اۋ.
جاناس (تۇرعان جەرىنەن). قيناماڭدار قاربالاستا.
دايراباي. اقىن بولسا قاربالاستا تاپسىن. كۇشەنسەم مەن دە شىعارامىن.
ابىلبەك (ءسال ويلانىپ ايتىپ جىبەرەدى).
ءبىزدىڭ قازاق قىز دەيدى، قىمىز دەيدى،
قىمىز باردا باسقانى كىم ىزدەيدى.
ۇلەكەڭنىڭ قىمىزىن ءبىر تاتقان جان
تاعى ىشسەم دەپ ءبىر ەمەس، مىڭ ىزدەيدى.
(قول سوعىلادى. ابىلبەك قۇيىلعان قىمىزدى ءسىمىرىپ تاستاپ، كەسەسىن قايىرا سوزادى.)
كەۋىپ قاپپىن... تاعى ءبىر قۇيشى، شەشەكە.
ۇلسۇيگەن. تاعى ايتامىسىڭ؟
ابىلبەك. ايتامىن. (قۇيىلعان قىمىزدى تەز قىلعىتىپ تاستاپ، قايتا ولەڭدەتەدى.)
ءوزى سۋداي، ءوزى ۋداي بۇل قىمىزدى
قيناي بەرمە ماقتا دەپ، شەشەي ءبىزدى.
امالسىزدان اۋەلى ماقتاپ ايتتىم،
قالدىرمايىن دەدىم دە كوڭىلىڭىزدى.
ۇلسۇيگەن. و، جايراعىر! تويىپ العان سوڭ وسىلاي باستىڭ با؟ (ءشومىشىن سىلتەيدى، ابىلبەك شەگىنىپ كەتەدى.) قايداسىڭ، شالىم، بارمىسىڭ؟
جاناس (تۇرعان جەرىنەن). بارمىن، كەمپىرىم، قاسىڭدامىن!
ۇلسۇيگەن. اقىنمىن دەۋشى ەڭ عوي، جاسىڭدا. مىنا قۋعا جاۋاپ بەرسەيشى.
وتەش. جاكەڭە ولەڭ دەگەن بۇيىم ەمەس. انا جىلى جامبىلدىڭ وزىمەن دە قاعىسىپ قالعان.
اسان. راس پا ەكەن، سىنايىق. قاجاپ كورشى، ابىلبەك.
ابىلبەك. وي، جاكە، بولىپ پا ەدىڭ بۇرىن اقىن؟
كەزەگىم كەلدى ەندەشە ۇرىناتىن.
كەتەيىن قاعىپ سىلكىپ قارقىنىممەن
جالتارساڭ جال قالدىرماي تىعىلاتىن.
(كۇلكى. وتىرعاندار جاناستان جاۋاپ كۇتكەندەي، قاراسادى.)
ءپاريدا. بۇل نە دەگەن استامدىق! (جۇگىرىپ بارىپ جاناستى قۇشاقتايدى.) باسقا ۇرعانداي جاۋاپ بەرىڭىزشى، اتا.
ابىلبەك (قۇلپىرا ءتۇسىپ).
ءپاريدا قايراپ جاتىر قارت اتاسىن،
بولسىن دەپ ايتىسقاندا مەنەن باسىم.
جاكەمدى جايعا جۇرگەن قىزدىرما، قىز،
قاسقىرعا تۇزدە جورتقان جەم قىلارسىڭ.
ۇلسۇيگەن. ءتىرىمىسىڭ، شالىم-اۋ!
جاناس. ءتىرىمىن! (قىشقاشىن دومبىراشا ۇستاپ، باستاپ جىبەرەدى.)
سەن بولساڭ تۇزدە قاسقىر جورتاتۇعىن،
قوزىڭدى تاپقان جوقسىڭ قورقاتۇعىن.
قۇرۋلى جولىڭداعى مەن ءبىر قاقپان
دىڭكەڭدى تىرپ ەتكىزبەي قۇرتاتۇعىن.
ءپاريدا. ولمەڭىز، اكەتاي!
دايراباي. جاۋاپ-اق!
ارمان. ىركىلمە، ابىلبەك!
ابىلبەك (جاقىنداي ءتۇسىپ).
ايتىسقا كىرىستى كەپ جاكەم جايلاپ،
الايىن انمەن بۋىپ، سەزبەن بايلاپ.
جول توسىپ، جوندا جاتقان جولبارىسپىن،
جاكەتاي، وكپەلەمە كەتسەم شايناپ.
جاناس (ىلە جونەلەدى، توپقا كەلە جاتىپ ايتادى).
