جيىرما جانە جالعىز
پوۆەست
حال قالاي، ساكە؟
قىزمەت بارىسى نەشىك؟ ۇيدەگى قۇرداستىڭ دەنساۋلىعى شە؟ مەن ءۇشىن، بالەم، ءوزىن قىسىپ تۇرىپ قۇشاقتاشى. انتۇرعان، جامانعا جورىپ جۇرمە، انشەيىن ءازىل دە.
حات يەسىن شامالاعان شىعارسىڭ. باياعى بوز وكپە بيعاليلارىڭ. بۇل كۇندە وبلىس ورتالىعىنداعى ۆەتلابوراتوريادامىن. پاتەرىمىز بار. بىر-ەكى كىشكەنەمىز ستول جاعالاپ ويناپ ءجۇر. ۇلكەنى كەرەمەت اقىلدى. التى جاستى جاڭا تولتىرسا دا الىپپە، اريفمەتيكاڭىزدى شەكىلدەۋىكشە شاعادى. كورشىلەر شىن ايتسا، وزىمە تارتقان دەيدى. انەۋكۇنى جۇمىستان كەلسەم، شاحمات تاقتاسىنا تاستارىن ورنالاستىرا الماي دال بوپ وتىر. بىر-ەكى رەت كورسەتىپ ەم، قاعىپ الدى. زەرەكتىگىنە جاعامدى ۇستادىم. كەيىنگى كەزدە مەنى جەڭىپ كەتىپ ءجۇر. جات كوزگە ونشاما كورسەتە دە بەرمەيمىز. كىم بىلەدى، ءتىل تيەدى دەگەندەي...
ءتۇۋ، ءبىردى ايتىپ، بىرگە كەتىپپىن، كەشىر. جاس ۇلكەيىپ، دەنە ەت العان سايىن اۋىزعا ءۇي ءىشى، بالا-شاعا ءجايى ءجيى تۇسە بەرەدى ەكەن. ەسىندە مە، ينستيتۋتتا رومانتيكا، اتاق، داڭق تۋرالى ءجيى تالاسۋشى ەدىك قوي. سونىڭ ءبارى كىتاپتان وقىعان، كينودان كورگەن تۇسىنىكتەردىڭ تۋىسى ەكەن دە. ۇلگىلى سەميا باسى بولا ءبىل، بالا ءوسىر، جاقسىلاپ تاربيەلە. ءوز ەسەبىڭنەن ۇتىلما. ارينە، انتاركتيكانى جەل قايىقپەن اينالىپ شىتۋ، ايتا قونۋ تىم جاقسى، ءبىراق ءبارىمىز باتىر، دانىشپانعا اينالساق، سونىڭ ءقادىرى قالماس تا. قوعام الدىنداعى شاعىن بولسا دا بورىش-قارىزىڭدى وتەپ، قاتاردان قالماي جۇرە بەرۋ دە كەمدىك ەمەس ءتارىزدى. ءبىزدىڭ ءومىر وسىلاي قۇداي دەپ قارىن سيپاپ، وگىز اياڭمەن جايلاپ ءجۇرىپ جاتقان جاي.
ايتپاقشى، قۇرداستاردى كەزدەستىرىپ تۇراسىڭ با؟ وتكەن جەتىدە ءاپايتوس ماقۇلبەك ۇيگە قونىپ كەتكەن. بىلەتىن شىتارسىڭ، بالالار بولەك-سالاق دەپ كەلەكە ەتۋشى ەدى. سەمينار-كەڭەسكە كەلىپتى. ءباز-باياعى قالپى – اقكوڭىل، اڭقىلداق، اڭعال. كىشكەنتايلار وزىنە ءۇيىرىلىپ قاپتى: «ءداۋ اتايدى تاۋىپ بەرگە» سالىپ، ءقازىر مازانى قاشىرىڭقىراپ تۇر. اڭقاۋلىق بالالىققا تانا جاراساتىن قاسيەت قوي. شالعايداعى ءبىر سوۆحوزدا مال تۇقىمىن اسىلداندىرۋ بويىنشا ما... زووتەحنيك ەكەن. سالپاۋىزىم، قۋىرداقتان قۇر قالعان سالىمسىز اۋىزىم-اۋ. بارىمىزدەن كەمەڭگەر وزىپتى. ءقازىر الماتىنىڭ اقىرعان كانديداتى. دوكتورلىعى الىس ەمەس كورىنەدى. ءۇي ىشىنە سالەم جولداپ حات جازدىم. سۇبە-قازىدان سالەمدەمە سالماق ويىم بار. قۇداي ايداپ الدىنا اپارا قالسا، ارقادان يتەرمەس. كۋرستاس يت قوي.
تاتى كىم ەدى... ە، ءساليمانى ءبىلۋشى مە ەدىڭ؟ ارپا ىشىندەگى ءبىر بيداي شە؟ ءقازىر كورسەڭ، تانىمايسىڭ. قول-اياعى بالتاداي سىلىڭعىر كەلىنشەك. كورشى قالانىڭ ماڭايىنداعى ەت-سۇت سوۆحوزىندا بىلدەي باس مال دارىگەرى. مۇنداعى تۋىستارىنا دەمالىس الىپ كەلىپتى. قالاي دەگەنمەن، ءتورت جىل قاتار توبىق قاعىستىرعان قۇربى؛ رەستورانعا وتىرعىزىپ، ريزا عىپ جىبەردىم. ۇيگە شاقىرىپ، گاسترونومنان ساتىپ الساق تا باس جەگىزىپ سىيلاپ جىبەرۋگە عايشانىڭ مىنەزى وزىڭە بەلگىلى. باقاندا ەكى-ۇش بالالى بولسا دا كادىمگىدەي قىزعانادى.
ەسىمنەن تاس شىعىپتى، ءساليما سەن جايلى كوپ سۇرادى، سالەم ايتۋدى تاپسىردى. رەستوراندا جىگىتتەردى جەلبەزەگىنەن ءتىزىپ، كوزىنە جاس الدى. شەتتەرىنەن شيىرعان ساقاداي ەدى دەيدى. اۋەلدەن بوركەمىك قىز ەدى، سول قاز-قالپى. قىزى قالاي دەپ تاڭدانارسىڭ دا. كۇيەۋدەن شىققان ايەلدى قىزعا كوگەندەمەي قايتەمىز. ءبىر مۇعالىممەن تۇرمىس قۇرعان ەكەن، ونىسى كەيىن ءىشىپ، اقىرى باسقا كۇلىمكوزبەن زىتىپ وتىرىپتى. ەركەك شىركىن جالىنان سيپاسا، جانىنا تورسىق بايلاتپاستىڭ تاپ ءوزى: باقىتىن باسقا تەۋىپتى، اقىماق ايعىر! ءساليماداي ايەلدى جەر-جيھاندى قاڭعىسا دا ەندى تاۋىپ الار. سول ءتۇستى تەس ازباندارعا قور قىلماي-اق، كۋرستاعى سەڭدەي سوعىلىسقان جىگىتتەردىڭ قانجىعاسىنا نەعىپ بايلاپ جىبەرمەگەمىز دەسەيشى. جاڭىلىسپاسام، ءساليما سولاردىڭ ەشقايسىسىنا كەت ءارى ەمەس-تى. وزگەنى قايدام، بولەك-سالاق، كەمەڭگەرگە، وقي الماي شىعىپ كەتكەن انەبىرەۋ سىعىر كوز سارىتا كوڭىلى كەتكەنىن بىلەمىن. ەكەۋىڭنىڭ «دوستىق، تۇسىنىسكەندىك شىرايداعى» قارىم-قاتىناستارىڭ وزىڭە ايان. مەنىمەن دە... قوي، ايتەۋىر شەت پۇشپاقتاپ شىعارىپپىن، ءبارىن باياندايىن.
نە مىلجىڭداپ كەتتىڭ دەپ رەنجىمە. جورا-جولداستاردان ىرگە الىستاپ، ارا قاشىقتاعان سايىن، سولارعا دەگەن سارعايعان ساعىنىشتىڭ ۇلعايماسا، كەمۋى جوق سوزىلمالى اۋرۋ ەكەن. ستۋدەنت كەزدە ۇيگە حات جازباق تۇگىل، اقشانى تەلەگراممامەن سۇراتاتىن بيعاليدىڭ بۇل كۇندە كەشەتىن كۇنى باسا. جيىرما ۇلدىڭ قىزدى ينستيتۋتتاردىڭ الدىندا تالاي اياق تالدىرىپ تۇرعانى، جۇماقان-جوڭكەڭنىڭ قىزىپ الىپ، ءجاميلا تەرەزەسىنىڭ الدىندا سەكەكتەپ، ساعات بويى سەرەنادانى اڭىراتقانى، ارتىنشا-اق ءبىر اينەگى ءتۇسىپ قالعان كوزىلدىرىكتەن دۇنيەگە بەيجاي قاراپ، ماس كۇيىندە بۇتكىل قالانى كەزىپ شىققانى ەسكە تۇسسە، ىشكە ۋ تۇسكەندەي حال كەشەمىن.
سوندىقتان با، ساعان حات جازۋعا قالام الىپ وتىرسام، قول جۇگىرىپ-اق كەتەدى. سويتە-سويتە باياعى قاعاز بىلعاپ قوبىراتىپ اڭگىمە جازاتىن، بىردە-بىر جولىن باسپا بەتىنە شىعارا الماي كەتكەن سارسەننىڭ سىڭارىنا اينالعانىم با دەپ شىنىمەن قاۋىپتەنەمىن. سارتىلداي سايراپ سويلەۋگە قۇمار بوپ الدىق. عايشا تۋلاعان ساعاتتاردا، ماقال-ماتەلدەردى اعىتىپ كەپ سوققانىمدا، بايعۇستىڭ اۋزى اشىلىپ قالادى. ءقازىر دەمالىستامىن. كۇندە كۇزەتەتىنىڭ ءتورت قابىرعا، قىرعاندا بالا باعاسىڭ، اس دايىندايسىڭ – بار-جوعى ەكى-ۇش ساعاتتىق ءىس. ابدەن زەرىككەننەن كەيىن قولعا ىلىگەتىنى قالام مەن اق قاعاز.
ال، ساكە، عافۋ ەت، حاتتى ءسال-پال ۇزۋگە تۋرا كەلدى. كورشى بولمەدە كەنجەمىز كوزىن اشقاندىعىن ءتۇسىندىرىپ، بولمەنى باسىنا كوتەرىپ جاتىر. استىن دىمداپ السا كەرەك. عايشا جۇمىستا. تەگى، سول... جايالىعىن ءوزىم اۋىستىرماسام بولماس.
...سونىمەن اڭگىمە ءساليما جايلى. وقۋعا قابىلدانعان سوڭ كۋرستى قاق ەكىگە ءبولىپ تاستادى عوي. ءيا، سارسەننىڭ ون جەتى جاستا ەكەندىگىنە، سول جىلدار ىشىندە قالىڭ حالقى ءۇشىن ماردىمدى ەشتەڭە تىندىرماعانىنا قاتتى كۇيىنە باسىن قىسا ۇستاپ، اۋديتوريادا ارلى-بەرلى سەندەلىپ ءجۇرىپ، العاشقى كۇنى «ب» توبى جيىرما جىگىت جانە... جالعىز ءساليمادان تۇراتىنىن ءبىلىپ، جاتىپ نالىدىق. قوي، شىركىن ايەلدەردى ادەمى سۆيتەر، كوفتا، كويلەكتەر جاتىنان تاڭداندىرماسا، ونشاما قىزىقتىرمايدى ەكەن. قالا قىزدارى ءۇشىن مال دارىگەرى ۇعىمى كوك دونەنمەن قورق-قورق كەلىپ، وتار-وتارداعى قوشقارلارمەن كۇرەسىپ جۇرگەن كينوجۋرنالداعى شەكپەندى اعايدان ايىرماشىلىعى از-تىن. ءساليمانىڭ دا ينستيتۋتقا كونكۋرس از بولعاندىقتان كەلگەنىن سوڭىنان بىلدىك قوي.
حوش، جوق قىزدى جونىپ جاساي المادىق تا، ساباقتى باستاپ بەردىك. قارالا قارىپتەردى قۋالاي-قۋالاي جالىعاسىڭ دا، اۋزىڭدى ايتا بىلەپ، ەسىنەي تەرەزەگە قارايسىڭ.
امالسىز ەسكە اۋىل تۇسەدى. شىركىن، وتار قوي ەسىلىپ وتە بەرەتىن كەڭ كوشەسىن-اي! بەتىندە جەل جۇگىرىپ وينايتىن جاسىل ءنىلدى جاساڭى قايدا؟ قارسى كەزدەسسە، شۋلاسا كۇلىسىپ، جەكە جولىعىسسا، كوزدەرىن تومەن سالا تىمپىڭداپ تەزىرەك ءوتىپ كەتەتىن توق بالتىرلى، قانى بەتىنە تەپكەن مايەكتى قىزدارى شە؟ وڭاشادا قاشقالاقتاعانىنا قاراماي، ىستىق بىلەگىنەن قارماپ ۇستاپ الاسىڭ، ۇستاپ الاسىڭ دا، كورشىنىڭ ءيتىن كارىمنىڭ كوكجوتەل تراكتورى باسىپ كەتكەنىن، ياكي ءسالىمنىڭ سيىرى تۇستە كەرەمەتتەي وقىرالاپ، اۋىلدى قاق جارا شاۋىپ وتكەنىن ۇزاق قىزىقتاپ، كوپ-كوپ اڭگىمەلەسەسىڭ. كەشكە كلۋبتا قاتقان كينو بولاتىندىعى، قاتقان كينو بولسا، ءسوز جوق، يتالياندىق ەكەندىگىن جەردەن جەتى قويان تاپقانداي جىر قىلاسىڭدار دا، ءارقايسىڭ – كەپكاسى قيسايىڭقى وڭكيگەن بوزبالا دا، بەتىن جەل قاققان توبىلعى تورى قىز دا، ولاي بولسا، ەكەۋىنىڭ مىندەتتى تۇردە كلۋبقا بارىپ قاتار وتىرۋى قاجەتتىگىن، سەانستان سوڭ جىگىتتىڭ قىزدى ەكى ءجۇز قادام قاشىقتىقتاعى ۇيىنە ەكى شاقىرىم جەر ءجۇرىپ، شىعارىپ سالۋ كەرەكتىگىن ويلايدى. ودان ارى ءوڭىرىن شەرتكەن جاپ-جاڭا جاپوندىق كوفتاسىنىڭ تۇيمەلەرىن قىزدىڭ تۇرتپەكتەي قىزارىپ ۇيالۋى باستالادى، اقىرى ءبارى ەكەۋىڭنىڭ دە بەت-بەتتەرىڭە لاعىپ قاشا جونەلۋلەرىڭمەن تىنادى. راحات! تۇلا بويىڭا دۋىلداپ قان جۇگىرىپ، كوزىن جاساۋراي لەكسيا وقىپ تۇرعان، كوستيۋمى سەنىكىنەن گورى جاڭالاۋ ادامنىڭ بەتىنە توقتالادى. ول قول ورامالىن قالتاسىنان سۋىرىپ سىڭبىرىنەدى دە، ءسوزىن ودان ارى سوزا جونەلەدى. «ءارتۇرلى جۇقپالى اۋرۋلارعا شالدىقپاس ءۇشىن، كەروليندى ەرىتىندىسى بار سۋعا قويدى جىلىنا ەكى رەت توعىتىپ وتىرۋ كەرەك». ال سەنىڭ ويىڭدا بۇيرەك بەتتى، توق بالتىرلى قىز. «كەرولين، توعىتۋ...». ىزا بۋىپ، نازارىڭدى باسقا جاققا بۇراسىڭ. كوزىڭ وڭكەي قىسقا شاشتى ۇلكەن-كىشى، سوپاق-دومالاق، شوت باستاردى تۇگەندەيدى. تۇقشىڭداپ كەپ تىلدەرى سالاقتاپ جازادى، وقيدى دەيسىڭ. وڭگە ورگە باسقان ونەرى شامالى. ال الاقانىڭ قىزدىڭ قولىن قىسىپ تۇرعانداي دۋ-دۋ ەتەدى. توپشىڭ تاڭقالارلىقتاي تايعاق تا جۇمساق تىزەگە تيگەندەي قىزىنىپ وتىراسىڭ دا، تىم بولماسا يەسىنىڭ ەلەس-سۇلباسىن جانتالاسا الاقتاپ ىزدەيسىڭ. ەشتەڭە جوق، ۇشتى-كۇيلى جىم-جىلاس. اناۋ بۇرىشتا تانا ءبۇرىسىپ قىز وتىر. قوپاڭ ەتىپ كوتەرىلە قوياسىڭ دا، الدانعانىڭدى انداپ، ءتىلىڭدى تىستەيسىڭ. سيرەك شاشىن قايتا-قايتا كەيىن قايىرعىشتاي بۇرىسە ءتۇسىپ، كوزىن كونسپەكتىدەن المايدى. قۋشىق جاۋىرىنىن جاپقان بوكەبايى دامىل-دامىل ىسىرىلىپ تۇسە بەرەدى. قيىق كەزدەرى ادامعا جاسقانا، جاساۋراي قارايدى. ونىڭ ورنىنا توق بالتىرلى، مايەك بەتتى قىز نەگە وتىرماسقا؟ ءتورت قابىرعا ورتاسىنا قۇشاقتاپ اكەپ گۇل قويعانداي اۋديتوريا ءبىر جاساپ قالار ەدى. مىناۋ وعان ورىن بەرە قويار ما؟ ارينە، جوق. ونىڭ قايتسە دە مال دارىگەرى بولىپ، قوشقارلاردى، قويدى ەمدەۋى قاجەت. جاعىندى سىقىرلاتا قارىستىراسىڭ. كوزىڭدى ەجىرەيتىپ، جەپ جىبەرەردەي بەتىڭنەن بوران سوقتىرىپ تۇتەپ قارايسىڭ. وسىدان سالەمدەسسەم، ءتىلىم قىرشىلسىن دەيسىڭ. ىعىنان وتپەسكە انت ايتىلادى. ءبۇيتىپ شات-شالەكەي شالا بۇلىنگەنىڭە ونىڭ تۇكىرمەيتىنىن ويلاپ، ودان ارمەن شىر-پىرىڭ شىعادى.
ال اۋديتورياداعى قالعان ون توعىز جىگىتتىڭ ون توعىز توك بالتىرلى، بۇيرەك بەتتى قىزدى ءدال وسىلايشا ەسكە الىپ وتىرماسىنا كىم كەپىل. مەيلى، ون توعىزى تۇگەل بولماي-اق قويسىن. بەسەۋ، ون، ون بەسى... قيالدى قۋا-قۋا قىستىعىپ كەپ ويىنداعىسىن كوز الدىنداعى ءساليمانىڭ بويىنان ساۋساق بۇگىپ ساناپ الا قويعىسى كەلەدى، ساناپ الا المايدى دا، وعان سول كىنالىدەي-اك جازىقسىز جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ جازعىرادى. ون توعىز قىزدى جالعىز ءساليمانىڭ اۋىستىرا المايتىنىن سەزسە دە، ون توعىزىنا ورىن بەرمەي وتىرعانى ءۇشىن قاندارى قارايىپ، قاراداي كىجىنۋلى.
قىز ىلعي الدا وتىرادى. ارتتا جيىرمامىز جيىلىپ ءبىر توبەمىز. جاس تىلىم كانديداتى قىزدى جالعىز قالدىرۋدىڭ كۇنا ەكەندىگىن ۇتاتىن جاسقا جەتكەندىگىمىز جايىندا ءتاپ-تاۋىر تيرادانى وقىپ تاستاپ،– ونىسىنا ءوزى ابدەن ريزا،– ماردامسىپ، جۇدىرىعىنا جوتكىرىنىپ قويادى. ءساليمانىڭ جانىنا سۇيرەگەندەي بىرەۋىمىزدى جەتەكتەپ وتىرعىزادى. مەكتەپ، ءمۇعالىم اتاۋلىنىڭ ون جىلتى اقىل-كەڭەسىنە ابدەن مەلدەكتەپ تويىپ، ۇلكەنسىگەن بۇيرىق راي اتاۋلىعا تۇپ-تۇگەل جيرەنە قارايتىن باسىمىز مۇنى ميزەي قويعىمىز كەلمەدى. ءساليمانىڭ قاسىندا كانديداتتىڭ زورلىعىمەن وسىلايشا «كەزەكشىلىك» اتقارعانىمىز ۇزىلىستە مازاقتىڭ نىساناسى.
– جىگىتتەر، جۇرەگىن تىڭداڭدار، تۇزىك پە؟
– وسى جىگىتتەن قىز قاسىنداعى پروپيسكانىڭ ءيىسى اڭقىپ تۇر، مەن بىلسەم.
مىقتى بولساڭ، جيىرما اۋىزعا قاقپاق قويىپ كور. شەتىنەن اۋىلدا ءوسىپ، اجۋا-كۇلكىنى ەرتتەپ مىنەتىن تاقىستار. جيىرما ءبىر-بىرىن ونشاما بىلمەسە دە، جالعىز قىزدىڭ ەسەبىنە جۇيرىك. كىممەن سويلەستى، قايسىسىمەن جاتاقحاناعا قايتتى، قاي قاراتۇينەكپەن كوز قارپىسىپ قاراعاندارىنا دەيىن الاقاندا. وعان جاناسىپ كەتكەنىمىزدەن جەككورىنىشتىسى جوق. ءتىلدىڭ سۇعىن قاداپ كەلەكەلەپ، بايعۇستى ابدەن جەرگە تىقپاي، بەتىمەن جەر سۇرگىلەتپەي تىنبايدى.
قويشى، سول قىرقىلجىڭمەن قىسقى سەسسيانى ۇزاتىپ ساپ، كوكتەمنىڭ قىر ارقاسىنا قول ىلىكتىردىك. ءاۋ باستاعى قارا قۇلاعىمىز اعارماسا دا بوزاڭدانىپ، كەشەدە كەزدەسكەن بويجەتكەندەر بالتىرىنىڭ ءتۇزۋ-قيسىقتىعى، جىڭىشكە-جۋاندىعى جايلى تالاس قوزعاي باستاعان قىزبالى شاق. كەشتىڭ كوز-قاسى قارايسا، بولمەدەگى بار ءبۇتىندى ءىلىپ اپ، مەديسينا، قىزدار ينستيتۋتى قايدالاپ زىتىپ كەتەتىن پىسىقايلار تابىلا باستادى. كيىمىم جۇتاڭ، قىز سۇرىندىرەتىن سىرت سىمباتىم دا شامالى. جاڭاعى جىلپوستاردىڭ شاي-سۋىن قامداپ بولمەدە جالعىز قالاتىن كۇندەر باستالدى. جاتاقحانا ەسكى، بولمەلەرى دىمقىل، قاراڭعى. كىتاپ-كونسپەكتىدەن ابدەن جالىققاننان كەيىن قاڭعالاقتاپ كوريدورعا شىعامىن. قولىمدا كەك شاينەك، سىلتاۋىم سۋ الىپ، شاي قويۋ. كوز شىركىن جاتاقحاناداعى قىزدار تۇراتىن قاداۋ-قاداۋ بولمەلەردى قىسىلىپ-قىمتىرىلماي سانايتىن اشقاراق تا ەسەپ قوي. قارا قاسى قيىلا، ماڭدايى جارقىراعان بىرەۋ شىعا قالىپ، شاينەگىمدى سۇراسا... ارينە، بار، ءسىز دەگەندە... جانارىمدى مايعا شىلاپ، ءيىلىپ قايىسا قالامىن. ەندەشە: «شاينەك سىزدەن، قالعانى بىزدەن، بولمەگە ءجۇرىڭىز»،– دەپ ەسىك اشسا شە؟ تاماشا! كوكىرەگىمدى رۋح الا سەرپىلىپ، توڭىرەگىمە قارايمىن. جوق، اتاماڭىز. ەشكىمى دە پىسقىرىپ بۇرىلمايدى. ءبارىنىڭ دە شاينەگى بار، تاپال بالا بەكەرگە دامەلەنىپ، ماڭايىنا قاراماي-اق قويسىن. سۇمىرەيىپ، بولمەگە بەت الامىن. قارسى الدىمنان ءساليما كەزدەسەدى. ونىڭ دا جەتەكتەگەن كوك شاينەگى بار. امال جوق: «حال قالاي، اناۋ تاقىرىپتى جاتتاپ بولدىڭ با، ە، كۇن قانداي جاقسى، ەرتەڭ سەميناردا سويلەپ، ءبىزدى ءبىر قۇتقارسايشى، دايىندالىپ ۇلگىرە المادىق» دەگەن ەتىن العان سۋى كەپ سورپاسىز سوزدەردى ايتامىن. «حال جاقسى دا، جامان دا ەمەس، جاتتاپ بىتكەنىم جوق، ويتكەنى باسىم اۋىرىپ تۇر، جالىقتىم، كۇن شىنىندا جارقىراپ تۇر، سەمينار اتاۋلى بار كىتاپ، كونسپەكتىلەرمەن قوسا قۇرىپ كەتسىن، ال، سەندەردە قايناتىم شاي بار ما؟». جاۋابىم: «ارينە، بار». «راقمەت، راقمەت. ۇيدە شايعا ۇيرەنىپ قالىپ ەدىم، جاقسى بولدى، جاقسى...». امالسىز: «مەن سەكىلدى ەكەنسىز»،– دەيمىن. «سولاي ما؟ ەندەشە، ءبىزدىڭ بولمەگە ءجۇر، شاي قايناتىپ ىشەيىك».
«بولمەگە ءجۇر، جۇرەيىك». جاقسى عوي... ءبىراق سول بەتتە مازاقتاي قاراعان جيىرما كەكەسىن ءجۇز كوز الدىمدا كەزەك-كەزەك ەلەستەيدى. جۇرىسكە جاتتىقپاعان اساۋداي ارقاممەن ەسىكتى اشا كەگجەندەپ كەيىن شەگىنەمىن. «ۋاقىت تار، جىگىتتەر كەلەدى، دۇكەننەن ازىق-تۇلىك الىپ قويۋ كەرەك. ساباق... كىتاپ...».
قىسقاسى، كۇن ىسىپ، توعاي ءبۇر العان سايىن بولمەدە جالعىز قالۋىم، ءساليمانىڭ شايعا شاقىرۋى، مەنىڭ قارىسىپ بارماۋىم ازايمادى، قايتا كوبەيە بەردى. ءبىراق شاي مەن كوك شاينەك امان تۇرعاندا تۇبىندە جەر بولىپ جەڭىلەتىنىم، ءسويتىپ، ءساليمانىڭ بولمەسىنە باس سۇعارىم انىق-تى. دۇنيە كەزەك. ءبىر كۇنى شاي تاۋسىلىپ قاپ، ودان سۇرادىم. «قالعان-قۇتقانىن جاڭا تانا سالىپ جىبەرىپ ەدىم»،– دەدى. تۇرا قاپ جەلكەمدى قاسيمىن. «وقاسى جوق، بىزگە ءجۇر، شاي قايناپ تۇر»،– دەدى اياي قاراپ. ءسوز بار ما، ءجۇرىپ كەتتىم.
كارفاگەن قابىرعاسىنىڭ قيسايۋى وسىلايشا باستالدى.
كەيدە جالعىز كىرپىشتىڭ سىنۋى بۇتكىل ءزاۋلىم سارايدىڭ دۇرىلدەپ قۇلاۋىنا سەبەپ ەكەن.
ونى ون توعىز، سورلارىنا قاراي، بىردەن بىلە دە، تۇسىنە دە قويعان جوق.
بۇل كەيىن جيىرمامىزدى جەلكەمىزدەن باسىپ، جالعىزعا جەڭىپ بەردى.
ءسويتىپ، ەكەۋدەن-ەكەۋ بوپ شاي ءىشۋدىڭ وتە كوڭىلدىلىگىنە العاشقى كۇنى-اق كوز جەتتى.
ءساليما اڭگىمەشىل.
جەتىم قالىپتى.
مەنىڭ اكەم سوعىستا قازا تاپقان-دى.
جالعىز اعاسى بار، سۇيەنىپ-سەنەرى سول كىسى.
اپكەم بولعان، ءبىزدى تاستاپ، باسقا وبلىستاعى جىگىتپەن قاشىپ كەتتى.
شىركىن، كوپ-كوپ ىنى-سىڭلىلەرى بولسا عوي. اسىرەسە، سىڭلىلەرى. ۇلدى قويشى، قۇيرىق-جالسىز قالۋ قىزعا وتە قيىن دا.
كەيدە انام قاڭىراعان قوڭىر ۇيدە كۇيبەڭدەپ جۇرگەندە، تۋىپ-وسكەن ۇيامنىڭ كوڭىلسىز كورىنەتىنى راس.
وقۋىن ءبىتىرسىن. ماماسىن اعاسىنىڭ قولىنان الىپ، ءوزى كۇتىپ باعادى.
جۇمىس ىستەگەن سوڭ، مەن دە انامنىڭ اياعىنىڭ استىنا ۇلدە مەن بۇلدەنى جايىپ تاستاپ، قولىن جىلى سۋعا مالىپ قويماقپىن.
ءومىر، ماقسات-مۇلدەمىز تيىننىڭ ەكى بەتى سياقتى وسىلايشا ۇقساس ەكەن. بۇرىنعى بۇرىنعى ما، ەندى شايعا شاقىرىس جيىلەپ كەتتى. سەمينارعا دايىندالامىز، جالىقساق، جۇمباقتار ايتىسامىز. ءبارىن ايت تا ءبىرىن ايت، بۇعان دەيىنگى قىرعي قاباق قاتىناسىمىز كوپە-كورنەۋ تۇزەلىپ، دوستىق كەلىسسوزدەر ءداۋىرى باستالدى. ءساليمانىڭ ءتىلى ءسال-پال مۇكىستەۋ. رەنجي قالسا ياكي قاتتى قۋانسا، سويلەمىنىڭ سوڭىنا «اكەڭ...»ء-دى قىستىرىپ جىبەرۋدەن تايىنبايدى. ونىسى وزىنە شالدۋارلىق، بالالىق سۇيكىمدىلىك پە، ايتەۋىر ادامدى وزىنە تارتا تۇسەتىن الپەت بەرەتىن. اكەسى ۇلكەن قىزمەتتەردى تىزگىندەگەن ۇلكەن جان بولعانعا ۇقسايدى. بالالارىن ورىنسىز بەتكە قاقپاي، ەركىن ءوسىرىپتى. كەنجەسى ءساليما دەگەندە ءتىپتى شۇرقىراپ تۇسە قالادى ەكەن. كەيىن اۋە اپاتىنان قايتىس بولسا كەرەك. وعاشتاۋ ءتورت ءارىپ سول شىرايلى شاقتاردان قالعان قىمبات بەلگى. ءساليما ءسوزىن اياقتاي كەلە جىلاپ جىبەردى. سەنسەڭ، شىر اينالا تىپىرلاي ءجۇرىپ جۇباتقانىم: «ستۋدەنت جىلاماۋى كەرەك، جىلاماۋعا ءتيىس». «شىن با؟». ءوزى دە سەنەر-سەنبەس. «راس، راس» دەپپىن. «ەندەشە، جىلامايمىن، اكەڭ...». قوسىلا كۇلىپ جىبەردىك.
قىز جالعىز، قالتانى ون توعىز – اۋديتوريادا ءساليمانىڭ قاسىنا وتىرۋعا باتىلىم ءبارىبىر جەتپەدى. كوپ قورقىتتى. جىگىتتەردىڭ دەنى قۋلىقتى قانجىعاعا ۇرىپ بايلايتىن سوزگە ۇستا. ۇزاق لەكسيانىڭ ۇستىندە ۇرىنۋعا قارا تاپپاي، ەرىگىپ وتىرادى دا، ۇيالاتىن قىزدار جوق بولعان سوڭ، قىمس ەتسە، ءبىر-بىرىن مازاقتاپ، قاجايدى. ودان قالسا، وقىتۋشىلاردىڭ ۇساق-تۇيەك مىن-كەمشىلىكتەرىن سوزگە تالعاجۋ ەتەدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ ولاردىڭ قىتىعىنا ءتيىپ الىپ، سەسسيادا باتا جاتىنان سورلاپ قالاتىنىمىز ەسىڭدە بولار. سوندايدا اسىرەسە سىقاقشىلار قيداي سىپىرىلىپ، ستيپەنديانىڭ ەرىنەن اۋىپ-اق قالاتىن. اۋرۋدان ادەت جامان، ودان كەلەمەج كوبەيمەسە، ازايمادى. قارت كۋراتورىمىزدى قاتتى مازاقتاۋشى ەدىك، ءتىپتى وبال-تىن. ساباقتى بوساتىپ العان ياكي قارىزى كوپ كىنالىمىزدى تۇرعىزىپ الىپ، اقىلىن ايتا باستاسا، ءبارىمىز ءامىر بەرگەندەي الگى سورلىعا جابىلا بەرەتىنبىز. ايتۋىمىزشا، الگى ماس بولىپ قۇلاعان، ترامۆايعا باستىرىپ، سودان ساباققا كەلە الماي قالىپتى. انەۋكۇنى ايىقتىرۋ ورنىنا وتىرىپ شىققان ساباز وسى ەمەس پە ەكەن؟ جاناردان جيىركەنىش شاشا، ادەيى جاپىرىلىپ سوعان قارايمىز. ول بايعۇستىڭ ساسقانىنان كوزى ماڭدايىنا شىعىپ كەتە جازداپ، زار يلەپ اكتالا باستاي-دى. اقتالعانىنا ءبىزدىڭ تۇكىرگەنىمىز بار ما، ەن باستىسى كۇلدىك، ەرمەك تابىلدى، مازاقتادىق، كوڭىل جادىرادى. اقىرى «تىم سولشىل» بىرەۋىمىز اتىپ تۇرىپ، الگىنى «ينستيتۋتتان قۋدىرايىق» دەگەندە، كوزىمىزگە كادىمگىدەي قان تولىپ قالاتىنىن قايتەرسىڭ. كۋراتور باعانا-اق سوزدەن شىعىپ، شەتتە قالىپ قويعان. ءسويتىپ، جينالىس جينالىس ەمەس، سونىڭ پارودياسىنا اينالىپ كەتەتىن.
ال جىگىتتەردىڭ قىرىن كوزىنە ىلىكسەڭ، وڭام دەپ ويلاما. لەكسيا ۇستىندە جالما-جان قولدان استىرتىن ليستوۆكا شىعارىپ، سايقىمازاق سۋرەتىڭدى سوپاڭ ەتكىزەدى. ودان كەيىنگى ءومىر ءومىر ەمەس، قۇيرىققا قوڭىراۋ بايلاعان توزاق باستالدى دەي بەر.
ءسويتىپ، كۇندەردىڭ كۇنىندە ءساليمانىڭ قاسىنا وتىراتىن زامان دا كەلدى. قايسىڭ قاي بۇيىردەن ءىلىپ اكەتەر ەكەن دەپ قىپىلداپ، بايىز تابار ەمەسپىن. كوپ كۇتتىرمەدى، ۇزىلىسكە قاراي الدىما ارت جاقتان قاعاز ۇشىپ ءتۇستى. اشسام... ۇزىن داستارقاننىڭ قاق تورىندە ءساليما ەكەۋمىز قول ۇستاسا قاتار وتىرمىز. ءتۇرىم ءتۇر ەمەس، قۇلاعى قالقيىپ، ءتىسى اقسيىپ، قۋانىشتان ەسى شىعىپ كەتكەن ەسەكتى ەسكە تۇسىرەمىن. قاق ورتادا اقباس دەكانىمىز وركەسترگە ديريجەرلىك ەتىپ تۇر. ءىشىمىز كەلىسە قويمايتىن قاتال وقىتۋشى اتاۋلى اياق-تاباق تاسۋشى. ادەتتە سىلتىپ باساتىن جۇماقان ورتادا تەكەشە ورعىپ بيلەپ ونەر كورسەتىپ ءجۇر. سۋرەتتىڭ استىن الا ورنەكتەلىپ «سوڭعى حابارلار» دەپ جازىلعان. «ءالقيسسا، اتتىڭ باسىن كەشە استاناداعى وپەرا تەاترىنا بۇرساق، كۇرسىمىزدىڭ كوركى مەن بەدەلى قىدىرحانوۆا ءساليما مەن قۇرماشيەۆ ءبيعاليدىڭ ەكى جاقتى باتىل شەشىمىنىڭ ناتيجەسىندە ۇيلەنۋ تويلارى ءوتىپ جاتىر-مىس. اۋەلى سالتانات قۇرمەتىنە ارنالىپ، تەاتر تەرەزەسى تۇسىنان جەر-دۇنيەنى كۇڭىرەنتە توقسان دۇركىن ساليۋت اتىلدى. بولەك-سالاق، تاعى باسقا نيەتى ءتۇزۋ جولداستار جاس جۇبايلارعا يگى تىلەك ايتىپ، ۇزاق-ۇزاق سويلەدى. كوڭىلى بوساپ، كوزىنە جاس العاندارعا دەرەۋ مەديسينالىق كومەك كورسەتىلدى. توي وتە قىزۋ، جاپپاي قۇشاقتاسۋ، ءسۇيىسۋ، بىرەن-ساران ءسۇزىسۋ ىڭعايىندا وتسە دە، ەشقانداي پالە-جالا، شىعىنعا جول بەرىلگەن جوق. تەك تاڭعا جاقىن قۋانىشتان ەسى اۋىڭقىراپ قالعان ءبىراز دوس-جاراندار جاساقشىلاردىڭ قامقورلىعىنىڭ ارقاسىندا ساۋىقتىرۋ ورنىنا امان-ەسەن جەتكىزىلدى. ءقازىر ول ولكەدەن جاڭاعى جىگىتتەردىڭ دۇنيەگە جانارلارىن كەڭ اشىپ ماعىنامەن قارايتىندىعى جايلى قۋانىشتى حابارلار تولاسسىز تۇسۋدە. توي-دۋمان «ماحاببات ولمەك ەمەس» ءانىن زور ورلەۋ ۇستىندە جاپپاي جىرلاۋمەن اياقتالدى. ءاۋمين».
جىرتىپ-جىرتىپ تاستادىم.
ۇزىلىستە لەزدە-اق قورشالىپ قالدىم. جىرق-جىرق كۇلكى. جىمىراڭ-جىمىراڭ جۇزدەر.
– ۋا، ۇزاعىنان ءسۇيىندىرسىن!
– زاگس، ارينە، قۇرمەتتى مەكەمە.
بۇل سىپايىلارىنىڭ سيپاي قامشىلاعان تۇرلەرى.
– جاعاسىن جىرتايىق!
– بەتىنە تۇكىرىپ، جەر قىلايىقشى ءوزىن!
سول ارادا كۋرسكە جاساعان وپاسىزدىعىم بەتكە باسىلدى دا، ساليمامەن قارىم-قاتىناستا وڭباس قاتەلىككە ۇرىنعاندىعىم موينىما قويىلىپ، ونى دەرەۋ تۇزەتۋگە ۋاعدام الىندى.
ساكە، جازۋدى ۇزۋگە تۇرا كەلەر. قونىراۋدىڭ بايبالامىنان شامالايمىن، عايشا جۇمىستان كەلىپ قالدى. Ac ءۇي جاققا باس سۇعىپ، كومەكتەسپەسەم، شارۋا شاتاققا اينالادى. ءبارىمىزدىڭ باسىمىزداعى حيكايا عوي. قول تالدى. قالام دا بۇزىلىپ، جۇرمەي تۇر-اۋ. بىتپەگەن ىسكە سىلتاۋ كوپ دەپ كۇلەتىن شىتارسىڭ. عاپۋ ەت، ازىرشە.
...ەشتەن دە كەش جاقسى. كەشەگى حاتتى قايتا قولعا الدىم. كىشكەنتايلار پىرداي، بوگەت ەتەتىن، جانعا جۋيتىن ءتىرى پەندە جوق. عايشا تانا ءالسىن-الى كۇيبەڭدەي كىرىپ-شىعىپ، قالامى سىتىرلاعان ماعان كۇدىكپەن قاراپ قويادى. ءاي-شاي جوق، كەنەتتەن جازعىشقا اينالىپ كەتۋىمنىڭ ايلاسىن تابا الماي، ءارى ونى ءوزىم ءبىلىپ اقتارىپ ايتا قويماعانىما كۇيىپ-پىسىپ ءجۇر. سەميا سورى ايەلدىڭ ەركەكتەگى باردى ءسوز جوق ءبىلۋىم كەرەك دەپ ويلاۋى دا، ەركەكتىڭ ايەل تىرلىگىنەن بەيحابارسىزدىعى عوي. مەيلى جارىلىپ كەتسىن. كەشە قاي تۇستا توقتالىپ ەدىك؟ ءساليما... شاي ءىشۋ... ءيا، تاپتىم، بالالاردىڭ مازاعىنا قالىپ قويعان جەرگە كەلىپ ەدىك قوي.
سونىمەن، تاۋەلسىزدىك جولىنداعى العاشقى باس كوتەرۋ اياۋسىز جانىشتالسا دا، جاسىرىن جۇزدەسۋ كوبەيمەسە، ازايمادى. جورا-جولداستار كەشكى قىدىرىس قامىمەن قالاي شىعىپ كەتسە، سولاي جامباستاپ ءساليماعا جەگەمىن. سەندەرگە ەرەگىسۋ ەكى اراداعى سوقپاقتىڭ بەتىن جاسىرا الماعانىن، قايتا داڭعىل جولعا اينالدىرعانىن بايقاماي قالدىق. ول كيىمىمدى ۇتىكتەيدى، ۇزىلگەن تۇيمەلەرىمدى قادايدى، مەن دۇكەندەردەن كەرەك كىتاپتارىن تاۋىپ بەرەمىن، ساباتىن دايىنداسامىن. سەندەر بۇل تىرلىكتەن دىمدى دا سەزبەدىڭدەر. «ولەز بيعاليدى تارپىپ تاستادىق، ول ءۇشىن بۇل كۇندە ءساليما قورقاۋدان كەم ەمەس»... الاقاندا عوي ايتقاندارىڭ.
اي ءوتتى. ازىرگە قىزبەن قاباعىمىز وڭ، ءسوز باعىتى دۇرىس. اياققى بىر-ەكى جەتىدە عانا ءساليما سەبەپسىز قۋانىپ، ارتىنشا اشۋلاناتىن قىزىق-قىزىق كۇي تانىتىپ ءجۇر. بۇگىن وتىرسام – وپاق، تۇرسام – سوپاقپىن دا، ەرتەڭىندە ءتىپتى جايدارى – ادەيى سوقتىعىپ، قىتىعىنا تيىسسەم دە اشۋلانعان ەمەس. وتىرىپ، البومىن كورەمىز. وڭكەي سىقىعان سارباز جىگىتتەردىڭ سۋرەتتەرىن الدىما جايىپ سالادى. ءساليما قاق ورتالارىندا، قاسىندا، قولتىقتارىندا. تاۋدا گۇل تەرىپ ءجۇر، تال تۇبىندە توپ قىز-جىگىت تاماقتانىپ وتىر. ءجا، كلاستاس دوستارى بوپ شىقتى. سەندىك. سولاي-اق دەلىك. كەلەسى كەزەك اشىق حاتتاردىكى. تەگىس «قىمباتتى، قۇرمەتتى ءساليما، ءساليماش، ءساليماجان، قۇتتىقتايمىن، قولىڭدى قاتتى قىسىپ، شىن جۇرەكتەن، يگى نيەتتەن...» قىزىل، جاسىل، كوك، قارا جازۋ. وتىرىك ەمەس، شىن ايتامىن، ءسوزىم راس. ونىسى كەيدە وسىلاي ەستىلەدى. كوز بۇلدىرايدى، باس اينالادى. مىناۋ كلاسس اقىنسىماعىنىڭ جازعانى، ەكىنشىسىن جولداعان حوردى ءتاپ-تاۋىر باستايتىن. سول داڭعوي كونسەرۆاتورياعا ءتۇسىپ كەتەدى دەپ كىم ويلاعان. مەنسىنبەگەنسىپ، مەكىرەنە سويلەپ، ءبارىن قول ۇشىمەن سامارقاۋ ىسىرا سالادى.
جاڭىلىسپاسام، ماي اياتىنا تامان انىقتامالاردى جاتتاي-جاتتاي جالىعىپ، ايقارا اشقان تەرەزەدەن تازا اۋامەن دەمالىپ وتىردىق. كوكجيەكتەگى قوزىقارىن تولىق اي جوعارى كوتەرىلسەم بە، جوق پا دەگەندەي ءدۇدامال كوڭىلمەن ەرىنە جىلجيدى. جاڭا الاقان جايعان جاپىراقتار كوك ءيىسىن شاشادى. جاقىن سكۆەردەن جەلدىرتىپ گيتارا تارتىلدى، تەرەزە تۇبىندەگى كۇلكى ارالاس كۇبىر-كۇبىر قىزىق حيكايانىڭ بىتەتىن ءتۇرى جوق... بولمە نەتكەن قاپاس، ىستىق ەدى!
ءساليما كۇرسىندى.
– جۇلدىزدى قاراشى. انە، اناۋ اي جانىندا جانىپ-سونگەن جەتىم جالعىزىن ايتامىن. مىرزانىڭ قاسىنداعى قوسشى نوكەر سياقتى.
– كەشىرىڭىز، سول قوسشىڭىز تورەسىنەن مىڭ، ميلليون ەسە ۇلكەن.– ادەيى ايتتىم. الدەنەگە ىزالىمىن. قۋراعان جاپىراق كورسە، كوز جاسىن بۇلاپ، قايعىعا قالاتىن كۇيكى تىرلىكتەن جەك كورەتىنىم جوق.
– اۋىلدا تىنىق ءتۇندى، ايدى، جۇلدىزدى تۇپ-تۋرا الاقانعا اكەپ قوندىرعانداي ءتىپتى جاقىننان كورەسىڭ. قول سوزساق، كوزىن شۇقىپ الار ما ەدىك. ال الماتىدا جىل وقىپ، بۇگىن عانا بايقاپ وتىرعانىمىز قىزىق، ءا؟ كوشە بويلاي تەبەنى بۇركەپ تۇرعان كوپ توعاي، جەتى-سەگىز قابات ءۇي، قاپتاعان ەلەكتر جارىقتارى كورسەتەر مە.
– قازاقستاننىڭ قالالى ەل ەمەستىگىنە ءتاۋبا دە. توكيودا تازا اۋانى تيىنعا ساتادى. كەپ ۇزاماي جەتپىس-سەكسەن جىلدا دالا قالاتا اينالادى. انە، سوندا قالانىڭ تار كوشەسىنەن ايداسا شىقپاي، دالا دەگەندە سايراپ ولەڭ جازىپ، جۇدىرىقتاي جۇرەكتەرىن دار-دار ايىرىپ يتكە تاستايتىن اقىندارعا وبال-اق.
– ولارعا سەن ءتىل تيگىزبە، ۇقتىڭ با؟ وعان ءبىزدىڭ حاقىمىز جوق. اقىندار – اۋليە ادامدار.
– دالاعا شىن عاشىق ەكەن، ءتىپتى تۇرا الماسى بار، نەگە ءبارى قۇلدىراڭداپ قالاعا قاشادى؟
ءساليما مەنى جانا كورگەندەي تاندانا قارادى. ال مەن شe؟ ءدال سول تۇزدى سوزدەر ءقايبىر كوكىرەگىمدى كەرنەپ بارا جاتىر دەيسىڭ. اي ادەمى، جۇلدىزدار وعان قوسشى-نوكەر، دالا دارقان، كەڭ، اقىندار اۋليەلەر، يە، ءيا، دۇنيەنىڭ تاماشاعا تولعاتىپ جاتقانىن، مۇنى قيعاش قاس قىزدارمەن قولتىقتاسىپ جۇرگەن سەندەردىڭ قىزىقتاپ جۇرگەندەرىڭدى، ال مەنىڭ ءتورت قابىرعانىڭ ورتاسىندا اقىن ياكي مال دارىگەرى ەكەندىگىن ايىرا الماي، دال بولىپ باسى قاتقان قيالي قىزبەن قامالىپ وتىرعاندىعىم ەسىمە تۇسەدى دە، ءىشىم قازانداي قاينايدى. بۇعان كىنالى كىم؟ داۋ جوق، ونى دا الىستان ەمەس، جاقىننان ىزدەيسىڭ.
– ول – ەكى قادام جەردە وتىرعان ءساليما. مەنى كوشەگە شىعارماي، قول-اياقتى بايلاپ-ماتاپ، قارالا كىتاپتان قارعىباۋ تاعىپ قويعان ءدال وسى قىزدىڭ ءوزى. سىرتتاعى سەندەردەن تيتتەي دە كەم ەمەستىگىم، سەندەر سەكىلدى ستۋدەنت ەكەندىگىم، توپ كوبەيتەر ستۋدەنتتەردىڭ ءبىرى ەمەس، بارىڭنەن دەرلىك جاقسى وقيتىندىعىمدى ويلايمىن دا، قولتىقتارىڭداعى قىزداردى، جاڭاعى سۇلۋلىق، ادەمىلىك دۇنيەسىنە قيا باسقان قادامدارىڭدى قىزعانامىن دا، اي، اقىن، جاپىراق، جۇلدىزدى تارىك ەتىپ، مويىنداعىم كەلمەيدى. مويىنداسام بولدى، ءساليمادان وزگە قىزعا جۇعىسىپ ءسوز قاعا الماعاندىعىمدى اق قاعازعا قارامەن جازعانداي دالەلدەيتىنىمدى زارەم ءزار تۇبىنە كەتىپ ويلايمىن دا، ادەمى اي، قوسشى جۇلدىز، اۋليە اقىندارعا – بار-بارىنە جوعارىدان توبەلەي قاراپ مەنسىنبەيمىن، ولاردان تومەن تۇراتىندىعىمدى، ۇعۋعا ورەم جەتپەيتىندىگىمدى بيىكتە تۇرعاندىعىممەن تىراشتانىپ تۇسىندىرۋگە تىرىسامىن. سول شاراسىزدىق، السىزدىگىمدى ءساليما بىلەدى، تۇسىنەدى. قانە، اشۋلانباي، اشۋدىڭ اۋزى بىتەۋ سىزداۋىعىن سيپاماي كور. الىستاعىدان ارتار جاقىننىڭ جاۋلىعى دەگەن وسى.
ءساليما جاڭا كورگەندەي تاندانا قاراپ ۇزاق تۇردى دا، تەرەزەدەن شەگىنىپ كەتتى. سودان كەيىن ءسوزىمىز كەلىسپەدى. ەكەۋگە دە ورتاق، ەكەۋگە دە قىمبات زاتتى قيراتتىم، قىزعا كەشىرىلمەس ءجابىر جاسادىم – ول انىق.
قىزدىڭ ءجۇرىس-تۇرىسى بەرەكەسىزدەنىپ سالا بەردى. شاي قويىپ ەدى، دۇكەننەن ازىق-تۇلىك الۋدى ۇمىتىپ كەتىپتى، كويلەگىن ۇتىكتەدى، ۇتىگىن جاندىرىپ الدى. ودان ارى وتىرۋ قايسىمىز ءۇشىن بولسىن اۋىر ەكەنىن سەزدىم دە، قوشتاسىپ، شىعۋعا بەت الدىم.
– بيعالي!
سەلك ەتە ءتۇستىم. داۋسى ەرەكشە قاتتى شىقتى. بۇرىلىپ قاراپ ەدىم، كەۋدەسىنە ەكى قولىن باسا، العا اتتاعان كۇيى تۇرىپ قالعان ەكەن. ءساتسىز سپەكتاكلدەگى دارىنسىز اكتريسانىڭ جۇرت سەنەر قيمىل-قوزعالىسىن قولدان ۇشىرىپ الىپ، اڭتارىلىپ تۇرعان بەيشارا كەيپى.
– بيعالي!
– ال ايتسايشى.
بيعالي، بيعالي... سونشاما سۋعا باتىپ بارا ما؟
– مىنانى بولمەگە بارعان سوڭ قاراپ، شىعارىپ بەرشى. قورىتىندىسىنا ارىپتەردى قويىپ وقىرسىڭ،– قولىما ەكى بۇكتەلگەن قاعازدى ۇستاتا سالىپ، اقىرىن يتەردى،– شىق، شىقشى.
اڭ-تاڭ قالپى بولمەگە كىرىپ، قاعازدى اشتىم: كادىمگى فورمۋلا، ونىڭ ىشىندە ەڭ قاراپايىمى. جوعارى جاعىنا بولەك جازىلعان ماندەرىنىڭ تۇسىنا تەندىك بەلگىسىمەن ون شاقتى ارىپتەر بەلگىلەنىپتى. فورمۋلاسىن ءجون دەلىك، ءماننىڭ ورنىنا ارىپتەردى قويۋدان نە شىقپاق؟ مەكتەپ پروگرامماسىنداعى فورمۋلانى شەشە الماي، ءساليمانى نە قارا باسىپ ءجۇر؟ وڭاي دۇنيەنى ءوز قولدارىمەن كۇردەلەندىرەتىن وسى قىز دەگەنىڭ قانداي حالىق؟
اقىرى وتىرا قالىپ ەسەپتەۋگە كىرىستىم. اينالاسى ون مينۋتتا جاۋابى دايىن بولدى.
ارىپتەردى ماندەرىنىڭ تۇسىنا قويىپ كورسەم... «مەن سەنى سۇيەمىن!». قايتالاپ وقىدىم. سول جازۋلار، جوعالعان، قيسايعان تۇگى جوق، اپ-ادەمى ءتىزىلىپ تۇر.
ويىما كىرسە ەتتى. ءساليمانىڭ ورنىنا باسقا قىز جازسا، مازاقتادى، كۇلكى ەتتىگە ساناپ، قولدى ءبىر-اق سىلتەر ەدىم. العاشىندا ساسىپ قالسام دا، بىرتىندەپ مەنى دە ءىشتارتاتىن، ماعان دا تابىناتىن ادام بار ەكەن عوي دەگەن وي كەۋدەمدى كەرنەپ كەتتى. قۋانىش پا الدە ماقتانىش پا، انىق-قانىعىن ايىرۋعا شاما جوق، ءبىر انتۇرعان سەزىم بويىما بالقىعان كۇيى قۇيىلىپ، قان تامىر، كلەتكا-كلەتكالارىما دەيىن شىمىرلاي جايىلىپ بارا جاتتى. ەس جيناعاننان كەيىن، ماعان عاشىق بولاتىنداي نە سەبەپ بولدى ەكەن دەگەن ويمەن ساليمامەن وتىرعان، بىرگە جۇرگەن مەزەتتەردى ساناپ، سارالاي باستادىم. بادىرايتىپ بەتكە باسىپ ايتار دالەل جوق سەكىلدى. ال بىرەسە قۋانىپ، قايتا قومپاڭدايتىن بىر-ەكى ايدىڭ جۇزىندەگى اۋمالى-توكپەلى مىنەزى شە؟ اشىق حاتتاردى مەنسىنبەي، قول ۇشىمەن ىسىرا سالۋى، جىگىتتەرمەن تۇسكەن سۋرەتتەرىن كورسەتىپ، ارتىنشا-اق قالاي اسەر ەتتىسىنىڭ ءجۇزى جابىلماعان، جاسىرۋسىز، سىناۋلى ءۇنسىز سۇراعى... تەگىن ەمەس ەكەن عوي. ماۋباس بالا، اسپانعا ەكى-ۇش شولاق تاناۋىڭدى تاڭقيتىپ كوتەرىپ ءجۇرىپ ماڭايىڭداعىنى اڭعارماپسىڭ. مەيلى، باسقالار قىدىرا بەرسىن، ال مەن وقيمىن، جەتىلەمىن، عۇلامالىق قۇرامىن، قۇداي بولامىن. ەڭ الدىمەن اۋزىما ەل قارايدى، سودان كەيىن قىز قارايدى...
ءساليما! نەسى بار، جاقسى قىز. اتتەڭ، تىم تالدىرماشتاۋ ما، قالاي؟ قويشى، كەلە تولىساتىن شىعار. قارابايىرلاۋ. قارابايىر دەيسىڭ، كەيبىرەۋلەر مىنا جارقىلداق زاماندا سوندايلاردى كۇندىز قولىنا شام الىپ ىزدەپ تابا الماي جۇرگەن جوق پا. ال جاقسى، قول ۇستاسايىق، قولتىقتاسايىق، ونى ەل، كۋرس كوردى. جاسىق جۇرەك تەمەن تارتىپ قويا بەردى: «ۇزاعىنان ءسۇيىندىرسىن»، «زاگس، ءسوز جوق، قۇرمەتتى مەكەمە»، «جاعاسىن جىرتايىق»، «بەتىنە تۇكىرىپ، جەر قىلايىقشى ءوزىن». مازاق سۋرەتتەر، ونىڭ ىشىندە اناۋ جولى الدىما توپ ەتە تۇسكەن قاعازداعى قۇلاقتارى قالقيا، ءتىسى اقسيىپ، قۋانىشتان ەسى شىققان ءماز-مايرام ەسەكتىڭ كەيپى... كۇرەك تىستەرى پىشاقتاي-پىشاقتاي ىرسيىپ كۇلگەن ۇلكەن-كىشى اۋىزدار... قاعازدى جىرتپاسام دا، چەموداننىڭ ەڭ تۇكپىرىنە زىتىردىم.
سول كۇننەن باستاپ ساليمامەن اراداعى قاتىناس بىرتىندەپ سۋي باستادى. وعان قاراپ اۋىز اشسام، بۇكىل بالالار ءبىزدى ءتۇرتىپ كورسەتىپ، جامىراسىپ كۇلەتىندەي كورىنەدى دە تۇرادى. ءبارى دە كوك شاينەك، شاي، فورمۋلالى حات جايىن بىلەتىن سياقتى بوپ كورىنەدى. شي شىعۋىن تانا كۇتىپ ءجۇر. شىقسا بولدى، جۇندەي ساباپ، ءتىرى كۇيدە ءتۇتىپ جەيدى. الدەكىم جىميسا، قاراداي كۇدىكتەنىپ، قىزاراقتايتىن حال تاپتىم. شاي ءىشۋ، شاقىرىسۋ جايىنا قالدى. بولمەسىنە باس سۇقپايمىن، سالەمدەسۋدى دە قويدىم. ول دا مەنەن قاشقالاقتايتىندى شىتاردى. سەمينارعا دايىندىقسىز كەلەتىن بولدى. وقىتۋشى ۇرىسسا، جىلايدى. بۇرىنعى قاراپايىم بولسا دا قونىمدى كيىنەتىن قىزدى ءقازىر تانۋ كيىن. شاشى تارالماي، كوپە-كورنەۋ كەتەۋى كەتىپ بارا جاتتى.
ون توعىز جىگىت سول سىرەسكەن قالپى. قىز قارسى كەزدەسسە، كەز كەلگەنى ەرىندى قايشىلاي قىبىرلاتا سالىپ، اسىل تۇقىمدى ارعىماق اتتاي كەگجەڭدەپ وتە شىتادى.
سەگىزىنشى مارتتا جاتا قاپ جابىلىپ بەس تيىندىق اشىق حاتتاردى اياماي ساتىپ الدىق تا، سىرتىنا سويداقتاتىپ بىلگەن قۇتتىقتاۋىمىزدى شيمايلادىق. سويتسەك، ۋادەلەسىپ قويعانداي ەگىزدىڭ سىڭارىنان اۋمايتىن ءبىر قۇتتىقتاۋدى جازىپپىز. «قۇرمەتتى ءساليما! ءسىزدى 8 مارت – ايەلدەر مەرەكەسىمەن قۇتتىقتاي كەلىپ، وقۋدا وزات، ومىردە ىلعي الدا بولۋىڭا تىلەكتەسپىز. كۋرستاسىڭ بالەنشە، تۇگەنشە». مۇنىڭ ءوزى جىگىتتەردىڭ تىلەنشىنىڭ الدىنا تاستاپ كەتكەن، توزعان تەسىك باقىرلارى سەكىلدى مەرەكە قارساڭىنداعى كوتەرىڭكى كوڭىلدىڭ راقىمدىلىعى.
وسىلايشا ماي ايىنا دەيىن جيىرمانىڭ جالعىزعا قارسى قۇرعان شەبى بۇزىلماعان، cay قالپىندا كەلدى دەگەن سەنىممەن اياقتادىق. بۇدان بىلاي ءساليما تاراپىنان قانداي سۇراپىل شابۋىل بولسا دا قاتارىمىزدىڭ سەتىنەمەيتىنىنە، ەشكىمنىڭ دە ارقا توسىپ ىقتامايتىنىنا ودان بەتەر سەنىمدى ەدىك. ارينە، كوپ بولعان سوڭ، اعى-قاراسى، جاقسى-جامانى بار. سىرتتاي عانا سىپايى قارىم-قاتىناس جاساۋدىڭ ماعىناسىن تىم تەرەڭ ءتۇسىنىپ كەتكەن بىر-ەكەۋ تابىلعانىمەن، ولاردى كۇلكى-مازاقتىڭ تاباسىنا ءتۇسىرىپ، ون توعىز جىگىت كورسەتىپ بەرگەن دۇرىس جولعا دەرەۋ سالدىق.
بۇل جالپى حالايىقتىڭ كوڭىل كۇيى. ال ءوز ىشىمدە يت ءولىپ جاتىر. ءساليمانى ۇناتاتىن، ۇناتپايتىنىم جايلى ءبىر شەشىمگە شاشباۋ تاققان ەمەسپىن، تەك وتان وڭدىرماي ءجابىر جاساعانىم – ەكى اراداعى دوستىقتى جاپان دالاعا تاستاپ كەتكەنىمدى بىلەمىن، بىلە تۇرىپ، كوپە-كورنەۋ كىنانى ون توعىزدىڭ قانجىعاسىنا بايلاپ سالىپ، بوي تاسالاۋعا قۇمارمىن.
ال ءبىرىنشى يۋندە...
ول كۇنى ءساليما ساباققا كەلمەدى. بۇرىن لەكسيانى ءومىرى بوساتپاۋشى ەدى، وقىتۋشىنىڭ ءسوزىن تىقاقتاپ قاعىپ الىپ، ەڭ الدا وتىراتىن. سول سەبەپتى مە، ونىڭ جوقتىعى بىردەن اڭعارىلدى.
جەككورىنىشتىنىڭ ورنى دا جاقسىعا سانايتىنمەن پارا-پار ۇڭىرەيىپ تۇرادى.
نە بوپ قالدى؟
ۇرى سۇراق ءبارىمىزدىڭ كەۋدەمىزدە بۇعىپ جاتىر. كىم باتىلى جەتىپ سىرتقا شىعارادى؟ بىر-بىرىمىزگە سىر تارتا، نە بىلەسىڭ سىڭايمەن ەمەكسىپ قارايمىز. پىش-پىشقا سىلتاۋ بارشىلىق.
– ءاي، بولەك-سالاق، قاسىڭ نەگە بوس تۇر؟
– بۇگىن وقىتۋشى ءتىزىمدى تۇگەندەدى مە؟
– بالالار لەكسيادان كوپ قالىپتى، تاتى دەكاناتقا اپارىپ جۇرمەسىن.
سوزىمىزگە سىر، قۇپيا سالقىنىن ۇرلەپ، ءارى قارايعىسىن سەن جالعاستىر نازارىمەن بىر-بىرىمىزگە جاۋتاڭداي قارايمىز. دەگەنمەن، جىگىت-جەلەڭىن بەكەر جامىلىپ ءجۇرمىز بە، شىدامدىلىق، قايسارلىقتىڭ ۇلگىسىن كورسەتىپ، ەشكىم دە ءساليما جايلى جۇمعان اۋزىن اشقان جوق.
ەڭ سوڭىندا كۋراتورىمىز لەكسيا وقىدى. سامايىن قىراۋ سيپاعان قارتاڭ كىسى ەدى، ساباق سوڭىندا كىتاپ-قاعازىن جيناستىرا كەلە، ءاي-شاي جوق، ۇرسا جونەلدى:
– وسى سەندەر نە؟ ورتالارىڭداعى جالعىز قىز... كەكىرەيگەندەرىڭ كىمگە ءدارى؟ اۋىرىپ، اۋرۋحاناعا ءتۇسىپتى، ايىزدارىڭ قانسا. يە، سولاي، اۋرۋحاناعا ءتۇستى.– ءسويتتى دە، ادەتتەگى قوشتاسۋىن ايتپاستان شىعىپ كەتتى.
اڭىرعان كۇيى وتىرىپ قالدىق. كەيبىرەۋىمىزدىڭ جۇزىمىزدە ارسى-كۇرسى ناۋقاستانا قالىپ، ونىمەن كويماي، اۋرۋحاناعا تۇسكەن قىزعا قىنجىلعان، جوق-اۋ، كادىمگىدەي ىزالانعان ىڭعاي بار. ءۇن-تۇنسىز بەس، ون، ون بەس مينۋت ءوتتى. العاشقى اشۋدىڭ مەسەلى قايتىپ، تايقي باستاعانىن بايقاعاندايمىز. كوبىمىز ءدال وسى جەردە كۇتپەگەن ۇلكەن جاڭالىقتىڭ ۇستىنەن شىعىپ وتىرمىز. ول – ارامىزدا قىز بار-اۋ، و دا الپىس ەكى تامىر، ون ەكى مۇشەگە يە پەندە، ءبىز سياقتى كۇلەر، جىلار، اۋىرىپ، قاباق شىعىپ قينالار-اۋ دەگەن وي. ادام الىستاعاندا عانا ءقادىرى قالقىپ سورپا بەتىنە شىعادى. وسىنى ءارقايسىمىز ءارقالاي تالقىلاي كەلىپ، جالعىز تۇعىرعا تابان تىرەگەن سياقتىمىز، ول – جىگىتتىڭ كوپ، قىزدىڭ جالعىز ەكەندىگى، ەندەشە، ونى الاقانعا سالىپ ايالاپ وتىرۋ قاجەتتىگى، ەگەر ءبىر ۇيدەن ارىستاي جەتى ۇل ءورىپ، ورتالارىندا دارا قىز وسسە، سول ءۇيدىڭ ار-نامىسى، كورشىلەر الدىنداعى بەدەلى جەتى ۇلدىڭ جولبارىستاي ايباتىنا ەمەس، ءبىر قىزدىڭ سىبىزعىداي سىزىلعان مىنەز-قۇلقى، كيىم كيىسى، ءجۇرىس-تۇرىسى، ءوزىن ۇستاسىنا قاراپ باعالاناتىنىن، سوندىقتان سول تالدىرماش ءساليما يمەنبەي، ءجۇزىن كولەڭكە تۇتپاي، جارقىلداپ جۇرسە، جيىرما ۇلدىڭ قۇدايى جارىلقاعاندىعى، ال سول جارقىلداۋ، جارىلقاۋ تۇپ-تۇگەل وزىمىزگە بايلانىستى ەكەندىگىن تاپ ازىردە ۇققان وي. ول ويدىڭ ورتاعا سوزگە اينالىپ تاستالۋى ءۇشىن، ارينە، جۇرەك جۇتار بىرەۋدىڭ كوزدى جۇمىپ ەرلىك جاساۋى تالاپ ەتىلەدى. اڭتارىلىپ سونى توستىق.
– قايىرىمدى ەدى،– جاپىرىلا ءسوز يەسىن ىزدەدىك. جىم-جىرت. ىزىڭداعان شىبىن جوق، بادىراق كوز، سەن تيمەسەڭ، مەن تيمەن. كىشىپەيىل، تۇكتى ءتوس ەردى تابا الماي، قاتتى ساستىق. الدەكىم تاماعىن كەنەدى. ءيا، قۇداي، قولداي گور! ءدۇر ەتىپ سول جاققا قارادىق. بولەك-سالاقتىڭ كوزى جاپاق-جۇپاق ەتەدى. قانە، قاپتاي كوكىرەگىڭ تولعان ويدى ورتاعا ءبىر سالساي، ايتسايشى، اينالىپ كەتەيىن. ەڭ مىقتىمىز، كورنەكتىمىز، جيىرمانىڭ ەڭ جالپاق جاۋىرىندىسى سەنسىڭ، ولاي بولسا، ءساليما تۋرالى جاقسى-جاقسى ءتىل قاتۋعا سەن لايىقسىڭ. قالعاندارى ادامنىڭ پارقىن بىلمەيتىن، بىلسە دە، پىش-پىش سوزدەن تەبە شاشى تىك تۇراتىن ەڭكەي ەز، قورقاق سورلىلار. وسىنى ۇقشى، تىڭداشى. بولەك-سالاققا جانارىمىزدان سونى وقىتتىرۋعا تىرىستىق. ەرىن جىبىرلاتپاسا، ون توعىزدىڭ قارعىس-نالاسىنا قالاتىنىن ويلانا-ويلانا شامالادى-اۋ سابازىڭ:
– ە-ە، پالتوسى قىمبات ەدى.
شالقالاي قارقىلداپ كەپ كۇل، تۇرىپ كۇل، وتىرىپ كۇل. ءيا، بولەك-سالاق سونداي جىگىت. نە ايتسا دا جەلكەسىنەن باسىپ، موينىنان قايىرا قيراتىپ ايتادى. اعىلعان وتى ايدالاعا قاڭعىپ كەتەتىن وپىرما مىلتىقتاي. ونىڭ ويىنشا، قىز جاقسى ەكەن – پالتوسى قىمبات بولۋعا ءتيىس. نەمەسە پالتو قىمبات بولسا – قىز جاقسى. بولەك-سالاققا ارناعان كەكەسىنىمىزدى بىر-بىرىمىزگە كوزىمىزدەن ۇقتىرۋعا تىرىسساق تا، ىشىمىزدە ۇلىعان وي مۇلدەم باسقا – سونشالىقتى سارىلىپ، سارعايىپ كۇتكەن جولبارىس جۇرەكتىمىزدىڭ قاراپايىم بولەك-سالاق بوپ شىققانىنا، سيقىر تىلسىمنان ادا، سول «ە-ە، پالتوسى قىمبات ەدى» دەگەن ءسوزدى ءبارىمىزدىڭ جابىلىپ تابا الماعانىمىزعا، تاپساق تا، تاپا-تال تۇستە قوستان قورقىپ ايتپاعانىمىزعا قوسىلا كۇيىندىك. كۇيىنۋ مەن كۇلكىنىڭ اراسى ءبىر-اق ادىم. ىلە-شالا ءساليما حاقىنداعى ءسوز ەرەكشە كۇنا، ياكي ەرلىككە سانالمايتىنىن سەزىپ، قۋانا كۇلدىك، كۇلدىك تە، قىزدىڭ قاسيەتتەرى، بولمىسىنا بىتكەن جاتىمدى، تارتىمدى دۇنيەلەرى جايىندا جارىسا داۋرىعىسىپ بەر. سۇلۋ بولماسا دا، سۇيكىمدى مىنەزى بار، جىبەكتەي ۇياڭ، ەشكىمنىڭ بەتىنە قارسى قاراعان ەمەس – نە قىلاسىڭ، وسىنىڭ ءبارىن جيىرمامىز تۇگەل ساۋساق بۇگە ساناپ، جاتقا سوعىپ جىرلاپ شىقتىق.
قاستاعىعا كەزەك بەرمە، ءايدا، باستىرمالاتا تالاسىپ كەپ سويلە. ءاي، كەپ قۇماردان شىق. تەگى، ابدەن بۋلىعىپ ءجۇر ەكەنبىز. سويتسەك، ءساليما دەگەنىڭىز كەزىندە سارسەنگە سەمينارىن كوشىرۋگە بەرىپتى. ايتساڭ، قايىرىمدىلىق دەپ انە، سونى ايت. مەرەكەسىمەن قۇتتىقتاپ، جۇماقانعا اشىق حات جازىپتى. جاپىرلاي ونداي قۇرمەتكە ءبارىمىزدىڭ يە ەكەنىمىزدى، سونشالىقتى كوپىرەتىندەي جۇماقاننىڭ ەشقانداي جاڭالىق اشپاعانىن ايتىپ، وعان قوسا وسىنداي ۋاق-تۇيەككە ءمان بەرگىشتىگىن بەتىنە باسىپ، ۇيالتىپ تاستادىق. كەمەڭگەر قالتاسىنىڭ كەمدىگىنەن كيوسكىدەن كىتاپ ساتىپ الا الماي تۇرعاندا، ءساليمانىڭ تولەگەنىن باياندادى. سارسەن قىستا ۇيىنە قايتۋعا قارجى جەتپەي قالعاندىقتان، امالسىزدان ءساليماعا ون بەس سوم قارىزدانىپ قالىپ، كەيىن اپارىپ بەرگەندە، ازار دا بەزەر الماي قويعانىن ەسىنە الدى. جاڭاعى جەردە باس ساپ جەردەن الىپ، جەرگە سالىپ، جۇندەي تۇتتىك. دەرەۋ قارىزىن كونۆەرتكە سالىپ، العىسىمەن قوسا پوچتامەن جىبەرەتىنى جونىندە سالتاناتتى ۋادەسىن الدىق. شاي ىشكەندەردە ءتىپتى سان جوق – بىر-بىردەن جىمىپ بارىپ جۇرگەن، ءبىراق تۇك بىلمەدىم، كورمەدىم تەكتەس مىسىق مىنەزدىلەر ءتىپتى كوپ ەكەن.
سونىمەن، جالعىز قىز رەتىن تاۋىپ جيىرماعا جاقسىلىق جاساعاندا، جيىرمامىز جيىلىپ وعان اۋىز تولتىرارلىق جاقسىلىق ىستەۋگە قىس بويى كوكجەلكەمىزدىڭ تارتىپ جىبەرمەگەنىن ءبىلىپ، ساڭدى سارت-سۇرت سوقتىق.
– جىگىتتەر، تارتتىق اۋرۋحاناعا!
ورىندى تاستالعان ۇران ءبارىمىزدى رۋحتاندىرىپ جىبەردى. كۋراتوردان ءساليمانىڭ جاتقان جەرىن ءبىلىپ اپ، اۋرۋحاناعا قايدالىپ ات قويدىق. جولاي كىرمەگەن دۇكەن، ساتىپ الماعان زات قالدىرمادىق. سەندە اقشا جوق ەكەن، مەندە بار، مەندە بولماسا، بولەك-سالاقتان تابىلادى. قولى اشىق قايىرىمدىمىز، تاڭىرمەن سويلەسە الاتىن بايمىز، ەگەسسەك، ال قايتەسىڭ، قۇدايمىز. ءبىرىنىڭ قولتىعىندا جاڭادان شىققان كىتاپ، ەكىنشىسىندە قوراپ شوكولاد، ۇشىنشىسىندە گۇل. بولەك-سالاق كوزى شاتىناعان قۋىرشاقتى سەلەۋ شاشىنان سۇيرەتىپ ءجۇر. وعان ەشكىم كۇلمەدى دە، كەلەمەجدەمەدى دە. ءساليماعا نە اپارساق تا ورىندى، قايتسە دە كەرەگىنە جارايدى. قۋانسا، راقمەت دەسە، ۇشپاققا شىققانىمىز، باقىتقا كەنەلگەنىمىز. سول سەنىممەن ارۋاقتاپ اۋرۋحاناعا كىرگەن دىندەي-دىندەي جيىرما جىگىتتى كورگەن مەدسەسترا قىز كىرمەۋ كەرەكتىگى، ءۇزىلىس ەكەندىگى تارس ەسىنەن شىعىپ، ەسىكتى قارسى الدىمىزدان قالاي كەنىنەن اشىپ تۇرا قالعانىن انىق اڭعارماي قالدى. ءساليمانى ىزدەپ پالاتا-پالاتادا اندىزداپ ءجۇرمىز. قايسىمىز بۇرىن تاپساق – سونىمىز ەرلەگەنىمىز، كىنامىزدى باسقالاردان گورى قىز الدىندا ەرتەرەك جۋىپ-شايعانىمىز.
– مىندا، مىندا. ون ەكىڭ...
الدەكىمنىڭ بارقىراعان جامان داۋسى تۇكپىر-تۇكپىردەگى ءبارىمىزدى ۇستاپ الدى. جو-جوق، پالاتا سانىنىڭ قاجەتى شامالى. جاڭاعى قۋاتتى ءۇن امان بولسا، جەر استىندا جاتسا دا قۇلاعىنان سۋىرىپ الامىز. تۇس-تۇستان جامىراي ون ەكىنشى پالاتادا باس قوستىق. ايقايدىڭ ەپيسەنترى بولەك-سالاق ەكەن. ءساليما بولسا جىمىرايىپ كۇلە بەرەدى. شىن كوڭىلمەن كۇلە ءبىلۋدىڭ ءوزى سۇلۋلىق-اۋ، بەتىندە شۇقىرشاقتار ويناپ، ۇرتىنداعى كىشكەنتاي مەڭى ىرشىپ كەتەدى. تالاسىپ-تارماسا قولىن قىسامىز. تۇس-تۇستان قامالاپ ءحالىن سۇرايمىز. ءارقايسىسى اكەلگەن سىيلىقتارىن كوزگە كورنەۋ تۇسقا قويۋعا تىرىسادى.
– تەمپەراتۋرا قالاي؟
باس بارماعىن كورسەتەدى.
– نە كەرەك، ايتشى، الىپ كەلەيىك.
باسىن شايقايدى. ارينە، ەشتەڭەنىڭ قاجەتى جوق.
– ۋاقىت وتكىزۋگە سەپتىگى تيەر، ەرتەڭمەن ستول ساعاتىمدى اكەلسەم قايتەدى؟
– وي، اقىماق، ۋاقىت قايتا وتپەي قويادى عوي.
دۋ-دۋ كۇلەمىز.
– مىنا قۋىرشاقتى، ە-ە، سىڭلىڭدەي كورىپ قابىلدا،– بۇل ءبۇلدىرىپ جاتقان بولەك-سالاق.
كەنەت ءساليمانىڭ سولقىلداپ جىلاماسى بار ما. قوشەمەتكە ءسوزدىڭ نەشە ءتۇرلى تاماشاسىن تانداپ تاپقان باسىمىز جالعىز اۋىز ءسوز جۇباتۋ ايتۋعا جاراي الساقشى.
ءساليما كوز جاسىن كوكىرەگىن جارىپ شىققان قۋانىشقا بالاعان بولار. ال ءبىز ونىڭ سەبەبىن جازىقسىز جاساعان ءبىر جىلعا تاياۋ ءجابىر-جاپامىزدان دەپ تۇسىندىك.
ارپا ىشىندە اداسقان ءبىر بيدايمەن وسىلايشا تابىستىق.
ءسويتىپ، جيىرما جانە جالعىزدىڭ قارىم-قاتىناسى تۇبىرىمەن وزگەردى. قاي-قايسىمىز دا جاقىندىقتى ودان ءارى دامىتۋعا قۇمارمىز-اق. ونداعى ويىمىز جيىرمانىڭ قامىنان گورى الىس، ارىرەك... گ ۇلى جىپىرلاعان دالادان گورى دالاداعى جالعىز گۇل ەستە قالادى. العاشىندا ءساليمانىڭ قىز اتاۋلىدان ارامىزدا جالعىزدىعى وزىنە سور بوپ جابىسسا، ەندى باقىتقا اينالىپ ورالدى. اۋديتورياعا كىرسە، ون توعىز ورىن تاڭداۋىنا ءازىر. تانىس قىزدارمەن كەشكە بارساق، تاۋعا شىعا قالساق، ءساليمانى جانىمىزدان قالدىرمايمىز. جىل بويى ونى دا، ءوزىمىزدى دە قاجاۋ-قايراۋدان جالىعىپپىز، قىز سىيلاۋ عىلىمىنان بىلەتىن بار ونەرىمىزدى قۇلشىنا كورسەتىپ، جەرىنە جەتە تاۋىسىپ جاتتىق.
قىز كادىمگىدەي باقىتتى. كوپ سويلەمەيتىن، لەكسيانى عانا بىلەتىن بۇرىنعى ءساليما ءقازىر بولماشىعا بۇرتيىپ، ماردىمسىزعا قايتا تابىسادى. مەن شىقىلىقتاپ ءان باستاسام، دوڭگەلەك دۇنيە تۇگەل قوسىلۋعا ءتيىستىنى عانا بىلەتىن شوجە تورعاي. ءجۇرىس-تۇرىسىن ىقشامداپ، شاشىن قيعانىنا دا كوپ بولعان. تەاتر-كينوعا شاقىرا قالساق، تاۋىڭدى شاقپايدى. ءبارىمىز جيىلىپ ول ءۇشىن ءبىر جىگىتتىڭ، ال ول جالعىز ءوزى جيىرما قىزدىڭ ورنىن تولتىرىپ، تولتىرماساق تا تىرىسىپ، ءتاتۋ-تاتتى ءومىر ءسۇرىپ جاتتىق.
مەن بۇگىپ قالعان جوسپار مۇلدەم باسقاشا. ءبىر ءساليمانى جيىرمامەن بولىسۋگە كەلىسىمىم استە جوق. ماعان ول ءبۇتىن باسىمەن قاجەت. باياعى فورمۋلا چەمودان تۇبىندە جاتقانىمەن، ەستەن ءالى كۇنگە شىققان ەمەس. مەن ۇمىتپاعان سوڭ، ول، ارينە، ءساليمانىڭ جۇرەگىن بۋلاپ جاتقان التىن ساندىق بولۋعا ءتيىس. قالاي ايتقانمەن، ەمەۋرىن بىلدىرگەن مەن جوق، قىز عوي، ءساليمانىڭ وسى كۇنگە دەيىن جاۋاپ قايتارۋىمدى تاعاتسىزدانا كۇتىپ جۇرگەنى انىق. مۇمكىن، مينۋت، سەكۋند ساناۋى دا. ال فورمۋلاعا قايتارىلار جاۋاپتى باياعىدا-اق تاپقانمىن. تەك جيىرمانىڭ مازاعى مەن كەكەسىنى عانا ءساليماعا جازىلار حاتتى كەيىنگە شەگىندىرىپ كەلدى. ەندى يگىلىكتى كەيىنگىگە يتىندىرە بەرۋدىڭ تۇككە قاجەتى جوق. ءساليمانىڭ باسقان ءىزىن اڭدىپ، قىبىن تاۋىپ كوڭىل ءبىلدىرۋدىڭ قولايىن قاراستىرا باستادىم.
كوپ ۇزاماي ول ويىم ساتسىزدىككە ۇشىرادى. وڭاشادا ءوز-وزىمدى قايراپ-قايراپ، بويعا بىتكەن بار وجەتتىك پەن باتىلدىعىمدى شوقتاي جيناپ، باتىل باسا ءساليمانىڭ ەسىگىن اشسام... بولمەنىڭ جارتىسىن جاۋلاپ بولەك-سالاق وتىرادى، بولماسا سىلتىپ باساتىن سول اياعىن ورىندىق استىنا تارتا شوقيعان جۇماقانعا كەزىگەمىن. «نە كەلىس، بيعالي؟». شاقشيىپ وزىڭە جابىساتىنىن قايتەرسىڭ. كەزىندە ءساليمانى كەلەكەلەگەندە تىلىنەن وت ۇشىرۋشى ەدى. امالسىز: «جاي، انشەيىن، ەرتەڭگى لەكسيالاردىڭ ءتىزىمىن بىلەيىن دەپ ەدىم»،– دەپ مىڭگىرلەيمىن. «ە، سونى دا بىلمەيسىڭ بە؟ ديالەكتيكا تاريحى، ۆەتەريناريا...». ۆەتەريناريادا باسى قالتىر، زار-زار ەتەدى. راقمەتىمدى ايتىپ، شۇلعي-شۇلعي شىعىپ كەتتىم. ەكى-ۇش كۇننەن كەيىن كىرسەم، نە سويلەپ، نە قويعانىن بىلمەي، ولەڭ وقىعان سارسەن، ىزديعان كەمەڭگەر... ءتىپتى جۇرەگىڭ اينيدى. كوزبەن وقتاي اتۋ سەكىلدى قاھارلى قاسيەتتەردىڭ كۇشىن دە سىناپ بايقايمىن. قاھارىڭدى ولار قىستىرسىن با!
ءۇمىتسىز شايتان، ءۇشىنشى، ءتورتىنشى رەت كىرەمىن، باياعى جارتاس سول جارتاس. قىزدى قالانىڭ ورتاسىنان قاسقىر جەپ كەتەتىندەي قورشاپ كۇزەتىپ وتىرىسادى. امال-ايلا تاۋسىلىپ، اقىرى كەلەسى قيمىلدى اۋديتورياعا كوشىرۋگە بەل بايلايمىن. سونىمەن، ۇزىلىستەردە ءساليمانىڭ قاسىنان ورىن اڭدي باستادىم.
انە، ءساليما كىرىپ كەلە جاتىر. ساپ، كوڭىلىم، ساپ، ساپ. تەزىرەك قاسىمنان قىزعا ورىن دايىنداعانىم دۇرىس. تۇكپىردەگى ەڭ ارتقى پارتانى تانداپ، سوعان اۋىستىم. قىرسىق اياق استىنان. ءوزى سونشالىقتى قىرسىق تا ەمەس، ءبىراق تاپ قىر جەلكەڭنەن كەزدەيسوق باساتىندىقتان، ونىڭىز ءاماندا قىرسىققا سانالادى. ايتپەسە، كۇندەگى قارابايىر وقيعالاردىڭ ءبىرى. ءسويتىپ، ون توعىز ويعا كەلمەگەن شاتاقتى باستادى. كەمىندە التى-جەتەۋى قىزدىڭ قىر مۇرنىنا لەكسيا بويى قاتار قاراپ وتىرۋعا قاقىلى ەكەندىكتەرىن قولما-قول دالەلدەدى.
– ءساليما، كەل، مەنىڭ قاسىما وتىرشى.
– قوي ونى. الدىڭعى جاقتان لەكسيانىڭ جاقسى ەستىلەتىنىن بىلەسىڭ عوي.
الگىلەرگە تالماي تويتارىس بەرە ءجۇرىپ، ءۇشىنشى كۇنى ءساليمانى جەتەكتەپ اكەپ قاسىما وتىرعىزدىم-اۋ. قازىقشا قايقيىپ تىپ-تىك وتىرعان كۇيى كوزىمنىڭ بۇعالىعىن ءساليما جاققا ۇزدىكسىز لاقتىرامىن. قولىمداعى ءبىر جاپىراق قاعاز انەۋكۇنگى فورمۋلالى قىز حاتىنىڭ قارىمتاسى. قۇپيا فورمۋلا، كۇردەلى تەڭدەۋسىز-اق وندا اپ-انىق: «مەن دە سەنى سۇيەمىن. بيعالي» دەپ جازىلعان... ارينە، ونىڭ دا نازارى ءبىز جاقتا بولار؟ قايدا... قىز قاراعىم قاشساڭ – قۋىپ، قۋساڭ – قاشاتىن حالىق قوي. وقىتۋشىعا قاراپ قاتىپ قاپتى. الدەن ۋاقىتتا شاشىن تۇزەۋ ءۇشىن پورتفەلىنەن كىشكەنە ايناسىن الدى دا، ارى بۇرىلدى. دەر كەزى! قولىمداعى قاعازدى الدىنا ىسىرا بەرە...
– ءساليماش!– جاعىمنان تارتىپ قالعانداي سەلك ەتتىم. قايسىسى بۇل ىسىلداعان؟ ەكىنشى قاتارعا اجىرايا قارادىم. كەمەڭگەر!
– ءساليما، لەكسيانىڭ سوڭعى سويلەمىن جازىپ ۇلگىرە المادىم، ايتىپ جىبەرمەيمىسىڭ؟
«ءوي، سوڭعى سويلەمىن اقىرعىسىنا اينالعىر!». ءبارى ماعان ادەيى ەرەگىسكەن، ءسوز بايلاسقان. لاپ ەتە قالعان اشۋ مەن وكىنىشتى شىدامدىلىقتىڭ ساندىعىنا سالىپ تاستايمىن دا، باسپالاپ حاتتى تاپسىرۋدىڭ ءساتىن اڭديمىن. ەڭكەيىپ، ءتۇسىپ كەتكەن اۆتوقالامىن ىزدەي باستادى. جىپ ەتىپ، ءدال الدىنا قاعازدى يتەرە سالدىم. ءقازىر كورەدى، قولىنا الادى، تاپتىشتەپ وقيدى، ارينە، تاپتىشتەپ وقىعان سوڭ، قىزارىپ بەتىنە قان جينالادى، كوزى جاساۋرايدى. ءيا، ءسات!
