كەمەڭگەر ادامدار پروبلەمالارىن قالاي شەشەدى: كلود شەننوننان 3 ساباق
كلود شەننون — وتكەن عاسىردىڭ ەڭ دانىشپان ادامدارىنىڭ ءبىرى، ونى، الان تيۋرينگپەن بىرگە، اقپاراتتىق ءداۋىردىڭ قالاۋشىسى دەپ اتايدى. زاماناۋي سيفرلىق كوممۋنيكاسيالار ارقا سۇيەگەن اقپارات تەورياسىن وسى شەننون ءتۇزدى. سونداي-اق ول كريپتوگرافيا مەن كريپتواناليتيكا تەورياسىن، ودان بولەك ويىندار، اۆتوماتتار تەورياسىن جانە باسقارۋ تەورياسىنىڭ دامۋىنا ەلەۋلى ۇلەس قوستى. ول باسى ءبۇتىن ينناۆاسيالىق نارسە ويلاپ تاپتى. ءبىراق ونىڭ ويلاۋ ءتاسىلى باسقا كەمەڭگەرلەر ءۇشىن كلاسسيكالىق بولىپ كەلدى. ماڭىزدىلىعىن كلود شەننوننىڭ ءوزى اتاپ كورسەتكەن جانە پروبلەمالاردى اسقان شەبەرلىكپەن ءبىر جاقتى قىلۋدى قالايتىن ءار ادام باسشىلىققا الۋى ءتيىس عۇلامالىقتىڭ نەگىزگى ءۇش قاعيداتىن دارالاپ الىپ وتىرمىز. پروبلەمالاردى اسقان شەبەرلىكپەن شەشۋدى قالايتىن ءار ادام باسشىلىققا الۋى ءتيىس جانە كلود شەننوننىڭ ءوزى ماڭىزدىلىعىن باسا ايتقان نەگىزگى ءۇش دانالىق قاعيداسىن ۇسىنامىز.
كلود ەلۆۋد شەننون — امەريكالىق ماتەماتيك، ينجەنەر، اقپاراتتاردىڭ ماتەماتيكالىق تەورياسىن جاساۋشىلاردىڭ ءبىرى.
نەگىزگى عىلىمي جۇمىستارى لوگيكالىق الگەبراعا، اقپارات تەورياسىنا، كيبەرنەتيكاعا ارنالعان.
ۇساق-تۇيەكتەرگە كىرىسپەس بۇرىن نەگىزىن انىقتاپ الىڭىز
قانداي دا ءبىر پروبلەمانىڭ شەشىمىن ىزدەمەي تۇرىپ، ونى ۇعىپ العان ابزال. ءبىر جولى ەينشتەين ەگەر ءبىزدىڭ پلانەتامىزدى 1 ساعات ىشىندە قۇتقارۋ كەرەك بولسا، 55 مينۋتىن ونى قالاي جۇزەگە اسىرۋ كەرەك ەكەنىن ويلانۋعا جۇمسايتىنىن ايتقان.
مۇنى كوبى بىلەدى. ءبىراق پروبلەمانىڭ وزەگىن قالاي ىزدەۋ كەرەك دەگەن ماسەلەگە كەلگەندە پىكىرلەر ءبولىنىپ كەتەدى.
ادامدار كوبىنە ۇساق-تۇيەككە تىم كوپ كوڭىل اۋدارادى. بۇعان ويلاۋدىڭ كليپيزاسياسى مەن فراگمەنتاسياسى اسەر ەتەدى (اقپاراتتىڭ شامادان تىس بولۋ ىقپالىنىڭ سالدارى). ءبىز ۇساق-تۇيەكتەردى ىسىرىپ تاستاپ، نەگىزگى ماسەلەگە نازاردى شوعىرلاۋدىڭ ورنىنىنا، ۇساق-تۇيەكتەر ءتۇپتىڭ تۇبىندە ءبىرتۇتاس نارسەگە بىرىگەتىنىنە ۇمىتتەنىپ، ءبىر ۇساقتان ەكىنشىسىنە ويىسا بەرەمىز.
