جۇت
ەسىمىم — تىنىشبەك، — دەپ باستادى ءسوزىن ءۇنى قارلىعىڭقى، شاشىن كىرپى ەتىپ تاراعان، ات جاقتى، بەت ءپىشىنى كاۆكاز حالقىنا كەلەتىن، قوڭقاق مۇرىن، قالىڭ قاستى، قارا سۇر، قازىقتاي قاتقان جىگىت، — اتا-انام اتىمدى قويعاندا، بالكىم، جەر بەتىندە سوعىس بولماسىن، تىنىشتىق ورناسىن دەپ ىرىم عىپ نيەت ەتكەن شىعار-اۋ. ءوزىم سوعىستان كەيىن تۋعان پەرزەنتپىن. اتا-انامنىڭ نيەتى قابىل بولدى ما، الدە اتىس-شابىس دەگەننەن ەل باسشىسى، ەر-ازامات دەگەندەرىڭىز ابدەن ەرقاشتى زارەزاپ بولىپ تيتىقتادى ما، ۇلكەن كىسىلەردىڭ اڭگىمەسىنەن قۇلاعىمدا قالىپتى؛ مەن تۋعان جىلدارى جىلىمىق كۇننىڭ جايماشۋاعىنداي مىناۋ دەگەن مامىراجاي زامان ورناپتى؛ سوعىس سالعان كوڭىلدىڭ قاراقوتىرى جازىلعانداي بولىپ، ەركەك اتاۋلى دالاقتاپ ءبىر-بىر قىلقۇيرىققا ءمىنىپ، شاقشاسىن ەردىڭ باسىنا قاعىپ، ناسىبايىن شىرەنىپ اتىپ، «پالەن جەردە كوكپار بولادى ەكەن»، «تولەن جەردە جۇرت جينالىپ ويىن-ساۋىق ۇيىمداستىرادى ەكەن» دەسە، — دالاقتاپ سولاي قاراي جورتادى بىلەم؛ اشارشىلىقتا اشتان ولگەن اكەسىنە اس بەرۋ، سوعىس اپاتىنان ورالماعان اعاسىنا مال شالىپ، ساداقا ۇلەستىرۋ ۇردىسكە اينالىپتى؛ بۇل بۇل ما، ايەل شىركىن اق جاۋلىقتى شارشىلاي سالىپ، اۋىل مەن اۋىلدىڭ اراسىندا ىرعالا باسىپ، كوكتەمدەگى قىر بەتكەيدىڭ قىزعالداعىنا ۇقساپ قىدىرادى عوي. مىنە سونداي اشىق اتقان جازدىڭ اقشىل تاڭىنداي كوڭىلدىڭ كىرى جۋىلىپ، كوكىرەك شايداي اشىلىپ جاتقاندا جارىق دۇنيەگە كەلىپپىن؛ «كەلىپپىن» دەپ ايتا سالۋ اۋىزعا وڭاي، ايتپەسە تاباندى كۇيدىرگەن كىزىلقۇمنىڭ كۇرەڭ شاعىلدارى، شەكەنى تەسىپ شاقىرايعان اپتاپ كۇنى ەسىم كىرەرلى-شىعارلى كەزەڭنەن باستاپ، ەڭبەكتەگەنشە قۇلىنمەن ىلەسىپ قۇلاپارە قۇيىنداتىپ جۇگىرگەنشە... ەرجەتكەنشە سەرىگىم بولىپ قويىنداسىپ، قولتىقتاسىپ قوسىلا ءومىر ءسۇرىپتى. بىلەۋ-بىلەۋ بەلدەۋدىڭ اراسىنداعى شاعىن اڭعاردىڭ كىندىگىن كەسىپ جىلتىراعان بۇلاقتىڭ كوزىن باعىپ شاعىن اۋىل تىرشىلىك ەتىپتى، تۇيە باعىپتى، تۇيەنىڭ ءجۇنىن، وركەشىن، تەرىسىن جىراقتاعى بۇحارعا اپارىپ ساتىپ، ازىق-تۇلىگىن ايىرىپتى؛ قىستا شۇبالتىپ شۇبات ءىشىپ، جازدىڭ اپتابىندا كوبىگى شەتىندە شىتىرلاپ پىسكەن قىمىرانعا قارىن شەرميتىپ، ءيىر مويىن مومىندارىن قۇم ىشىنە ۇزارتا جايىپ، تۇيەنىڭ موينىنا ۇقساعان ءيىر-قيىر قىڭىرايعان تىرشىلىك كەشىپتى. اكەم بايعۇس قانشا قىڭىر بولسا دا «وقيمىن» دەگەن بالانىڭ تالابىنا كولدەنەڭ تۇرمايتىن؛ «قالاعا اتتانام، تالاپتانام» دەگەنىڭدە باتاسىن بەرەتىن، تىرنا سەكىلدى تىرايىپ وسكەن مىنا مەنىڭ جان قالتاما ءۇش ءجۇز سومدى ساناپ سالدى. «جولىڭ بولسىن»، — دەدى سۇيەگىنە بىتكەن سىپا مىنەزبەن. بۇل اۋىلدىڭ ادامدارى اسا ءىرى بولاتىن، توي جيىندا جىگىتتەرى تۇيەنىڭ ۇستىنە شىعىپ، تۇرەگەلىپ تۇرىپ، جاداعاشتىڭ باسىنا ورناتقان قاراعاشتان ۇستاپ اڭىراتىپ كەپ ءان سالاتىن، تاسباقانىڭ قابىرشاعىن تاۋىپ الىپ، «قوقان حانىنىڭ توستاعى» دەپ ىشىنە اراق قۇيىپ ىشەتىن. قىزدارى ما. جوق، بەتىنە ءپارانجى جاۋىپ جۇرمەسە دە سۇرمەلى قاسىن توڭكەرىپ تومەن قاراپ، ەشقاشان ەركەكتىڭ بەتىنە تىكتەپ قارامايتىنى ەرەكشە ەندى. ۇزىن ءسوزدىڭ قىسقاسى، ۇمىتىپ بارادى ەكەم، ماي مەرەكەسىندە تۇيەنىڭ ۇستىنە شىعىپ ءان سالىپ، جۇلدەسىنە بەس كيلو كامپيت الىپ قوقىرايىپ جۇرگەنىمدە مەكتەپ ديرەكتورى باسىنداعى قالپاعىن بۇلعاپ جانىنا شاقىرىپ الدى. «ال، ءانشى جىگىتىم، وقۋ اياقتالىپ قالدى، ەندى ءبىر سەكىرسەڭ كامەلەتتىك اتتەستات الاسىڭ، ءوستىپ قۇمعا ميلىقتاپ جۇرە بەرمەكشىمىسىڭ؟»- دەدى ىزبارلانىپ. ويىمدا تۇك جوق. «بىلمەيمىن، اعاي»، — دەپ بىردەمەنى مىڭگىرلەپپىن. «وسىنشا سىرنەسى سىرتىنا شىعىپ بىلجىراعان كامپيتتى قايتەسىڭ»، — دەدى. «اعاي، قۇدىقتىڭ سۋىنا ەرىتىپ جەيمىن»، — دەپپىن. مەكتەپ ديرەكتورى باسىن شايقاپ، تاڭدايىن قاعادى عوي: «اي، تىنىشبەك، مەكتەپتە جۇرگەندە قاراساڭ باسىڭ ىستەيتىن، ساباق بىلەتىن زەرەك شاكىرتسىڭ، ەندى سىرتتاعى جۇرىسىڭە قاراسام قارنىم اشادى، دەلق ۇلى، دانداكۋ، «اپىرمايدىڭ» ادامى سەكىلدىسىڭ، اقىلىمدى الساڭ — قۇم اراسىنان كەت، ەرتەرەك ەلىڭدى تاپ، ءبىلىمىڭدى جالعاستىرۋدى ويلا، ايتپەسە قۇمكەسەلگە ۇشىراپ، وسىنداعى ميعۇلالاردىڭ ءبىرى بولىپ ەسەكميا سۋىن ءىشىپ شىعا كەلەسىڭ»، — دەگەنى نىعىزداپ. دۇنيەدەگى بارشا راحات: ىشىندە بالى بار بىلجىراق كامپيتتى قۇدىقتىڭ تاستاي سۋىنا باتىرىپ جەگەندە دەپ ءجۇرمىن عوي. شىلدە ىستىعىندا شۇباتقا قانىپ ءىشىپ، سىرتقا شىقپاي جەر ءۇيدىڭ سىز ەدەنىندە «مىڭ ءبىر ءتۇندى» وقىعاننان ارتىق جاننىڭ راحاتى بولماس دەپ ويلاعام. الگى سوزدەن كەيىن ساناما الدەقايدان ساۋلە ەنىپ ويعا شومعانىم.
بۇل اۋىلدىڭ ۇلكەن كىسىلەرى قىمىرانعا كۇشالانىڭ ءدانىن سالىپ ءىشىپ، «جەر قوزعالىپ جاتىر» دەسەڭ دە ەلەڭ ەتپەي، تاپجىلماي، مۇلگىپ-قالعىپ وتىرا بەرەتىنى نەلىكتەن دەيمىن ىشتەي. بۇل اۋىلدىڭ قىزدارى اۋەلگىدە قۇم ءىشىنىڭ شىڭىراۋىنىڭ سۋىنداي مولدىرەپ، مەيىرىڭدى قاندىرىپ، ەسەيە كەلە، ەگدەلەنە اشىپ بىقىرعان ايرانعا ۇقساپ كەتەتىنى قالاي دەيمىن، تاڭ قالامىن. قىز كەزىندە ءبارى جاقسى، جامان قاتىن قايدان شىعادى.