اۋزىڭنان ءسوز شىعادى باتپان، باتپان،
تەڭ بولدىڭ جولبارىسقا جوندا جاتقان.
ءدال ءتيىپ جۇرەگىڭە قانسىراتار
وعىمىن سۇر مەرگەننىڭ اڭدىپ اتقان.
(دۋىلداعان.، قوشتاعان كۇلكى.)
ايدابول (كورىكتەن قولىن بوساتپاي تۇرىپ).
اتالى سوزگە ارسىز قايىرادى جاۋاپتى. جەڭىلدىڭ، ابىلبەك!
ءپاريدا (ابىلبەكتى قولتىقتاپ جاناستىڭ الدىنا اپارادى.) جەڭىلدىم دە، تىزە بۇك.
ابىلبەك (ءبىر تىزەسىن بۇگىپ). جەڭىلدىم، جاكە. ءالى قۋاتتى ەكەنسىز.
جاناس (ابىلبەكتى قولىنان تۇرعىزىپ، قۇشاقتايدى). سىيلاعانىڭا راقمەت، ابىلبەك.
ۇلسۇيگەن. جارادىڭ، تەمىرشىم، (قىمىز ۇسىنادى.) Miنe بايگەڭ. ءسىمىرىپ ال.
جاناس (ءىشىپ بولىپ). ەتتىڭ جولى ەندى اشىلدى، ازاماتتار.
ۇلسۇيگەن. ولاي دەسەڭدەر ەتتى ۇيگە كىرىپ جەڭدەر. قالعان قىمىزدى قايتىپ كەپ ىشەرسىڭدەر. (تەگەنەنىڭ بەتىن جابادى.)
اسان. وسى قىزۋمەن ەتكە تيىسەيىك.
(تۇگەل ۇيگە بەتتەيدى.)
جاناس (ەڭ ارتىندا). ايدابول، سەن دە ءجۇر، شىراعىم.
جۇرتتىڭ سوڭى بوپ ايدابول دا كىرەدى. سالدەن كەيىن كاليتكادان نەشە ءتۇرلى قۇس، قويان بايلانعان قاپشىق ارقالانعان، اڭشىلار كيىمىندەگى، مىلتىقتى تەلعارا كىرەدى. اينالا قارانىپ الىپ كەڭدەۋ سكامەيكاعا بارىپ وتىرادى. ىشتەن كوڭىلدى ادامداردىڭ كۇلكىلەرى ەستىلىپ تۇرادى.
تەلعارا. ءوز ەسىگىمدە قۇلىپ. مىناۋ ۇيدە دۋمان. (ىشتەگى دابىرعا قۇلاق توسىپ.) مارە-سارە. (تەگەنەنىڭ بەتىن اشىپ قارايدى.) قۇدايدىڭ بۇ دا بولسا قاراسقانى. ماعان دا قالدىرىپتى سىباعا. (قۇيىپ الىپ ءىشىپ جىبەرەدى.) قىمىز-اق ەكەنى (قايتا وتىرادى.) ءيتى بار ەمەس پە ەدى وسى ءۇيدىڭ... كا-كا! يتتەن دە ءۇن جوق. بۇلار تەگى تەلعارا دەگەن ءسوزدى ۇمىتقان بولۋ كەرەك.
ارقاسىنداعى قاپشىعىن شەشىپ جەرگە قويادى. ەسىكتەن شىعا بەرىپ تەلعارادان ۇرىككەن ءپاريدا ۇيگە قايتا كىرىپ كەتكەن، لەزدە ۇلسۇيگەندى ەرتىپ شىعادى.
ۇلسۇيگەن (ءجاي). ءلام دەمە، قىزىم، ەشكىمگە. (ءپاريدانى ۇيگە كىرگىزىپ، ءوزى تەلعاراعا اڭىرا قاراپ تۇر.)
تەلعارا (كورىپ قالىپ). تانىماي تۇرمىسىڭ، ۇلسۇيگەن؟
ۇلسۇيگەن. تەلەكەم!... (قۇشاعىن جايىپ كەلەدى.) باۋىرىم... تۋرا بىزدىكىنە كەلدىڭ بە؟
تەلعارا. اڭنان قايتقان سايىن الدىمەن ساعان سوعاتىن ادەتىم ەمەس پە؟ ال مىنالاردى.
ۇلسۇيگەن (قۇستاردى اعىتا باستايدى). ءبارىن الايىن با؟ جوق، انا شوشقاشىڭا دا قالدىرايىن با؟
تەلعارا. ءبارىن ال.
