InfoHub Logo

ۇلى وتان سوعىسىنا قاتىسىپ ەرەن ەرلىك كورسەتكەن، ديۆيزيا كومانديرى بولىپ قاندى شايقاستارعا قاتىسقان گۆارديا گەنەرال-مايورى، كەڭەس وداعى باتىرى عاني سافيۋللينگە 115 جىل تولدى. 

سافيۋللين عاني بەكىن ۇلى 1905 جىلى 1 شىلدەدە ستارىي كاشير اۋىلىندا، قازىرگى تاتارستاننىڭ سارمانوۆ اۋدانىندا، شارۋا وتباسىندا دۇنيەگە كەلگەن. ۇلتى تاتار. ول اۋىل مەدرەسەسىندە وقىعان. 1920 جىلى اتا-اناسىنان ايىرىلعان. 1922 جىلى تورعاي دالاسىندا شوپان بولىپ، مال باعۋعا جۇمىسقا ورنالاسقان. سول جىلى اۋداندىق پارتيا كوميتەتەىنىڭ حاتشىسى بولىپ، كومسومول قاتارىنا قوسىلدى. 1923-1926 جىلدارى وبلىستىق كەڭەس مەكتەبىندە وقىپ، كەيىننەن سەمەي قالاسىنداعى  بۇقتىرما اۋداندىق كومسومول كوميتەتىندە نۇسقاۋشى بولىپ ورنالاسادى.
1927 جىلدىڭ تامىز ايىندا عاني سافيۋللين قىزىل ارميا قاتارىنا شاقىرىلدى. ول 1-اتتى اسكەري ديۆيزياسىنىڭ 1ء-شى كەڭەستىك كازاق پولكىندە وترياد باستىعى، ۆزۆود كومانديرىنىڭ كومەكشىسى بولىپ قىزمەت ەتەدى. 1930-1931 جىلدارى ماسكەۋدەگى وگپۋ جوعارى شەكارا مەكتەبىندە وقىدى. ال، 1941 جىلى سافيۋللين م.ۆ. فرۋنزە اتىنداعى  قىزىل ارميا اسكەري اكادەمياسىن ءتامامدادى. سول جىلدان باستاپ باتىس مايداننىڭ 22-ارمياسىنىڭ 256-اتقىشتار ديۆيزياسىنىڭ 930-شى اتقىشتار پولكىنىڭ كومانديرى بولىپ، ماسكەۋ، كالينين، سمولەنسك، ۆەليكولۋتسك اۋماعىنداعى مايداندارعا  قاتىستى. 1942 جىلى حاركوۆ، دونباسس، كۋرسك، ۆورونەج، روستوۆ وبلىستارى اۋماعىنداعى قورعانىس ۇرىستارىنا،  38-اتقىشتار ديۆيزياسىن باسقارىپ ستالينگراد شايقاسىنا قاتىستى.
عاني سافيۋللين ءوزى قاتىسقان ستالينگراد شايقاسى تۋرالى: «ستالينگرادتىڭ شالعاي ىرگەسىنەن باستالعان ۇرىستاردان بەرى ءبىزدىڭ 38-ديۆيزيا 16 مىڭنان استام سولدات پەن وفيسەردى تۇتقىنعا الدى، 62 تانكتى، 22 ۇشاقتى، 3 بروندى پويىزدى، 400-دەن اسا زەڭبىرەك پەن مينومەتتى قولعا ءتۇسىردى، 108 تانكىنى، مىڭنان اسا اۆتوماشينانى قيراتتى. نەمىس-فاشيست باسقىنشىلارىمەن ستالينگراد تۇبىندە بولعان ۇرىستاردا جاۋىنگەرلەر ءوز اتىنا كىر كەلتىرگەن جوق. ولار مايدانعا جۇرەر الدىندا قازاق جەرىندە بەرگەن انتتى ابىرويمەن ورىنداپ شىقتى» – دەپ،  قازاقستاندىق جاۋىنگەرلەردىڭ ەرلىگىن وسىلايشا كورسەتتى. 

ستالينگرادتى ازات ەتۋدەگى ەرلىكتەرى ءۇشىن 38-اتقىشتار ديۆيزياسى 73-گۆارديالىق  ديۆيزيا دەپ اتالدى. ال، ديۆيزيا جاۋىنگەرلەرى مەن كومانديرلەرى ۇرىستاعى  قاھارماندىقتارى ءۇشىن ماراپاتتالسا، ديۆيزيا كومانديرى ع.سافيۋللين 1943 جىلى 26 قازاندا كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى  اتاعىمەن ناگرادتالدى. 