شەننون باسقا جولمەن ءجۇردى. ءتىپتى ءومىربايانشىلارىنىڭ ايتۋىنشا، تىم ارىعا كەتتى. سول زاماننىڭ ماتەماتيكتەرى ونى ءوز ەڭبەكتەرىنىڭ كوبىندە قاتال جانە ايقىن بولمادى ەسەپتەدى. ەگەر بۇكىل ماڭىزى جوق ۇساق-تۇيەكتەردى الىپ تاستاماسا، پروبلەمانىڭ تۇبىرىنە جەتە المايسىڭ، دۇرىس شەشىمدى تابا المايسىڭ دەپ ەسەپتەدى ول.
كوبىنە، ماسەلەنىڭ تۇبىنە جەتكەن كەزدە، ول جەردە ايتارلىقتاي پروبلەمانىڭ جوق ەكەنىن تۇسىنەسىز. ءبىراق قاپتاعان ۇساق-تۇيەكتەر تۇيمەدەيدى تۇيەدەي قىلىپ تۇرادى. بۇل ۇساق-تۇيەكتەرگە كىرىسۋدەن الدىن، ماسەلەنىڭ نەگىزىن كورىپ الۋدىڭ قانشالىقتى ماڭىزدى ەكەنىن بىلدىرەدى. ولاي ەتپەگەن جاعدايدا ءسىز باسىنان باستاپ-اق قاتە جولعا ءتۇسىپ الۋىڭىز مۇمكىن.
بۇنىڭ ءبارى ۇساق-تۇيەكتەردىڭ ماڭىزى جوق دەگەندى بىلدىرمەيدى. ولاردىڭ كەيبىرى ءتىپتى بەيپروپورسيونال تۇردە ماڭىزدى. ءبىراق سونشالىقتى (ەگەر ودان كوپ بولىپ كەتپەسە) مۇلدەم پايداسى جوقتارى دا بار. ءسىز نەگىزىن كورىپ الماساڭىز، ۇساق-تۇيەكتەردىڭ قايسىسى قاجەت ەكەنىن بىلە المايسىز.
ءبىر مىسال كەلتىرەيىك: سىزدە فوتوسۋرەتتى تولىقتاي جۇكتەپ الا المايتىن ءالسىز كومپيۋتەر بار دەلىك. بۇل جاعدايدا سۋرەتتە نە بەينەلەنگەنىن ءتۇسىنۋ ءۇشىن بىرنەشە انىق ءۇزىندىنى كورگەنشە بۇلدىراعان پريەۆيۋدى كورگەن ارتىق بولادى. ءدال وسىنى كەز كەلگەن نارسەگە پايدالانا بەرۋگە بولادى.
تاپتاۋرىن جولدان شىعىڭىز
كوبىنە، كوپ ۋاقىتىمىزدى پروبلەما تۋرالى تولعانۋعا جۇمساعانىمىزدا، وزىمىزگە ءبىزدى تەك ءبىر عانا جولعا سالىپ وتىراتىن تۋننەلدىك باعىت ەففەكتىن جاساپ الامىز. ءبىز ءبىر نۇكتەدەن كىرىپ، ءاردايىم جاپادان جالعىز نۇسقاعا الىپ باراتىن لوگيكالىق ويلاۋ جۇيەسىن قولدانامىز. ماسەلەنى قايتا شەشىپ كورۋ بارىسىندا، ءبىر ويتۇيىنگە قايتالاپ كەلە بەرەمىز. شىعارماشىلىق ويلاۋ ازداپ باسقاشا جۇرەدى. ءار ساتىندە ءارتۇرلى ويتۇيىنگە كەلە الامىز، مۇلدەم باسقا شەشىمدەر ويلاپ تابا الامىز. ولاردىڭ بارلىعى بىردەي دۇرىس بولا قويمايدى، ءبىراق بىزدە مۇمكىندىك كوبيە تۇسەدى.