ۇلسۇيگەن. ماشينامەن بە، اتپەن شىعىپ پا ەڭ؟
تەلعارا. جاياۋ. باياعىشا... ەسىڭدە مە، جاياۋ.
ۇلسۇيگەن. باياعى قايدا... وندا جىگىت ەڭ عوي...
تەلعارا. ءالى جىگىت ەكەنمىن. العاشقى كۇندەرى ازداپ قيراڭداپ ەم، كەيىن قۇلدىراپ كەتتىم... كىلەڭ تۇزگە تۇنەدىم.
ۇلسۇيگەن. ەلسىزدە مە؟
تەلعارا. ەلسىزدە. ۇيقىنىڭ دا اكەسىن تانىتتىم.
ۇلسۇيگەن. ءوزىن جابايى بوپ كەتە جازداپسىڭ عوي (بەتىنە قاراپ). ابدەن تىنىعىپسىڭ.
تەلعارا. شالىڭ قايدا، امان با؟
ۇلسۇيگەن. ۇيدە. قۇرىلىس باستاعاندار جينالىپ، ەت سوعىپ جاتىر.
تەلعارا. ول قانداي قۇرىلىس؟
ۇلسۇيگەن. انارجاننىڭ جاڭا جوسپارىمەن قۇرىلىس باستالدى ەمەس پە؟ بۇگىن كلۋبتىڭ دا، قورانىڭ دا ىرگەسى قالاندى.
تەلعارا. ە... ە... قالاندى دە.
ۇلسۇيگەن. سوزدەرىنە جەتسە بيىل ءبىتىرىپ تە ۇلگىرەمىز دەسەدى.
تەلعارا. ۇلگىرسىن، ۇلگىرسىن.
ۇلسۇيگەن. ۇلگىرەمىسىڭدەر، تەلەكە؟
تەلعارا. مەن قايدان بىلەيىن. شالىڭنان سۇرا.
ۇلسۇيگەن. ايانار ءبىر كىسى جوق. سەنى قۋانتامىز دەپ جاندارىن سالۋدا.
تەلعارا. ماعان ءبارىبىر. قۋانبايمىن دا، جىلامايمىن دا... تويلارىڭ قالاي ءوتتى؟
ۇلسۇيگەن. تويى نەسى؟
تەلعارا. اناردىڭ تويىن ايتامىن.
ۇلسۇيگەن. نە دەپ وتىرسىڭ ءوزىڭ؟ كىشى پاپاسى اندا جۇرگەندە قىز ۇزاتىلاتىن با ەدى.
تەلعارا. جارايدى. ۇيگە بارايىن، تىنىعايىن.
ۇلسۇيگەن (يىعىنان باسىپ). كەتپە. ءقازىر اعاڭدى جىبەرەمىن، سالەمدەسىڭدەر. وسىندا تاماقتاناسىڭ.
جۇگىرە باسىپ ۇيگە كىرىپ كەتەدى. ۇزاماي جاناس شىعادى.
تەلعارا. سالاۋماليكۇم، جاكە.
جاناس. اليكۇماسسالام. (قاسىنا كەلىپ وتىرادى.) جاڭىلماپسىڭ-اۋ مەرگەندىكتەن. كوپ اتتىڭ با؟
تەلعaرa. كوپ اتتىم. (كۇلىمسىرەپ.) تەمىردەن تاسقا اۋىسقانبىسىڭ، قالاي؟
جاناس. بارىنە دە جەتىپ جاتىرمىن. (ىنىسىنە قاراپ.) توتىعىپسىڭ دا، تىڭايىپسىڭ. دەمالىسىڭ قاشان بىتەدى؟
تەلعارا. قىزمەتسىز كىسىنىڭ دەمالىسى بىتە مە؟ قارنىم اشقانشا جۇرە تۇرامىن.
جاناس (كۇلىپ). قارنىڭ اشقاندا شە؟..
تەلعارا. «جاقسى يت ولىگىن كورسەتپەيدى» — كوشەمىن دە كەتەمىن.
جاناس (ازىلدەپ). قارتايعاندا جالعىز اعاڭدى دالاعا قالدىرامىسىڭ. بىرگە كوشەرمىز.
تەلعارا. مەن جالعىزبىن. اعام مارقۇم جەتپىسىندە قازا تاپقان.
جاناس (كۇلىپ). اعاڭ مارقۇم جاقسى ادام ەد! مەزگىلسىز كومىپسىڭ. قادىرىن بىلمەگەن ەكەنسىڭ، ءا؟
تەلعارا. قايدان ءبىلسىن. (پاۋزا.)
