InfoHub Logo

ىلگەرگى كەزدە بىرنەشە كوك كەپتەر پاتشاسىمەن ءبىر جەردى مەكەن قىلىپ جاتىپتى. كۇندەردە ءبىر كۇن ارالارىنان ءبىر توپ كەپتەر ءبىر جاققا جولاۋشى بارىپ كەلىپ، مۇنداعى كەپتەرلەرگە كورىسىپ، ەسەندىك سۇراسىپ بولعاننان كەيىن، بارىپ، كەلگەن جەرلەرىنەن حابار بەرىپ، ءسوز اراسىندا ايتىپتى:

— ءبىر كەرۋەن ساراي بار ەكەن، سول سارايداعى كەرۋەندەر كوشىپ، سارايىن قالدىرىپ، باسقا جاققا كەتىپتى. ول سارايى يەسىز قالىپتى. قانشا زاماننان بەرى حالىق مەكەن قىلعان سارايلاردا ەسەپسىز داندەر توگىلىپ قالىپتى. ەندى بىزگە ۇقساس قۇستار مەكەن قىلۋعا ءتيىستى بولىپتى.

— ەندى سول سارايعا كوشسەك، ءۇش-تورت كۇندە جەتىپ بارىپ، راقاتقا باتار ەدىك، – دەيدى. ونى بارشاسى ماقۇل كورىپ، پاتشاسىنا ارىز قىلىپتى:

— سىيلى ءبىزدىڭ پاتشامىز، بىزدەن بىرنەشە كەپتەرلەر جولاۋشى كەلگەن ەدى، سول ءبىر جاقسى حابار ايتىپ كەلدى. ءبىر كەرۋەن سارايى بار ەكەن، سول سارايدىڭ ادامدارى كەتىپ، سارايى بوس قالىپتى. توگىلگەن استىقتارى بار – دەيدى. سىزدەن رۇقسات بولسا، سول جەرگە كوشىپ بارىپ، سول سارايدى مەكەن قىلساق، ءۇش-تورت كۇندىك جول ەكەن، سىزدەن تىلەك قىلامىز. ەندىگى ءامىر وزىڭىزدەن، – دەپ سوزدەرىن ءبىتىرىپتى. سول كەزدە پاتشاسى:

— سىزدەر بۇل اڭگىمەنى قويىڭىزدار، وسى ۇيرەنگەن جەرىمىزدە تۇرايىق. بۇرىنعى ريزىقتى مىسە قىلايىق. «پالەن جەردە باقىر بار، بارسا، باقىر تۇگىل تاقىر دا جوق»، «ارتىق بولامىن دەپ تىرتىق بولىپتى»، «سارى يت ساۋعا سۇرايمىن دەپ، داۋعا قالىپتى» دەگەن ماقالداعىداي بولمايىق،–دەيدى.

كوك كەپتەرلەر:

— سۇيىكتى پاتشامىز، بارشا بۇقارا حالقىڭىز اتىنان وتىنەمىز. سول بوس سارايدى ءسىز بەن ءبىز، مەكەن قىلىپ تۇرۋعا ءتيىسپىز. ءۇش-تورت كۇندىك جول مەحناتىن موينىمىزعا الىپ، زور راقاتقا جەتەمىز – دەپ وتىنىسەدى.

پاتشاسى ايتادى:

— كوپشىلىك، بارماقتى ماقۇل دەسەڭىزدەر دە مەنىڭ كوڭىلىمە ۇنامايدى. الايدا، بارۋعا نيەت قىلىپسىڭدار، ەندى بارالىق، – دەپ، ءبارى ماقۇلداسىپ، كەرۋەن سارايىنا قاراتا جول تارتىپتى. بارشاسى ۇشىپ كەلە جاتسا، جولدا ءبىر ساياتشى تۇزاق قۇرىپ، كوپ ءدان شاشىپ قويىپتى. كەپتەرلەر ءداندى كورىپ الدانىپ، قۇلقىن تۇزاعىنا ۇيىپ، بارشاسى قونا قالادى. بىرىنەن-بىرى قىزعانىسىپ، ءبىرىن-بىرى يتەرىپ، باستىعى پاتشاسى بولىپ تۇزاققا ىلىنەدى. ول كەزدە تۇزاق قۇرۋشى ساياتشى تۇزاق باسىندا جوق ەكەن، ءبىر قارعا كورىپ، ساياتشىعا حابار قىلماق ءۇشىن قارقىلداي جونەلەدى. قارعانىڭ قارقىلداعان داۋسىن ەستىسىمەن، ساياتشى: «قارعا قارقىلدايدى، تۇزاققا ءبىر نارسە ءتۇسىپ قالعان شىعار» دەپ، تۇزاعىنا قاراي جۇگىرەدى. سول ۋاقىتتا كەپتەردىڭ پاتشاسى ايتادى؛

— مەن ايتقان ەدىم، كونبەدىڭدەر، ەندى قۇلقىن تۇزاعىنا ىلىندىك. ءقازىر ساياتشى كەلىپ باسىمىزدى كەسىپ، ەتىمىزدى تاماق، ءجۇنىمىزدى جاستىق قىلادى.

