InfoHub Logo

باياعىدا ءبىر حان بولىپتى. حاننىڭ سۇلۋ قىزى بار ەكەن.

ءبىر كۇنى حان: «كىمدە-كىم ءجۇز اۋىز وتىرىك ايتسا، قىزىمدى بەرەمىن!»، — دەپ جاريالاپتى. تالانتتىنىڭ ءبارى دە وتىرىك ايتامىن دەپ ودان-بۇدان قۇراپ ايتسا، نە ءدامىن كەلتىرە الماي، نە جۇزگە تولتىرا الماي، حانعا باسىن الدىرا بەرىپتى.

سوندا ءبىر سيىر باققان تازشا بالا: «حانعا مەن ءجۇز اۋىز وتىرىك ايتامىن»، — دەپ مالىمدەپتى. حان: «ايت!» — دەپ رۇقسات قىلعان سوڭ، تازشا باستاپ كەتىپتى: «بولماعان بوزبالا كۇنىمدە، تۋماعان اتامنىڭ تۋ جىلقىسىن باقتىم. اتام ارناپ ۇرعاشى الا تايعا ەن ساپ بەردى. الا تايىم اي جاساپ، جىل ءجۇرىپ بالا بايتال بولدى.

بايتالىمدى ايعىرعا قوستىم، بۇزاۋ بولدى. ءبىر كۇنى جەلىنى جەتىپ جۇرگەن الا بيەم بوشالاپ كەتىپتى. اكەمنىڭ سارى بيەسىنە شىعىپ كوزدەسەم، كورىنبەيدى. اتىمنىڭ ۇستىنە قۇرىعىمدى شانشىپ شىعىپ قاراسام، كورىنبەيدى، قۇرىعىما قامشىمدى شانشىپ قاراسام، كورىنبەيدى. قامشىما پىشاعىمدى شانشىپ قاراسام، كورىنبەيدى. پىشاعىما ءبىزىمدى شانشىپ قاراسام، كورىنبەيدى. بىزىمە تەبەنىمدى شانشىپ قاراسام، التى داريانىڭ ار جاعىندا، بەس داريانىڭ بەر جاعىندا ايعا قاراپ قۇلىنداپ، كۇنگە قاراپ وتتاپ تۇر ەكەن. قۇلىن بيەنىڭ بەلىنەن بىلاي ءبىر اتتاپ، بىلاي اتتاپ تۇسەدى ەكەن. قۇرىعىمدى قايىق قىلىپ، الگى داريادان ءا دەگەنشە سىرعىپ ءوتىپ قاسىنا جەتىپ باردىم. ەنەسىنە ءمىنىپ قۇلىندى وڭگەرىپ ەدىم، كوتەرە الماي وماقاسا جىعىلدىم. قۇلىنىنا ءمىنىپ، ەنەسىن ەڭگەرىپ الىپ، التى داريانى اتتاپ، بەس داريانىڭ بەر جاعىنان وتە شىقتىم، — دەگەندە حان: «وي، ول داريا دەپ دارداي عىپ ايتىپ وتىرعانىڭ شۇقاناققا جاڭبىردان ىركىلگەن شالشىق-مال-شىق، — دەپتى. تازشا:

— شالشىق-مالشىق ەمەس ەكەنىن سودان بايقاڭىز، بەر جاعىنان ەرتەمەن ۇشقان تۇرىمتاي كەشكە ار جاعىنا ازار شىعىپ قوندى.

حان:

— ءاي، ونىڭ تۇرىمتاي ەمەس، قاناتى جەتىلمەگەن بالاپان-سالاپان عوي.

تازشا:

- بالاپان-سالاپان ەمەس ەكەنىن سودان ءبىلىڭىز، تۇعىرعا بايلاعانىمىزدا توماعاسى توعىز قاناتتى ءۇيدىڭ شاڭىراعىنان اسىپ تۇردى.

حان:

— وي، ونىڭ ءۇي ەمەس، بالالاردىڭ ويىن كۇركەشىگى عوي.