قۇم ءىشىنىڭ اپتاپ كۇنى، ازىناعان جەلى كىمدى بولسىن قايراتىن ءمۇجىپ، ارمانىن ازايتىپ جىبەرەتىنى، ۇيىڭە، كيىمىڭە، اسىڭا ارالاسىپ، قوسىلىپ قويىنداسىپ جاتاتىن مايدا قۇمى ادامنىڭ ءوزىن كىشىرەيتىپ، پاسەيتىپ، كۇن وتكىزەر، اس ءىشىپ اياق بوساتار پەندەنىڭ بىرىنە اينالدىرىپ جىبەرەرىن اۋەلگىدە كىم ءبىلىپتى، كىم كورىپتى. قوي، ءا، دەدىم، اكەمنىڭ قالتاما سالىپ بەرگەن ءۇش ءجۇز سومىن ارادىك سىرتىنان سيپاپ قويىپ، الىس قيىر ساپارعا شىقتىم. بۇل كۇنگىمەن سالىستىرعاندا الپىسىنشى جىلدىڭ باسىنداعى اقشانىڭ اجەپتاۋىر قاۋقارى، كۇشى بار ەكەن-اۋ دەپ ويلايمىن. ول كەزدە ەتتىڭ كيلاسى ءبىر جارىم سوم، ماي ەكى جارىم سوم بولاتىن؛ ولاردى قويشى، جاس ادامعا كەرەگى قىزىقماس ءجۇرىس پەن قىزدارمەن سەيىل ەمەس پە؟ ءالى ەسىمدە، ۋنيۆەرسيتەتكە قۇجات تاپسىرىپ جۇرگەن جانكۇيەر كىسى ەكەۋمىز ءتۇس كەزىندە «تاماق ىشەيىكشى» دەپ رەستورانعا باس سۇققانبىز. ۇلكەن زالدىڭ سول قاناتىندا، قابىرعاعا تاۋدىڭ، سالا-سالا ادىرلى سايدىڭ بەدەرى سالىنىپتى، قاراپ وتىرىپ قىزىعاسىڭ، الگى جىرا سايمەن جىلىمشىلاپ سىلدىر قاعىپ سۋ اعىپ جاتىر، ماڭايىندا تيتىمدەي تال، دوڭكيگەن تاس سۋرەتتەرى، تابيعات شەبەردىڭ كىشىرەيتىلگەن كوشىرمەسى سەكىلدى، سول جەردە ەرەسەك ەكى كىسى جاقسىلاپ تاماقتاندىق، قاسىمداعى اعايىم ەكى شولمەك سىرا ءىشتى؛ ەسەپتەسىپ كەلگەندە بار بولعانى بەس سوم تولەدىك. قازىرگى اقشانىڭ ەلۋ تيىنى سوندا. ەندى ويلايمىن: از ايت، كوپ ايت، ول كەزدەگى اقشانىڭ بەرەكەسى بار، قاۋقارى كۇشتى ەكەن-اۋ، بۇل كۇندەگى ەلۋ تيىنعا تاماق تۇگىلى شولمەك شيپالى سۋدى ازەر اشادى، تويا تاماق ءىشۋ ءۇشىن كەم دەگەندە ءجۇز بەس سومىڭ جۇتىلادى. شىندىقتى ايتىپ، جاڭاشا ويلايتىن زامان عوي بۇل. كيىم، تۇتىنۋ بۇيىمدارىنىڭ، اس-اۋقاتتىڭ باعاسىنىڭ الدىندا الگى اقشاڭ يتتەن قورىققان قويانداي قالتىراپ قويا بەرەدى، بۇگىن ۋىستاپ الاسىڭ، كۇنى ەرتەڭ قالتاڭدى قاعاسىڭ. الگى ءۇش ءجۇز سومدى شەتىنەن جاراتىپ وقۋعا ءتۇستىم، قىزدارعا بالمۇزداق سىيلاپ، پاركتە سەيىلدەدىم، «پورتۆەين – 12»ء-نى ءبىر كىسىدەي ءىشتىم، قالاي وقىدىم، ۋنيۆەرسيتەتتى ءقايتىپ ءتامامدادىم -ۇزارتا سوزىپ ايتپاي-اق قويايىن.
عۇلاما كىسىلەردىڭ سوزىنە سەنسەك: بايقاۋسىزدا شىعانداپ شولگە شىعىپ كەتكەن تۇيە سەكىلدىمىن، موينىم ءبىر قيسايسا توپقا قوسىلماي ماڭىپ، ماڭعازدانىپ جۇرە بەرەتىن ادام ەكەنمىن؛ ەلپ ەتىپ ەشتەمەگە قىزىقپايمىن، جۇرت كۇلگەن نارسەگە قارقىلداپ كۇلمەيمىن، كەش جاتامىن، ەرتە تۇرامىن. وقۋدى بىتىرەتىن جىلدىڭ كوكتەمىڭدە وڭتۇستىك ولكەسىنەن كەلگەن ءبىر توپ جاستار جينالىپ، ورىستىڭ ەكى بولمەلى ءۇيىن كەشتەن تاڭعا دەيىن جالعا الىپ، مەرەكەلىك داستارقان جايدىق؛ داستارقان دەگەندە قازىرگىنىڭ سالتىنشا جىلقىنىڭ جال-جاياسىن، قويدىڭ مۇزداتىلعان ەتىن، كوكونىس ءتۇرىن قوياتىن قاۋقار قايدا، جولداسىمىز ەكەۋمىز اسحانانىڭ ارتىنان كىرىپ ءبىر شەلەك ۆينەگرەت الدىق، جولاي گاسترونومعا باس سۇعىپ ءبىر قاپتاي پورتۆەين ارقالادىق؛ كەشىمىزدىڭ بار ءمازىرى وسى. قىزدار ەرتەرەك كەلىپ نان تۋراپ، شاي قويىپ، پالاۋ جاساپ، بىلايعى سىپايىلارعا سىزىلىپ ءجۇرىپ قىزمەت قىلعان بولدى. «قىزمەت» دەگەننەن شىعادى، اش قارىنعا ازداپ قىزىل شاراپتى تارتىپ جىبەرىپ الداعى مەملەكەتتىك ەمتيحاندى تاپسىرۋدىڭ جولىن ويلاپ كوزىمدى اشىپ-جۇمىپ وتىرسام بار عوي، سىزگە وتىرىك، ماعان شىن، قىزىل كويلەكتى قىپشا بەل قىز كوكونىس سالاتىن مەنىڭ الدىما ىسىرىپ ىڭعايلايدى كەپ: اۋ، بىرگە وقيتىن تەڭ قۇربىلار «الىڭىز، جەڭىز» دەۋدىڭ ورنىنا اۋزىڭداعىنى قاقشىپ كەتۋشى ەدى، مىنا بەيكۇنا پەرىشتە قايدان كەلگەن دەيمىن؛ ءداۋ باتەڭكەمدى سۇيرەتىپ بيگە شاقىرامىن، اياعىن باسىپ، شايقاتىلىپ بەرەكەسىن الامىن. سويتسەم قىپشا بەل قىز استاناداعى پالەن دەگەن اكادەميك ايەلدىڭ كوزىنىڭ اعى مەن قاراسى ەكەن؛ اكادەميك ايەلدىڭ اتىن اتاماي-اق قويايىن، ول كىسى اشۋلانسا، نانىن زورعا تاۋىپ جەپ جۇرگەن مەحانيك مەن تۇگىلى رەكتوردىڭ، ودان اسىپ رەداكتوردىڭ شاڭىن تۋلاقشا قاعىپ الادى. ارىستاننىڭ اپانىنا ءتۇسىپ نەم بار دەيمىن-اۋ، ەرتەسىنە، ەرتەسىنە ەمەس قوي، الگى كەشتەن ءبىر جەتى وتە جاڭادان تانىسقان قىپشا بەل قىز قولتىعىما جابىسىپ «ءۇيىمدى كورسەتەمىن، اكە-شەشەممەن تانىستىرامىن» دەپ كوپ قاباتتى ءۇيدىڭ ەڭ ۇستىندەگى اڭىرەيگەن كەڭ سارايداي اسەم ۇيىنە ەرتىپ كەلدى. كىتاپحاناعا بارايىن، سوڭعى ەمتيحانعا ازىرلەنەيىن دەپ ءداۋ باتەڭكەمنىڭ باۋىن بايلاپ جاتقام، قايدان بىلەيىن، قىپشا بەل قىز تىپ ەتىپ كەلە قويدى. موينىما وراتىلىپ قۇلاعىنىڭ تۇبىنەن يەگىنىڭ استىنان سۇيگىزدى، «قۇمدا قالعان اتانىم، قارنىڭ اشقان شىعار، جۇرە قال»، — دەدى. تاماق جايلى ءسوز بولعان سوڭ-اق باتەڭكەمنىڭ باۋىن بايلاپ، كىتابىمدى بىلاي تاستاپ مونتەڭدەپ جۇرە بەرىپپىن، اڭىرەيگەن كەڭ سارايداي اكادەميكتىڭ ۇيىنە ەنىپپىن. اۋىزعى ۇيدە ۇلكەن ديۆاندا ميلىقتاتىپ كوزىلدىرىك كيگەن قارا سۇر كىسى گازەت قاراپ وتىر، تىركەسىپ-ۇشقاسىپ كەلگەن ءبىزدى كورىپ تۇرەگەلدى، قارسى بەتتەدى.