كەپتەرلەردىڭ بارشاسى جىلاپ، جاننان ءۇمىت ءۇزىپ، قايعىرىسىپ تۇرادى. سوندا پاتشا ايتادى:

— ەندى ماعان ءبىر وي كەلدى. بارلىعىڭ بىردەي دەم قوسىپ، ءبارىڭ بىردەن قانات قاعىپ ۇمتىلىڭدار. وسىلاي ىستەسەك، بالكىم، تۇزاقتى ءۇزىپ الىپ كەتەر مە ەكەنبىز، – دەپ، بىر-بىرىنە كۇش قوسىپ، قاناتتارىن قاعىسادى. تۇزاقتى جۇلىپ، اسپانعا شىعادى. كەرۋەن سارايىنا قاراي ۇشىپ كەتە بارادى. ساياتشى كەپتەرلەردىڭ ارتىنان جۇگىرىپ، جەتە الماي قالا بەرەدى. باعاناعى حابارشى قارعا ارتتارىنان ۇشىپ، بۇل كەپتەرلەر قاي جەرگە قونار ەكەن، قونعان جەرىن كورىپ، ساياتشىعا حابار قىلايىن دەپ، ارتىنان بىرگە ۇشىپ جۇرە بەرەدى. قاتتى شوشىپ قالعان كەپتەرلەر ەش جەرگە قونباستان، دامىلسىز ۇشىپ وتىرىپ، كەرۋەن سارايىنا كەلىپ قونادى. قارعا دا سارايدىڭ تاپ الدىنا كەلىپ، قونىپ وتىر ەكەن. قايتىپ بارىپ حابار قىلۋعا ساياتشى الىس جەردە قالادى. كەپتەردىڭ پاتشاسى ايتادى:

— انە ءبىر كورىنگەن ۇلكەن وردا ىنگە مەنى جەتكىزىڭدەر! – دەيدى. كەپتەرلەر پاتشاسىن وردا ىنگە جەتكىزەدى.

كەپتەر پاتشاسى ايتادى:

— ە، تىشقان ءپىرادار، ىنىڭنەن شىق! – دەيدى. تىشقان پاتشاسى ىنىنەن شىعا كەلەدى. ەكى پاتشا ەسەندەسىپ بولعان سوڭ، كەپتەردىڭ پاتشاسى ايتادى:

— ەي، ءپىرادار، تىشقان پاتشاسى، مەن قانشا كەپتەرىممەن كۇلقىن تۇزاعىنا ءىلىنىپ، شەرمەندە بولىپ قالدىم. ەندى ءسىز ماعان ءبىر جاردەمشىلىك قىلىپ، مەنى وسى تۇزاقتان بوساتساڭىز ەكەن، – دەپ، وتىنەدى. سول كەزدە تىشقان پاتشاسى اسكەرلەرىنە ءامىر قىلىپ، كەپتەرلەردىڭ تۇزاعىن قىرقىپ، پاتشا مەن كەپتەرلەردى تۇزاقتان ازات قىلادى. پاتشا مەن كەپتەرلەر تۇزاقتان بوسانىپ، تىشقان پاتشاسىنا راقمەت ايتادى.

— ەي، ءپىرادار، تىشقان پاتشاسى، راقمەت، ءسىزدىڭ بىزگە قىلعان جاقسىلىعىڭىز دۇنيە قازىناسىمەن تولسىن. بەلگىلى ماقال بار: «جاقسىلىققا جاقسىلىق» دەگەن، مەن سىزبەن دوس بولىپ، ءبىر جاقسىلىك، قىزمەت قىلارمىن دەگەن ءۇمىتىم بار، – دەيدى.

سوندا تىشقان پاتشاسى جاۋاپ قايىرادى:

— ەي، ءپىرادار، كەپتەر پاتشاسى، مەن سىزگە قىلعان جاقسىلىقتى مىندەت تە قىلمايمىن، سىزبەن دوس تا بولمايمىن. ويتكەنى «جاقسىلىققا جاماندىق» دەگەن تاعى ءبىر بەلگىلى ماقال بار.

