InfoHub Logo

كەسىرتكە — قابىرشاقتىلاردىڭ ءبىر وترياد تارماعى. ولار جەر شارىنىڭ سۋىق ايماقتارىنان باسقا جەرىنىڭ بارىنە دەرلىك تارالعان. بۇلاردىڭ قازىرگى كەزدە 20 تۇقىمداسقا، 350 تۋىسقا بىرىگەتىن 4000-نان استام ءتۇرى بار. قازاقستاندا 6 تۇقىمداسى (جارماسقى، ەشكىەمەر، كەسەل، ۇرشىقساپ، جابىسقاق، كادىمگى كەسىرتكە)، 13 تۋىسى، 30 ءتۇرى كەڭ تارالعان. كادىمگى كەسىرتكە تۇقىمداسىنىڭ رەسپۋبليكامىزدا 2 تۋىسى بار. بۇلاردىڭ قازاقستاندا 11 ءتۇرى كەزدەسەدى. مىسالى: سەكىرگىش كەسىرتكە (تۇرقى 12 سم-دەي) رەسپۋبليكانىڭ سولتۇستىك بولىگىندە، التاي، ساۋىر، جەتىسۋ (جوڭعار) الاتاۋى، تارباعاتاي، كۇنگەي الاتاۋىندا؛ ءتىرى تۋاتىن كەسىرتكە (تۇرقى 7،5 سم-دەي) باتىس قازاقستان، اقمولا وبلىستارىندا، التايدا؛ جۇگىرگىش كەسىرتكە (تۇرقى 8،5 سم-دەي) مەن ورتاشا كەسىرتكە (تۇرقى 7 سم-دەي) رەسپۋبليكانىڭ وڭتۇستىك ايماقتارىندا؛ جولاقتى كەسىرتكە (6 سم-دەي) كاسپيي ماڭىنداعى قۇمنان باستاپ، الاكولگە دەيىن؛ تورلى كەسىرتكە (تۇرقى 10 سم-دەي) ارال تەڭىزىنەن الاكولگە دەيىن تارالعان.

كەسىرتكەلەردىڭ كوپتەگەن ءتۇرى جەردە جۇرەدى، اعاشقا، بۇتاعا ورمەلەي الادى، قۇمعا باتىپ كەتەتىن تۇرلەرى دە بار (بات-بات كەسىرتكە). گالاپاگوس يگۋاناسى مۇحيت جيەگىنە جاقىن جەردەگى سۋدا كەزدەسەدى. دەنەسى جالپاق، قىسقا نە ۇزىنشا كەلەدى. دەنەسىنىڭ تۇرقى 3،5 سم-دەن 4 م-گە دەيىن جەتەدى. تەرى قابىرشاعىنىڭ ءپىشىنى، قۇرىلىسى، ۇلكەندىگى اركەلكى، ونىڭ تۇرلىك جىكتەلىمگە بولگەندە ۇلكەن ءمانى بار. اياعى كەيبىر تۇرىندە وتە جاقسى جەتىلگەن، كەيبىرەۋىندە رەدۋكسياعا ۇشىراعان (تەك كالدىعى قالعان). ءتىسى ءبىرقىرلى كەيدە كوپقىرلى بولادى. ءتىلىنىڭ قۇرىلىسى دا ءار ءتۇرلى. مىسالى، جارماسقى مەن ەشكىەمەردە — جالپاق، قالىڭ ەتتى؛ كەسەلدە — ۇزىن، ۇشى ەكى ايىرىلعان؛ حامەلەوندا — وتە ۇزىن، ءتۇپ جاعىنا قاراي جۋاندايدى. كوزدەرىنىڭ قاباعى قوزعالمالى، ويناقشىپ تۇرادى. ءقاۋىپ تونگەندە كوبى قۇيرىعىن ءۇزىپ تاستاپ قاشادى، ءبىراق كوپ كەشكپەي جاڭادان قۇيرىق پايدا بولىپ بۇرىڭعى قالپىنا كەلەدى. كەسىرتكەلەردىڭ كوپشىلىگى جۇمىرتقالايدى. ۇساق تۇرلەرى 1-2، ورتاشالارى 8-10، ىرىلەرى 10-نان استام جۇمىرتقا سالادى.

كەسىرتكەلەردىڭ اراسىندا جەمىن كۇندىز دە، تۇندە دە اۋلايتىن تۇرلەرى بار. ءتۇرلى جاندىكتەرمەن جانە ولاردىڭ دەرناسىلدەرىمەن، ورمەكشىلەرمەن،مولليۋسكيلەرمەن، قۇرتتارمەن، ۇساق كەمىرۋشىلەرمەن، قۇستار جانە ولاردىڭ جۇمىرتقاسىمەن، باقا، جىلاندارمەن، ازداعان ءتۇرى وسىمدىكتىڭ جۇمساق بولىكتەرىمەن، جەمىسىمەن جانە تۇقىمىمەن قورەكتەنەدى.

كەسىرتكەلەر — اۋىل شارۋاشىلىعىنا زياندى جاندىكتەردى جەپ، نەگىزىنەن، پايدا كەلتىرەتىن جانۋارلار، بىراك كەسىرتكەلەردىڭ اراسىندا دەنەلەرىندە جاندىكتەردىڭ، كەنەنىڭ قانسورعىش تۇرلەرى تىرشىلىك ەتىپ، ادامعا، جانۋارلارعا، مالعا ءقاۋىپتى اۋرۋ قوزدىرعىشتارىن تاراتاتىن تۇرلەرى دە بار. كەسىرتكەلەردىڭ تەرىسىنەن ءتۇرلى بۇيىمدار جاسالادى. كەيبىر تۇرلەرى ۋلى كەلەدى. كەسىرتكەلەر كوپ اۋلانعان، ولاردىڭ سانىنىڭ جىلدان-جىلعا ازايۋىنا بايلانىستى قورعاۋعا الىنىپ، 36 ءتۇرى مەن ءتۇر تارماعى حالىقارالىق تابيعات قورعاۋ وداعىنىڭ "قىزىل كىتابىنا"، ال رەسپۋبليكاداعى 3 ءتۇرى (جۇمىرباس شۇبار كەسىرتكەلەر، زايسان جۇمىرباس كەسىرتكەسى جانە كەسەل) قازاقستاننىڭ "قىزىل كىتابىنا" ەنگىزىلگەن.

وقۋعا كەڭەس بەرەمىز:

جىلان

كۇزگى تابيعات اياسىنداعى جانۋارلار

ەرەكشە تۇستەگى جانۋارلار

جانۋارلاردىڭ كەيبىر قاسيەتتەرى

جانۋارلار بالالارىمەن

جان-جانۋارلار اتاۋلارى

جانۋارلاردىڭ رەنتگەن سۋرەتتەرى

قىزىل كىتاپقا ەنگەن جانۋارلار (ومىرتقالىلار)

---