— «كۇيەۋ بالا ما مىناۋ»، — دەدى توبەدەن تۇسكەندەي ەتىپ.
نە دەرىمدى بىلمەي قالدىم، ازىرشە ۇيلەنۋدى ويلاي قويعانىمىز جوق، ديپلوم الايىن، «اۋرۋمىن، راقاتىڭدى قاشان كورەمىن» دەپ اپتا سايىن سوڭىمنان سالاقۇلاش حات جونەلتىپ جاتقان اكەمنىڭ الدىنان وتەيىن، ءجونىمدى جوندەيىن، ءيىنىمدى بۇتىندەيىن دەپ نىقتالىپ جۇرگەم. قىپشا بەل قىز قىزارىپ كەتىپتى، مەن تۋرالى ءلام دەمەيدى. «وي، پاپا! — دەيدى، — ىشەتىن نەڭ بار؟»
« — ە، ۇزىن سيراق نەمە ەكەن، جەلاياق جۇيرىكتى قالاي قولعا تۇسىرگەنسىڭ، بەرى جۇرىڭدەر، ماي شەلپەكتى كورسەتەيىن، — دەيدى ءۇي يەسى، — ءاي، كۇيەۋ بالا، اس ۇيگە بۇرىلساڭشى!..»
اس ءۇي دەگەنى جەر ءۇستىنىڭ جۇماعىنىڭ بۇرىشى سەكىلدى، شيپالى سۋ، شامپان، شاراپ، بۇل ومىرىندە تاتىپ كورمەگەن ۋىلدىرىق، بالىقتىڭ باۋىرى دەي مە، توقاش، ءبالىش، قاتىرما، جۇقپا دەگەنىڭ تىرەلىپ تۇر. اشقۇرساق جۇرەتىن سورلى باسىم ءۇي يەسى «جە» دەسە، اۋزىما قوماعايلانا تىعىپپىن، «ءىش» دەسە، — سىڭعىتا ءسىمىرىپپىن، ولاردىڭ نەنى مەگزەپ، نەنى توپشىلاپ، نىعىرلاپ جاتقانىمەن تەگى جۇمىسىم بولماپتى. مەيلى دە، ءومىر ءسۇرۋ دەگەن ارانىڭ تىسىمەن ءجۇرىپ وتكەندەي ءبىر ماشاقات. بىردە ەڭسەڭدى كوتەرتىپ بيىككە شىعارادى، ەندى كەلەسىدە الاڭسىز جۇرگەن كۇندەرىڭنىڭ قارىمتاسىن قايتارايىن دەگەن كىسىشە ويعا قۇلدىراتادى: ءوستىپ بىردە شالقايىپ تاكاپپارسىپ، بىردە جەلكەمنەن پارمەنى كۇشتى كىسى جۇدىرىقتاپ وتكەندەي قولقام تۇسە ەڭكەڭدەپ جۇرگەنىم عوي. ازداپ جۇتقان شاراپتىڭ بۋى بۋىنىما ءتۇستى مە، اسقازانىما ەل قوندىرىپ ىشكى ۇيگە ءوتىپ ءنان كرەسلوسىنا مىقشيا وتىرىپ، بۇل ۇيگە قالاي كەلىپ قالعانىمدى توپشىلايمىن باياعى. اس ۇيدەگىلەردىڭ ءسوز الپەتى بوتەن.
«بالتاي-شالتايدى بىلمەيمىن، وسى كىسىكيىك بولىپ جۇرگەنىڭ جەتەدى، سورايعان سيراعىن سوزدىرىپ قۇم ىشىنە ءقايتىپ جىبەرەمىز، قالادا قالسىن، كۇيەۋ بالا جۇمساپ ءشانيىپ جاتايىن»، — دەيدى وكتەم ءۇن.
«مامامنىڭ نە دەيتىنىن قايدان بىلەيىن، مىناۋ دەگەن دوكەيلەردىڭ مودا قۋعان، شاشى جالبىراعان جايساڭ جىگىتتەرىن ۇستاماي، اۋزىنان ءسوزى، ۇستىنەن ءبوزى تۇسكەن موندىباستى قايدان تاپتىڭ، «ۇزىن سيراق تۇيە مۇنىڭ» دەپ كەيىپ جۇرسە قايتەمىن؟» — دەيدى قىز ورىسشا سويلەپ.
«ويباي، دوكەيلەردىڭ بالالارى دەس بەرمەيدى بىزگە، اسىڭدى ءىشىپ، الاشاڭدى ءتىلىپ كەتەدى، ولارعا «ولاي ەتپە، بۇلاي ەت» دەپ ءجون سىلتەپ، بيلىك ايتا المايسىڭ، ءتىل مەن جاعىنا سۇيەنىپ، قاعىنىپ قاقشاڭداعان پالە. مىنا جىگىت اۋزىمىزعا تۇسكەلى تۇرعان نەسىبە، ىرزىق، ىرىس، بەرەكە، تاس قىپ ۇستا ءتۇپ ەتەگىنەن»، — دەپ ءۇي يەسى قۇشىرلانا كىجىنەدى-اي، اس ۇيدەگى اڭگىمەنى ەستىدىم.
«قايدان بىلەيىن»، — دەيدى قىپشا بەل قىزى. «تاپ قازىردەن ايلا-شارعى، امالىڭدى تور قىلىپ قۇر ماڭايىنا، سەنىڭ ءسوزىڭسىز، يكەمىڭسىز اتتاپ باسا المايتىن بولسىن». «قايدان بىلەيىن».
وسى مەزەت قوڭىراۋ شالىنعانداي بولىپ، ەمەن ەسىك اشىلعانداي ەستىلىپ قىزدىڭ اكادەميك شەشەسى ەندى-اۋ دەيمىن؛ الگى اس ۇيدەگى بىردە ەستىلىپ، بىردە ەستىلمەي كۇڭىرەنگەن كەرگىمە داۋ ساپ تىيىلدى، شارقاي سۇققان اياقتىڭ تاپىرلاپ جۇگىرىپ وتكەنى سەزىلدى، «كيىمىڭدى ىلەيىن» دەپ بىرەۋى وزەۋرەدى، سامپىلداپ سويلەگەن راديونىڭ ءۇنى ءوشتى، اڭىرەيگەن ۇلكەن ۇيدە شىبىننىڭ ىزىڭداعانى ەستىلەردەي ءولى تىنىشتىق ورنادى. ەتجەڭدى، دوڭگەلەك ءجۇزدى، قويۋ بۇرىمىن ەرىپ توقپاقتاي ەتىپ توبەسىنە تۇيگەن ورتا جاستاعى ايەل ىشكى بولمەگە كىرىپ كەلگەندە لىپ ەتىپ ورنىمنان قالاي كوتەرىلىپ كەتكەنىمدى بىلمەي قالعانىم؛ سالەمدەسكەنىم، قالاي تىلدەسكەنىم جادىمدا جوق؛ الگى ايەلدىڭ نازارى سونشاما وتكىر، سۇستى بولار ما، قاراپ تۇرىپ سۇمەك بوپ تەرلەپپىن، ەكى ءسوزدىڭ باسىن قۇراپ ايتا الماي بۇگەجەكتەپپىن. اكادەميك ايەل قادالا قاراپ وتىرىپ-وتىرىپ توبەدەن تۇسكەندەي ەتىپ: «اي، مىنالارىڭ ءىشىپ العان با؟» — دەگەنى... ايتەۋىر كوشەگە سىتىلىپ شىقسا جاڭبىر بۇركىپ تۇر، سۋ بولعانىما، ماشينانىڭ ىعىسقان ارىنىنا قاراماي موينىمدى ەكى يىعىمنىڭ اراسىنا تىعىپ ءبۇرىسىپ، سۋ تيگەن قاراقۇرتتاي قۇرىسىپ جۇرە بەرىپپىن.
ەكى-ۇش اپتا وتكەن سوڭ قىپشا بەل قىز جاتاقحاناما ىزدەپ كەلدى، ءاۋپىرىم تاڭىرىممەن الاقانداي ديپلومدى الىپ، چەموداننىڭ تەرەڭ تۇبىنە سالىپ، «اكە، ايدىڭ اياعىندا جەتىپ قالامىن»، — دەپ قيانداعى قۇم ىشىنە تىلدەي حات جازىپ، كەشكە بولاتىن قوشتاسۋ داستارقانىنا ازىرلەنىپ جاتقان كەزىم بولاتىن. قىزدىڭ ءجۇزى سىنىق. «مامام كەلسىن دەپ جاتىر»، — دەپ ءجۇزىن تومەن سالىپ قىستىعا، ۇزدىگە جىلاعانى. اياپ كەتتىم. ەرنىنەن كومە-كومە ءسۇيدىم. سول-سول-اق ەكەن قىپشا بەل سۇلۋ ەكى كوزى جاۋدىرەپ سوڭىمنان ءبىر ەلى قالماي قوشتاسۋ داستارقانىنا باردى، ستاروستا جىگىتپەن بيلەدى، دەكانمەن تانىستى... اقىرىندا بولار ءىس بولدى دەگەندەي عىپ ۇيىنە، اكادەميك شەشەسىنىڭ الدىنا ىلەستىرىپ اكەلدى. ءبىلىم قۋعان، توقىراۋ جىلدارىندا توم-توم كىتاپ شىعارىپ، دوكتورلىق قورعاعان، فيلوسوفيا عىلىمىنان اكادەميك بولعان بىلىكتى ايەل بۇل جولى دا ءۇستى-باسىما سىناي-مىنەي ۇزاق قارادى، سوسىن ءالقيسسا اڭگىمەسىن باستادى. «كۇشىك كۇيەۋ» دەگەن نە ول، ول — فەوداليزمنىڭ سارقىنشاعى، بىلە-بىلگەنگە ايەل — گۇل، ونى ەركەلەتىپ، ايالاپ، الاقانعا سالعانداي ەتىپ ۇستاسا جاقسى وسەدى، كورگەن كوزدىڭ جاۋىن الادى. مىنا قالامقاسىمدى بەتىنە جەل تيگىزبەي، جانى قينالاتىن ءىس ىستەتكىزبەي، نازىك گۇلدەي ەتىپ ماپەلەپ وسىرگەنمىن. مۇنى تەك قانا ەركەلەتىپ، ايالاپ، ارۋداي ەتىپ ۇستاساڭ قۇلپىرادى. مال — باقپاسا كەتەدى، ايەل — قاراماسا كەتەدى دەگەن بىلىكتى ءسوز؛ قالامقاسىم مىناۋ دەگەن جىگىتتىڭ جانىندا قۇلپىرىپ جۇرەتىن، سۋىعان جۇرەكتى جىلىتاتىن عاجايىپتىڭ عاجايىبى، قاسىڭا ەرتىپ قارا دا ءجۇر.