تازشا:

— كۇركەشىك-مۇركەشىك ەمەس ەكەنىن سونان بايقاڭىز، ەسىگىنەن وكىرگەن وگىزدىڭ داۋىسى تورىنە ەستىلمەيدى.

حان:

— وي، ونىڭ ءبىر تايىنشا قاشقاننىڭ بۇزاۋ-مۇزاۋى دا.

تازشا:

— ونىڭ بۇزاۋ-مۇزاۋ ەمەس ەكەنىن سونان ءبىلىڭىز، ءبىر ساپاردا الپىس كىسى مىنگەسىپ ءجۇرىپ، كىسى باسىنا الپىس التىدان قويان الدىق.

سوندا حان:

— وي، وگىزىڭ قۇرىسىن، باعاناعى بيەنى وڭگەرىپ قۇلىنمەن قايدا كەتتىڭ؟ — دەپتى. تازشا:

— داريادان ءوتىپ كەلە جاتسام، ەسپەگەن قويان ورە قاشتى. تەبەنىممەن تىرەپ تۇرىپ، ينەممەن ەكى سالىپ، بىرەۋىن سوعىپ قالدىم. ءپىسىرىپ جەيىن دەپ، ءبىر ەتەك تەزەك تەرىپ اكەلسەم، بارلىعى دا بودەنە ەكەن. ۇيىقتاپ شي تۇبىندە جاتقاندا، تەرىپ الا بەرىپپىن. اكەلىپ توگىپ سالعاندا، ۇشتى دا كەتتى. قايتا بارىپ شىن تەزەك تەرىپ اكەلىپ، قويانىمدى قاقتاپ جەپ، مايىن ەتىگىمە جاعىپ، بيەمدى ءبىر قازىققا بايلاپ جاتسام، ۇيىقتاپ قالىپپىن. ءبىر مەزەتتە جاۋ شاپقانداي تارس-تۇرس توبەلەس شىعادى. شوشىپ ويانىپ كەتسەم، اياق جاعىما تىققان ەكى ەتىگىم قىزىلشەكە بولىپ توبەلەسىپ جاتىر. ءبىر ەتىگىم بىرىنە: «ماعان سۋ جاقتى، ساعان ماي جاقتى!» — دەيدى. جانجالى وسى. ۇرىستىڭ باسى بىلجىرامادان شىققانىن ءبىلدىم دە، ەكەۋىن ەكى قويىپ، ورنى-ورنىنا تىعىپ قويدىم. تاعى ۇيىقتاپ قالىپپىن. تاڭ قىلاندا تۇرسام، ماي جاققان ەتىگىم جاتىر، سۋ جاققان ەتىگىم وكپەلەپ، قاشىپ كەتىپتى. قانشا ۇزادى دەيسىڭ دەگەن ويمەن سىڭار اياقتاپ، ىزىمەن كەتتىم. بيەم قازىققا بايلاۋلى قالا بەردى. جەلە جورتىپ كۇن قۋىپپىن. ەڭ اياعىندا ەتىگىمنىڭ ءىزى شىرماياق شىردىڭ ۇلكەنىنە سوعىپ، اداستىردى دا كەتتى. نە بولسا دا وسى ەلدەن سۇرايىن دەپ، جاقىن جەردەگى ءبىر اۋىلعا كەلسەم، شىبىن-شىركەيدىڭ رۋلى اۋلى ەكەن. اتاقتى ءبىر ادامى قازا بولىپ، قاسقا شىبىن سويىپ، اس بەرىپ جاتىر ەكەن. سۇراستىرسام، قاشقان ەتىگىم سول استا تاباقشى بولىپ، تاباق تارتىپ ءجۇر ەكەن. كورىنگەن جەردەي كوزىمدى الارتىپ ەدىم، قورىققاننان قوس تاباق، ساسقاننان سان تاباق اكەپ تارتتى. ەتتى جەپ، ەتىگىمدى ەكى قۇلاعىنان تارتىپ، تەبىنە كيىپ، قايتىپ كەلە جاتسام، باعاناعى ەتتىڭ تۇزى اشتى بولىپ قاتتى شولدەپ كەتكەنىم. كۇن مي قايناعان ىستىق. سۋ ىشەيىن دەپ قۇدىققا بارسام، قۇدىقتىڭ سۋى قاتىپ قالىپتى. بالتالاسام ويىلمايدى، تەسكىلەسەم تەسىلمەيدى. تەپكىلەسەم بولمايدى. شەكەممەن اقىرىن عانا نۇقىپ قويىپ ەدىم، مۇزى ويىلىپ كەتىپ، ءمولدىر سۋى كورىنە كەتتى. ءىشىپ، جۋىنىپ، قانىپ الىپ، قايتىپ اۋىلعا كەلە جاتسام، جولداعىلار: «جانىم-اۋ جارتى باس قاشان بولعانسىڭ، شەكەڭنىڭ جارتىسى قايدا؟» — دەپ كۇلىسەدى. بۇلار نە ايتادى دەپ سيپاپ كورسەم، شەكەمنىڭ جارتىسى باعاناعى مۇز ويعان قۇدىقتا قالىپ قويعان ەكەن. قايتا جۇگىرىپ كەلسەم، شەكەمنىڭ شاراسىنا الپىس ۇيرەك ۇيالاپ، قىرىق قاز جۇمىرتقالاپ قالعان ەكەن. بارلىعىن ۇركىتىپ جىبەرىپ، شەكەمدى ورنىنا ورناتىپ، بيەمە قايتىپ كەلە جاتسام، الدىمنان الپىس قۇمىرسقا شىعىپ: «اۋىلعا ءجۇرىپ، تۇستەنىپ كەتىڭىز!» — دەپ جىك-جاپار بولىپ بولماعانى. قابىرعاممەن كەڭەسىپ ەدىم، ءۇي-تۇزىن كورە كەتەلىك دەگەندەي قىلعان سوڭ، قۇمىرسقانىڭ اۋلىنا كەلدىم. تومەنگى ءۇيدىڭ تورىنەن، توعىز بولمەلى ءۇيدىڭ كورىنەن ورىن بەرىپ وتىرعىزدى. ءۇي يەسى: «مىنا كىسىگە بۋرانىڭ سانىن بۇزىپ، قازانعا سال»، — دەگەنىنە، بۇل شىركىندەردىڭ بۋراسى قايسى دەپ وتىرسام، شەگىرتكەنىڭ سۇرلەگەن سانى ەكەن. الدىما اكەلىپ قويعاندا، قارا كوزدىكپەن جامباستى قايشىلاي تۋراعانىمدا، قايقايما تاباق ەت شىقتى. ارتىلعانىن اساتىپ، قالعانىن قاتىن-بالاسىنا بەرىپ، قايتىپ كەلە جاتسام، جامباسىمنان جانجال شىقتى. «بۇل نە؟» — دەپ، قۇلاعىمدى سالسام، قىنىم مەن پىشاعىم كۇڭكىلدەسىپ ۇرىسىپ كەلەدى ەكەن. قىن پىشاققا: «ءىشىپ- جەپ الاسىڭ دا، ىشىمە جاتىپ الاسىڭ»، — دەيدى. پىشاق: «تۇمسىعىمدى تاماعالاپ، تاناۋىمدى پىسىلداتىپ، ىشكەن-جەگەنىمدى مۇرنىمنان شىعارىپ كەلەسىڭ عوي»، — دەيدى. ۇرىسى وسى، مۇرتىمنان مىرس ەتىپ كۇلىپ جۇرە بەردىم. بيادا بەس كۇن جاياۋ، جالعىز باياعى بيە بايلاعان جەرگە كەلسەم، بيە بايلاعان قازىعىم شوڭكيعان قاسقىردىڭ موينى ەكەن، قۇلىنىمەن قوسا ءبىر جاپىراعىن قالدىرماي جەپ كەتىپتى. وسىمەن تاما ءجۇز اۋىز بولدى، حانەكە، — دەپتى تازشا. حان سوندا تازشانى ارقاعا قاعىپ، قىزىن قوسىپتى.

(تالدىقورعان ۋەزى، عالي ورمان ۇلىنان جانە باسقالاردان)

---