جاناس (سالماقپەن). شەشەمىز ولگەندە سەن جەتىدەسىڭ... مەن ون جەتىدەمىن. ءوزىم دە بالا ەكەنمىن-اۋ...
تەلعارا. وندا سەن ماعان دارداي كىسى كورىنۋشى ەڭ...
جاناس. سوناۋ مويىنقۇمنان وسى جەرگە دەيىن ارقالاپ اكەلگەنمىن سەنى. بىلەمىسىڭ؟
تەلعارا. بىلەمىن.
جاناس. وت كەشتىم، مۇز توسەندىم. ءبىراق قارنىڭدى اشىرىپ، «قۋ جەتىم» اتاندىرعان جوقپىن. وتىرىك پە ەدى؟
تەلعارا. راس، ءبارى ەسىمدە.
جاناس (تاعى دا ازىلدەپ.) ەندى سەن ارقالايسىڭ مەنى.
تەلعارا. ابزالوۆقا ءمىن. وعان دا وتكىزگەنىڭ از ەمەس. جالعىز ءىنىڭدى قۇرباندىعىنا شالدىڭ، ودان ارتىق نە كەرەك!
جاناس. قيسىق وتىرساڭ دا ءتۇزۋ سويلە، تەلعارا. وزەۋرەر ەشتەڭە جوق. تۇيمەدەيدى تۇيەدەي زورايتا بەرسەك تاڭ اتىپ، تاۋىق شاقىرا ما؟
تەلعارا. ساراپقا تۇسە بەر، ەسكەكسىز قايىقتاي ىقتاي بەر دەيسىڭ عوي. وسى ما اعالىعىڭ؟
جاناس. «زەر ءقادىرىن زەرگەر بىلەدى» دەيدى. ەل ءقادىرىن كىم بىلەدى؟ جارلىمىز توعايىپ، جاسىمىز جەتىلىپتى، اركىمدەر-اق وزىمىزدەي كىسى بوپتى. ونى نەگە كورمەيمىز؟ جۇرتتى نەگە قادىرلەمەيمىز؟
تەلعارا (كەكەتىپ). كوردىك جۇرتىڭدى. تانىتتى عوي جەتىلگەنىن!
جاناس. ارينە، تانىتتى. اقىلدى حالىق كەرەگىندە تەلعاراسىنا دا كەشىرمەيتىنىن ايتتى. بۇعان قالاي قۋانباسسىڭ؟
تەلعارا. قۋانا بەر، جار سال، ۇيىڭە كىسى جيناپ، توي جاسا!
جاناس. تويىم باستالدى. سەن دە كىر ورتاسىنا، بىرگە قۋان. ءادىل جۇرتقا الدىريزا بوسىن ايت. سەن «كەتەم» دەگەندە، «كەتە بەرسىن» دەسە قايتەر ەڭ؟
تەلعارا. ولە قالار ما ەم؟ كەتەم دەدىم، كەتەمىن. جارىلقاۋشىم، مۇسىركەۋشىم سەندەر بولماي-اق قويىڭدار.
جاناس. ارىنداما، كەتپەيسىڭ. سەن شالقاق، جۇرت جالتاق بولۋ شارت ەمەس. اش قاباعىڭدى، ارىل ناشار ويلاردان. (ءسال پاۋزادان كەيىن.) سەن ەكەۋمىز پارتياعا ۇلى لەنيننىڭ تابىتىنا باس ءيىپ تۇرىپ كىرگەنبىز. بۇگىن دە سول ي باسىڭدى، تۋىسىم... قۇس تا «تەلعارا» دەپ سايراسا، قوي دا «تەلعارا» دەپ ماڭىراسا، كەڭ دۇنيەنىڭ قىزىعى قايسى؟ (ەكەۋى دە ۇندەسپەي قالادى.)
توقبيكە (كۇيەۋىن كورىپ جۇرەگى جارىلارداي قۋانادى). تەلەكەم... ءوزىمنىڭ تەلەكەم! (قۇشاقتايدى.)
جاناس. مەن قوناقتارعا بارا تۇرايىن. (ۇيگە كەتەدى.)
تەلعارا. ساعىنىپ قاپسىڭ عوي، بايبىشەم. (ارقاسىنان قاعادى.)
توقبيكە. ساعىنباعاندا شە... سەنەن وزگە كىمىم بار. (سۇيەدى.)
تەلعارا. مەن دە ساعىندىم. تۇسىمدە دە كورىپ ءجۇردىم. (ىشتەن ابىلبەك، اساندار سىعالاپ كەتىپ جۇرەدى).