كەپتەر پاتشاسى ايتادى:

— ەي، تىشقان ءپىرادار، ءسىز قاتەلەسەسىز. ءسىز مەنى ولىمنەن قۇتقاردىڭىز. سول جاقسىلىققا مەن قالايشا جاماندىق قىلامىن، – دەيدى. سوندا تىشقان پاتشاسى ايتادى:

— ءسىز ىلگەرىدە جاقسىلىققا جاماندىق قىلعانداردى ەستىمەگەن ەكەنسىز، – دەيدى.

سوندا كەپتەر پاتشاسى ايتادى:

— قالايشا جاقسىلىققا جاماندىق بار ەكەن، ايتىڭىز، ەستيىن، – دەيدى.

— ولاي بولسا، مەن سىزگە باستان-اياق بايان قىلايىن، ءسىز قۇلاق سالىپ تىڭداڭىز.

— ماقۇل، بايان ەتىڭىز، – دەيدى.

سوندا تىشقان پاتشاسى ايتادى:

— ىلگەرى ۋاقىتتا ءبىر توپ ساۋداگەر جولعا شىعىپتى. بۇلاردىڭ ىشىندە اتى ارىق، ءوزى ءعارىپ ءبىر ءمۇساپىر بار ەكەن. ءبىر ورماندى جەرگە كەلگەندە، باياعى ءمۇساپىردىڭ ارىق اتى بولدىرىپ جۇرمەيدى. سوندا قاسىنداعى جولداس بولعان ساۋداگەرلەر:

— ءسىز ەندى اتىڭىزدى باعىپ، ءبىزدىڭ ارتىمىزدان كەلەرسىز، سىزگە قاراي الماسپىز، – دەپ تاستاپ كەتە بەرەدى.

ءمۇساپىر بەيشارا جولداستارى كەتكەن سوڭ، كوڭىلى جامان بولىپ: «ە، شىركىن، ەگەر دە مەنىڭ اقشام بولسا، جولداستارىمنان قالار ما ەدىم»، – دەپ، جاپان تۇزدە زارىعىپ وتىرسا، بۇل وتىرعان توعايى ورتەنىپ كەلە جاتىر ەكەن. ءبىر قاتتى شۋىلداعان داۋىس تا شىعادى. بۇل نەمەنە دەپ قاراسا، ءبىر ۇلكەن جىلان ورتتەن قاشىپ، ءبىر اعاشتىڭ باسىنا شىعىپتى. ول اعاش تۇبىنەن جانىپ، وت باسىنا قاراي لاۋلاپ جانىپ كەلەدى ەكەن. جىلان وتتان قورقىپ، ۇشىپ كەتەتىن قاناتى جوق، ەندى ولەمىن-اۋ دەپ، جىلاعان ەكەن، سوندا ءمۇساپىر ساۋداگەر ويلايدى:

— ە، بۇل جىلان ءولىم شەڭگەلىنە تۇتىلعان ەكەن، ەندى مۇنى قۇتقارايىن، بۇ دا جاراتىلىستىڭ ماقۇلىعى، مۇنىڭ دا جانى مەنىڭ جانىمداي عوي، بالكىم، ءبىر ساۋاپ الارمىن، – دەپ ويلاپ، ءبىر قورجىنى بار ەكەن، ءوزى وتقا جاقىن بارا الماعان سەبەپتى قورجىنىن ءبىر اعاشقا بايلاپ الىپ، جىلانعا قاراتا ۇسىنا بەرەدى. سول شاقتا جىلان قورجىنعا ءتۇسىپ، ءمۇساپىر ساۋداگەردىڭ قولىنا كەلەدى. ساۋداگەر بيشارا قورجىندى ءبىر ءورت تيمەيتىن تاقىر جەرگە الىپ كەلىپ:

— ەي، بيشارا جىلان، ەندى ورتتەن قۇتىلدىڭ، سەنىڭ جانىڭ دا مەنىڭ جانىمداي عوي. سەنى قۇتقارعانىم ءۇشىن ءبىر جاقسىلىققا جەتەر مە ەكەنمىن، ەندى قورجىننان شىق! – دەيدى جىلانعا. سوندا جىلان قورجىننان شىعىپ، ساۋداگەر بيشارانىڭ موينىنا ورالادى.

ءمۇساپىر جولاۋشى:

— ەي، جىلان، مۇنىڭ قالاي؟ – دەيدى.

جىلان:

— مەن ساعان كارىمدى قىلامىن، ونى ۇقپاساڭ، شاعامىن. ويتكەنى جاقسىلىققا جاماندىق بار، – دەيدى.

ءمۇساپىر ساۋداگەر:

— نە سەبەپتى شاعاسىڭ، ولىمنەن قۇتقارعانىم ءۇشىن شاعاسىڭ با؟ – دەيدى. سوندا جىلان:

— ارينە، ولىمنەن قۇتقارعانىڭ ءۇشىن شاعامىن، – «جاقسىلىققا جاماندىق» دەگەن، – دەيدى.

— قوي، جىلان، جاقسىلىققا ءارقاشان جاقسىلىق» بولادى، ەش ۋاقىتتا جاقسىلىققا جاماندىق بولعان ەمەس.

جىلان ايتادى:

— ەش ۋاقىتتا جاقسىلىققا جاقسىلىق كەلمەيدى. ءارقاشان دا جاقسىلىققا جاماندىق كەلۋى انىق، بۇعان رازى بولماساڭ، بىرەۋگە جۇگىنەيىك، جاقسىلىققا جاقسىلىق كەلەدى دەسە، مەن ءوز جايىما كەتەيىن، ەگەر دە جاقسىلىققا جاماندىق بار دەسە، سەن رازى بول، مەن كارىمدى قىلايىن.

ءمۇساپىر ساۋداگەر كەلىسەدى. جىلان موينىندا، قورجىن قولىندا، اتى ءبىر جەردە قالادى. جۇگىنگەلى ءبىر ماقۇلىق ىزدەپ كەلە جاتىپ: «قىلعان ءىسىم ايداي اشىق، بار جازىعىم ولىمنەن قۇتقارعانىم»، – دەپ قامىعىپ، جىلايدى. جاندى نارسەدەن ەش ماقۇلىق جولىقپايدى. قاتتى شارشاپ ماڭدايىنان تەر اعىپ، ءبىر ورىك اعاشىنا سۇيەنىپ وتىرىپ:

— مەنىڭ اتىم ارىق، ءوزىم ءمۇساپىر، جولداستارىمنان جالعىز قالدىم. مەنىڭ پۇلىم بولسا، ولاردان قالار ما ەدىم؟ ولاردان قالعان سوڭ، مۇنداي پالەگە كىرىپتار بولدىم، – دەيدى نالىپ.

— ەي، ورىك اعاشى، سەن دە جاراتىلىستىڭ ءبىر نۇسقاسىسىڭ، مەن مىناداي قىسىلشاڭعا ۇشىرادىم. وسىنىڭ بيلىگىن سەن ايتشى، – دەپ وتىنەدى. سودان كەيىن عايىپتان ورىك اعاشى تىلگە كەلىپ:

— سەندەردىڭ بۇل ىستەرىڭە جاقسىلىققا جاقسىلىق كەلمەيدى، جاقسىلىققا جاماندىق بولادى، – دەيدى.

ءمۇساپىر ساۋداگەر ايتادى:

— ءسىز دۇرىس ايتپادىڭىز، نە سەبەپتى جاقسىلىققا جاماندىق كەلەدى؟

— مەن ورىك اعاشىمىن، – دەدى اعاش. — باعۋشى يەم-باعبان جەمىسىمدى الىپ، ميۋالارىمدى جەپ، كولەگەيلەپ وتىرىپ، قاتىن-بالاسىمەن ءار جىلدا راقات كورۋشى ەدى. ەكى جىل بولدى، مەن قارايىپ، قۋراپ، ميۋا بەرە المادىم. كەشە باعبان كەلىپ: «بۇعان ەندى ميۋا شىقپايتىن بولدى، مۇنى ەندى كەسىپ، وتىن قىلۋ كەرەك ەكەن»، – دەپ كەتتى. مەن “جاقسىلىققا جاماندىق” دەگەن وسى ەكەن دەپ ويلادىم. مەن بۇعان قانشا جىلدان بەرى ميۋا بەرىپ، جاقسىلىق قىلىپ ەدىم، بۇل مەنى ەندى وتقا جاقپاقشى بولدى. ءوز اجالىم جەتكەندە، جىعىلىپ ولسەم بولماس پا ەدى. بۇل جاقسىلىققا جاماندىق ەمەس پە؟

سوندا ءمۇساپىر رازى بولماي جانە بىرەۋگە جۇگىنەمىن دەپ، موينىنداعى جىلانمەن تاعى جۇرە بەرەدى. ءمۇساپىر كەلە جاتسا، ءبىر ۇلكەن سەمىز وگىز وتتاپ ءجۇر ەكەن. ول وگىزگە كەلىپ، ارىزىن ايتىپ، باستان-اياق ىستەرىن بايان قىلادى. وگىز بۇلاردىڭ ارىزىن تىڭداپ:

— جاقسىلىققا جاماندىق بار، – دەيدى.

ءمۇساپىر ايتادى:

— جاقسىلىققا جاقسىلىق بار!