مىنا ميعۇلا باسىم سول سوزدەن، الگى اڭگىمەدەن جارىتىپ ەشتەمە تۇسىنبەپپىن. اكادەميك ايەل ايالاپ وسىرگەن قىزىنىڭ تاعدىرىن ماعان سەنىپ تاپسىراردا نەگە «قاسىڭا ەرتىپ جۇرسەڭ»، «ايالاپ ۇستاساڭ»، «ەشتەمە ىستەتپەسەڭ» دەپ نىعىرلاپ، نىمداپ ايتا بەردى دەسەم؛ قالامقاستىڭ وزگە ايەلدەن بولەكشەلىگىن، ەرەكشەلىگىن تۇسىندىرگەنى ەكەن عوي. ۇيلەنىپ، باس قۇراعاننان كەيىن كوزىم جەتتى، ءۇزىلىپ تۇسەر پىسكەن جۇزىمدەي مولدىرەگەن كەلىنشەگىمنىڭ ەرەكشەلىگى — ەرتەڭگىسىن ءولىپ بارا جاتسا دا ەركەكتەن بۇرىن تۇرمايدى ەكەن؛ كىرجۋعىش ماشينا بولماسا ەشقاشان قولداپ كىر جۋمايدى ەكەن؛ قوناق كەلگەندە قاسىندا كولەڭكەگە ۇقساپ جۇرمەسەڭ، ءىسىنىڭ بەرەكەسى بولمايتىن سەكىلدى، ءۇيدىڭ ءىشىن جيناي سالۋعا، جۋىلعان، شاشىلعان كيىمىڭدى وتەكتەپ، تەكشەلەپ ورىن-ورنىنا قويۋعا ەرىنەتىندەي مە، وتقا قويعان ءسۇتى ۇنەمى تاسىپ توگىلىپ جاتادى، مايعا سالىپ پىسىرگەن باۋىرساعى تاۋلىك وتپەي جاتىپ شولدە جۇرگەن تۇيەنىڭ قۇمالاعىنداي قاتىپ قالادى. نە پالەسىنىڭ بارىن قايدام، ۇيقىسى ءومىرى قانبايدى. ۋاقىتتى ۇتايىن دەپ اسىعىستاۋ ايتىپ جاتىرمىن، ايىپ ەتپەسسىز. قىزىلقۇمنىڭ ىشىنە، جازدىگۇنى ورتتەي جانعان ىستىق ولكەگە «ۇيلەنەيىن دەپ جاتىرمىن، كەلىڭىزدەر، قاراجاتتان قول ۇشىن بەرىڭىزدەر»، — دەپ سالاقۇلاش حات جازعان ەدىم؛ كەيىنشە ەستىدىم، حاتىمدى وقىپ كارى جىلىكتەي يىلمەيتىن اكەم قاتتى اشۋلانىپ شەشەمنىڭ، ىنىلەرىمنىڭ، تۋعان-تۋىسقاننىڭ باسىنا اڭگىر تاياق ويناتىپتى. «ول كۇشىك قۇم ىشىنەن سكۆاجين قازدىرامىن، قۇبىر سالدىرامىن دەپ ەزۋىن قيعاشتاپ ءجۇر ەدى، نەعىپ اياق استىنان ۇيلەنەتىن بولىپ قالدى، ول نەعىلعان باتپان قۇيرىق، تەگىننەن-تەگىن جاتقان قۇيرىق، — دەپ موينىن سىرتقا سالىپ سەنبەي، كونبەي بالە قىلىپتى. اقىرسىندا بەرى قاراي، استاناعا شەشەم مەن نەمەرە اعامدى جىبەرىپتى. «ۇيلەنسە — ۇيەلمەنىمەن الىپ كەلىڭدەر، ءبارىن ءوزىم اسىرايمىن»، — دەپتى. مىنا ءسوزدى ەستىگەن قالىڭدىعىمنىڭ اكادەميك شەشەسى شابىنا شوق تۇسكەندەي شىجبالاقتادى، ءىشىپ وتىرعان شايىنا شاشالىپ، پارت بولىپ قىزاردى. توي رەستوراننىڭ ۇلكەن زالىندا ءوتتى. قۋانىشقا جينالعاندار ءسوز كەزەگى كەلگەندە ميكروفونعا قوس قولداپ جارماسىپ، جاس جۇبايلاردى مۇلدەم ەسىنەن شىعارىپ، اكادەميك شەشەمىزدى ماقتاۋمەن شارشادى: «پالەن جىلى قالىڭ كىتابى شىققان، اتاقتى كىسى ماقتاعان»، — دەپ شاپتاسا؛ «قازاق ايەلدەرىنىڭ ىشىندەگى تۇڭعىشىمىز، پيونەرىمىز، زاڭعار بيىگىمىز»، — دەپ تەبىرەنتىپ تۇرىپ الدى؛ «سەمياعا ادال، بالاعا ءمايىن»، — دەپ قيىننان قيىستىرعانى ەسىمدە. بۇل جەردە قايىن ەنەمدى جاماندايىن، قوتىر سوزبەن جۇرەگىن تىرنايىن دەپ تۇرعانىم جوق، شىندىعى سول — ۇلكەن شاڭىراقتىڭ ىشكى-تىسقى شىعىنى، جايىلىم ءورىسى، دەمالىسى، ءدام-تۇزى، ءبارى-بارى سول كىسىنىڭ موينىندا ەكەن. بايدى، بالانى، جولداس-جورانى ءيىر موينىنا مىنگىزىپ الىپ قيان قۇمدى كەشىپ بارا جاتقان قۋاتتى ىنگەن كوزىمە ەلەستەيدى. العاشىڭدا مۇرتىمنان كۇلىپ، ىشىمنەن مازدەنىپ: «جاقسى بولدى-اۋ ءوزى، مەن دە سول ءيىر مويىنعا مىنگەسىپ، اياقتى سالاقتاتىپ قامسىز-مۇڭسىز تىرشىلىك كەشەيىن، ينستيتۋتقا ورنالاسايىن، قاعاز شۇقىلاپ ءجۇرىپ قورعاپ الايىن، قولىمدى جىلى سۋعا مالايىن»، — دەپ جوسپار قۇرىپ جۇرگەنمىن. ورىسشا ايتقاندا — بال ايىمىز ۇزاققا سوزىلمادى. وقجەتپەستىڭ باۋرايىنا اي بويى ءۇي تىككىزىپ جاتىپ، قىمىز ءىشىپ، باعلاننىڭ ەتىن جەپ اپپاق بولىپ وڭالىپ ورالدىم. بۇرىن تاسپا قارا بولاتىنمىن، ەندى جورالارىم «نار كەسكەن اق سەمسەر» دەپ جاناما ەسىم جاپسىردى؛ مەيلى دە، و عىپ، بۇ عىپ بۇعا باسىپ ءجۇرىپ قورعاپ السام ۇپايىمنىڭ تۇگەلدەنگەنى. ءۇي الۋعا زاڭدى بولادى دەپ قايىن ەنەمنىڭ كەڭەسىمەن قالا شەتىندەگى شاعىن ەكى بولمەلى پاتەردى جالداپ تۇردىق. پاپكەمدى قولتىعىما قىسىپ ەلەۋسىزدەۋ، عىلىمي مەكەمەنىڭ ماردىمسىزداۋ عىلىمي كەڭەسشىسى بولىپ تومپاڭداپ ءجۇرىپ جاتقانمىن. ەرتە كەتەمىن، كەش كەلەمىن. ەرتەڭگىسىن شوشىنا ويانىپ، جۋىنىپ-شايىنىپ، قىرىنىپ، شاي قويىپ قولىمدى كۇيدىرىپ جاتسام: كەلىنشەگىم «باسىم ءزىل تارتىپ بارادى»، — دەپ توسەگىندە دوڭبەكشىپ جاتادى؛ كەشكىسىن كىشكەنتاي ينستيتۋتتىڭ تاراقان جايلاعان، سارعايىپ كەتكەن قاعازدارىن كوشىرىپ، كىتاپحانادا وتىرىپ — دوڭگەلەك اتاۋلىنىڭ جاڭالىعىن سالىستىرىپ زەرتتەپ، شەتەلدىك رەفەراتتىڭ جىلت ەتكەنىن اۋدارىپ، كوشىرىپ، كوز تامىرىم قىزارىپ، سازارىپ، شەكە تامىرىم جيىلەي لىپىل قاعىپ سۇيرەتىلىپ باسپاناما كەلسەم، اس ءۇيدىڭ ءىشى ءالاتۇتىن، كارتوبى قۇرعىر تاباعا جابىسىپ قالعان، ءسۇت تاسىعان، سۋعا سالعان ماكارونى قايناماعان، كەلىنشەگىم بۇلدانادى. «جاسىما جەتپەي ۇيگە قامالىپ، قامىرعا بىلعانىپ وتىرعانىم مىناۋ، ءايدا رەستورانعا بارىپ تاماقتانامىز، سەرپىلەمىز، سەرگيمىز»، — دەپ وزگەشە ورنەك تانىتادى. اقشامنىڭ ازايعانىن ايتامىن، جۇبايلىق تىرشىلىك دەگەننىڭ كۇندە دىردۋ، كۇنارا سەيىل، سەرى جۇرىستەن گورى وت باسى، وشاق قاسىندا قوناقتاپ بۇيىرعان اس-اۋقاتىڭدى ءبولىپ ءىشىپ، بايىزداۋ، اششى دا بولسا ارزانعا ۇيرەنۋ، قيىن دا بولسا سۇرعىلت، ءبىرقالىپتى تىرشىلىككە كوندىگۋ دەيمىن.