شەننوننىڭ ادىستەرىنىڭ ءبىرى پروبلەمانى بارىنشا كوپ جولدار ارقىلى قايتا ءتۇزۋ بولاتىن. بۇل ونىڭ (پروبلەمانىڭ) اسىرە ۇلكەيتىلۋىن نەمەسە اسىرە كىشىرەيتىلۋىن، تۇجىرىمنىڭ وزگەرۋىن، ينۆەرسياسىن (اۋدارىپ-توڭكەرىلۋىن) ءبىلدىرۋى مۇمكىن ەدى. بۇل جاتتىعۋدىڭ ماقساتى — نە بولىپ جاتقانىنا ءبىرتۇتاس كوزقاراس ءتۇزۋ.
ميىمىز مەنتالدى تۇزاققا وڭاي ءتۇسىپ قالادى، ول قاقپاننان بوسانۋدىڭ جاقسى ءتاسىلى — كەرى ساناقاتىڭ باسىن وزگەرتۋ. نەگىزى ماسەلەتۇيىندى نارسە ءبىزدىڭ پروبلەمانىڭ ءمانىن وزگەرتىپ جىبەرگەنىمىزدە ەمەس، ونى قالاي تۇسىنگەنىمىزدى وزگەرتكەنىمىزدە. ءبىز پروبلەما ايتىلاتىن فورمانى عانا وزگەرتەمىز. ماسەلەنىڭ ءتۇيىنى ءبىز پروبلەمانىڭ نەگىزىن، ونى قالاي تۇسىنگەنىمىزدى وزگەرتپەيمىز. ءبىز ونىڭ ايقىندالعان فورماسىن عانا وزگەرتەمىز.
ادەتتە وزىمىزگە «بۇل ماسەلەنى شەشۋدىڭ ەڭ جاقسى ءتاسىلى قانداي؟» دەپ سۇرايمىز. الايدا وزىمىزدەن «بۇل ماسەلەنى شەشۋدىڭ ەڭ ناشار ءتاسىلى قانداي؟» دەپ تە سۇراي الامىز. كورىپ تۇرعاندارىڭىزداي، ءىستىڭ ءمانى وزگەرمەيدى — تەك ءبىز وعان باسقا كوزقاراسپەن قاراي باستايمىز.
يدەيالاردىڭ كىرىسىن ەكى ەسەلەڭىز
كەمەڭگەر بولۋ ءۇشىن تۋداراتىن يدەيالاردىڭ ساپاسى عانا ەمەس، سونداي-اق ولاردىڭ سانى دا ماڭىزدى. ءبىرتالاي ناشار يدەيادان جاپ-جاقسى بىرەۋىن «قۇراستىرىپ» الۋعا بولادى. ەندىگى ماسەلە وسى جاقسى نەمەسە ناشار يدەيالاردىڭ ءبىرتالايىن قالاي شىعارا الامىز. (ونىڭ جولدارى كوپ، مىسالى وي-تالقى (brainstorm) نەمەسە گ. التشۋللەردىڭ ءومشت (ونەرتابىستىق ماسەلەلەردى شەشۋ تەورياسى) سەكىلدى كرەاتيۆتىك ادىستەمەلەر... ءبىراق اڭگىمە ولار تۋرالى ەمەس.)