توقبيكە. جىلاعانىمدى دا كوردىڭ بە؟
تەلعارا. جىلادىڭ با؟ (يەگىنەن كوتەرىپ وزىنە قاراتادى.) جاسىن قارا كوزىنىڭ. (قولىمەن سۇرتەدى.) ونىڭدى بىلگەندە ەرتەرەك قايتاتىن ەم عوي، كۇنىم.
توقبيكە. «كۇنىم» دەدىڭ بە؟ الدىريزا بولسىن، تەلەكەم. (كۇلىپ بەتىنە قارايدى.) وتىز جىلدان بەرى اۋزىڭنان شىققانى وسى بولار.
تەلعارا (قۋلانىپ). مەن كىلەڭ ىشىمنەن ايتاتىنمىن. (ەكەۋى اقىرىن عانا كۇلىسەدى. ىشتەگىلەر تۇگەل شىققان، تەلعاراعا بەتتەيدى. ايدابول كورىكتى قايتا گۋىلدەتە باستايدى.)
انار. پاپا! (جۇگىرىپ بارىپ موينىنا اسىلادى.) پاپاشىم...
تەلعارا. انارىم... قۇلىنىم (وزگەلەر قولداسىپ امانداسادى.)
ابىلبەك (ەڭ سوڭىنان قول بەرگەن، ءوزى قىزۋ.) ءىشتىم ازداپ، تەمىربەكوۆ جولداس. (قولىن بوساتپاي.) بىلەسىز عوي... جۇتسام قىزىپ قالامىن.
تەلعارا. جۇتسا كىم قىزبايدى. وكىنبە، ابىلبەك.
ابىلبەك. وكىنبەيمىن. تاعى قۇيىلسا، تاعى ىشەمىن. قۇيىڭدار، دوستارىم، ابىلبەك توست كوتەرەدى. (ءبىر كەسە قىمىزدى تەلعاراعا ۇستاتىپ، ەكىنشىسىن ءوزى الادى. باسقالار دا سولاي ەتەدى.)
توقبيكە. ەندى قاشان؟ كۇتىپ تۇرمىز عوي.
ابىلبەك (بارىنە كوز تاستاپ). كۇتىڭدەر... ابىلبەكتى دە كۇتىڭدەر. (تەلعاراعا قايتا جاقىنداپ.) ءبىلدىڭىز بە، جاڭالىقتى، تەلەكە؟
تەلعارا. قانداي جاڭالىق، ابىلبەك؟
ابىلبەك (جىگەرمەن). جەردى اينالا ۇشا بەرسىن سپۋتنيك. ءسىزدى اينالىپ جۇگىرمەيمىن ەندى مەن. بۇگىننەن باستاپ مەن ابىلبەكپىن. ۇناي ما جاڭالىعىم، تەلەكە؟
تەلعارا. ايتا بەر.
ابىلبەك (وتە باتىل ۇنمەن). ماقتاي بەرسەڭ جاقتىرار، ءمىنىن ايتساڭ لاقتىرار دوس — دوس ەمەس. مەن سىزبەن قازىردەن باستاپ تەڭ دوسپىن. ءوزىن-وزى بيلەيتىن، اقىن دوسپىن. ىشەمىسىز سول ءۇشىن؟
تەلعارا. ىشەمىن! (باسقالارعا جايدارى قاراپ.) ءبارىمىز ىشەيىك، جولداستار! بىرلىك، دوستىق ءۇشىن!
جاناس. كوگى كۇمبەز، قۇشاعى التىن سارايداي وتان ءۇشىن!
ۇلسۇيگەن. ساۋىنشىلار، شوشقاشىلار ءۇشىن!
وتەش. «شۇعىلا» كىلتتەرىنىڭ سەنىمدى قولدان شىقپاۋى ءۇشىن! (شۋماق كىلتتى لاقتىرادى. تەلعارا قاعىپ الادى. ءبارى بىردەي ىشەدى.)
ايدابول. سوق، بالعام، سوق! (تەمىردى بالعالاي باستايدى.)
تەلعارا. ماعان بەرشى، ايدابول! (ايدابول تەمىردى قىشقاشپەن توسكە سالىپ ۇستاپ تۇر. تەلعارا سۇيسىنە سوعادى.)
سوق، بالعام، سوق!
(بالعا ىرعاعىمەن كوڭىلدەنە قايتالايدى.) سوق... سوق... سوق! (تەمىردەن ۇشقىن شاشىرايدى.)
شىمىلدىق
You Might Also Like
-
ستامبۋلدىڭ قاۋىپسىزدىك باسقارماسىنان بارشا ءۋالايات باسقارمالارىنا مىناداي شۇعىل تەلەگرامما جونەلتىلدى:
