قازبەك، "سك-4" جانە تاڭعى ءتۇس
«سق-4» تاعى دا تاناپقا قاراي بەتتەگەن ەكەن دەيدى. ەندى ون شاقتى رەت اينالسا بولدى، ات جالىنداي از عانا ەگىن ءبىتىپ قالادى. كەنەت، ۇيىعان كەشكى اۋاعا بۋالدىرلانىپ شوككەن شاڭ اراسىنان ەكى كىشكەنتاي قىز بالا اق كويلەكتەرى جەلبىرەپ شىعا كەلدى. تۇلىمشاقتارى سەلتەڭدەگەن ولار نازىك قولدارىن بۇلعاپ، كومبايننىڭ الدىن كەسە ۇمتىلدى. شۇقاناققا سۇرىنگەن انەبىر اپىل-عۇپىل باسقان كىشكەنەسى قۇلاپ تا قالا جازدادى.
رۋل ۇستاپ وتىرعان قازبەكتىڭ جۇرەگى شىم ەتتى. ياپىراۋ، قالامقاس پەن دينا قايدان ءجۇر؟
بانۋ بالالاردى باقپاي نە اي قاراعان؟ كومبايننىڭ استىنا تۇسەر مە ەكەن وزدەرى؟
تەجەگىش تۇتقاسىنا قولىن اپارا بەرگەن كومباينەر قارابارقىن كولەڭكەلەر قالبالاقتان قونا باستاعان تاناپتارعا كوز سالدى. ورىلعان بيداي جالدارى ۇزىننان-ۇزاق سايراپ جاتىر. سول ۇزىن-ۇزىن اق بۇلاقتاردىڭ ناق ورتاسىندا شابىلماعان ەگىن ۇيىسا ءتۇسىپ، ۇرپە-تۇرپە بولىپ تۇر. ءقازىر استىندا گۇرىلدەپ كەلە جاتقان «سك-4» ون شاقتى رەت اينالىپ شىقسا بولدى، قازبەك ءۇشىن بيىلعى جىلعى ەگىن وراعىنىڭ اقىر-تاقىر اياقتالىپ-اق قالعانى...
سودان كەيىن... سودان سوڭ كومبايندى اناۋ كوز ۇشىنداعى قىزىلتاڭعا بۇرادى، قىزىلتاڭدا ويتكەنى سامان كىرپىشتەن سالىنعان ۇيدە بانۋ توسىپ وتىر.
وسى وي باسىنا ورالۋى مۇڭ، تەجەگىشتى قۇشىرلانا باسىپ قالىپ ەدى، ساقينا-ساقينا ءتۇتىندى اتىپ-اتىپ جىبەرگەن كومباين ىلگەرى... جوق ىلگەرى بەتتەي المادى. «سق-4»ء-تىڭ الدىن توسا قول ۇستاسىپ، كويلەكتەرى اعاراڭداعان دينا مەن قالامقاس تۇر ەدى.
— اعا، توقتاڭىزشى، اعا. ءبىز بيداي ساباقتارى ەمەس، قالامقاس پەن دينامىز عوي...
... — قازبەك، ۆستاۆاي، داۆاي، ۆستاۆاي، قازبە-ەك! — يىعىنان قاپسىرا ۇستاعان بىرەۋ جۇلقىپ-جۇلقىپ قالدى. ماناۋراعان كۇيى كوزىن اشسا، جاڭاعى ساقينا-ساقينا ءتۇتىن اتقان «سك-4»-تە، كومباين الدىن كەس-كەستەگەن كىشكەنە سابيلەر دە لەزدە عايىپ بولىپ، ونىڭ ورنىن شيكىل سارى ءجۇز بەن كۇلمەڭدەگەن كوگىلدىر كوزدەر باستى. كادىمگى كۇندە: «قازاقشا ۇيرەت»...- دەپ، قىر سوڭىنان قالماي باسىن قاتىراتىن كومسومول ۇيىمىنىڭ سەكرەتارى گريشا... دينا مەن قالامقاستىڭ سۋرەتىن بالدىر-باتپاق بىر-ەكى اۋىز سوزىمەن وپ-وڭاي وشىرە سالعان گريشاعا ىزا بولعان قازبەك تەرىس اۋناپ كەتتى. «قالقالارىم-اي، تاڭ الدىندا تۇسكە كىردى عوي، تاڭ الدىندا تۇسكە كىرگەن ادام ساعىنىپ-سارعايىپ جۇرەدى دەۋشى ەدى».
اناۋ قايتا جابىستى.
— نۋ، كازبەك، جالقاۋوم بىت نە حوروشو. نە تاك لي؟
ەستىرتىپ ايتپاسا دا گريشانىڭ سوزدەرىن ىشتەي قۇپ العان جىگىت ەرىكسىز كۇلىپ جىبەردى. كومسورگتىڭ ادام ءتىلىن قيىننان قيىستىرىپ قالاي تابا قوياتىنىنا تاڭى بار. ءقازىر عوي گريشا: «جاڭابەكوۆ، سوزالاڭداماي، كانە، تۇر. ەگىن بولسا ماساعىنان توگىلەيىن دەپ تۇرعاندا بۇل جاتىسىڭا نە جورىق؟ سەن ءوزى وراق كەزىندە كومسومول مۇشەسىنىڭ ورنى قاي جەردە ەكەنىن بىلەسىن بە؟»- دەپ جانىن جاعادان الىپ، دىكەكتەپ كورسىنشى. ءبىراق گريشا ولاي دەمەدى، شۇلدىرلەپ: «جالقاۋوم بىت نە حوروشو»،- دەپ ەدى، بولدى، ءبىتتى، ىشىندە بىردەڭە ەرىپ سالا بەردى. «جاڭابەكوۆ جولداس» وسىلايشا ەگىن وراعى تۇسىندا جالقاۋ بولۋدىڭ كۇن كوتەرىلسە، دە، كەرگىپ جاتىپ الۋدىڭ تەرىستىگىن تۇسىنە قويدى. ونىڭ ۇستىنە جاتاقحاناداعى جىگىتتەر قاراس-قۇراڭ قيمىلداپ، توسەكتەرىن جيناي باستاپتى.
قازبەك جۋىنىپ قايتا ورالسا، اسپاز اپاي تۇننەن قالعان سورپانى جىلىتىپ، تۋرالعان قيار، پوميدورلاردى داستارقانعا ءتىزىپ قويىپتى. ىستىق كوتلەتى جانە تۇر. «اينالايىن، اپايىم-اي!»- دەدى ىشىنەن. قالايى شانىشقىنى كوتلەتكە كومىپ جىبەرىپ، كومەكەيلەتە اساپ ەدى، شالا پىسكەن ەت قازداي تىزىلگەن جاس تىستەردىڭ ىرقىنا كونبەي كىرت-كىرت ەتە قالعانى.
«اپاي-اي...» بۇل جولى رەنىشتى. الا جاز بويعى كورگەن كۇندەرى وسى. بىردە سورپا سۋ تاتىپ كەتسە، كەلەسى كۇنى قاسىقتى سالىپ قالساڭ تىك تۇرا قالاتىن ماكارون كوجە الدىڭا كەلە قالادى. وبالى نە كەرەك، تىرىسۋىن تىرىسادى-اق، قولىنان كەلمەسە، ەندى ءقايتسىن... سونى بىلگەن جىگىتتەر دە امالسىز شۋ شىعارمايدى، ءارى جۇمىستان شارشاپ-شالدىعىپ كەلگەن ادامعا تاس تا اس ەكەنى بەلگىلى، تاۋەكەل دەپ الدىنا كەلگەندى الىپ جىبەردى. سول ءداستۇر بويىنشا قازبەك تە ءتىس جارعان جوق.
ءبىراق كوڭىل تەرەڭىنىڭ تۇبىندە ءبىر كادىكتىڭ بايلانىپ قالعانى جانە راس. تاڭ الدىندا كورگەن ءتۇسى بار، مىنا شيكى كوتلەتى بار، قالاي دەگەنمەن ناۋقاننىڭ سوڭعى كۇنى ءساتتى باستالمادى...
سورپانى ءىشىپ، قيار، پوميدوردى سوعىن العاسىن الدىنداعى كوتلەتتى ىسىرا سالدى. ستول باسىنان بىلاي شىعا بەرىپ ەدى، گريشا تاعى جەتىپ كەلسىن. اۋەلى اراعا اي سالىپ، جاڭا كورىسىپ تۇرعانداي حال-جاعدايىن تاقىلداپ سۇرادى دەيسىڭ. «ە، جاقسى». «بالا-شاعانىڭ، بانۋدىڭ ءحالى قالاي؟» «جاقسى». ىشتەي: «مىناۋ نەگە قولتىققا كىرىپ، جانىن جاعاسىنان الىپ بارادى؟»- دەپ ويلاپ قويدى.
سونان سوڭ گريشا بەت-اۋزى شىلپ ەتپەستەن قازبەكتى الگى جەردە جاتىپ كەلىپ ماقتاعان. جاڭابەكوۆ دەگەنىن بريگادا، سوۆحوز، ول تۇگىل اۋدان جاستارىنىڭ ماڭداي الدىسى ەكەن. قازبەك: «ءاي، وسىنىڭ شىن با، ەي؟»- دەگەندەي كوزىنىڭ الاسىمەن قاراپ ەدى، وعان كومسورگ شالدىرار ەمەس، الدىعا ءتۇسىپ اعىلىپ بارادى. ەندى شە، بىلتىر بەس ءجۇز گەكتار ەگىن وردى. جاڭابەكوۆكە سۋ جاڭا «سيبيرياك» كومباينىن بەكىتىپ بەرۋگە وبلىستىق كومسومول كوميتەتى قاۋلى شىعاردى. موسكۆاداعى بۇكىل وداقتىق حالىق شارۋاشىلىعى جەتىستىكتەرى كورمەسىنە بارىپ قايتتى. بۇل ءبىر ادامنىڭ باسىنا از با.
ءسويتىپ، كومسورگ قازبەكتىڭ باسىن امالسىز يزەتتىرە بەرەتىن جىلى سوزدەردىڭ تيەگىن اعىتتى-اي كەلىپ كەپ. كەيىنگى جىلدارى سوۆحوز، اۋداندا الدا بولعانى شىن ەدى. بيىل دا ءساتى تۇسسە...
— بۇگىن سوۆحوز بويىنشا ەگىن وراعىن اياقتايمىز... ءبىر توپ جاس كومباينشىنى سەن باستاپ اپارساڭ...
ءوز ويىنا ءوزى ەلىگىپ تۇرىپ، گريشانىڭ سوزدەرىنە ىنتا قويماپ ەدى، سوڭعى سويلەمىنە كەلگەندە قۇلاق تىگە قالدى. «مىناۋ قايدا، كىمدەردى باستاپ اپاراسىڭ دەپ وتىر؟»
گريشا قازبەكتى قۇشاقتاعىسى كەلگەندەي يىعىنا قول سالدى دا، ارقاسىنان قاعىپ-قاعىپ قويىپ:
— قوستاناي وبلىسىنا باراسىڭ،- دەپ سالدى.
— قوستانايعا؟
— ءيا، كومەككە.
ءسوز بارىسىن جاڭا تۇسىنگەن قازبەك ىزا بولدى. باسە، نەعىپ استى-ۇستىنە ءتۇسىپ، جەزدەي قاقتاپ كەتتى دەپ ەدى. سويتسە قۇلار جەرىنە جۇمساق بوستەك توسەگەن ەكەن. سونشالىقتى ءتىلىن بەزەمەي-اق: «قوستانايعا باراسىڭ»،- دەپ تۋرا سالسا، جۇرەگى ۇشىپ كەتپەس ەدى عوي. قىزىل سوزگە الداناتىنداي مۇنى بالا دەپ تۇر ما؟ ال، ەندەشە، ەگەسكەندە بارمادى، جاڭابەكوۆ سول قوستانايىڭا بارمايدى.
— گريشا!- دەدى ول تىعىلىڭقىراپ سويلەپ، — گريشا، بەرى قارا!
كومسورگ «بەرى قارادى».
— بيىل مىندەتتەمەنى اسىرا ورىندادىم عوي؟
— ورىندادىڭ.
— بۇل - ءبىر. ەگىن اياقتالا دەمالىس بەرەمىز دەدىڭدەر مە؟
— ەكى،- دەدى گريشا كۇلىمدەي.
— جوق، وسى ءسوزىم راس پا؟
— راس...
— راس بولسا، قوستانايىڭا مەن بارا الماسپىن.
— نەگە، قازبەك؟
سول ورنىندا اڭتارىلىپ تۇرىپ قالعان كومسورگكە ول قايىرىلىپ قاراعان دا جوق، تابان استىنداعى ساباندى سىتىر-سىتىر سىندىرىپ، كومباينعا قاراي بەتتەدى. «باسە، نەگە، كومسورگ جولداس؟ سول سۇراقتى ەڭ الدىمەن وزىنە قويعانىڭ ءجون. نەگە؟ بىلتىر ۋادە ەتىلگەن «سيبيرياك» قايدا؟ انەۋگۇنى ەگىن وراعىنان كەيىن الاسىڭ دەگەن دەمالىس شە؟ قارا تەڭىز كۋرورتتارىنا بەرىلەتىن جولداما كانە؟ جوق تا جوق، ۇشتى-كۇيدى جوق... اۋ، ءبىز كۇندىك نورمامىزدى الدا-جالدا ورىنداي الماي قالساق شىر-پىرلارى شىعادى، ال وزدەرى شە؟ ايتىلعان سەرتتىڭ اتىلعان وق ەكەنىن ولار ۇمىتسا دا، جاڭابەكوۆ ۇمىتپايدى. ول ءوزى دە سوزىندە تۇرىن بەرەدى، سوعان قوسا باسقالاردىڭ دا ەكى ءسوزىن كوتەرە المايتىن جىگىت».
جىگىت تاڭعى شىقتى قىزىل اسىعىنان كەشكەن كۇيى ەگىن شەتىندە قاڭقايىپ تۇرعان كومباينعا قاراي اياڭدادى. پىشاق قىرىنداي قىراۋ تۇتقان مۇزداي وتىرعىشتان قاشقاقتاپ، «سك-4»ء-تى اينالىپ ءبىراز ءجۇردى. بوساعان تەتىكتەردى قاتايتتى، شالعى ساۋساقتارىن قولىنداعى كىلتپەن بىرلەپ قاعىپ، رەتتەپ شىقتى. ءسۇت پىسىرىمنەن كەيىن باسىن كوتەرىپ، كوكجيەككە قاراپ ەدى، كۇن قامشى سابى كوتەرىلگەن ەكەن. جازداعىداي ءدىر-دىر بالقىمايدى، قىزعىلت شەت-شەتى شاڭىتىپ تۇر.
باسپالداقپەن كابيناعا كوتەرىلدى. باتىس بەتتەگى قىزىلتاڭنىڭ مۇرجالارىنان كوتەرىلگەن تۇتىندەر ءبىر-بىر قول ورامالعا اينالىپ، جەلبىرەي قالىپتى. اۋىلدىڭ قاق ورتاسىندا ءوز ءۇيىنىڭ مۇرجاسىن ىزدەپ ەدى، تابا المادى. «بانۋ نە تىرشىلىك جاساپ ءجۇر ەكەن؟ سيىردى تابىنعا قوسىپ، مەكتەپكە قاراي اياڭداپ بارا جاتقان شىعار». بانۋ دەگەندە ۇيگە سوڭعى بارعاندا كەلىنشەگىنىڭ ويلاماعان جەردەن ونەر شىعارىپ، تەرىس قاراپ جىلاعانى ەسىنە ءتۇستى. «وۋ، نە بولدى، جارقىنىم؟»- دەيدى عوي بۇل باياعىسىنشا. سويتسە قازبەك دەگەنىڭىز ءۇي-جاي، مال-جاندى ۇمىتىپ، كادىمگىدەي دالا بەزىپ تەنتىرەپ كەتسە كەرەك. وعان سالسا، ۇي-كۇي دەگەنىڭىز انا اربايعان-ساربايعان «سق-4» ەكەن. كومباين شىركىننىڭ گۇر-گۇرى مەن اج-بۇجى قازبەك ءۇشىن قالامقاس پەن دينانىڭ پاپالاعان ۇنىنەن سۇيكىمدىرەك-مىس. قازبەك ءبۇيتىپ جىلدىڭ ءتورت مەزگىلىندە دالا بەزىپ كەتە بارسا، ەكى بالا كىرىپ كەلگەن اكەلەرىن تانىماي تىراعايلاپ تۇرا قاشاتىن كۇن دە تۋار.
بانۋ وسىنى از سوزبەن قىسقا-قىسقا تۇجىرىپ ايتسا دا، جىگىت قۇلاعىنا بيشىك شارتىلىنداي قاتقىل تيگەن. كەلىنشەگىنىڭ بەتىن قايتارار مايەكتى دالەلدى تابان استىندا تابا الماعاسىن امالسىز: «ءاي، باكە، ءسوزىڭ دۇرىس. قاتىرىپ تۇرىپ قورىتىندى شىعارامىز، بالەم»،- دەپ ەدى.
ال مۇنىڭ ءبارىن اناۋ سەلەۋ-سەلەۋ جيرەن شاش گريشا بىلە مە ەكەن؟
قايدان ءبىلسىن... بىلسە جاڭاعى: «نەگە، قازبەك، نەگە؟»- دەگەن سۇراقتى قويماس ەدى.
جىلدامدىق تۇتقاسىن بۋلىققان ىزامەن باسىپ قالىپ ەدى، ءدۇر ەتكەن «سك-4» العا ىتىپ كەتتى. سوسىن ساپ-سارى ماساقتاردىڭ تۇپ-تۋرا التى مەترىن تاسپاداي تىلىگى، جۇتىپ جاتتى، جۇتىپ جاتتى.
بۇل كەزدە كورشى الاپقا جولداسبەك، قايراقتار دا تۇسكەن ەكەن. قايتقان قۇستاي ءتىزىلىپ، القاپتى اپشىداي قۋىرىپ بارادى. كەشە كەشكە ءبارى دە: «ەرتەڭ تۇسكە دەيىن، بۇيىرسا، بولىمشەدەگى ەگىندى ورىپ بىتىرەمىز»،- دەپ ۋادە بايلاسقان. مىنا ەكپىن، مىنا جارىس سول ءسوزدىڭ تەگىن ەمەس ەكەنىن مەڭزەيدى.
كومبايننىڭ ءبىرقالىپتى گۋىلى مەن بۇرقىراعان قالىن شاڭ، الما-كەزەك كەلىپ، بۋنكەر استىنا توقتاي قالعان اۆتوماشينالاردىڭ قورابىنا قۇيىلىپ جاتقان ءدان تاسقىنى، قىسقاسى، كادىمگى كۇندەلىكتى جۇمىس قازبەككە ارى-بەرىدەن كەيىن تاڭەرتەڭگى اڭگىمەنى ۇمىتتىرىپ تا جىبەردى. بار وي-ماقساتى - باستالىپ كەتكەن ۇلى سارىندى سارىنعا جالعاستىرۋ. وسى تىلەك ۇستىندە قازبەك ءوزىنىڭ بيىل جيىرما بەس جاسقا تولعانىن، قامشى سابىنداي قىپ-قىسقا ءومىرىنىڭ جەتى جىلى كومباين ءرۋلى مەن تراكتور رىچاگىن ۇستاۋمەن وتكەنىن ويلاعان دا جوق. ءدال وسى كۇنى اۋداندىق كومسومول كوميتەتىنىڭ ءبىرىنشى سەكرەتارىنىڭ كابينەتىندە سوۆحوز، اۋدان بويىنشا تاعى وزىپ العا شىققان ونىڭ اتى اتالعانىن دا بىلمەيتىن.
ول تۋراسىندا ويلانۋعا ۋاقىتى جوق ەدى.
تۇسكە قاراي ءبارى تىندى. بيىلعى ەگىن وراعى اياقتالدى. كومباينداردىڭ سوڭىنان كوتەرىلگەن قالىڭ شاڭ سوناۋ ويپاڭعا قاراي شۇبالاڭداي جىلجىپ بارىپ، سوندا ۇيلىعىپ جاتتى. جولداسبەك، قايراق، تۇلكىبەكتەردىڭ دە كومبايندارى توقتاپ، ءار جەردە قالقيىپ-قالقيىپ تۇر.
قازبەك ءالى ورنىنان تۇرعان جوق. رۋلگە بار سالماعىن سالعان كۇيى الدىنا قاراپ وتىر. ماساق سۇيرەگەن سارتىشقان: «كەلەر كوكتەمگە دەيىن قوش! ءىس ءبىتتى، قۋ كەتتى...»- دەگەندەي شيق ەتىپ، ىنگە كىرىپ كەتتى.
قۇلاعى شىڭ-شىڭ ەتەدى.
ارى-بەرىدەن كەيىن ول دا تىندى.
جىم-جىرت.
كوكتەمنەن قارا كۇزگە دەيىن ەڭبەك ءدۇبىرى ءبىر تىنبايتىن مىنا دالاعا مۇنداي تىنىشتىق جاراسپايتىن دا سەكىلدى.
— قازبەك! ءاي، مىناۋ كەرەڭ بە ءوزى؟
كومبايننىڭ بۋنكەرىنە شىعىپ الىپ، اتتان سالىپ تۇرعان قايراق ەكەن.
— ءبارىڭ بەرى جينالىڭدار! ەگىن وراعى ءبىتتى! سەندەر جۋماساڭدار مەن ىرىمىن جاسايمىن.
قولىندا بوتەلكە. باسە، كەشە كەشكە اۋىلدان ورالعاندا قالتاسى تىم تومپايىپ كەلىپ ەدى.
جىگىت قايراقتىڭ كومباينىنا قاراي اياڭداپ بارا جاتىپ، سوڭىنا جالت بۇرىلعان. «سك-4» كۇنى بويعى ەكپىنى مەن ەنتىگىن ءالى دە باسا الماي تۇرعانداي ەڭىسكە قاراي قۇديىپ بارىپ توقتاپتى. ساۋساق ۇشىمەن ءتۇرتىپ قالسا، سىرعىپ بەرەتىندەي. قازبەك بالەنشەباي كۇنى استىندا تەمىر تۇلپارداي ويناقتاعان، ەڭبەكتى دە، زەينەتتى دە بىرگە كوتەرىپ العان الىپ ماشينانى اياپ كەتكەندەي بولدى. اياۋى مۇڭ ەكەن، بانۋ، گريشامەن بولعان جايسىز اڭگىمەلەر ەسىنەن تاس شىعىپ كەتتى. اينالا بەرە كۇبىر ەتىپ، ءبىر اۋىز ءسوزدى داۋىستاپ ايتىپ قالعانىن ءوزى دە اڭعارعان جوق.
«نەسى بار، بارامىن. كۇنى ەرتەڭ، قوستانايعا اتتانامىن. ول جاقتا قار جاۋىپ جاتقان كورىنەدى. كومباينشىلار كۇندى تۇنگە، ءتۇندى تاڭعا ۇرىپ ەڭبەك ەتىپ ءجۇر دەيدى. كومەك كەرەك...»
You Might Also Like