— سىزدەر تىڭداپ تۇرىڭىزدار، مەن ءوز باسىما كەلگەن جاماندىقتى ايتايىن، – دەدى وگىز.

— ايتىڭىز، – دەيدى.

سوندا وگىز ايتادى:

— مەن انامنان بۇزاۋ بولىپ تۋدىم. تۋعان كۇننەن باستاپ مەنى ەركىمە قويماي، موينىمنان بايلاپ قويىپ، انامنىڭ ءسۇتىن ساۋىپ الاتىن بولدى. بايلاۋدا ءجۇرىپ، انامنىڭ ءسۇتىن ەركىمشە ەمە المادىم. تانا شىققان كەزىمدە، مۇرنىمدى تەستى، وكىرتىپ ءپىشىپ تاستادى. سونان سوڭ ۇيرەتىپ، بالاسىنا مىنگىزىپ، ءبىر تىنىم قىلماستان جۇمىسقا سالدى.قۇنان وگىز شىققان سوڭ قوس ايدادى. وتىن ارتۋ، سۋ تاسۋ – ءبارى مەن دە بولىپ، ءبىر تىنىشتىق بەرمەدى. بيداي، تارى مەنسىز شىقپادى، ءىستىڭ ءبارى مەنىمەن عانا بىتەتىن بولدى. قىسقاسى، سول بەينەتپەن ءجۇرىپ قارتايدىم، تىم بولماسا، جاقسى جەم-شوپ بەرىپ ەسكە المادى، تەك قۋا بەردى. «مەن تۋعاننان بەرى جاقسى قىزمەت ىستەپ كەلەمىن، مەنى قارتايعان سوڭ اياپ بوساتار» دەپ ويلادىم. كەشە مەنىڭ يەم ءبىر قاساپشىنى ەرتىپ كەلىپ: «قاراشى، وسى وگىزىم قانداي سەمىرگەن، نەشە پۇت ماي بەرەدى؟» – دەدى. سويتسەم، مەنى سويعالى سەمىرتكەن ەكەن. بۇل جاقسىلىققا جاماندىق ەمەس پە؟ مەنىڭ سونشا قىزمەتىمدى كورىپ ەدى، ەندى مەنى قارتايعاندا، ازات قىلسا بولماس پا ەدى، مەن ءوز اجالىمنان ولسەم بولماس پا ەدى؟

جىلان مۇساپىرگە قاراپ:

— ەندى بولدىڭ با؟

سوندا ءمۇساپىر تۇرىپ:

— جوق، تاعى بىرەۋگە جۇگىنەمىن، ۇشكە شەيىن جاقسىلىققا جاماندىق كەلەدى دەسە، سونان كەيىن رازىلىق بەرەيىن، – دەيدى.

كەلە جاتسا، جولاي ءبىر تۇلكى كەزدەسەدى.

— ەي، تۇلكى، ءبىزدىڭ سىزگە ايتاتىن ءبىر ارىزىمىز بار، – دەيدى. سوندا تۇلكى ادامزاتتى كورىپ، قورىققانىنان قاشىپ، ءبىر قىرعا شىعادى دا، جاۋاپ بەرەدى:

— ارىزىڭ بولسا، سولاي تۇرىپ ايتا بەر.

— ەي، تۇلكى، ءبىزدىڭ ارىزىمىزدىڭ ءمانىسى مىناۋ: جاقسىلىققا جاقسىلىق بار ما؟ – دەيدى.

سوندا تۇلكى:

— نە تۋرالى؟–دەپ سۇرايدى.

ءمۇساپىر باستان-اياق بولعان داۋدى بايان قىلادى.

تۇلكى:

— مەنەن بۇرىن ەشكىمگە جۇگىنىپ پە ەدىڭدەر؟ – دەيدى. ءمۇساپىر ساۋداگەر ايتادى:

— سىزدەن بۇرىن ەكى ماقۇلىققا جۇگىندىك، ولار جاقسىلىققا جاقسىلىق جوق، جاقسىلىققا جاماندىق كەلەدى دەدى.

سوندا تۇلكى ويعا ءتۇسىپ، قايلا-امالىن ويلاپ تۇرادى دا:

— بۇل جىلان سول ءوزى تۇسكەن قورجىنعا سىيا ما ەكەن؟–دەيدى.

— سىيامىن – دەيدى جىلان.

— ولاي بولسا، مەن ءبىر بيلىك ايتامىن: سەن قورجىنعا تۇسكىن، – دەيدى. جىلان ماقۇل دەپ، ساۋداگەردىڭ موينىنان جازىلىپ، قورجىنعا كىرەدى دە باسىن شىعارىپ تۇرادى.