جۇبايلىق كەلەشەككە ءۇمىت ارتۋ، ىرگەڭدى بەكىتۋ، قوس بىردەي اساۋ كوڭىلدى كوندىكتىرۋ، بىرىكتىرۋ ەمەس پە. ەندەشە قالتانى قاعىپ كۇنارا رەستورانعا شاپقىلاۋ، كۇنارا قايىن ەنەنىڭ شۇرايلى مول داستارقانىنا تەلمىرۋ جەتىسكەن تىرشىلىك ەمەس دەيمىن. ءار وتباسىنىڭ وزىنە لايىق ىشكى، سىرتقى ساياساتى بولۋى كەرەك. ەركەگى وتباسىنى اسىراۋعا، پاتەر اقىعا، كيىنۋگە جەتەرلىك تابىس تابۋى كەرەك؛ ۇيدەگى ايەلى سول تابىستى ايعا، اپتاعا، كۇنگە ءبولىپ دەگەندەي ۇقساتا ۇستاعانى ءلازىم؛ شارشاپ كەلگەن ەركەكتىڭ الدىنان شىعىپ القىمىنان العانداي بولىپ: «ماعان انانى تاپ، مىنانى تاپ»، — دەپ جۇيكەسىن قاجاماي، ءدامدى اسىڭدى الدىنا قويىپ، قاباعىنا قاراپ؛ «ءتايىرى، بۇگىن بىتپەگەن تىرلىگىڭ ەرتەڭ بىتە جاتار، سونشاما مازاسىزدانباشى... كۇنى ەرتەڭ-اق ەل كوزىنە، جۇرت الدىنا تۇسەتىن ماقتاۋلى سەميا بولامىز... سەن جوقتا كيىمىڭنىڭ كەتكەن جەرىن جوندەدىم، تىكتىم، جەتپەي تۇرعان قاراجاتتى ەپتەپ ۇستاپ جەتكىزدىم ايتەۋىر»، — دەپ مامىراجاي ءمايىن مىنەز تانىتساڭ عوي قۇبا-قۇپ بولار ەدى دەيمىن. «ەرتە تۇرعان ايەلدىڭ ءبىر ءىسى ارتىق، ەرتە تۇرعان ەركەكتىڭ ىرىسى ارتىق» دەگەن باياعى بىلگىش بابالاردىڭ ءسوزىن قايتالايمىن. مۇنى ەستىگەن قايمىجىق ەرىندى، جۇقا قاباق ايەلىم: «نۋ، چتو-ج تاكوگو، — دەيدى، — نا كوي چەرت منە نۋجنا نازيدانيە فەودالنوي زناتي، وني كاك تاراكانى جيۆۋششيە ۆ پودۆالە، تەمنىە، ايەل مەن ەركەكتىڭ تەڭ پراۆولى ەكەنىن تۇسىنبەيدى...»
بۇعان نە دەرسىڭ ەندى. «مەيلى سەنىڭ ايتقانىڭدى دۇرىسقا جوريىق، ايتسە دە مىنا جاس وتاۋىمىزدى قايتكەندە دە مىقتى، ىرگەلى، ماعىنالى ەتەمىز؛ سونى ويلادىڭ با؟.. اتا-اناعا تەلمىرمەي، ەشكىمنىڭ ارتىعىنا، جارقىراعانىنا قىزىقپاي، بەينەتىمىزگە سىيىنىپ، بىر-بىرىمىزگە ارقا سۇيەپ، سەنىپ تىرشىلىك ەتسەك بولماس پا»، — دەيمىن عوي وراعىتىپ. قىپشا بەل كەلىنشەگىم استارلاپ ايتقان ءسوزدى تۇسىنبەيتىن، تۋرا بەتكە ايتقاندى ۇناتاتىن. «الاقانىما سالىپ جۇرەمىن، بەتىڭە جەل تيگىزبەيمىن دەگەن تالاي جىگىتتەرگە قاراماي، ساعان سەنگەندەگى شەكەمنىڭ شىلق ەتكەنى وسى ما، تۇيەشى شالدان تەلمىرىپ اقشا كۇتۋ، پاتەر جالداۋ، قامىر يلەپ، باۋىرساق ءپىسىرۋ، وسىندايدا ءومىر بولىپ پا، مىناۋ جاس جۇبايلاردىڭ جۇماق تىرشىلىگى ەمەس، قايىرشىلاردىڭ توزاق ءومىرى عوي». «دوزاققا ۇيرەنەيىك، ءبىر-بىرىمىزدى سىيلاپ عۇمىر كەشەيىك». «مۇنداي توزاعىڭا ءوزىڭ ۇيرەن، كەتتىم ماماما، تىرناعىمدى ءوسىرىپ، بوي-باسىما قاراپ ەسىمدى جيناعانشا وتىن بۇتاپ، ءۇي تازالاپ، اس ءۇيدى سىرلاپ...»
قايسى ءبىرىن قوقسىتىپ ايتا بەرەيىن. جىلعا جەتپەي ءۇش پاتەر الماستىردىق. العاشىندا «بىر-بىرىڭە لايىق تاۋىپ قوسىلعان ادەمى قوساقتار ەكەنسىڭدەر» دەپ قۋانا قارسى الاتىن پاتەر يەلەرى ءارى كەتسە اپتا، اي وتكەن سوڭ ءتۇسىن سۋىققا سالىپ، تىرجيىپ، قىرجيىپ: «اۋ، جاس جۇبايلار، قوقسىقتى نەگە توكپەگەنسىڭدەر، تەرەزەنى نەگە جۋماعانسىڭدار، اس ۇيلەرىڭ تولى تاراقان، ۆاننالارىڭ تاۋ بوپ ۇيىلگەن كىر، پاتەر اقىنى سىزدەردەن كۇتىپ جۇرسەك، وزىمىزدەن تەلمىرىپ قارىز سۇرايسىڭدار، بۇل بولمايدى، بىزگە تىنىش، تازا ءجۇرىپ، ۋاقتىلى اقشامىزدى تولەپ، الدىمىزدان كەسىپ وتپەي سىزىلىپ تۇراتىن مادەنيەتتى پاتەرشى كەرەك»، — دەپ... وكپەسىن ايتا باستايدى. ايتپاي ءقايتسىن، وكپەم ءوشىپ كومانديروۆكادا جۇرسەم قىپشا بەل سۇلۋىم مەكتەپتە بىرگە وقىعان، ينستيتۋتتا قوسىلا سەيىلدەگەن، ساناتورييدە تانىسقان تەڭ قۇربىلارىن اياداي پاتەرگە شاقىرىپ، داڭعىرلاتىپ مۋزىكا ويناتىپ، تەمەكى تارتىپ، سامبىرلاپ سويلەپ ءۇي يەلەرىنىڭ مازاسىن الىپ زىقىسىن شىعارادى ەكەن. ول بايعۇستاردىڭ جۇيكەسىن ءجۇن عىپ ءتۇتىپ، سىرىڭكە سۇراپ، تۇز سۇراپ، قىزىلبۇرىش سۇراپ سەندەلتىپ قويا ما، ءتىپتى پاتەرشى كەمپىردىڭ ءتۇن ورتاسىندا قان قىسىمى كوتەرىلىپ دارىگەر شاقىرىپ بەرە عوي، قاراعىم دەسە: ءدارى ورنىنا شاراپ ىشكىزىپ، قۇسقىزىپ، ءولتىرىپ قويا جازداعان با، بىلمەيمىن... كومانديروۆكادان كەلسەم ءۇي يەسى توبەمدى كورگەننەن قورلىق كورگەن بالاداي كەمسەڭدەپ جىلاپ قويا بەرگەنى. كۇن تيمەي وسكەن شوپتەي بولىپ بوزارىپ قالىپتى. «اۋ، مۇنىڭ قالاي؟.. وكىمەتتەن ءۇي العانشا مەيىرىمدى ادامداردىڭ قاسى مەن قاباعىنا قاراپ امالداپ جۇرە تۇرمايمىز با؟!» — دەپ قاتتى كەيىس بىلدىرەمىن. تۇڭعىش رەت داۋسىمدى كوتەرەمىن. ايەلىمنىڭ قيىن مىنەزى — باسىنان ەشقانداي ءسوز اسىرمايتىن، اسىردى دەگەنشە تورساڭداپ وكپەلەپ، اس ءۇيدىڭ استاڭ-كەستەڭىن شىعارىپ، شاپتىعىپ شالا پىسكەن قامىرداي ءبۇرىسىپ-تىرىسىپ جاتىپ الادى، يا بولماسا ەسىكتى تارس جاۋىپ شەشەسىنىڭ ۇيىنە كەتىپ قالادى. بۇل جولى دا ءسويتتى. قارنىم قوڭىلتاقسىپ اسقازانىما ەل قوندىرايىن دەپ توڭازىتقىشتى