پولكوۆنيك ع.سافيۋللين ديۆيزياسى سوعىستا ەرەن ەرلىك تانىتىپ، جاۋدىڭ 120 تانكىسىمەن 8 000 اۆتوماشيناسىن جويعان ەدى. وسى كەزەڭنىڭ ءبىر كورىنىسىن ەسكە الساق، ع.سافيۋللين نەمىستىڭ گەنەرال فون درەببەردىڭ 297-ديۆيزياسىن تالقانداپ 8000-عا جۋىق گيتلەرشىنى تۇتقىنعا الدى. گيتلەر ارمياسىنىڭ كومانديرى فون درەببەر تىزە بۇگەر الدىندا: «بۇدان بىلايعى قارسىلاسۋدى  پايداسىز دەپ بىلەمىن، قاراماعىمداعى سولداتتار مەن وفيسەرلەردىڭ ومىرىنە جاۋاپتى بولعاندىعىمنان ەڭ بولماسا قالعاندارىن ساقتاپ قالعىم كەلەدى، مەن ديۆيزيانىڭ بارشا ادامدارىمەن بىرگە قىزىل ارميانىڭ 38-ديۆيزياسىنىڭ كومانديرىنە تۇتقىنعا بەرىلۋدى ۇيعاردىم. دۇشپان بولساق تا، سوناۋ حاركوۆتان ۆولگاعا دەيىن ەرلىكپەن سوعىسىپ كەلە جاتقان بۇل ديۆيزيانىڭ جاۋىنگەرلىك جولىن مويىندايمىن» – دەپ، باس يگەنىن وسىلايشا جەتكىزەدى.
عاني سافيۋللين 1945 جىلى  2ء-شى ۋكراين مايدانىنىڭ 53ء-شى ارمياسىنىڭ 57ء-شى گۆارديالىق اتقىشتار كورپۋسىنىڭ كومانديرى بولىپ، براتيسلاۆا-برنوۆو جانە پراگا اۋماعىنداعى شابۋىلدارعا قاتىستى. 1945 جىلدىڭ جاز ايلارىندا ارميا قيىر شىعىسقا  اۋىستىرىلدى. زابايكالە مايدانىنىڭ قۇرامىندا ول كەڭەس-جاپون سوعىسىنىڭ حينگانو-مۋكدەن وپەراسياسىنا قاتىستى. جاپونيانى جەڭگەننەن كەيىن ول وسى جىلدىڭ قاراشا ايىنا دەيىن كورپۋستى باسقاردى.

1947 جىلدىڭ ءساۋىر ايىنان باستاپ، 38ء-شى گۆارديالىق دەسانتتىق كورپۋس كومانديرىنىڭ ورىنباسارى قىزمەتىن اتقاردى. ءبىراق 1949 جىلى ول ءوز قىزمەتىنەن بوساتىلىپ، تاتار ءاسسر-نىڭ استاناسى قازاندا قىزمەتىن جالعاستىردى. ول ءومىرىنىڭ سوڭعى جىلدارىن قازان قالاسىندا وتكىزىپ، 1973 جىلدىڭ 14ء-شى قازانىندا قايتىس بولدى. عاني سافيۋللين قازان قالاسىنداعى ارسك زيراتىندا جەرلەندى.

باتىردىڭ ەرلىگى ەسكەرىلىپ، قازان قالاسىنىڭ  ەدىل بويىنداعى ورتالىق كوشەسى  ونىڭ ەسىمىمەن اتالدى. 2014 جىلى  كەڭەس  وداعىنىڭ باتىرى ع.ءسافيۋلليننىڭ ەسىمى نيجنەكامسك قالاسىنداعى ەدىل فەدەرالدىق وكرۋگىنىڭ تاتارستان كادەت كورپۋسىنا بەرىلدى. 2015 جىلى 6 مامىردا يسكە-كيشيت اۋىلىندا كەڭەس وداعىنىڭ باتىرى  ع.سافيۋللينگە جانە ۇلى وتان سوعىسى كەزىندە قازا تاپقان جاۋىنگەرلەردى  ەسكە الۋعا ارنالعان مۇراجاي كەشەنى اشىلدى.

قورىتىندىلاي كەلسەك، ەلى ءۇشىن جانىن قيىپ، ەرەن ەرلىك تانىتقان قاھارمان  باتىر عاني سافيۋللينگە بيىل 115 جىل تولىپ  وتىر. سوعىستا كەۋدەسىن وققا توسىپ، جانقيارلىق تانىتقان باتىرلاردىڭ ەرلىگى مەن ەسىمى قاشاندا جانىمىزدا ساقتالادى. ولاردىڭ قاھارماندىعى مەن وجەتتىلىگىنە، تاباندىلىعى مەن قايسارلىعىنا، باتىلدىعى مەن باتىرلىعىنا ءارقاشان باس يەمىز.

بولات سايلان، ءال-فارابي اتىنداعى  ءقازۇۋ-نىڭ پروفەسسورى، ت.ع.د.
جاننا ساپيوللينا، 1 كۋرس ستۋدەنتى.                                                                   

---