— سىيامىن دەگەنىڭ قايدا؟ باسىڭ كورىنىپ تۇر عوي.

— باسىم دا سىيادى، – دەپ، جىلان باسىن قايىرىپ، قورجىننىڭ تۇبىنە الىپ كەتەدى.

سوندا تۇلكى ايتادى:

— ءاي، سورلى، نەگە جەتىسىپ قاراپ تۇرسىڭ، قورجىننىڭ اۋزىنان مىقتاپ ۇستاپ الىپ، الدىڭداعى تاسقا ۇرىپ، پالەدەن قۇتىلمايسىڭ با؟ – دەيدى.

ءمۇساپىر ساۋداگەر بيشارا تۇلكىنىڭ ايتۋى بويىنشا قورجىننىڭ اۋزىنان ۇستاپ، جىلاندى تاسقا ۇرىپ ولتىرەدى. ءسويتىپ، ول تۇلكىنىڭ ايلاسىمەن ولىمنەن قۇتىلادى.

— ەگەر دە ادىلەتتىك قىلسا، جاقسىلىققا جاماندىق كەلۋى انىق ەدى، – دەپ، تىشقان پاتشا ءسوزىن بىتىرەدى.

سوندا كەپتەر پاتشاسى:

— راس، تاقسىر، مۇنىڭىز شىن ەكەن. يەسى نە سەبەپتى سارايىن قالدىرىپ كەتكەن، مۇنىڭ ءمانىسىن بىلەسىڭ بە؟ – دەيدى.

تىشقان پاتشاسى بىلەتىندىگىن ايتادى.

— كەرۋەنشىلەر سارايىن يەسىنىڭ قالدىرىپ كەتۋىنىڭ سەبەبى بار. وسى سارايدا ءبىر جاقسى كەرۋەن باسى ادام بار ەدى، بۇلار تاماق جەگەن كەزدە، بىزدەر اڭدىپ ءجۇرىپ، تاماقتارىن تىستەي قاشىپ، تاماق جەگىزبەي، بەيمازا قىلۋشى ەدىك. تاماعىمىز ارام بولدى دەپ، ىشىپ-جەپ وتىرعانىن تاستاپ، كەي ۋاقىتتاردا اش تا قالۋشى ەدى. ءبىر كۇنى باسقا جاقتان ءبىر ادام قوناققا كەلدى. قوناققا اس دايارلاپ جۇرگەن كەرۋەن باسى تاماققا تىشقان ءتۇسىپ كەتپەسىن دەپ، ەكى قولىن شاپالاقتاپ، بىرىنە-بىرىن ۇردى.

— ەي، كەرۋەن باسى، ءبىزدىڭ جورامىز بويىنشا قولدى بىرىنە-بىرىن ۇرعان جامان ادەت. قولىڭىزدى نەگە شاپالاقتايسىز؟ – دەپ سۇرادى قوناعى.

— جارايدى، مەيمانىم، ساعان مۇنىڭ جايىن ايتايىن. وسىندا وردالى تىشقان بار، سولار قاپتاپ كەلىپ، اسقا ءتۇسىپ كەتەدى. ءسىز اس ىشكەنشە، تىشقان كەلمەسىن دەپ، قولىمدى ۇرعان سەبەبىم سول ەدى، – دەدى. سوندا قوناق ايتتى:

— وردالى تىشقان بولسا، ولاردىڭ قازىناسى بولسا كەرەك. جەتكەنىنشە كەتپەن، تەسە، جىگىت جيناپ، ورداسىن قازىپ، قازىناسىن الىڭدار، – دەيدى.

سونىمەن كەرۋەن باسى مەيماننىڭ ايتۋى بويىنشا جىگىت جيناپ، كەتپەن تاۋىپ الىپ، ءبىزدىڭ وردامىزدى بۇزىپ، قازىنامىزدى الدى. ءبىز بۇلارعا ەرەگىسىپ، كۇندىز-تۇنى دامىل بەرمەي، بىردە تاماعىنا ءتۇسىپ، بىردە جاس بالالارىنىڭ قۇلاق-مۇرنىن جەپ، شابۋىلداي بەردىك. سونان سوڭ مازاسى كەتىپ، زىقىسى شىعىپ، جەڭە الماسىنا كوزى جەتكەن سوڭ، يەسىنىڭ كەرۋەنشىلەر سارايىن قالدىرىپ كەتكەن سەبەبى سول ەدى. كەپتەر پاتشاسى مەن تىشقان پاتشاسى ەكەۋى اڭگىمەلەرىن اياقتاپ، وزدەرىنىڭ تىرشىلىگىن ەتىپ كەتە بەرەدى. باياعى كەپتەرلەرگە ەرىپ كەلگەن قارعا باستان-اياق كەپتەر مەن تىشقاننىڭ سويلەسكەنىن، تىشقانداردىڭ كەپتەرلەردى تۇزاقتان قۇتقارعانىن كورىپ وتىرعان ەدى. قارعا:

— بۇل تىشقاندارمەن دوس بولايىن، ءبىر تۇزاققا ىلىنە قالسام، تىشقاندار قۇتقارادى ەكەن، – دەپ، ءىننىڭ اۋزىنا كەلىپ:

— ەي، تىشقان، بەرى شىق! – دەيدى.

