InfoHub Logo

كەنەن ازىربايەۆ (1884-1976) — قازاقتىڭ ايگىلى حالىق اقىنى، كومپوزيتور. قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن ونەر قايراتكەرى. تۋىپ-وسكەن جەرى – جامبىل وبلىسىنىڭ قورداي اۋدانىنداعى ءماتىبۇلاق دەگەن ءوڭىر. عاسىرعا جۋىق عۇمىر كەشكەن كەنەن ءوزى ءومىر سۇرگەن زامانداعى ايگىلى «يۋن جارلىعى»، سونىمەن ساباقتاس 1916 جىلعى ۇلت-ازاتتىق قوزعالىسى، ودان سوڭعى قازان توڭكەرىسى، ۇجىمداستىرۋ ناۋقانى، حالىق داۋلەتىنىڭ جاپپاي تاركىلەنۋى، حالىقتى قىناداي قىرىپ كەتكەن اشارشىلىق، رەپرەسسيا، سوعىس، ودان كەيىنگى تىڭ يگەرۋ مەن ەكپىندى قۇرىلىستار سالۋ بارىسىنداعى جەلبۋاز ۇرانشىلدىق سياقتى حالىق تاعدىرىنا تۇبەگەيلى وزگەرىس ەنگىزگەن تاريحي وقيعالاردىڭ بەل ورتاسىندا بولدى.

جاي سىرتتاي باقىلاۋشى ەمەس، سول تاريحي وقيعالارعا كەنەن سەرگەك ارالاسىپ، ءوزىنىڭ ازاماتتىق پوزيسياسىن بويىنداعى بۋىرقانعان دارىنى ارقىلى ايعاقتاپ وتىردى. بۇل رەتتە، كەنەننىڭ ءانشى، اقىن، جىراۋ، كۇيشى رەتىندەگى الۋان ارنالى شىعارمالارىن ءوزى ءومىر سۇرگەن زامانىنىڭ جاندى شەجىرەسى دەۋگە بولادى. ول ءوز عۇمىرىندا جۇزدەن اسا ءان شىعارىپ، ونىڭ ولەڭىن دە ءوزى تۋىنداتىپ، بۇعان قوسا اسقان شەبەرلىكپەن ءوزى ورىنداعان ءبىرتۋار دارىن يەسى. سونداي-اق، ەكى جۇزدەي ليريكالىق، ديداكتيكالىق ارناۋلار مەن تولعاۋلاردىڭ اۆتورى. ونىڭ رەپەرتۋارىندا وڭداعان ەپيكالىق جىر-داستان بولعان. سول جىر-داستانداردى تاڭدى-تاڭعا ۇرىپ جىرلاپ، تىڭداۋشىسىنىڭ قۇلاق قۇرىشىن قاندىرىپ، حالىقتىڭ رۋحاني ۇيتقىسى بولعان تۇلعا.

ول ءان مەن جىردىڭ كەنشى اتانعان جەتىسۋدىڭ عانا ەمەس، ءيسى قازاقتىڭ انشىلىك-كۇيشىلىك، اقىندىق-جىرشىلىق، سال-سەرىلىك ءداستۇرىن تەرەڭ يگەرگەن ونەر تارلانى. كەنەننىڭ دارىن تەگەۋرىنى قازاقتىڭ ءان ونەرىن اۋەندىك ينتوناسيالىق جاعىنان بايىتىپ، ءاننىڭ ءتۇر-تۇلعاسىن جاڭا بيىكتەرگە كوتەرىپ، تاقىرىپ اياسىنا تاريحي-الەۋمەتتىك تىڭ مازمۇن دارىتىپ، سونى ورىستەرگە الىپ شىقتى. ونىڭ «بوزتورعاي»، «كوكشولاق»، «وي، بۇلبۇل»، «ون التىنشى جىل» سياقتى اندەرى اۋەندىك تولىمدى جاڭالىقتارىنا قوسا، ءبىتىم-قۇرىلىسى مەن تاقىرىبى تۇرعىسىنان دا وزىندىك ءتول سيپاتىمەن دارالانادى. بۇل اندەردىڭ قاي-قايسىسىنىڭ دا استارىندا ۋاقىت تىنىسىنا قوسا، ەڭ الدىمەن كەنەننىڭ ءوزىنىڭ تاريحي تۇيسىك-زەردەسى، جالتاعى جوق بولمىسى اڭعارىلادى. ماسەلەن، 16-شى جىلعى تولقۋدان كوپ بۇرىن دۇنيەگە كەلگەن «وي، بۇلبۇل» ولەڭىندە بۇلبۇلمەن مۇڭداسا وتىرىپ، «قاڭعىرتقان ەكەۋمىزدى پاتشا قۇرعىر» دەگەن ءسوزدى ايتۋ ءۇشىن ىزا-كەككە قوسا، سول كەزدەگى ىرىپ-شىرىگەن ساياسي احۋالدى تۇسىنەتىن كورەگەن زەردە كەرەك قوي. نەمەسە، كۇندەي كۇركىرەگەن وتان سوعىسىنىڭ العاشقى كۇندەرىندە-اق الاتاۋدىڭ اق يىق قىرانىنداي ساڭقىلداپ، «ءبىزدىڭ وتان جەڭەدى!» دەپ جار سالۋى – ەرگە لايىق جالتاقسىز سەنىمنىڭ، اقىنعا لايىق ءوپتيميزمنىڭ، اقىلگويگە لايىق كورەگەندىكتىڭ ايعاعى بولسا كەرەك.

كەنەن ازىربايەۆ ارتىنا ولمەس مول مۇرا قالدىرىپ، حالىقتىڭ عاسىرلار بويى قالىپتاسقان رۋحاني اسىل قازىنالارىن بۇگىنگى ومىرىمەن ساباقتاستىرۋعا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان ونەرپاز. اقيىق اقىننىڭ ولمەس ولەڭ-جىرلارى ولمەس مول مۇرا قالدىرىپ، حالىقتىڭ عاسىرلار بويى قالىپتاسقان رۋحاني اسىل قازىنالارىن بۇگىنگى ومىرىمەن ساباقتاستىرۋعا ولشەۋسىز ۇلەس قوسقان ونەرپاز. اقيىق اقىننىڭ ولمەس ولەڭ-جىرلارى مەن اسەم ان-كۇيلەرى حالىقپەن بىرگە ماڭگى جاساي بەرمەك.

---