اۆتوقالامىن تاۋىپ الدى، تۇزەلىپ وتىردى. كەلەسى سەكۋندتا حاتتى كورەدى. كەنەت ارتتان بۇكتەلگەن قاعاز زىرقىراي ۇشىپ كەلىپ، حاتتىڭ قاتارىنا ءتۇستى. سىرتىندا ايباق-سايباق «ءساليماعا» دەگەن جازۋى بار. ءتىلىمدى تىستەدىم. ال مەنىكى بولسا، اۋىز-مۇرىننان جۇرداي ادرەسسىز دومالاق حات. اپىل-عۇپىل اسىعىستا تيەسىلى يەسىنىڭ اتىن جازۋ تارس ەستەن شىعىپتى. ەندى مىنا ۇمار-جۇمار قاعازدىڭ بەدەلى سوعان بولا مەنىكىنەن ارتىپ تۇر. ويلاعانىمداي، ءساليما سوڭعىسىنا قول سوزدى. وقي باستادى. انا-مىنانى قىلجاقتاعان ءازىل بولسا كەرەك، قالتاسىنا جىعىردى دا، وقىتۋشىعا ىشىپ-جەپ قاراۋدى قايتا باستادى. مەنىكى پارتا ۇستىندە بۇكتەۋلى قالپى ءالى جاتىر. قوي، الدەكىمنىڭ قولىنا ءتۇسىپ، ابىروي ايرانداي اقتارىلار. حاتتى بايقاتپاي وزىمە قايتارىپ الىپ، جىلارمان جۇزبەن جاڭاعى قاعاز يەسىن ىزدەيمىن. سارسەن ءماز-مايرام. ءيا، ونداي شاتپاقتار وسىنىڭ شاقشا باسىنا ورالۋى ابدەن مۇمكىن. جارايدى، ونىسى باسىن شىتىناتىپ كەرىپ بارا جاتسا، ءوزى-اق يگىلىگىن كورمەي مە. وعان باسقالار، اسىرەسە ءدال ءساليما ورتاق بولۋى قاجەت دەگەن ناقۇرىستىعىن قايتەرسىڭ.
– ءاي، قىز!– ارتتاعى بولەك-سالاقتىڭ جامان تارعىل داۋسى. ءاي-شاي جوق، كۇرەكتەي الاقانىمەن يىعىنان تارتىپ قاراتىپ الدى،– ءسوزدى قويىپ، كەشكە كينوعا كەتەيىكشى-ەي! «گەراكلدىڭ ەرلىكتەرى» دەيدى. مىنە، ۆو...– تۇمسىعىنا تاقاپ-تاقاپ قويادى. پا، شىركىننىڭ جەتىستىرگەنىن! كۇشتىڭ نەگە تاتيتىنىنا قىزدىڭ كوزىن جەتكىزبەك قوي، ءتارىزى. ول وڭكەي ءبىر دوعال سوزدەردى قامىرشا سوزىپ بالپىلداي ايتىپ بىتكەنشە قوڭىراۋ سوعىلدى. ىزا بۋىپ، سىرتقا اتا جونەلەمىن. ەرتەڭ، ەرتەڭ تىندىرماسا، جاعداي كيىن. ەرتەڭىندە ءالاۋلايىم بىتسە، ءاريايدايىم باردىن كەرى. وسى قورلىقپەن ءبىرىنشى كۋرستى ءبىتىرىپ، جازعى دەمالىسقا شىعىپ كەتتىك.
كۇز باستالىپ، تاعى اۋديتوريادا توقسان تاراۋدان كەلىپ توعىستىق. ءساليما كۇنگە كۇيىپ توتىعىپ، تولىپتى، بۇرىنعى بوزاڭ بەتىنە قان جۇگىرىپ، ادەمىلەنە تۇسكەن.
ءىشىم قالتىراي شيرىعىپ، ءحالىن سۇراعىشتادىم. «قالاي دەمالدىڭ، اۋىلداعىلار اماندىقتا ما، جاز بويى قانداي كىتاپتار وقىدىڭ، فيلمدەر شە؟». «جاقسى وتە جاقسى. اۋىلداعىلار تۇپ-تۇگەل ءتىرى، جەر باسىپ ءجۇر، كىتاپ وقۋعا ۋاقىت بولمادى، كورە-كورە فيلمدەردىڭ سانىن ۇمىتىپ تا قالدىم. قالاي، قاناعاتتاندىڭ با؟». جاۋابى تۋرا وسى بولماسا دا،– مۇنىن ار جاق، بەر جاعى. ەستىسەڭ دە سول، ەستىمەسەڭ دە سول. ارى قاراي مەنىڭ جاۋابىمدى توسپادى، كولدەنەڭ بىرەۋمەن قوسىلىپ جۇرە بەردى.
سودان كەيىنگى قاتىناس وڭالعان جوق. «بيعالي، ءساليما» سىيلاستىعىمىز وزگەرمەگەن، كەمەرىنەن كەمىمەگەن قالپىندا قالعانىمەن، سالقىنداۋ ما، ايتەۋىر ارا بىلتىرعىدان وزگەشە، قاشىق. بىلاي قاراعاندا، جاعداي ءوز كۋرسىمىزدىڭ باسقا جىگىتتەرىمەن سالىستىرعاندا ارتىق تا، كەم دە ەمەس. ال بۇدان اسقان قانداي سۋىسۋ بولماقشى. مۇنداي كەزدە قايداعى ءبىر كۇدىكتى فورمۋلا جايىندا اڭگىمە قوزعاۋدىڭ جونسىزدىگىن امالسىز مويىندادىم – ۇندەمەدىم – مويىنتۇرىققا كوندىم.
ءبىر كۇنى بولەك-سالاق بولمەسىنە مەنى وڭاشا شاقىرىپ الدى. ءوزى ابىرجۋلى.
– ەشكىمگە ايتپايمىسىڭ؟
– قىلشا مويىنىم تالشا قيىلسىن.
– مەن شىن سۇراپ تۇرمىن.
– مەن شىن ايتىپ تۇرمىن.
– ال تىڭدا. ماعان ءبىر قىز نەتىپ...– ول مەن ءۇشىن جۇمباق الدەقانداي قيمىل-ىمدار جاسادى،– بىلاي حات جازىپتى. سوزدەرى، تەگى، قىزىق-قىزىق. سەن سول... ماحاببات جاقتى تۇسىنەسىڭ. سونى نەتىپ بەرەيىن دە. سارسەنگە نەتسەم، بارىنە جايادى.
– ە، نەتسەڭ، نەت، تىڭداپ كورەلىك.
قىز ماسەلەنى توتەسىنەن قويىپتى. بولەك-سالاقتىڭ مولشەر، ولشەمنەن تىس مول دەنەسى ول بەيباقتىڭ تۇسىنە ۇدايى كىرەدى-مىس. كەيدە ۇزىك-ۇزىك، جەتىسىنە ءبىر رەت، كەيدە ءۇش-تورت كۇن قاتارىنان كورەدى. كورىپ جاتىپ شوشىپ ويانادى دا، جاستىقتى قۇشاقتاي زار ەڭىرەپ جىلايدى ەكەن جانە مۇنىن سەبەبىن تۇسىنۋگە ەس-اقىلى جەتپەيدى-مىس. اقىرى دوس قىزى تۇسىندە جىلاتا بەرەتىن مول دەنەلى جىگىتكە عاشىقسىڭ دەپ ۇعىندىرىپتى. سوندىقتان قىزدىڭ بولەك-سالاقتان تۇسىندە نەگە زار يلەتىپ جىلاتا بەرەتىنىنە تۇسىنىكتەمە سۇراۋعا قۇقىعى بار. مەيلى، جىگىت ۇيالىپ جاۋاپ بەرە الماسا، قىزدىكى دايىن، ياعني قىز ماقۇلبەككە عاشىق. ەندەشە، ماقۇلبەك – بولەك-سالاق تا سىيعا سىي، سىراعا بال داستۇرىمەن قىزعا ودان ءارمان ىنتىق بولۋى قاجەت.
اۋەلى حاتتى قولىنان جۇلىپ الىپ، قاداعالاپ وقىپ شىعىپ، ماقۇلبەكتىڭ ولپى-سولپى بۋىلتىق دەنەسىن تاعى ءبىر شولدىم دا، قارقىلداپ كەپ كۇلدىم. ول ىزا بولدى، ونىڭ ىزاسىنا ءبىزدىڭ بۇرقىلداعىمىز سۋلىققا جارامايتىنىن بىلگەندىكتەن، جايىلعان اۋزىمدى دەرەۋ جيىپ الدىم.
– اتى كىم، ءوزى؟
– ءساليما.
ۇشىپ تۇردىم.
– كىم دەيسىڭ، ەي؟
– ءساليما، سارشۇناق. نەتىپ، شاقىلداپ، و نەسى.
ورنىمنان تۇردىم دا، شىعىپ جۇرە بەردىم.
مىنا قىزدىڭ ميى سابان-توپانعا تولعان بولار.
انەۋكۇنگى «گەراكلدىڭ ەرلىكتەرىنىڭ» ءبىر قۇدىرەتى بولعانى-اۋ. ءوز بارماعىڭدى ءوزىڭ شايناپ، ەندى بۇكتەتىل دە جات. اۋىزعا تۇسكەن ءدامدى شايناپ جۇتپاي، بالسىنگەن ساعان نە داۋا، نە وبال. جاقسى، ءبىز دە كەۋدەسىندە بالقىعان بولاتى بار جىگىتپىز. كۇنى ەرتەڭ ورتان قولداي ءبىر قىزدى قولتىقتاپ، جاتاقحانانىڭ الدىنان ءبىر سالدىرتىپ وتەيىن. ەكەۋمىزدىڭ كۇلكىلەرىمىز جارقىن-جارقىن شىعىپ، كۇبىرلەرىمىز، تەگى، تاۋسىلماۋعا ءتيىس. قولتىق ايقاسىپ، باس تۇيىسكەن. جاتاقحانانىڭ بار تەرەزەلەرىنىڭ، تەرەزەلەردەگى قىز-قىرقىن، جىگىت-جەلەڭنىڭ شىراداي جانعان كوزدەرى بىزدە. «جاراسقان جۇپ دەپ وسىلاردى ايت!». الدەكىم كۇرسىنەدى. «ءتۇۋ، ءومىر نەتكەن قاراڭعى دەسەڭشى». ءساليما بولسا، بولەك-سالاقتى ارقادان يتەرگىلەپ بولمەدەن شىعارىپ جاتىر. قۋانعانىمنان شىڭعىرا جازدايمىن. ءساليمادان باسقا ۇزىن ەتەكتىلەردىڭ ءومىر سۇرەتىنىن ءسويتىپ دالەلدەيمىن. تەك بيعالي امان بولعاي. مەيلى، بولەك-سالاقپەن-اق بەتىنەن جارىلقاسىن. قات-قات دەنە، گۇر-گۇر داۋىس... ەركەك قوي، ەركەك.
ءساليما اتتى كىتاپتىڭ بەتى وسىلاي جابىلدى. سوڭىنان شىنىمەن قازپي جاقتان ءبىر شۇيكەباستى شايت-شايتتاپ، سونىڭ باعىم-قاعىمىمەن بوپ كەتتىك. ءساليما كەيىننەن بولەك-سالاقتى بىلاي قويىپ، سارسەن، جۇماقاندى جاقسى كورىپ قالىپتى دەگەن سىبىستان كەزىندە ءوزىڭ دە قۇلاق قاعىس بولعان شىعارسىڭ. ءبارى دە مەنىڭ باسىمنان وتكەندى قايتالاعان كورىنەدى. اسپاننان اياعى سالبىراپ تۇسە قالعان تەگىن باقىتقا ىشىپ-جەمەي ماس بولعان جىگىت ءبىراز كۇن بۇلدانىپ، ەندى وسىم جەتەدى-اۋ دەپ، قىز بۇرىمىن سيپاۋعا قارسىلىعى جوقتىعىن بىلدىرۋگە بەت بۇرعان كەزدە... ءساليمانىڭ كەزەكتى حاتى جورا-جولداستارىنان تابىلىپ قاپ، ماسقاراسى شىعىپ ءجۇرىپتى.
ءبىر قىزىعى، وعان ەشكىم دە اشۋلانىپ، كەك تۇتپادى. اركىم ءوز باسىنا كەلەتىن ۇياتىن ويلاپ، سىبىستى ۋشىقتىرعىسى كەلمەدى مە الدە ورتانى ويعان جالعىزدىڭ وراشولاق ەركەتوتايلىعىنا ساناعان بولار، ايتەۋىر، حات جازۋ حيكايالارى ورشىمەي، ىڭ-شىڭسىز اياقتالىپ جاتتى. سىبىس دەگەنىڭىز دۇنيەگە جاڭا تۋعاندا عانا جاڭالىق، كەلەسى كۇننەن كەيىن ونىڭ دا ءارى ءوشىپ، سىرى مەن ءسانى قايتا باستاماق.
ءبىرىمىز ءساليمانىڭ مۇنىسىن «ءازىلى، ادەيى ىستەپ جۇرگە»، ەكىنشىمىز ازداپ جەڭىلتەكتەۋ، جۇرەگىن ءدىر ەتكىزەر بولماشى سەزىمنىڭ بارلاۋشىسىن جاۋ كەلدىگە شەشەتىن ءجىبى بوستاۋ جانعا قوستىق. ەڭ جاقسىسى، ەشقايسىمىز دا ءساليمانى قارالاۋعا باتپادىق. ورتاداعى دارا وسكەن گۇلىمىز، قالاي شولجاڭداسا، سولاي ەركەلەسىن، كوتەرىپ الدىق. ونىڭ ساباتىن ءۇزۋ – ءوزىڭنىڭ ساعىڭدى سىندىرۋ، ودان دا اش قۇلاقتان تىنىش قۇلاق.
سوعان وراي جىگىتتەر دە قىزعا جىلى مىنەز تانىتىپ، قولداپ، قولپاشتايدى. سەرگەك سەزىم سونى ءسۇيىپ قالدىعا ساناسا، نەسى ايىپ. كۋرستەگى كەز كەلگەنىمىزدى جيىرما قىزدىڭ اراسىنا توعىتىپ جىبەرسە، الگىلەر كۇلىمدەپ، كوزدەرىنە شايتان شاقىرا، سيقىرلانا قاراسا، شەتىنەن: «كەل، مەنىڭ قاسىما وتىر، ونى قويا تۇر، ماعان كەل»،– دەپ جاتا قاپ جابىسسا، نە كوپ، قاعاز كوپ، حات شىركىندى قارداي بوراتپاي شىدا. ابدەن تانتىپ، قاپتاعان قىزدان باس اينالىپ، ءماز بولىپ، ەسەكتىڭ ميىن جەپ كەتەر ەدىك. ەندەشە، ءوز جىرتىعىمىزعا بەت شىمشىپ، «ويباي، انەلەپ» جىرتاڭداۋ ءتىپتى ابەستىك ەكەن. ءبىز سولاي ىستەدىك تە. ءساليما بىرەۋىمىزگە ىڭعاي بىلدىرسە، قالعانىمىز بايقاماعان، بىلمەگەن الپەت كورسەتىپ جۇردىك. ارى-بەرىدەن كەيىن، ونىڭ ءوزى كۇندە تاڭنان تۇرۋ، بەت جۋۋ، تاماقتانۋ ءتارىزدى بىرىنەن ءبىرى وزگەشەلىگى شامالى ادەتتەگى وقيعاعا سانالىپ كەتتى. سول سىڭايمەن ديپلومعا جەتتىك. اۋىلىنا جابىلا جيىلىپ شىعارىپ سالعانىمىزدى ۇمىتقان جوقسىڭ با؟ ءبارىمىزدى كەزەكتەپ قۇشاقتاپ، جىلاپ قوشتاستى.