اشسام: اپتا بۇرىنعى بازاردان ۋداي قىمباتقا ساتىپ الىپ كەلگەن ەت تىلشەلەنبەپتى، تۇزدالماپتى، جەكە ساقتالماپتى، يىستەنىپ وزگە تاماقتى بۇلدىرە باستاپتى. الدا عانا تايقىماڭداي تاعدىر-اي، ءبۇيتىپ اكادەميكتىڭ اقساۋساق قىزىن الىپ قاتىنعا قارىق بولعانشا قىزىلقۇمنىڭ يەن تۇيەشىلەر ولكەسىنە بەز تەرىپ بەزىپ كەتسەمشى دەپ ىشتەي سولىقتاپ وكىنەمىن. اكەم الدەنە ەمەۋرىندى ەمەكسىتىپ «كون قاتسا قالىبىنا بارادى»، «شەشەسىن كورىپ قىزىن ال» دەپ الىستان حات جازىپ اقىلعا كەل دەپ شاقىرعان ەدى؛ بۇلا وسكەن قىزدىڭ بىلقىلداعان مىقىنىنان قىسىپ، كوپسىڭكى ەرنىنەن كومە-كومە سۇيگەن سايىن سانام تۇماندانىپ، سايقىمازاققا ۇشىراپ، عالىمدار ءۇيىنىڭ ماڭايىن شيىرلاپ شىقپاي قويدىم ەمەس پە. باقىت دەگەن ۇلكەن ءسوز، ءزاۋلىم ساراي، سول سارايدىڭ ءاۋىزى جالتىراعان، سۋى شاپشىعان، بۇلبۇل قۇسى سايراعان جۇپار ءيىستى جۇماقتاي تورىنە قادام باسامىن عوي دەپ نىق سەنگەنمىن. جۇپار ءيىستى قالىڭدىعىمدى قۇشاقتاعان كەزدە ەسىمنەن تانعام. ايتسە دە مىنا تىرشىلىك لەپىرگەن كوڭىلدىڭ تالقىعان مەزەتىندەي جالعىز پوەزيادان قۇرالمايدى ەكەن، سەميا قۇرۋ، ءوز الدىڭا ءتۇتىن تۇتەتۋ، وشاعىڭنىڭ وتى ورەلى جانۋدى ويلاۋ، ءۇي-ىشىڭنىڭ تاۋقىمەتىن ارقالاۋ — پروزاعا كوبىرەك ۇقسايدى. دراماعا سوعىپ جاتادى. سىندى دا تىڭداي بىلەر قۇلىق پەن قۇلاق كەرەك كورىنەدى. جۇبايلىق ومىردەن ايەلىم ۇيقاسى كەلىسكەن ىرعاعى باي پوەزيانى عانا كۇتىپتى. بۇل ويىن ەرتەسىنە، سوڭىنان كەشىرىم سۇراپ بارعان وزىمە جايىپ سالدى. «ءوزىمشىلسىڭ»، — دەدى؛ «فەودالسىڭ»، — دەدى؛ «كەشەگى قايىرشىلانىپ جۇرگەن كۇنىڭدى ۇمىتتىڭ، ءوز قولىڭ وزىڭە جەتىپ عىلىمي اتاقتى قورعاپ العان سوڭ قۇمعا قاشىپ كەتپەكشىمىسىڭ»، — دەدى؛ ايتەۋىر اكادەميك شەشەسىنىڭ كوزىنشە ايتپاعان ءسوزى كەم.
ءبارىن دە كوتەرىپ ءجۇرمىن عوي، كوتەرە بەرەر ەدىم-اۋ، «كەشەگى قايىرشىلانىپ» دەگەن ءسوز جۇرەگىمە ينە سۇققانداي اسەر ەتكەنى، تىكسىنىپ، ءىشىمدى تارتىپ قالدىم. اپىرىم-اۋ، ەشكىمنىڭ ەسىگىنە بارىپ الاقان جايعان كۇنىم جوق قوي؛ ماعان بۇلداعانى، سالماقتاعانى — عىلىمي مەكەمەگە ءسوز سالىپ جۇمىسقا ورنالاستىرعانى ما، ۇيلەنگەن كەزدە سىيلاعان كوستيۋم-شالبارى، شەتەلدىك اعاشى، سارى ساماۋرىنى ما. قىزىلقۇمنىڭ يەن تۇكپىرىنەن التىن تابىلىپ قالۋى كادىك، يەن تۇكپىردى جايلاعان تۇيەشىلەرگە، گەولوگتارعا سۋ كوزىن اشىپ بەرۋ كەرەك دەپ وسى كوكتەم ارنايى ەكسپەديسيا شىقپاقشى ەدى. سوعان ىلەسسەم دەگەن ويدا جۇرگەم. سانامالاپ، قازبالاپ ءسوزدىڭ ءتۇبىن قۋا بەرسەڭ بەياۋىز بادىك بولعانىڭ. نيششە ايتۋشى ەدى: تۇڭعيىققا كوپ قاراعان كىسى تۇڭعيىققا جۇتىلماي قويمايدى دەپ. مىنا عالىمدار ورتاسىنىڭ شىرما-شاتۋ ۇيىعىنا جۇتىلماي تۇرعانىمدا تابانىمدى جالتىراتايىن، بويىمدى اۋلاق سالايىن دەپ ويلادىم. ەرتەسىنە پوەزعا بيلەت الدىم. وبلىس ورتالىعىنان اۆتوبۋسقا ءمىندىم، اۋداننان سوۆحوز ورتالىعىنا دەيىن ماي تاسىعان بەنزوۆوز قاتىنايدى ەكەن، سونىڭ كابيناسىنا سىعىلىسىپ سەگىز ساعات سەلكىلدەدىم، ۇجىم ورتالىعىنان قۇم ىشىنە قۇبىر، تۇز تاسىعان تۇيەلى كەرۋەنگە ىلەستىم، بەسىنشى تاۋلىك دەگەندە ءولدىم-تالدىم شاعىن اۋىلعا ىلىكتىم. اكەمنىڭ ەجەلگى قۇياڭى ۇستاپ تۇزدى شۋدا ورانىپ توقال تامنىڭ تۇكپىر بولمەسىندە ۇزىننان سۇلاپ جاتىر ەكەن، قول ۇسىنىپ سالەمدەسكەن كەزىمدە تانىماعان سىڭاي تانىتتى.
«ءا، كەلدىڭ بە؟» — دەدى قارلىعىڭقى ۇنمەن. «كەلدىم، اكە». «ءبىرجولاتا ما؟» «ءبىرجولاتا».
قۇم ىشىندە ەركىن دوڭگەلەيتىن ۆەزدەحود ماشيناسى قيراپ تۇيە قورانىڭ سىرتىندا جاتىر ەكەن، بىلەگىمدى سىبانىپ كۇنى-تۇنى شۇقىلاپ ءجۇرىپ اپتا دەگەندە الگىنى جۇرگىزدىم. اۋىلداستار تاڭ قالدى. قۇدىق ارشيتىن ناسوستىڭ كومەيىن تازالاپ، موتورىن مايلاپ ىسكە قوسقان ەدىم. «ە، ادام بولادى بۇل، شالىمىزدىڭ سونشا اقشانى شاشىپ وقىتقانى تەككە كەتپەپتى»، — دەپ مازدەنىستى. ساسكە تۇستە شىجعىرعان كۇن استىندا كوكساۋ موتوردىڭ بەلدىگىن اۋىستىرىپ سالىپ جاتسام، الىستان الاي-تۇلەي شاڭ كورىندى، بىرتە-بىرتە الگى اقباس شاڭ قۇيىنشا دوڭگەلەنىپ اۋىلعا بەتتەدى، «تاپا-تال تۇستە اۋىلعا انداعايلاعان قوقان بەگى مە» دەپ باياعىنى ەسكە الىپ تۇرعانىمدا تۇتەگەن اق تۇتەك اراسىنان گەولوگتار مىنەتىن ۆەزدەحود ماشينا سۋىرىلىپ شىعا بەردى. تۇپ-تۋرا ءبىزدىڭ ۇيگە ماڭداي تىرەدى. ارتىنشا-اق «كوكەم شاقىرىپ جاتىر» دەپ ەكى وكپەسىن قولىنا الىپ شابارمان بالا كەلدى. بوساعادان ەڭكەيىپ ىشكە اتتاعانىم سول ەدى، جاس كەلىنشەك سىڭسىپ كەپ موينىما وراتىلا كەتكەنى. كادىمگى استانادا، اكادەميكتىڭ التى بولمەلى ۇيىندە وكپەلەپ قالعان كەلىنشەگىم، قۇداي قوسقان قوساعىم وسى. اكەمنىڭ جانارى شاتىناپ، كومەكەيى بۇلكىلدەپ ەڭسەسىن كوتەردى.