تىشقان ىنىنەن شىعىپ:

— نەگە شاقىردىڭ؟ – دەپ سۇرايدى.

قارعا:

— الدەقالاي تۇزاققا ىلىنە قالسام، سەن قۇتقارۋشىم ەكەنسىڭ، كەل، دوس بولايىق! – دەيدى.

— ەي، قارعا، سەنىڭ ءجۇزىڭدى ءتاڭىرىم اۋلاق قىلسىن. ون سەگىز مىڭ الەمدە سەنەن قارا ماقلۇق جارالعان جوق. سەنىڭ ءىشىڭ سىرتىڭنان دا قارا. سەنىمەن ءتاڭىرىم دوس قىلعىزباسىن.

— جوق، جارانىم، مەن سىزگە قارالىق قىلماسپىن، ءارقاشان ءسىزدىڭ جاردەمىڭىز بىزگە تيسە كەرەك.

— ەي، قارعا، كوپ سويلەمە، ءتاڭىرىم سەنىڭ ءجۇزىڭدى اۋلاق قىلسىن! – دەپ، تىشقان ىنىنە كىرىپ كەتەدى.

سول سارايدا قارعا ءبىر جىل تۇرىپ قالادى. ەرتە دە، كەش تە تىشقاندار قارعانى كورە بەرگەن سوڭ، بىرىنە-بىرى ءۇيىر بولادى. ءبىر كۇنى ءسوز اراسىندا تىشقان پاتشاسى قارعاعا:

— ەي، قارعا، مەنىڭ ءبىر مۇراتىم بار، سول مۇراتىما جەتۋىمە سەن جاردەم قىلساڭ، سەنىمەن دوس بولامىن، – دەيدى.

— ايتىڭىز، تاقسىر، قولدان كەلسە، جان-تانىممەن قىزمەت ەتەمىن، – دەيدى قارعا.

— ەي، قارعا، مەنىڭ ءبىر دوسىم بار ەدى. ءبىر-بىرىمىزدى ءبىر ساعات كورە الماساق، وتىرا الماۋشى ەدىك. سول دوسىمدى كورمەگەلى، مىنە، ءتورتىنشى جىل بولدى. قايعى-قاسىرەتتە قالدىق. قۇدانىڭ قۇدىرەتىمەن ورتامىزدان ءبىر داريا اعىپ ءوتىپ، سول داريادان وتە الماي قالدىق. سول دوسىما جەتكىزسەڭ، مەن سەنىمەن دوس بولار ەدىم.

— ماقۇل، بۇل مىندەتتى جان-تانىممەن موينىما الامىن، – دەيدى قارعا. سونان كەيىن تىشقاندى قاناتىنا مىنگىزىپ الىپ، داريادان ءوتىپ، ۇشىپ كەتە بەرەدى. بىرنەشە كۇن ۇشىپ، قاناتى تالعان قارعا ءبىر قۇرعاق ارالعا كەلىپ، دەم الۋعا قونادى. قارعا دەم الىپ وتىرعاندا، تىشقان پاتشاسى قاراسا، ارالدىڭ ار جاعىندا ءبىر كىشكەنە سۋدىڭ جانىندا دوس باقاسى تۇر ەكەن. سول جەردە ەكى دوس ءبىرىن-بىرى كورىپ جىلاسىپ، قۇشاقتاسىپ، قايتىپ ەستەرىن جيىپ، امان-ساۋلىعىن ءبىلىسىپ، ءبىر-بىرىمىزدى كورەتىن كۇن بار ەكەن دەپ اڭگىمەلەسىپ بولعان سوڭ، باقا تىشقان دوسىنان بۇل جەرگە قالاي كەلىپ جەتكەنىن سۇرايدى:

— ءبىر قارعامەن دوس بولىپ، سونىڭ قاناتىنا ءمىنىپ جەتتىم.

— ەي، دوستىم، ءسىز قالايشا قارعامەن دوس بولدىڭىز، ون سەگىز مىڭ الەمدە قارعادان قارا جارالعان ماقۇلىق جوق، قارعانىڭ سىرتىنان دا ءىشى قارا.