سوقتالداي-سوقتالداي جيىرمامىزدىڭ ىشىنەن سول قىزدىڭ قولتىعىنان ۇستاپ، سەرىكتىككە جارار ادام نەگە تابىلمادى دەگەن سۇراق مەنى ءالى كۇنگە دەيىن ويلانتادى. باتىلىمىز بارمادى، ءا؟ قازىرگى ءساليما باسىنداعى ساتسىزدىككە، شەككەن ءجابىر-جاپاسىنا ءبىز، مىنا مەن، بولەك-سالاق، سەن، كەمەڭگەر – تۇگەل كىنالى دەيمىن. ويتكەنى ول سەزىمىنىڭ ەڭ سەرىلەرىن، جۇرەگىنىڭ بار جىلۋىن بىزگە ويلانباستان ارنادى عوي. مۇمكىن، ول ماحابباتىن جيىرمامىزعا تەڭ ءبولىپ بەرگەن، ونداي مۇلىكتى ءبىرىمىز عانا يلەنۋ ادىلەتسىزدىك دەگەن سىلتاۋ دا ايتىلار. ونى سامال قاي جاققا سوقسا، سول جاققا قاشاتىن سەرگەك سەزىمى الدادى، جيىرمامىزدىڭ كۇندە-كۇندەگى قوشەمەتىمىزدەن اقكوڭىل قىزدىڭ باسى اينالىپ ەدى، ول اۋرۋدان ءبىز ساۋ ەدىك، ساۋ بولعاندىقتان، جۇرەكتىڭ جيىرماعا بولىنبەيتىنىن، تەك بىرەۋگە باسى ءبۇتىن تيەسىلى ەكەنىن ءبىلۋىمىز كەرەك ەدى. ال قىز جيىرمامىزدىڭ قاي-قايسىمىزدى دا اناسىنا، اتاسىنا «كۇيەۋىم» دەپ، ماڭدايىمىزدان باسىپ كورسەتۋدەن قاشپاس ەدى، ەش قورىقپاس ەدى! ءبىز بولساق، ونىڭ قولىن ۇستاۋعا بىر-بىرىمىزدەن جاسقاندىق، جان ادامنىڭ كۇلمەيتىنىن، كۇلۋگە قاقىسى جوقتىعىن بىلە تۇرىپ، كورىنبەس كولەڭكەدەن قورىققانسىدىق، سونى تاعى ماقتان تۇتتىق. قۇنىمىزدى قارادان قاراپ قانشالىقتى دەڭگەيگە دەيىن ارزانداتىپ العانبىز دەسەيشى.
كورقىنىشتى، ءتىپتى قورقىنىشتى.
ەگەر ءساليماعا كەز كەلگەنىمىز: «ءما، قولىم، ايرىلماي، مىقتاپ ۇستا!»– دەسە، ءبىز قۇساپ ويلانىپ-تولعانباي-اق، ىركىلمەستەن ەرىپ جۇرە بەرەر ەدى. بارىمىزبەن – جيىرمامىزبەن، ارقايسىمىزبەن دە. ول بۇكىل كۋرس جىگىتتەرىن ءسۇيۋدى جۇرەگىنە سىيدىرعان دارقان، اسا باي بولاتىن، ال ونىڭ جالعىز ماحابباتىن جيىرمامىز جيىلىپ يەلەنە المادىق. سول كەزدەردە ءساليما كورىنگەن گۇلگە قانات جايىپ قونا سالاتىن كوزسىز، قاناعاتتان ايرىلعان كوبەلەك پە، ياكي بويىنداعى بارىن ماڭايىنداعى ادامدارعا قارىز-بورىشسىز ءبولىپ بەرۋگە ءازىر، شەكتەن شىققان جومارت پا دەپ ويلانىپ ءجۇردىم، وي تۇبىنە جەتە الماعانمىن. كەيىن ۇيلەندىك، كىشكەنەلى بولدىق، اقىل توقتاتتىق. ون سەگىز بەن جيىرما جاستى بۇلك-بۇلك سوعىسىنىڭ سورابىنا سالعان جىندى جۇرەك تاك-تاك ويعا ويىسىپ ورىن بەردى. سونشاما ادام ءبىر ءساليمانى قالايشا تۇسىنبەدىك دەسەك، سول قىزدىڭ كىرشىكسىز ماحابباتىنىڭ تامىرىن ۇستاۋعا قولىمىزدىڭ ونشالىقتى تازا ەمەستىگىن سەزىممەن بارلاپ، سيپالاي ءجۇرىپ ءبىلىپپىز عوي.
ءساليما اقىن قىز ەدى. ەكى-ۇش جولدى ساتىلاپ قۇراستىرسا، ەكى-ۇش اي ەتەگىنە سۇرىنە-قابىنا گازەت-جۋرنالدىڭ تابالدىرىعىن توزدىراتىن داۋرىقپا ەمەس، بار تالانت-قاسيەتى تۇڭعيىق شىڭىراۋدا مولتىلدەپ ساۋلە جۇتىپ جاتاتىن شىن اقىن، تەرەڭ اقىن بولاتىن. ونىڭ قولىنا قالام ۇستاتساڭ، جالعىز جول ولەكسە ولەڭ جازا الماس ەدى، جازباي-اق قويسىن، ماعان سالسا، سوندا دا ارۋاقتى اقىنعا قوسىپ، اق كيگىزگە كوتەرىپ سالۋدان تايىنباس ەدىم، تايىنباس ەدىم دەيمىن-اۋ، سويتۋگە تۇپ-تۋرا مىندەتتىمىن دە. اقىندار – اۋليە ادامدار، ولارعا بۇكىل دۇنيە، جان-جانۋار، تىرشىلىك يەسى شەتىن قالماستان تۇپ-تۇگەل مەنشىك. سونىڭ جالعىز تۇگى ءدىر ەتسە، اقىن جۇرەگى ورنىنان اۋناپ، اۋزىنا تىعىلماقشى. ەرتەدەگى جازۋشىلار، تاريحشىلاردان گورى اقىن اتىنىن بىزگە الدەقايدا مول داڭق، سىي-سياپاتقا بولەنىپ جەتۋىنىڭ سەبەبى سوندا جاتىر. ءسىرا، ادامزات قۋلىق-سۇمدىققا بەلشەدەن باتپاي، كۇنادان دەنى تازا، قول-اياقتارىنا تانا سەنىپ جان ساقتاپ جۇرگەندە، اقىننان كوپ جان بولماعان شىعار. سورلارىنا قاراي، سولار اقىنبىز دەپ ويلاماپتى، سوڭىنا جالعىز اۋىز ولەڭ جازىپ قالدىرماپتى دا.
ءساليما اقىن ەدى. اقىن ەمەس ءبىز ەدىك، وعان قول بەرۋگە جارامايتىن جاپ-جاقسى ءتارتىپتى ادامدار ەدىك، ال بۇل جيىرمامىزدىڭ جابىلىپ جالعىز ونىڭ جۇرەگىن بۇعاۋلاپ يەلەنۋىمىزگە تىم جەتكىلىكەىز-تىن. وتان اقىنسىڭ دەسە، سەنبەي، ميىعىنان كۇلەر ەدى، اشۋلانىپ تا قالۋى ىقتيمال. ادامداردىڭ ءوز جەلكەسىن ءومىرى كورۋى جوق سەكىلدى، شىن اقىن قاندايلىق تاماشا عاجايىپ قاسيەتكە يە ەكەنىن بىلمەك تە ەمەس. اقىننىڭ اڭقاۋلىعى، تراگەدياسى دەگەنىمىز وسى. ال ءبارىن بايقاپ ءبىلىپ جۇرەتىن سىرت كوزدىڭ ونىڭ اقىندىعىن مويىنداماۋى كەشىرىلمەيتىن كۇنا. ءبىز، مىنە، جيىرما قاتارداعى جاي ادامدار ءساليمانىڭ اقىندىعىن تانىمادىق، بىلسەك تە، ونىڭ ءمان-ماعىناسىنا كوز جۇگىرتىپ ويلانباي، جيىرمامىز جالعىزدىڭ الدىندا بىردەي جاۋاپقا قالدىق، ار ازابىنىڭ قامىتىن كيدىك.
ۇتاسىڭ با... جاۋاپتىمىز.
كەيدە تاندى تاڭعا ۇرىپ جاتىپ، ءساليمانىڭ سەزىمىن بولىسپەگەنىمىزگە كادىمگىدەي قۋاناتىنىمدى قايتەرسىڭ. ءبىز بولىسە دە المايتىنبىز. ماحاببات تا شىرىلداعان جانى، جىپ-جىلى قانى، جۇدىرىقتاي جۇرەگى بار ءتىرى پەندە، ونىڭ قىر-سىرىن تارازىعا تارتىپ ولشەيمىن، قاداقتايمىن، قويشا ماڭىراتىپ باۋىزداپ، كەسكىلەپ ۇلەستىرىپ الام دەۋ تاعىلىقتىڭ، قىلمىستىڭ كوز كورىپ، قۇلاق ەستىمەگەن جاۋىز ءتۇرى. بىرەۋىمىز باتىلىمىز جەتىپ قولىن ۇستاساق، باسقا ون توعىز جايىن ۇمىتىپ، ءساليمانىڭ سولارعا ارناعان سۇيىسپەنشىلىگىنە جارا سالىپ، باقىتسىزدىققا ۇرىندىرىپ، سوعان كىنالى كىم ەكەندىگىن بىلمەي، وز-وزىمىزگە ءومىر بويى قارعىس ايتىپ ەتەر ەدىك. سوندىقتان دا اناۋ فورمۋلالى قاعاز بەن تاپسىرىلماعان حاتتىڭ سىر ساندىقتىڭ ەڭ تۇبىندە ساقتالىپ جاتقانىنا كۇنى بۇگىنگە دەيىن ەسەپسىز قۋانىشتىمىن.
كوپ جازدىم، كوز تالدى، حاتتى اياقتاماسام بولماس. شارشادىم، سەن دە جالىققان شىعارسىڭ. وڭ بىلەگىمنىڭ توپشىلارى سىرقىراپ اۋىرىپ تۇر. تالىپ قالعان ءتۇرى بار. جازاتىن جىنعا تاپ بولدىم دەپ حاتتىڭ باسىندا ەسكەرتكەنىمدى ۇمىتقان جوقپىسىڭ؟ تىسىڭنەن شىعارا كورمە، سول ءسوز شىنعا اينالا ما دەگەن ءقاۋپىم قاتتى. قالامىم قىبىرلاپ، ءتۇندى جەڭىپ وتىرىپ قالاتىندى شىعاردىم. وعان قاراپ كلاسسيكتەردىڭ قاتارىنا قوسىپ قويىپ جۇرمە. ءازىل دە انشەيىن. قىرىپ جىبەرگەنىم شامالى. ءساليما، جيىرمامىز جونىندە ءمۇجىپ جاتىرمىن. وتكەن جازدا نۇسقاسىن جازىپ ءبىتىرىپ كومانديروۆكاعا كەلگەن اقىندى (ەل سولاي دەيدى) قوناق ەتىپ، وقىپ بەرگەن ەدىم. جاڭاعى ارتىنشا ال كەپ كۇل. كوز جاسىن تىيا الماي كەپ قارقىلدادى. مۇنداي ەسۋاس اقىندى كورمەك تۇگىل، ەستىسەم، اتىم ءوشسىن دەپ قارعانىپ-سىلەندى. جەڭىل مىنەزدى شوشاقاي قىزداردى اقتاعان قالجىڭىڭ نەمەسە اقىنداردى قورلاعان پارودياڭ دەپ كەتتى. قوي-ەشكىنى امان-ەسەن تولدەتۋگە ات سالىسىپ، كۇش-قايراتىمدى سوعان ارناسام دا جەردە قالمايتىنىمدى، ال پروزاشىلاردىڭ باعىپ-قاعىپ جۇرگەن مالىنا تيىسپەي-اق قويۋىمدى قاتتى ءوتىندى. «تىلەسەڭ، «بيعالي ءبىزدىڭ ۆەتۆراچ» اتتى داستان جازايىن، مىناۋ ونبەس، بىتپەس اۋرەشىلىگىڭدى تىي»،– دەدى. ءسوزىنىڭ جانى بار دا شىتار، قايتكەنمەن، كوز الدىما ءساليما كەلە قالعاندا جازباي، قولعا قالام الماي شىداماسپىن. باسىمدى تاۋعا-تاسقا سوقسام دا، سول قىز تۋرالى ءبىر دۇنيەنى جارىققا شىعارماقپىن. سونى اياقتاسام، مەنىڭ قىپ-قىسقا جازۋشىلىق جولىما نۇكتە قويىلار. ءارى قاراي سىنىق سويلەم جازا الماسىما ءقازىر-اق كوزىم جەتىپ وتىر.
مىناۋ وڭدەپ كوشىرگەن ءتورتىنشى نۇسقاسى. پىكىرىڭدى ايتىپ جىبەر. جاسىرماي، جالتارماي، اشىپ ايت، ءولتىرىپ ايت. ون توعىز تەنتەكتىڭ ءارقايسىسىنا جولداپ، جاۋاپ قايتارۋلارىن سۇرادىم. جالعىز جازا الماسام، جيىرمامىز بىرىگىپ ورتاشا اڭگىمە قۇرارمىز. مەيلى، «بيعالي ءبىزدىڭ ۆەتۆراچتى» جازاتىن اقىن نە دەسە، و دەسىن، اۋىز وزىنىكى. سودان كەيىن الماتى بارىپ، اۋىلعا كەلتىرە الماي جۇرگەن ەڭ دوكەيىنە كورسەتپەكپىن. جاراتسا، جاتا-جاستانا حابارلاسا جاتارمىز، جاراتپاسا، حات-فورمۋلا جاتقان ساندىققا سالام دا تاستايمىن.
ءسوز سوڭىندا ءساليما جايىنا سوعايىن. رەستوراندا ۇزاق اڭگىمەلەستىك. بىزگە ارنالعان باياعى كوڭىلى كوڭىل. جىلاپ الدى. ءوزىن باقىتتى سانايدى. قاشىپ كەتكەن كۇيەۋىن قاتتى سىيلاپ، سۇيەتىن كورىنەدى. جۋىقتا اقشا ساپ جىبەرگەنىن ايتتى.
كەيىن سول جاقتاعى ءتاپ-تاۋىر تانىسىم اۋىلداعى ءار جىگىت ۇيلەنگەن سايىن ءساليمانىڭ جاسىرىن جىلاپ الاتىنىن سىر عىپ ايتتى.
قىزىق ادام، ءا؟
ال ازىرگە! حات كۇتەم. مەكەن-تۇراق بۇرىنعى.
سالەممەن، دوسىن بيعالي.
تارس ەسىمنەن شىعىپ كەتىپتى، ايدىن سوڭىندا تۇڭعىشتىڭ مەكتەپكە بارۋىن تويلاماقپىز. قاتىس. قۇرداستى قوسىپ ال. ءساليما دا كەلۋگە ۋادەسىن بەردى.
You Might Also Like