«مىنا كەلىننىڭ اياعى اۋىر كورىنەدى، ۇيىرىنەن بەزگەن بۋراداي بەتالدى بوزداماي، جوعال، جونەل، كەلىنگە يەلىكتى بەر!» — دەپ ساۋساعىمەن سىرتتى نۇسقادى. «ۇجىممەن ەسەپ ايىرىسايىن، كوكە». «ەسەپ ايىرىسپايسىڭ، ەسەبىڭدى ءوزىم بەرەمىن»، — دەپ جان قالتاسىنان شامالى اقشا شىعارىپ الدىما تاستادى. «قۇربى-قۇرداستارىممەن قوشتاسايىن». «نە بەتىڭمەن قوشتاساسىڭ!.. ءقازىر قاراڭدى باتىراسىڭ»، — دەپ سالالى ۇزىن ساۋساعىمەن ەسىكتى نۇسقادى.
سونىمەن از ايت، كوپ ايت، بۇيداعا باس ىلگەن بوتاداي بولىپ كەلىنشەگىمنىڭ سوڭىنان مونتەڭدەپ ىلەسە بەرىپپىن. جەتەككە كوندىگىپ استاناعا كەلىپپىن. قالا شەتىنەن ەكى بولمەلى باسپانا ساتىپ الدىق. ەرتە تۇرىپ، كەش كەلەتىن، بىلىعىپ جاتقان ءۇي ءىشىن كەلە سالىپ جيناي جونەلەتىن، اس پىسىرەتىن، كومىر تۇسىرەتىن، بازارعا بارىپ ازىق-تۇلىك اكەلەتىن ءۇي-ىشىنىڭ تىرلىگىنە ابدەن كوندىگىپ الدىم. كەلىنشەگىمە قىڭق دەمەيمىن. ءبارىبىر ەرەگىسىپ، اشىنىپ، شاپتىعىپ شىعا كەلەدى، جۇيكەمە تيەدى. قۇدانىڭ قۇدىرەتى، ءقازىر عوي ءۇي ءىشىن تازالاعىم كەلىپ قيقىمدى تەرە باستايتىنىم، كيىمىمدى جۋا سالاتىنىم، پالاۋ باسا الاتىنىم — سول كۇندەردىڭ سارقىنشاعى؛ سىنىقتان باسقانىڭ ءبارى جۇعادى، ايەل شارۋاسى ماعان وڭاي-اق جۇقتى. كوپ ۇزاماي كەلىنشەگىم بوسانىپ، ۇل تۋدى. جولداس-جورانى شاقىرىپ كىشىگىرىم قۋانىش تويىن جاسايمىن عوي دەپ دامەلەنگەن ەدىم، تاعى دا بازارعا شاباتىنىمدى، كوكونىس ساتىپ الاتىنىمدى، شولمەك ارقالايتىنىمدى، پالاۋ باساتىنىمدى، ءۇي-ىشىن جينايتىنىمدى ەسىمە الىپ ول ويىمنان تەز اينىدىم. تويسىز دا پەرزەنت ەسەيەر، بۋىنىن بەكىنەر، كەلىنشەگىم ايەل تىرشىلىگىنە كوندىگىپ ۇلگەرسە، — كىسى شاقىرۋ، قوناق كۇتۋ ەشقايدا قاشپاس دەپ تۇجىردىم. وسىنداي يت ىرعاسپەن، «بالانىڭ جايالىعىن كىم جۋادىمەن»، «شايدى كىم قۇيادىمەن» جۇرگەندە قارا كۇز ءوتتى، قىس جەتتى... انى-مىنە كوكتەم شۋاعى قىر اسىپ كەلىپ قالدى. سەميانىڭ ءاۋ باستان بەرەكەسى كەتىپ، تۇڭلىگى جەلپ-جەلپ ەتىپ بوساڭسي باستاۋىن ىلعي ايەلىمنەن كورسەم ادىلەتتى ەمەس، ارينە، ءوزىمدى عانا ماقتاپ، ونى داتتاعانىم سەنىمسىز بولار، ءسىرا. راس، ەركەككە ءتان وزىمشىلدىگىم بار شىعار، قالانىڭ جىگىتتەرى سياقتى ورىسشاعا سۋداي ەمەسپىن، ەكى كەشتىڭ اراسىندا ەلىرمەلەپ رەستورانعا، بالەت كەشىنە، ۆارەتەگە شابا جونەلمەيمىن، كىر جۋۋعا، ءۇيدى تازالاي سالۋعا يكەمسىزبىن، اشۋلانسام — مورت كەتەمىن، قىزعانشاقپىن؛ ايەلىمنىڭ جاقسى قاسيەتى — قىزعانبايدى، دۇنيە ەرتەڭ توڭكەرىلەدى، بۇگىنگى شارۋانى ەرتەڭگە قالدىرايىق دەسەڭ، كونتەرىلىگى، شىدامدىلىعى جەتەدى، «الدا كۇن بار عوي»، — دەيدى؛ باسى جاستىققا تيسە، ۇيقىعا شىم باتادى، ءقازىر اشۋلانىپ وتىرىپ ءقازىر كۇلە سالادى، جۇرەگىنە ءزىل ساقتامايدى. ويىما اۋىرلاۋ نارسە ورالسا-اق تۇنىمەن كوز ىلە المايمىن، بىرەۋ وعاشتاۋ ءسوز ايتسا-اق كوڭىلىمە كىر جينايمىن؛ قاشان سول اداممەن قايتا مۇيىزدەسكەنشە، قايتا سۇزىسكەنشە شىر-پىرىم شىعىپ تىنشي المايمىن. توق ەتەرىن ايتقاندا: اكادەميك شەشەننىڭ ءزىلى، نىقىرتۋى جيىلەدى، پەرزەنتتىڭ بوي-باسىنا، تاماعىنا قاراۋ تۇگەلدەي ءوز موينىما ءتۇستى، كەلىنشەگىم اقساق قوي تۇستەن كەيىن ماڭىرايدىنىڭ الەگىنە بەرىلىپ: «قورعايمىن»، — دەدى. «عىلىم ادامى بولماسام وڭبايمىن»، — دەدى.
ايەلىمنىڭ كۇن ءتارتىبى: عىلىمي كەڭەس، جەتەكشىنىڭ جەتەگى، كىتاپحانا، قونارعا ۇيگە كەلەدى ايتەۋىر. مەنىڭ كۇن ءتارتىبىم: بالانى كيىندىرۋ، ەرتەمەن بالاباقشاعا جەتكىزۋ، بازارعا سوعىپ كوكونىس ساتىپ الۋ، جولاي ايران، ءسۇت اكەلۋ، ءۇيدى تازارتۋ، بالاباقشاعا جۇگىرۋ، شاي قايناتىپ ۇلگەرۋ. وسى كۇن ءتارتىبى بارا-بارا جازىلماعان زاڭعا اينالدى. ءبىر كۇنى، ءبىر كۇنى دەيمىن-اۋ، ايدىڭ باسىندا جۇمىستان، گاسترونومنان، بازاردان، بالاباقشادان شارشاپ تيتىقتاپ كەلىپ تۇكپىر بولمەگە قۇلاي كەتىپ جان شاقىرىپ ويلانىپ جاتسام: سىزگە وتىرىك، ماعان شىن، ۇيقىلى-وياۋ جاتقان سەكىلدىمىن، كوز الدىما اپ-انىق قۇم ىشىندەگى قۇلانشى ساي ەلەستەگەنى، جيەگىندەگى قۇم شاعىل، ىرسيعان جار ەرنەگى، ساي تابانى، سول تاباندا قاۋلاپ ءوسىپ تۇرعان تاۋساعىزدى كوردىم، جازباي تانىدىم، بالا كەزىمدە تۇبىنەن ساعىز العان وسىمدىك وسى!.. قانشاما جىلدار ءوتتى، ەسەيدىم، سامايىما اق تۇسە باستادى، كوزىمنىڭ اينالاسىن ءاجىم تورلادى، تاۋساعىز بولسا ءالى سول كۇيىنشە ۇلپىلدەگەن باسى جەلمەن تەربەلىپ، ساعىزىنىڭ ءيىسى بۇرقىراپ، قويان قۇلاعىنداي ۇشكىل جاپىراعى كوگەرىپ كوز تارتادى. ورنىمنان قالاي ىرعىپ تۇرعانىمدى سەزبەي قالىپپىن. كىلت ۇستاپ ەسىكتەن كىرگەن كەلىنشەگىمە بار بولعانى: «كەتەمىن»، — دەپپىن.