شەننوننىڭ ۇستانعان قاعيداسى ادىستەمەلەردىڭ ءارقايسىسىنا وڭاي قولدانۋعا بولادى جانە ول قاعيدات ادىستەمەلەردى الدەنەشە ەسە كۇشەيتىپ بەرەدى. بۇل يدەيالاردى كوبەيتۋ قاعيداسى. شەننوننىڭ ءوزى بۇل جونىندە بىلاي دەگەن:
ەگەر يدەيانى كەيبىر ادامنىڭ ميىنا اتىپ جىبەرسەڭىز، ءسىز يدەيانىڭ جارتىسىن عانا الاسىز. سونىمەن قاتار باسقا ادامدار دا بار... ولار وزدەرىنە جىبەرىلگەن ءار يدەياعا ەكى يدەيا قىلىپ قايتارىپ بەرەدى.
بۇل جەردە گاپ يدەيانىڭ سانىندا عانا ەمەس. ەسكى يدەيالارعا سۇيەنە جاڭا يدەيا ءتۇزۋ قابىلەتى بەتىنە كورىنبەي، تومەن جاقتا جاتاتىن ءماندى ءتۇسىنۋ نەگىزىندە قۇرىلادى. ناشار يدەيالار، «جارتىلاي يدەيالار» كىرىس اقپاراتىن قاتە تۇسىنگەن كەزدە پايدا بولادى. ءسىز كىرىس اقپاراتىن بۇرمالاپ جىبەرەسىز. وسىدان سوڭ، البەتتە، بۇنداي سىنىق تەلەفوننان كوكەيگە قونىمدى ەشتەڭە شىقپايدى.
كىرىس يدەيالاردى كوبەيتە بەرۋگە تىرىسىڭىز، ءبىراق اۋەلى ولاردىڭ مان-مايەگىن ءتۇسىنۋدى ۇيرەنىڭىز. كۇن استىندا جاڭا ەشتەڭە جوق، دەگەن ەكەن سۇلەيمەن. جاڭا يدەيالاردىڭ جوق بولعانىنداي. ءبىر ەسكى يدەيادان ەكى جاڭا يدەيا تۇزەتىن ادامدار عانا بار.
قورىتىندى
كلود شەننون تۋماسىنان كەمەڭگەر بولعان جوق. بار بولعانى، ءارقايسىسىمىز پايداعا جاراتا الاتىن قاعيدالاردى تۇسىنە ءبىلدى. نەگىزگىنى كورۋ ءۇشىن ۇساق-تۇيەكتەردى الىپ تاستاڭىز. ماسەلەنى شىعارماشىلىق تۇرعىدان شەشۋدىڭ ەڭ جاقسى ءتاسىلى — وعان باسقا جاعىنان كوز سالۋ. بارىنشا كوپ يدەيانى ەسكى يدەيالاردان الىپ، شىعارا بەرىڭىز. سولاردىڭ اراسىنان جاۋھارلارى — قيىندىقتاردى ەڭسەرىپ، پروبلەمالاردى ءبىر جاقتى قىلۋعا جانە العا جۇرۋگە مۇمكىندىك بەرەتىن ەڭ وزىق نۇسقالار — الدىڭىزدان شىعادى. سىزدەرگە وسىنداي جاۋھارلاردىڭ كوپتەپ كەزدەسۋىن تىلەيمىز!
وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:
جاۋاپكەرشىلىكتىڭ ماڭىزى قانداي؟
You Might Also Like
-
قوجا ءبىر كۇنى قاساپتان ۇيىنە ەت الىپ كەلە جاتسا، ءبىر يت قولىنداعى ەتىن الا قاشىپتى. قوجا نە قىلارىن بىلمەي اڭ-تاڭ بولىپ الاقتاپ تۇرسا، ءبىر ەت الىپ كەلە جاتقان كىسىنى كورەدى. الگى ادام قاسىنا كەلە ب...
-
قازاق جۇرتىندا اۋىزدا سويلەنىپ جۇرگەن ءبىر ءسوز بار: «كەشە الاش الاش بولعاندا، الاشا حان بولعاندا، ءۇيىمىز — اعاش بولعاندا، ۇرانىمىز — الاش بولعاندا» دەسىپ كەلەدى. ونىڭ ءمانىسى:...