— راس ايتاسىز، سولاي بولسا دا ءسىزدى ساعىنعاندىقتان، امالسىز دوس بولىپ، سول قارعانىڭ كومەگىمەن ەكەۋىمىز ءبىرىمىزدى—ءبىرىمىز كورىپ وتىرمىز.

— ءسىز بەكەر ەتكەنسىز، دوس بولعاننان كەيىن، دوس ءۇشىن دوس جانىن قيسا كەرەك. بۇل قارعا جانىن قيماق تۇگىل، قارنى اشقان كۇنى ءوزىڭدى جەپ قويادى. ءسىز ىلگەرىدە ءبىرى ءۇشىن ءبىرى جانىن قيعان ءتورت دوس تۋرالى اڭگىمە ەستىمەگەنسىز بە؟ – دەيدى.

— ايتىڭىز، – دەيدى تىشقان پاتشاسى.

— ىلگەرى زاماندا ءبىر ءتورت دوس بولىپتى. ولاردىڭ ءبىرى تىشقان، ءبىرى باقا، ءبىرى كيىك، ءبىرى ۇيرەك ەكەن. ءبىر كۇنى حاننىڭ بالاسى نوكەرلەرىمەن اڭعا شىعىپتى، كوزدەرىنە ەش نارسە ىلىنبەپتى. سول ۋاقىتتا الدىنان ءبىر باقا وتە بەرىپتى. حاننىڭ بالاسى: “جول بولارعا بۇل دا جاقسى، ىرىم بولسىن، باقانى ۇستاپ الىپ، قورجىنعا سالىڭدار”، – دەپتى. جولداستارى باقانى ۇستاپ الىپ، قورجىنعا سالىپتى. مۇنى كورگەن ۇيرەك كيىككە، كيىك دەرەۋ تىشقانعا حابار قىلىپتى: «جايسىز جاعداي بولدى، جان-قيار دوسىمىز باقانى حاننىڭ بالاسى ۇستاپ الىپ كەتتى»، – دەپ، ۇشەۋى ءوزارا كەڭەس قۇرىپ، اقىلداسىپتى. سوندا تىشقان بىلاي دەپتى:

— كيىك، سەن اقساق بول دا حان بالاسىنىڭ الدىنان اقساپ وتە بەر، مىنا اقساق كيىك كەتىپ بارا جاتىر دەپ، قورجىندارىن تاستاپ، قۋا قالسا، ۇيرەك، مەنى قورجىنعا جەتكىزىپ باقساڭ، مەن قورجىندى تەسىپ، باقانى شىعارامىن. سونان سوڭ ۇيرەك ساعان حابار قىلسىن، سەن ءوز جانىڭدى قۇتقارارسىڭ، قاشىپ كەتەرسىڭ.

ۇشەۋى بۇل ايلانى ماقۇل كورىپ، كيىك اقساق بولىپ، حانزادانىڭ الدىنان وتە بەرىپتى. «مىنە، اقساق كيىك كەتىپ بارا جاتىر، قۋىپ، سوعىپ الايىق»، – دەپ قورجىن، كىسىلەرىن تاستاپ، كيىكتى قۋا بەرىپتى. سول كەزدە ۇيرەك تىشقاندى قورجىنعا جەتكىزىپتى. تىشقان قورجىندى قىرقىپ، باقانى قۇتقارادى. باقا قۇتىلعاننان كەيىن، ۇيرەك بارىپ كيىككە حابار بەرىپتى. كيىك باقانىڭ قۇتىلعانىن ەسىتىپ، ءوزىنىڭ اۋەلگى قالپىنشا قاشىپ، قۇتىلىپ كەتە بارىپتى. سونداي ايلامەن جاندارىن اياماي باقانى قۇتقارىپ العان. دوس بولعان سوڭ، وسىلارداي دوس بولۋ كەرەك. بۇل قارعا دوسقا جانىن قيماق تۇرسىن، قارنى اشسا، وزىنە قاس بولادى. مۇندا وپا بار ما؟ – دەپ، باقا ءسوزىن اياقتاپتى.

سول ۋاقىتتا قارعانىڭ قارنى اشىپ وتىرعان ەكەن، ءبىر نارسە تابىلار ما ەكەن دەپ، جان-جاعىنا قاراسا، ەش نارسە جوق، قاسىنداعى دوسىنا كوزى ءتۇسىپ كەتىپ، ۋاعداسىن بۇزىپ، تىشقان پاتشاسىن باس سالىپ، جەپ قويىپتى. باقا سۋعا سۇڭگىپ قۇتىلىپتى.

---