ەكىنشى مارتە سوڭىمنان قۋىپ كەلگەن قالامقاس قۇم ولكەگە، قۇلانشى سايدىڭ ىشىنە بالامىزدى قولىنان جەتەلەپ وزىمەن بىرگە الا كەلدى. ارامىزدا تومپايعان قارادومالاق بالا، ءارى يتەرىپ، بەرى يتەرىپ دەگەندەي، بىر-بىرىمىزبەن تۇسىنىسپەي، ءۇرپيىسىپ تۇرعان سۇرىقسىز سىيقىمىزدى كورگەن اكەم شىنداپ اشۋلاندى. «ول زامان دا بۇل زامان، ايەلدىڭ توركىنىنە قاشقانىن كورۋشى ەدىك، ال مىنا سەندەي ەركەكتىڭ ايەلدەن قاشقان سىڭايىن ءبىرىنشى كورۋىم!» — دەدى. «ءايدا، بۇلاي بىردە شولگە، بىردە قالاعا سۇيرەلەپ ءجۇرىپ مىنا ءبۇلدىرشىندى ءولتىرىپ الاسىڭدار، بالانى الىپ قالامىن، قايدا كەتسەڭدەر — سوندا كەتىڭدەر، ىزعىسقان مىنا تۇرلەرىڭدى كورمەيتىن بولايىن»، — دەدى. اۋىلدان يت قوسىپ قۋعانداي سەزىلدى. ايەلىم ەكەۋمىز سۇمىرەيىپ، سولبىرايىپ استاناعا كەلسەك، اكادەميك شەشەمىز كادىمگىدەي اكەسى ءتىرىلىپ كەلگەندەي قۋاندى. «بالانى تۇيەشى شالعا قالدىرىپ كەتكەندەرىڭ ءجون بولعان، ەندى ەكەۋلەپ قورعاپ الىڭدار»، — دەدى. سول سوزگە ەلىگىپ مەن دە اسپيرانتۋراعا ەمتيحان تاپسىرايىن، شامام كەلەدى-اۋ دەگەن تاقىرىپتى الايىن. ءقازىر ەسىمە تۇسسە — كىسى كۇلەرلىك. جۇرتتىڭ ءۇش جىلدا ازەر قورعايتىن ديسسەرتاسياسىن ءوز باسىم جارتى جىلدا-اق زور بەرىپ جازىپ شىقتىم؛ باسىمنان شىعارعان جوقپىن ارينە، كوپ جەرىن كىتاپتان كوشىردىم، جەتەكشىمنىڭ ويىن ءوربىتتىم، قۇداي قالاسا — بۇيىرسا — ەندى بىرەر ايدا قورعاپ قالارمىن دەپ دامەلەنىپ جۇرگەم. شارشاپ كەلىپ توسەگىمە قىلجيا قۇلاپ جان شاقىرىپ جاتقام.
ۇيدە ەشكىم جوق دەپ ويلادى ما، سۇيىكتى كەلىنشەگىم اپاق-ساپاقتا قۇتحاناما الدەبىر ەركەكتى ىلەستىرە كەلدى، وزدەرى ازداپ ءىشىپ العان با، الدە ىشەيىن دەپ ءجۇر مە، كۇڭگىر-كۇڭگىر كەڭەسكەن بولادى، اۋىز ۇيدە، جوق، ءا؛ اسحانادا ريۋمكە سىلدىرلايدى؛ كەلىنشەگىم دامىلسىز سىڭعىرلايدى، انە ءبىر جۋان داۋىس ەركەگى ۇزبەستەن مىرىڭدايدى؛ «ءا»، — دەپ ويلاعام؛ بۇل الگى عىلىمي كەڭەستە ايتىسامىن دەپ، ساناسى جەتپەيتىن ءپالساپالىق تراكتاتتاردى قازاقشاعا اۋدارامىن دەپ ءجۇرىپ جۇقالاپ جۇيكە اۋرۋمەن اۋىرعان عىلىمي جەتەكشىسى بولعانى. توسەگىمنەن تۇرىپ بارىپ سالەمدەسەيىن دەپ ءبىر وقتالدىم دا، سۇيەك-سۇيەگىم قاقساپ اۋىرىپ، سەرەيىپ جاتا بەردىم.
الدەن ۋاقىتتا شالا مىزعىپ كەتىپپىن، ءتۇس كورىپپىن. وڭىمدەگى وقيعا سەكىلدى تەگى. بەيمەزگىل ۋاقىتتا ۇيىمە كەلىپ كەلىنشەگىممەن ريۋمكە سوعىستىرىپ، شاراپ ءىشىپ، ءبوسىپ سويلەپ باسى بىلعاڭداپ وتىرعان عىلىم ادامىن تىماقشا جۇلقىپ، جاعاسىنان الىپ تۇرعىزىپ، تاماعىنان سىعىپپىن. «بۇل ۇيگە باس سۇعىپ نەڭ بار؟» — دەيمىن. الگى ءۇزىلىپ، ۇزدىگىپ: «قورعاتامىن، قورعايدى»، — دەپ قىرىلداي ءتىل قاتادى. «قورعامايدى، قورعاتپايمىن»، — دەپ الگى بىلق-سىلق ەتكەن ەركەكتى القىمىنان سىعا تۇسەمىن. كەنەت الگى عىلىمي جەتەكشى جەڭدى بىلەكتەي قاراباس يرەلەڭدەگەن ۇزىن جىلانعا اينالىپ جۇرە بەرگەنى. تۇلا بويىمدى سۋىق تەر جاۋىپ تىتىركەنىپ، الگى جىلاندى سىلكە لاقتىرىپ جىبەرەمىن، توسەگىمنەن اتقىپ تۇرامىن. شوشىنا داۋىستاپ، جىعىلا-سۇرىنە سىرتقا سىتىلامىن.
«ا-ا-ا-ا!» جۇگىرە باسىپ بارا جاتىپ شامى جارقىراپ جانىپ تۇرعان اس ۇيگە قارايمىن، ەشكىم جوق، ورتاڭعى قوناق بولمەسىنە كىرەمىن. الگى جىلانعا اينالعان عىلىمي جەتەكشى كەلىنشەگىمدى تىكەسىنەن تىك تۇرىپ قاپسىرا قۇشاقتاپتى، ايەلدىڭ اۋىزى اشىلىپ، كوزى باقىرايىپ، نە ىستەرىن بىلمەي تۇر. ءتىفا-تىفا، كاپىردىڭ قولى كەلىنشەكتىڭ بەلىنە جىلانشا ورالىپتى تەگى.
«ا-ا-ا-ا!» توسەگىمە كيىمشەڭ جاتقانىم قانداي جاقسى بولعان، ايتپەسە كوشەگە تىرجالاڭاش شىعىپ كەتكەندەي ەكەم. اتتاي باسىپ، جەيدەمدى، كوستيۋمىمدى جۇرە تۇيمەلەپ القىن-جۇلقىن جۇگىرە بەرىپپىن. كەشقۇرىمعى اپاق-ساپاقتا ماشيناسى سىعىلىسقان ۇلكەن كوشەگە شىعىپپىن. «ا-ا-ا-ا!» ءوزىمنىڭ مىنا ۇسقىنسىز كەيپىمە، جىن قۋعانداي جۇرىسىمە ىشىمنەن سىلق-سىلق كۇلىپپىن. سول ءتۇن ىشىندە الدى-ارتىما قاراماي، ەندى ءسال ايالداسام الدەكىم قاۋسىرا قۇشىپ ۇستاپ قالاتىنداي دالاقتاي جۇگىرىپپىن، ۆوكزالگا جەتىپ، بيلەت الىپ، جۇرگەلى تۇرعان پوەزعا ءمىنىپپىن. تۇنىمەن سەلكىلدەپ، ۇيقىسىز، كۇلكىسىز كوز ىلمەي وتىرىپ تاڭ الدىندا وبلىس ورتالىعىنان ءتۇسىپپىن. قىزىلقۇمنىڭ تۇكپىرىن مەكەن ەتىپ، تۇيە باعىپ، بالا ءوسىرىپ، ورتاقتىڭ داۋلەتىن مولايتىسقان شارۋاقور اكەنىڭ الدىنا جەتىپ، اعىمنان جارىلىپ سىر اشۋعا، جۇزىنە تىكتەپ قاراۋعا بەت جوق. جاقسى يت ولىگىن كورسەتپەيدى، وزىمە بۇيىرعان يت تىرشىلىكتى يتشىلەپ ءجۇرىپ وتكىزەرمىن ايتەۋىر دەپ جولداعى بوتەن سوۆحوزعا تابان تىرەدىم. ۇجىم ديرەكتورىنا ءمان-جايىمدى ءتۇسىندىردىم. اۋەلگىدە باسشى ازامات باسىن شايقاپ وتىرىپ: «جۇتقا ۇشىراعانسىڭ با ءوزىڭ؟» — دەدى. «رۋحاني جۇتاپ جۇرگەن جانىم قۇلازىعان سورماڭدايمىن»، — دەدىم. كىمنەن جاسىرايىن، جالعان نامىس نەگە كەرەك: بۇل كۇندەگى قاتار قۇربىمنىڭ كوبى انشەيىن سەندەلگەن قۇر تۇلىپ، سىرتى ءبۇتىن، ءىشى ءتۇتىن، مىنا ارال اينالاسى، انا بالقاشتىڭ ماڭايى تازدىڭ باسىنداي الاعاتتانىپ سورى شىعىپ، اڭعارى اشىلىپ، اڭقانى كەپتىرىپ ناۋبەتكە ۇشىراپ جاتقاندا ماڭايىندا مەكەن ەتكەن ادامعا دا كەپيەت-قايعىسى جۇققان با، قايتسەم نانىمدى تاۋىپ جەيمىن، بالا-شاعامدى قالاي اسىرايمىن دەپ بەينەتكە باتىپ جۇرگەن كىلەڭ تۇلىپ. باس دەسەڭ قۇلاعىن كورسەتەدى، وسىنىڭ ءبارى رۋحاني ەكولوگياعا ۇشىراعاننان. رۋحاني ەكولوگياعا ۇشىراعان ادامنىڭ ءبىرى — مىنا مەن.
You Might Also Like
-
اينالا بۇلاق باسى تەڭ ازاۋلىنىڭ ستامبۋلدان نەسى كەم. ءتاڭىرىنىڭ ءوزى بەرگەن كۇنىندە حان ۇلىنان ارتىق ەدى مەنىڭ نەسىبەم!
